HÆSTARÉTTARDÓMAR ÚTGEFANDI HÆSTIRÉTTUR XII. BINDI 1941 REYKJAVÍK RÍKISPRENTSMIÐJAN GUTENBERG MCMKXLI Reglulegir dómarar hæstaréttar 1941. Gizur Bergsteinsson. Forseti dómsins frá 1. jan. 1941 til 31. ágúst s. á. Einar Arnórsson. Forseti dómsins frá 1. september 1941 til 31. des. s. á. Þórður Eyjólfsson. 13. 14. Registur. I. Málaskrá. Dómur Valdstjórnin gegn Ólafi Ísleifssyni. Landhelgisbrot. Ómerking og heimvísun ......000.0.00.... 0... „10 Valdstjórnin gegn Haraldi Alfreð Knudsen. Áfengis- lagabrot ....... á ee ðí top a on a mina di Á Mi FR 5 .. 1% Valdstjórnin gegn Helga Benediktssyni. Brot á tolllögum, lögum um gjaldeyrisverzlun o. fl. Kol á Salt h. f. gegn bæjargjaldkera Reykjavíkur f. h. bæjarsjóðs. Fasteignagjald í bæjarsjóð. Lögtaksmál 2... RS a an Réttvísin gegn Vagni Péturssyni. Saurlifsbrot fram- ið á stúlkubörnum ......0..00.00.000 0... Valdstjórnin gegn Páli Guðmundssyni. Áfengis- lagabrot ameimasmassæm in 50 á 0 050 0 á ; Sigurður Guðmundsson gegn Birni Eiríkssyni. Skaða- bótamál vegna bifreiðarslyss .........000000...... Þórður Einarssón f. h. Haraldssens, Fuglefjord, Færeyjum, gegn bæjarstjóra Neskaupstaðar f. h. bæjarsjóðs. Útsvarsmál .......000000000 00... Bjarni Jón Marias Þorsteinsson gegn Vilborgu Ingi- mundardóttur. Útivistardómur #2... Magnús Gíslason gegn Steindóri Einarssyni. Skaða- bótamál vegna árekstrar bifreiða ....... ti á Bi 5 5 a Bogi A. J. Þórðarson gegn Jóni Ögmundssyni. Tandsa leiga. Ágreiningur um brot á leiguliðaskyldum. Út- búrðarmál. ss 5 5 a á á a 5 á a po 8 0 á Síldarbræðslan á Norðfirði gegn verzlun Sigfúsar Sveinssonar og gagnsök. Ágreiningur um gjald fyrir vörugeymslu ....... sr sn Dánarbú Sigurðar lhm segn Peter Schannong. Kröfulýsing í dánarbú ................ se Valdstjórnin gegn Ingvari Guðjónssyni. Brot á gjald- eyrislögum assa á 98 006 á a jói á á a á 5 in Bls. . au 30 38 16. 21. 23. Stríðstryggingafélag íslenzkra skipshafna gegn Stýri- mannafélagi Íslands og Tryggingarstofnun ríkisins og Stýrimannafélag Íslands segn Stríðstryggingafélagi islenzkra skipshafna og Tryggingarstofnun ríkisins. Frávísun vegna Ólöglegrar málasamsteypu. Krafa um greiðslu stríðsslysatryggingarfjár ........... Jóhanna Valentinusdóttir og Guðbrandur Sigurðsson gegn Óskari Ingvarssyni og vátryggingarfélaginu Baltica. Krafa um bætur vegna bifreiðaslyss ........ Valdstjórnin gegn Bjarna Jónssyni. Áfengisbrot. ÓL. 0 su neii á vn 8 ni EÐ Gall sj AR MÁ ekin enn in Bræðurnir Ormsson gegn Steindóri Bíntarssynii Skuldamál. Gagnkröfur ........ ið aetti á vott á Ár 8 0 a Jón Magnússon gegn Stefáni Jóhannssyni og gagnsök. Umboðslaun fyrir milligöngu við sölu fasteignar Réttvísin gegn Eggert Halldóri Þorbjarnarsyni, Ás- geiri Péturssyni, Hallgrími Balda Hallgrímssyni, Eðvarð Kristni Sigurðssyni, Haraldi Bjarnasyni, Helga Guðlaugssyni, Guðbrandi Guðmundssyni, Guðmundi Björnssyni, Einari Baldvin Olgeirssyni og Sigfúsi Annesi Sigurhjartarsyni. Brot, er varða við 88. gr. hegningarlaganna ........02...00. 0... Loðdýraræktarfélag Kjósarhrepps gegn Brynjólfi Guðmundssyni. Krafa um endurgreiðslu stofnfjár í loðdyraræktarfélagi .......00.0000 0 Bæjarstjórn Siglufjarðarkaupstaðar f. h. bæjarsjóðs segn Snorra Arnfinnssyni og gagnsök. Bætur vegna rofa á vinnusamniNgi ......0..0000.0 00. Georg Magnússon gegn Níelsi P. Dungal og Ásmundi Guðmundssyni. Kærumál. Um skyldu vitnis til stað- festingar á skýrslu sinni Kristján Kristjánsson gegn Sveini Brynjólfssyni. Bæt- ur vegna rofa á vinnusamniNgi .................... Stefán Thorarensen gegn Kristni P. Briem. Krafa um rifting á lausafjárkaupum og bætur vegna galla á seldum hlt ss sa að sa es að 53 a 2 a Réttvísin gegn Sigurði Benediktssyni. Ákæra um hvatning til að valda skipsskaða .................. Bæjarstjóri Akureyrar f. h. bæjarsjóðs gegn hrepps- nefnd Grimsevjarhrepps f. h. hreppsins. Skipti milli sveitarfélaga. Frávisun = 2 002 0 a 008 a 0 á a ka á á Verzlun Sigfúsar Sveinssonar gegn Snæbirni Jóns- syni. Kærumál. Ákvörðun um dómtöku og frest. Endurupptökukrafa .....0.0000 á Dómur SN SR 104 ið 12 V Bis. 42 46 49 öl öð en a 90 96 98 VI 29. 30. 35. 30. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 40. 47. Dómur H/f Fiskimjöl gegn Sigurði Hallbjarnarsyni. Skulda- skil vélbáta. Endurgreiðsla vixilfjárhæðar .......... 25 Valdstjórnin gegn Óskari Georg Halldórssyni. Brot á gjaldeyrislöggjöf .......0.0.0.0 000... nt... 284 Daníel Ólafsson og Egill Árnason gegn Ragnari Jóns- syni, Þorvaldi Thoroddsen og Jóni E. Vestdal. Ágrein- ingur um framsal réttinda samkvæmt einkaleyfi og krafa um endurgjald fyrir þau 2...000000.0...00.0.. 304 Sverrir Magnússon f. h. h/f Chemia gegn Th. B. Lín- dal f. h. R. Beiersdorfs £ Co. A/S. Útivistardómur 304 H/f Vestfjarðabáturinn gegn Önnu Jósefsdóttur f. h. dánarbús Sigurðar Bjarnasonar. Frestun. Nyjar upplýsingar ....c0000e0eenr enter nr 56 Hafliði Anaís Einarsson gegn Özuri B. Jenssyni vegna barnsins Jennýar Helgu Breiðfjörð. Barns- faðernismál .......00nseesere rr 5 Valdstjórnin gegn Ástu Júlíusdóttur. Áfengissala 7 Réttvísin og valdstjórnin gegn Guðbirni Ólafssyni. Brot á Þifreiðalögum ......000000... 0... 0... 9 Alþýðusamband Íslands og Alþýðuflokkurinn gegn Héðni Valdimarssyni. Meiðyrðamál .......0.00000.. 142 Béttvísin gegn Gunnari Á. S. Ásgeirssyni. Líkams- áverkar 22.00.0000. n snert 164 Ásgeir Pétursson á Co. gegn Jörundi Jörundssyni. Ómerking og heimvísun ......000e0 000... nr... 195 Þorsteinn Sigvaldason gegn Huldu Ásbjarnardóttur. Barnsfaðernismál. Ómerking og heimvísun ...... 1 Gunnar Pétursson gegn Strætisvögnum Hegðun h/f. Bótakrafa vegna ólögmætra slita á vinnu- SAMNÍNBI ......eenssr eens 2 Marteinn Þorsteinsson og Árni Böðvarsson gegn h/f Alliance. Bjarglaun ......000000 0. anne nr rn 204 Johan Ellerup gegn fjármálaráðherra í. h. ríkissjóðs og Hjálmari Vilhjálmssyni. Frestun. Nýjar upp- lýsingar 20... a BEÐIÐ ES A NS á a 285 Tómas Þorvaldsson gegn Ketilbjörgu Erlendinu Magnúsdóttur. Barnsfaðernismál ......0000000000.. 304 Ólafur Johnson gegn fjármálaráðherra Í. h. ríkis- sjóðs. Útivistardómur 22.20.0000... Bað BAÐ 8 5 0 8 ; 304 Eyþór Árnason gegn Páli Magnússyni. Um rifting su húsakaupa 66, Steingrímur Pétursson og Höskuldur Guðmundsson segn Margréti Guðlaugsdóttur. Bótakrafa vegna bifreiðaslyss ..cccceenennern Hu Bls. 100 104 107 111 111 138 144 159 Dómur Bls. 48. Axel Schiöth gegn Sigurbirni Guðmundssyni. Lausa- fjárkaup. Rifting vegna galla ................ 1; 167 49. Kaupfélagið Björk gegn Árna Jónssyni. Bóldkrafa vegna bifreiðaslyss .......... há Fla A a I 14 172 50. Óskar Gíslason gegn Marinusi Bali, Húsaleiga. Ágreiningur um gildi uppsagnar ....... ða að 1%; 177 51. H/f Shell á Íslandi gegn bæjarstjórn Neskaupstaðar f. h. bæjarsjóðs. Skuldamál. Ábyrgð ................ 1%, 180 52. Freygarður Þorvaldsson gegn Eimskipafélagi Ís- lands h/f. Frestun. Nýjar upplýsingar ............ 16, 182 53. Kristmundur Kristmundsson gegn P. Smith £ Co. Ábyrgð á tjóni af völdum ökutækis ............ ia IS; 185 54. Dánarbú Sigurðar Jónssonar gegn Peter Sólanróng og gagnsök. Umboðssala. Krafa í dánarbú vegna vanskila á umboðssöluvörum ........ SUGPÐ 3 ið Sg 5 gn 5 20 191 55. H/f Vestfjarðabáturinn gegn dánarbúi Siena Bjarnasonar. Skipakaup. Riftingarkrafa vegna galla ?% 194 56. Sigurjón Pétursson gegn Tómasi Ólasyni. Útivist- ardóMur á 3 a a 24 na gó A SS 203 57. Júlíus Fjeldsted Óskarsson gegn Hönnu Guðrúnu Jóhannesdóttur. Barnsfaðernismál ........... „ 2% 203 58. Freygarður Þorvaldsson gegn Eimskipafélagi Íslands h/f. Útivistardómur 2.......00000 2% 200 59. Réttvísin og valdstjórnin gegn Jóni Ásgeiri Guð- mundssyni. Bifreiðalagabrot. Manndráp af gáleysi .. Mo 206 60. Lárus Jóhannesson og Kristján Kristjánsson gegn Vigfúsi Jónssyni og Vigfús Jónsson gegn Pöntunar- félaginu á Grímsstaðaholti. Ágreiningur um eignar- rétt að fasteign og húsaleigu ..... á as %o 210 Gí. Pétur Bóasson f. h. eigenda farðarlatjar Hafnar, Siglufirði, gegn Indiönu Tynes. Kærumál. Dóm- kvaðning matsmanna .......... a 610 218 62. Valdstjórnin gegn Guðmundi Holberg Þórðarsyni. Brot á húsaleigulÖögum ......0...00 0 í 0 220 63. Þórhildur L. Ólafsdóttir gegn Einari B. Guðmunds- syni f. h. erfingja Kristjönu Pétursdóttur. Um að- fararhæfi skuldabréfs með veði í fasteign ........ 610 227 64. Trolle £ Rothe f. h. vátryggingarfélagsins Baltica segn Guðmundi Ögmundssyni. Um endurgreiðslurétt vátryggingarfélags á hendur bifreiðarstjóra ...... 2 1%0 230 65. Bátaábyrgðarfélag Eskifjarðar og Reyðarfjarðar gegn Sigurði Jóhannssyni og gagnsök. Félagsmaður krefur gagnkvæmt vátryggingarfélag um endurgreiðslu úr sjóði þess, eftir úrgöngu úr félaginu .............. 15, 233 Vil 66. 67. 68. 69. 73. 74. 75. 70. 71. 78. 79. 80. gl. 82. Dómur Eigendur og vátryggjendur m/b Drifu N. K. 13 og farms hennar gegn eigendum og útgerðarmönnum m/b Arnar V. E. 173 og gagnsök. Bjarglaunakrafa. Ómerking og frávísun frá héraðsdómi ............ Réttvísin gegn Ingibjörgu Láru Ágústsdóttur, Óskari Þóri Guðmundssyni, Þorbergi Gunnarssyni og Krist- jáni Ingvari Kristjánssyni. Fjársvik ................ Réttvísin gegn Valdimar Jóhannssyni. Brot gegn 2. mgr. 95. gr. almennra hegningarlaga sbr. 2. gr. laga nr. Á7 frá, 1001. saa a sa a er a a á Réttvísin gegn Rikharði G. Hafdal og Árna Sigur- steinssyni. Þjófnaður ........0000000 00... 0... Réttvísin gegn Gunnari Benediktssyni. Brot gegn 2. mgr. 95. gr. almennra hegningarlaga sbr. 2. gr. laga np. 47 frá TÓM. „ss Bæjarstjórinn á Siglufirði f. h. bæjarsjóðs gegn Sildarverksmiðjum ríkisins, Siglufirði. Lögtaksmál. ÓMEFKÍ m0 á ai EA 3 AÐ FE BR BG A á á Valdstjórnin gegn Markúsi Árna Einarssyni. Brot gegn lögum um verðlag á vörum 2.cccc0000..00.0.. Sildarútvegsnefnd gegn H/f Huginn. Útivistardómur Samband ísl. samvinnufélaga gegn Steini Steinsen f. h. Akureyrarkaupstaðar. Útivistardómur ........ Guðmundur Gamalielsson gegn Elíasi Bjarnasyni. Skuldamál. Ómerking og frávisun frá héraðsdómi .. H/f Eldey gegn Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f og Vélbátaábyrgðarfélaginu Gróttu og Vélbátaábyrgð- arfélagið Grótta gegn h/f Eldey og Sjóvátryggingar- félagi Íslands h/f. Krafa til vátryggingarfjár ...... Ingvar Vilhjálmsson f. h. eigenda m/b Jóns Þorláks- sonar gegn Sildarverksmiðjum ríkisins. Skaðabóta- krafa út af sildarsölu. Aðgerðarleysisverkanir ...... Guðbjörn Ólafsson gegn Benedikt Kristjánssyni f. h. Fóðurbirgðafélags Saurbæjarhrepps. Lögtaksmál. Á- greiningur um lögmæti félagsstofnunar. Ómerking .. Vinnufataverksmiðjan h/f gegn bæjarsjóði Reykja- víkur. Nyjar upplýsingar. Frestun .........00.0... Bæjargjaldkeri Reykjavíkur f. h. bæjarsjóðs gegn Sölusambandi íslenzkra fiskframleiðenda. Útsvars- mál. Lögtak ........2.200000n en Ingibjörg Tómasdóttir gegn Grími Gislasyni og Njáli Andersen. Skaðabótamál út af útburði úr leiguibúð .. Verzlun Sigfúsar Sveinssonar gegn Snæbirni Jóns- syni. Skuldamál ....00000000ee00nnnernr nr BIs. 266 269 270 270) 272 270 27) 281 282 285 289 83. 84. 85. St. 87. 38. 89. 90. 91. 92. 93. 94. 95. 98. Dómur Bogi Ólafsson gegn Kristinu Sveinbjarnardóttur. Rof á húsaleigusamningi ..........0...0....0 00... Ebenhard Jónsson gegn bæjarfógetanum á Akureyri f. h. ríkissjóðs. Kærumál. Um heimild til höfðunar gagnsákar mis á á 0 0 a ein rs Á ni á 0 9 PS Guðni A. Jónsson gegn M. Skurnik. Útivistardómur Guðni A. Jónsson gegn Hermann Seitter. Útivistar- dómur ............e eeen Gunnlaugur Kristmundsson gegn Fiskiveiðahlutafé- laginu Höfrungi. Útivistardómur .................. Þórunn Snorradóttir og Ólafur M. Jónsson gegn Fiski- veiðasjóði Íslands og Ársæli Sveinssyni. Útivistar- dómur „2... ss Magnús Andrésson gegn tollstjóranum í Reykjavík f. h. ríkissjóðs. Innheimta skattgjalda. Lögtaksmál .. Réttvísin gegn Alfred Gunnari Sæmundssyni. Ákæra um þjófnað og brot gegn 177. gr. alm. hegningarlaga Johan Gerhard Ole Ellerup gegn fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs og Hjálmari Vilhjálmssyni bæjarfógeta. Skaðabætur fyrir gæduvarðhald að ósekju ........ Sveinn B. Valfells f. h. Sturlu Friðrikssonar gegn Davíð Þorsteinssyni. Landamerkjamál .............. Oddur Helgason gegn tollstjóranum í Reykjavík f. h. ríkissjóðs. Innheimta skattgjalda. Lögtaksmál ...... Adolph Bergsson gegn Byggingarsamvinnufélagi Reykjavíkur og gagnsök. Þóknun fyrir öflun láns- tilboðs ..........00. senn Bæjarstjóri Siglufjarðar f. h. bæjarsjóðs gegn Sig- fúsi Baldvinssyni. Útsvarsmál .........,........... Réttvísin gegn Víglundi Kristjánssyni, Mikael Sig- finnssyni og Ólafi Ólafssyni. Refsað fyrir fjár- hættuspil .........00.0000.0ennnrenn . Kristín Björnsdóttir gegn Þorleifi Ben. Þorgríms- syni. Kærumál. Ágreiningur um, hvort krafa hafi verið lögð réttilega til sátta ...................... Magnús Thorlacius f. h. Eagle Oil Company of New York G. m. b. H. gegn Olíusamlagi Vestmannaeyja. Kærumál. Um málskostnað. Frestun ex officio vegna þess að varnaraðili hafði tekið út áfrýjunarstefnu í aðalmálifii .... IX Bls. 295 297 297 298 298 298 303 306 311 316 319 324 333 II. Nafnaskrá. A. Einkamál. Bls. Adolph Bergsson ......000000.0.0000 0. Haf á enda a 319 Akureyrarkaupstaður ........000000.0nee etern. 96, 270} Alliance h/f 2.....000. 000 144 Alþýðuflokkurinn .......00000eenseenseneennrrtnnr rn 124 Alþýðusamband Íslands .........00...0...0e ann ð rt nan 124 Andersen Njáll ......0..000000 0000 00 err r rr 283 Árni Böðvarsson ........ce.neeð str 144 Átmi JÓNSSON aa 0 vn nr si að BR RIÐ Á RIÐ BE 6 all 172 Ársæll Sveinsson ........0.00. enn 298 Ásgeir Pétursson € Co. ..cc00c00ennnnnnnn tenn 132 Ásmundur Guðmundsson ......0..000. 00 nn 80: Baltica vátryggingafélag ........000000000 ee. enn... 46, 230 Bátaábyrgðarfélag Eskifjarðar og Reyðarfjarðar ........,... 233 Ejarni Jón Marias Þorsteinsson .......0.00 00.00.0000... 22 Beiersdorf BR. á Co. 2..cccc0cee essa 111 Björk kaupfélag .......000000 0000 ne tenn r ern 172 Björn Eiríksson .......00000000 000 nenna stars nr 17 Bón Ólafsson s.4 a a í #2 í a 00 000 na 0 a a 292 Bogi A. J. Þórðarson .......000000 0. seen sver rr rn 26. Briem Kristinn P. ....ccsc0cseesessussns ss 85. Brynjólfur Guðmundsson .......0000. ner 7 Bræðurnir OFMSSONn .......00000n nn öl Buch Marinus ...........0.... á BORÐ 3 0 ER 0 nn ng an 177 Byggingarsamvinnufélag Reykjavikur ........000000000000.00. 319 Ghemia h/f .......00000.000n venas 111 Davið Þorsteinsson dissa sess ss 311 Daniel Ólafsson ........0..0000 nr 107 Drifa m/b N.K. 13, eigendur ......000000. 0. senn 238 Dungal Niels, prófessor .....00000000 rn ne nennt 80 Eagle Oil Company of New York G. mb. H. 2............. 333 Ebenhard Jónsson ......00000 00 nn sess 295 HR Ásar 40 2 502 2 0800 0 2 9 0 00 0 107 Nafnaskrá XI Bls. Eimskipafélag Íslands h/f .......00...00.00 0... 182 Eldey H/f si nn EÐA 6 nun á þr 3 AÐ pa: 272 Elías Bjarnason ..........00000 00 eðne sn 270 Ellerup Johan ...........00000 00 een 148, 306 Eyþór Árnason ..........0000.0. 0. 154 Fiskimjöl h/f ............02200 000 100 Fiskiveiðasjóður Íslands .......000....00..0 0. 298 Fóðurbirgðafélag Saurbæjarhrepps .......0.000000... 279 Freygarður Þorvaldsson „......0020000000 0 182 Georg Magnússon .........0.0.000 0000 00 80 Grimseyjarhreppur iss í st 5 4 08 #3 8 6 A na 96 Grímur Gíslason ..........0.0..00 00 nn err 285 Grótta vélbátaábyrgðarfélag ..............000000 2 279 Guðbjörn Ólafsson ........0.00.00 00. e a 279 Guðbrandur Sigurðsson .......000..000 00... 46 Guðmundur Gamalíelsson ......000000.....0 0. 270 Guðmundur Ögmundsson SN 3 8) á OR) 8 JG ÞÓR Á KR SAN vn # ni á ann 230 Guðni A. Jónsson ........0000000 000 297 Gunnar Pétursson ........0.200.0 0000 ns 138 Gunnlaugur Kristmundsson ........00.0...00 00. 298 Hafliði Anais Einarsson .......0000002.00. 00 112 Hanna Guðrún Jóhannesdóttir ...........0.00000000... 203 Haraldsen, Fuglefjord ....cce.0ceesenesissss sir 20 Héðinn Valdemarsson .......0..eee0.ene ser 124 Hjálmar Vilhjálmsson ........20.000..0cessn sr 148, 306 Huginn h/f a ia í a sá nað 6 á a a ni 269 Hulda Ásbjarnardóttir ..........20.0....0 000 134 Höfn á Siglufirði, eigendur .......000..0..00 0000. 218 Höfrungur fiskveiðahlutafélag ......0.02..0..00. 00. 298 Höskuldur Guðmundsson .......000000 00... 159 Ingibjörg Tómasdóttir ..........00.020. 0... 285 Jenny Helga Breiðfjörð .......000..000.000 ss 112 Jóhanna Valentínusdóttir ........000..0... 000... 46 Johnson, Ólafur .........00.00. 00. ner 154 Jón Magnússon ..........00000 000 nn nn ö8 Jón Þorálksson m/b, eigendur ...............00.. 0 276 Jón Ögmundsson .........0000. 0. ns 26 Júlíus Fjeldsted Óskarsson ........02000..n 203 Jörundur Jörundsson ....,....00000. 0000 ns 132 Ketilbjörg Erlendina Magnúsdóttir .........0....0.0..0 149 Kol á Salt h/f ..........002200 00 10 Kristín Björnsdóttir ..........000000. 0000... 331 Kristin Sveinbjarnardóttir .......000000....00 00 292 Kristján Kristjánsson ........0..000.0 0... 82 XT1 Nafnaskrá Bls Kristján Kristjánsson fulltrúi ......000000.e.. en... 0... 910 Kristjana Pétursdóttir, erfingjar 227 Kristmundur Kristmundsson ......0..0.0..0 000. ett... 185 Lárus Jóhannesson ......0000 eeen svenni 210 Loðdýraræktarfélag Kjósarhrepps ....0.000.. 000... 7 Magnús Andrésson ......0002. 00 enrenrnnernntrðr nr 298 Magnús Gíslason .......000.00 neee nðr nennt 23 Margrét Guðlaugsdóttir .....0.0.00.00 000... en ett 159 Marteinn Þorsteinsson .....000c0eeð.eennrrretrr rðr 144 Neskaupstaður .....2..000.000n tn enn nr 20, 180 Oddur Helgason .....0..00.nne rr 316 Ólafur M. JÓNSSON ....0c000ee ester 298 Olíusamlag Vestmannaeyja ..cc2cc00e0rnrnnn eter. 333 Óskar Gislason ...c..0e rennt 177 Óskar Ingvarsson 22.02.0200 .0n senn n rn 46 Páll Magnússon „......%..0 00 nennt 154 Pöntunarfélagið á Grímsstaðaholti ......0.00000. 0000... 210 Kagnar JÓNSSON 2.c.c.00rn ret rrerrn rr 107 Reykjavíkurkaupstaður sr á á ð á á 20 Gis á SÖÐÐ Á SR ÁS á BE ið Á á 10, 281 289 Ríkissjóður ....0.00000.0. 0... 148, 154, 295, 298,306, 316 Samband íslenzkra samvinnufélaga ....02c00 000. ee 0n nn... 270 Sehannong Peter ......0000000 00 erna 34, 191 Schiöth Axel .......000000 eðr 167 Seitter Hermann ........0.00 eðr 297 tell. Íslam, MÆ 2 0 2 2 0 5 ÓÐ Í 180 Sigfús Baldvinsson ......2000000. nr nr nn nr 324 Sigfús Sveinsson, VERZLN, 30, 98 289 Siglufjarðarkaupstaður ......00.000000. 00... en... 76, 265 324 Sigurbjörn Guðmundsson .......00000.0 000 ert t nt 167 Sigurður Bjarnason, dánarbú ..... aði 5 ak 8 1044 Á BR 5188 Í SÖÐ á án 111, 194 Sigurður Guðmundsson .....0.00.00 0000 ner nt 17 Sigurður Hallbjarnarson ......00000e0rnenennrrrnr te 100 Sigurður Jóhannsson .....00000. 00 rnnrnnte nr 233 Sigurður Jónsson, ÁANADÚ 2 3 ni á á 8 5 á 34, 191 Sigurjón Pétursson „22.00.0000 eeen rnnrnr nett 203 Sildarbræðslan á Norðfirði .......2000000. 0. een. n 30 Sildarútvegsnefnd .........000.000 eee enn 20. 269 Sildarverksmiðjur ríkisins ........00000..0. ee neen 0... 265, 276 Sjóvátryggingarfélag Íslands .......000.0. 0... 00... 272 Skurnik M. .....00000 00... Í eð þtöðá á lE OKD Á tilak:ð 5 HARÖÐÐ 86 ad Í 297 Smith P. € Co. ....0000ee ens 5 ða ga á 185 Snorri ArNfinnSSON ......00.0sse eðr 76 Snæbjörn Jónsson .....c00ceeeecrennerneer ner AR riði 98, 289 Stefán Jóhannsson ......0000. senn 56 Nafnaskrá XIII BIs Steindór Einarsson ........00...0..0. venner 23, 51 Steingrímur Pétursson ......0.00000 00 ern 159 Stríðstryggingafélag íslenzkra skipshafna .................... 42 Strætisvagnar Reykjavíkur h/f .........00000.2.000 0000. 138 Stiftla: FLIÓLIKSSOM - a. 0. ii 5 5 ER GR RE BR Ba ð11 Stýrimannafélag Íslands ........0.000000.00. 0... 4 Sveinn Brynjólfsson ........00000e0 neee 82 Sölusamband íslenzkra fiskframleiðenda ..................... 282 Thórarensen, Stefán si 5 sa #00 2 56 0 00 0 at á at a 85 Thóroddsen, Þorvaldur .......0.00000000n00 enn 107 Tðttis ÓlASÖI 2. 2 að 58 5 5 BN SG 5 ti á GÍ 5 5 0 8 AÐ VSS á 203 Tómas. Þorvaldsson, 3 í 5 23 8 í 06 á a ir á 6 sg anga þvag a eð á 149 Tryggingarstofnun ríkisins ....c..0.0.ecssccensenssn a 42 Tynes, Íiðiaið 4 sn 218 Vestdal, Jón E. ........00000.0 en eens 107 Vestfjarðabáturinn h/f .......0..000000 0000... 111, 194 Vigfús Jónsson css í aim 2 #0 á 55 5 2 a EÐ Á 0 EÐ ER 210 Vilborg Ingimundardóttir .........0000.20000 00 nn. 22 Vinnufataverksmiðjan h/f .......000000000000 near 281 Þórhildur L. Ólafsdóttir ........000.00..0.. 0... 227 Þorleifur Ben. Þorgrímsson ......00000000000.. 0. 331 Þorsteinn Sigvaldason ........0.200000e0ennn nn 134 Þórunn Snorradóttir ..........0200000 0000 298 Örn m/b V.E. 173, eigendur og útgerðarmenn .............. 238 B. Opinber mál. Alfred Gunnar Sæmundsson ......0.000000000 00. 303 Árni Sigursteinsson ..........0..00 0... ns sr 259 Ásgeir Pétursson .........000.0000. 0000 ern 58 Ásta Júlíusdóttir ...........2...0000 000... nr 115 Bjarni, JÓNsson 3 ísi á ii á Bi út 6 á RL 5 49 Edvarð Kristinn Sigurðsson .........000000 000... 58 Eggert Halldór Þorbjarnarson ........000000 0000... 58 Einar Baldvin Olgeirsson .......0.0000000..00n enn 58 Guðbjörn Ólafsson ........0.00.00 0... nn 117 Guðbrandur Guðmundsson ......020.00000..0000ns nn 58 Guðmundur Holberg Þórðarson .........00200.00 0000... 220 Gunnar Ásgeir Steinsson Ásgeirsson ............00..000..... 127 Gunnar Benediktsson ..........0.0.eeeesensrnn rs 263 Hafdal, Ríkarður Gunnarsson .............. sr 259 Hallgrímur Baldi Hallgrímsson ................ á gi Á 0 á ii # ö8 Haraldur Bjarnason sc 3 ss sa á ti á 0 ea a 3 0 á a 5 3 a 58 Helgi Benediktsson ....s...0.0000000.neen ern 7 Helgi Guðlaugsson .........000000 0000 ennr nr 58 XIV Nafnaskrá BIs Jón Ásgeir Guðmundsson .......000000 0 enn 206 Imgibjörg Lára Ágústdóttir .......0..0.00..0000 00... 243 Ingvar Guðjónsson ......0000000nestðs nn 38 Knudsen, Haraldur Alfreð ..........0000000 000... 4 Kristján Ingvar Kristjánsson ........0200000 00. nn. nn... 243 Markús Árni Einarsson ..........0...0.. 0. 266 Mikael Sigfinnsson ......0..0.0..sennsensnnnnnrr 326 Ólafur Ísleifsson .........0.....0..0 e.s 1 Ólafur Ólafsson ......ccccceeseeesns rr 326 Óskar Þórir Guðmundsson .....000000..0nsen ns 243 Óskar Georg Halldórsson ......0000.0. sen rr rn 104 Páll, Guðmundssoð aaa á né sá 0 á 0 5 á 6 andi Á A á 15 Sigfús Annes Sigurhjartarson .......00020000 000. nan 58 Sigurður Benediktsson ........0000e0000.nne ee 90 Vagn Pétursson ....00.00.00s0n sn 12 Valdemar Jóhannsson .......0.00..0 000 257 Víglundur Kristjánsson ........000000000 000. 325 Þorbergur Gunnarsson ......00000....... á GR SR Fan nu ág 243 HI. Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl., sem vitnað er til í XII. bindi hæstaréttardóma. 1869 25. júní. Almenn hegningarlög handa Íslandi. 18. kap., 127. 26. kap., 243, 259. 48. gr., 58, 243. 52. gr., 58. 63. gr., 243. 83. 58. 99. gr., 7. 101. 7, 58. 102. gr., 58. 113. 58. 174. gr., 12. 175. gr., 12. 205. gr., 127. 206. 117. 209. gr., 117. 240. gr., 243. 248. 243. 255. gr., 7, 326. 257. er., 243. 259. 7, 243. 271. gr., 58, 320. 276. gr. 7. 277. gr., 326. 1893 Lög nr. 28 26. okt. um skaðabætur fyrir gæzluvarðhald að ósekju o. fl. 1. gr., 306. 3. gr., 306. 1901 Lög nr. 18 13. sept. um manntal í Reykjavík 220, 267. 1905 Lög nr. 46 10. nóv. um hefð. 4. gr, 210. 5. gr. 210. a mí Ga = “ aa 99 da G8 09 09 09 09 09 00 09 00 09 ú6 14. 55 5. 13555G IR ms XVI Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. 1911 Lög nr. 53 11. júlí um verzlunarbækur, 220. 1914 Lög nr. 21 2. nóv. um notkun bifreiða, 185. — Siglingalög nr. 56 30. nóv. 10. kafli, 238. 147. gr., 182. 225. gr., 23. 230. gr., 144. 236. gr., 144. 1917 Lög nr. 75 14. nóv. um útmælingar lóða í kaupstöðum, löggilt- um kauptúnum o. fl., 218. 1921 Lög nr. 23 27. júní um stofnun vátryggingarfélags fyrir fiski- skip. 11. gr., 238. — Lög nr. 36 27. júní um samvinnufélög, 71. — Lög nr. 77 27. júní um hlutafélög, 7. 1922 Lög nr. 39 19. júní um lausafjárkaup. 5. gr., 30. 47. gr., 194. 52. gr., 85. 1927 Lög nr. 43 31. maí. Fátækralög. 65. gr., 96. 1928 Lög nr. 51 7. maí um nokkrar breytingar til bráðabirgða á hegn- ingarlöggjöfinni og viðauka við hana. 6. gr., 243. 8. gr., 243. 10. gr., 326. 12. gr., 326. 1929 Lög nr. 32 14. júní um loftferðir. 31. gr., 23. 1930 nr. 2 7. jan. Lögreglusamþykkt Reykjavíkur. 1. gr., 58. 7. gr., 49, 243, 326. 96. gr. 5, 49, 58. — Lög nr. 47 19. maí um fiskiveiðasjóðsgjald. 6. gr., 7. 19. gr., 7. 1931 Lög nr. 31 8. sept. um búfjárrækt. 54. gr., 279. — Lög nr. 46 8. sept. um fiskimat. 8. gr., 7. — Lög nr. 70 8. sept. um notkun bifreiða, 206. 1. gr., 185. 5. gr., 117. 6. gr., 117. 14. gr., 117, 206. 1932 1934 1935 1936 Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. XVII 15. gr., 17, 46, 172, 185, 206. 16. gr., 46, 185. Reglugerð nr. 5 17. febr. um fiskimat. 4. gr., 7. Samningur 19. nóv. (Stjt. A. 1935, bls. 212) milli Íslands, Dan- merkur, Finnlands, Noregs og Svíþjóðar um erfðir og skipti á dánarbúum. 18. gr., 34. Lög nr. 6 9. jan. um tekjuskatt og eignarskatt. 3. gr., 298, 316. Lög nr. 33 9. jan. Áfengislög. 13. gr., 15. 15. gr., 15. 115. 18. gr., 5, 49. 21. gr., 117. 33. gr., 15, 115. 38. gr., 5, 49. 39. gr., 117. Lög nr. 63 28. jan. um útflutningsgjald. 7. gr., 7. 10. gr., 7. Lög nr. 99 3. maí um skuldaskilasjóð vélbátaeigenda, 100. Lög nr. 108 8. maí um heimild fyrir ríkisstjórnina til að láta öðlast gildi ákvæðin í samningi milli Íslands og Danmerkur, Finnlands, Noregs og Svíþjóðar um erfðir og skipti á dánar- búum, 34. Lög nr. 112 18. maí um hæstarétt. 32. gr., 306. 38. gr., 112, 180, 289. Auglýsing nr. 117 1. júlí um, að samningurinn, sem prentaður er sem fylgiskjal með lögum nr. 108 8. maí 1935, um heimild fyrir ríkisstjórnina til þess að láta öðlast gildi ákvæðin í samningi milli Íslands, Danmerkur, Finnlands, Noregs og Svíþjóðar, um erfðir og skipti á dánarbúum, skuli koma í gildi, 34. Lög nr. 121 12. des. um fiskimálanefnd o. fl. 3. gr., 7. 15. gr., 7. Lög nr. 135 31. des. Framfærslulög. 78. gr., 96. Lög nr. 9 1. febr. um breyting á lögum nr. 46 8. sept. 1931 um fiskimat. 1. gr., 7. Lög nr. 85 23. júní um meðferð einkamála í héraði. 12. gr., 71. 34. gr., 51, 82, 85, 6. XVIII Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. 1937 47. gr., 42. 81. gr., 295. 105. gr., 51, 185. 106. gr., 51, 185. 108. gr., 96. 109. gr., 51, 82, 85, 96, 107, 132, 185. 110. gr., 51, 82, 85, 285. 11. gr., 51, 82. 114. gr., 285. 115. gr., 285. 117. gr., 333. 118. gr., 98, 270, 285. 120. gr., 111, 148, 182, 265, 281. 125. gr., 80. 166. gr., 132, 149. 180. gr., 295. 181. gr., 295. 188. gr., 51, 71, 82, 85, 96. 190. gr., ö4. 191. gr., 132. 198. gr., 34. 213. gr., 148. Lög nr. 96 23. júní um að mjólkursamsalan í Reykjavik og sölu- samband íslenzkra fiskframleiðenda skuli vera undanþegin út- svari og tekju- og eignaskatti, 282. Lög nr. 106 23. júní um útsvör. 6. gr., 20. 8. gr., 324. 9. gr., 324. Reglugerð nr. 133 28. des. um tekju- og eignarskatt. 4. gr., 298, 316. 15. gr., 298, 316. Lög nr. 45 13. júní um bann við dragnótaveiðum í landhelgi 3, 4. Lög nr. 46 um samvinnufélög. 8. gr., 71. 18. gr., 71. Lög nr. 63 31. des. um tollheimtu og tolleftirlit. 32. gr., 7. 38. gr., 7. Lög nr. 69 31. des. um tekjur bæjar- og sveitarfélaga o. fl. 1. gr., 10. 2. gr., 10. Lög nr. 73 31. des. um gjaldeyrisverzlun o. fl. 1. gr., 104. 6. gr., 38. Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. XIX — Lög nr. 75 31. des. um fiskimálanefnd o. fl. 3. gr., 7. 15. gr., 7. 1938 Lög 27 13. jan. um vátryggingarfélög fyrir vélbáta. 23. gr., 238. — Lög nr. 57 11. júní um einkaleyfi til að flytja út hrafntinnu 107. — Reglugerð nr. 50 14. júní um gjaldeyrisverzlun o. fl. 6. gr., 38, 104. 7. gr., 38, 104. 30. gr., 7, 104. 31. gr., 38. — Reglugerð nr. 117 22. nóv. um fasteignaskatt í Reykjavík. 2. gr., 10. 1939 Reglugerð nr. 221 24. febr. um skyldutryggingar. 7. gr., 42. — Lög nr. 10 4. april um gengisskráningu og ráðstafanir í því sambandi. 7. gr., 220. — Auglýsing 13. april, 267. — Bráðabirgðalög nr. 49 12. sept. um sölu og útflutning á vörum, 7. — Reglugerð nr. 168 12. sept. um sölu og útflutning á vörum. 1. gr., 7. 9. Er, 7. — Auglýsing 23. sept., 267. — Auglýsing nr. 196 25. okt. um bann gegn því að veita upplýs- ingar um ferðir skipa, 58. 1940 Lög nr. 9 12. febr. um heimild til að banna að veita upplýs- ingar um ferðir skipa, 58. — Lg nr. 11 12. febr. um sölu og útflutning á vörum, 7. — Lög nr. 19 12. febr. Almenn hegningarlög. 6. kap., 117, 243, 259, 326. 10. kap., 90. 18. kap., 90. 19. kap., 303. 20. kap., 326. 23. kap., 206. 25. kap., 331. 26. kap., 243, 303. 2. gr., 12, 117, 127, 206, 243, 326. 22. gr., 96, 243. 50. gr., 124. 51. gr., 124. 56. gr., 303. 68. gr., 58, 243. 76. gr., 326. XX 1941 Skrá um lög, reglugerðir, samþykktir o. fl. 78. gr., 243. 88. gr., 58, 257, 263. 95. gr., 257, 263. 121. gr., 58. 177. gr., 313. 181. gr., 326. 183. gr., 326. 202. gr., 12. 215. gr., 206. 217. gr., 127. 218. gr., 117. 219. gr., 117. 235. gr., 124. 236. gr., 124. 244. gr., 243, 259, 303. 254. gr., 243. Lög nr. 26 12. febr. um breytingu á lögum nr. 45/1937 um bann við dragnótaveiðum í landhelgi, 3, 4. Lög nr. 52 12. febr. Framfærslulög. 81. gr., 96. Lög nr. 37 12. febr. um striðstryggingafélag íslenzkra skips- hafna. 1. gr., 42. Reglugerð nr. 23 1. marz fyrir stríðstryggingafélag íslenzkra skipshafna. 15. gr., 42. Lög nr. 91 14. maí um húsaleigu. 1. gr., 220. 2. gr., 220. 9. gr., 220. Lög nr. 75 7. mai. Bifreiðalög, 185. Lög nr. 118 2, júlí um verðlag. 13. gr., 267. Lög nr. 23 16. júní. Bifreiðalög. 26. gr., 206. 38. gr., 206. 39. gr., 206. Lög nr. 47 27. júni um breyting á 88. og 95. gr. almennra hegn- ingarlaga nr. 19 frá 12. febr. 1940. 2. gr., 257, 263. IV. Efnisskrá. A. Atriðisorð efnisskrár. Ábúð. Sjá landsleiga. Aðild. Sbr. málshöfðun. Aðiljaskýrslur. Áfengislagabrot. Áfrýjun. Sbr. frestir. Áfrýjunarleyfi. Almannahættubrot. Analógia. Sjá lög og lögskýring. Arður. Ásetningur. Sjá saknæmi. Barnsfaðernismál. Bifreiðir. Björgun. Brot. Dánarbætur. Sbr. trygging, trygg- ingamál. Dómar og úrskurðir. Dómarar. Dómstólar og yfirvöld. Eiður. Eignarhald. Eignarréttur. Eignaspjöll. Einkaleyfi. Endurgjaldskrafa. Farmsamningar. Félög. Féviti. Fiskimat. Fiskveiðabrot. Fjársvik. Fógetagerðir. Forsendur. Sbr. samningar. Framsal réttinda. Frávísun. Frestir. Gáleysi. Sjá saknæmi. Gestaréttur. Geymsla. Gjafsókn. — Gjafvörn. Gjaldeyrislög. Grandleysi Greiðsla. Gæzluvarðhald. Hafning máls. Hefð. Heimvísun. Sjá ómerking. Hjónaband. Hlutdeild. Húsaleigulög. Sbr. leiga. Húsleit. Ítrekun. Játning. Sjá aðiljaskýrslur. Kaup og sala. Kæra. XXII Efnisskrá. Landamerki. Landráð. Landsleiga. Leiga. Sbr. landsleiga. Likamsáverkar. Líkur. Sbr. eiður, mat og skoðun, vitni, sönnun. Lög og lögskýring. Málasamlag. Málflutningsmenn. Málflutningur. Sbr. Dómarar, málflutningsmenn, málsmeð- ferð. Málshöfðun. Málskostnaður. Málsmeðferð, Sbr. Dómarar, frestir, málflutningsmenn, mál- flutningur. Manndráp. Mat og skoðun. Sbr. sönnun, vitni. Ómaksbætur. Opinber mál. Sbr. dómar, dómar- ar, málshöfðun, málskostnaður, málsmeðferð, mat og skoðun, sönnun, vitni. Ómerking. Opinberir starfsnenn. Sbr. dónm- arar, málflutningsmenn, mat og skoðun. Refsingar. Sakhæfi. Saknæmi. Samningar. Sbr. kaup og sala, umboðssala. Sáttir. Sildareinkasala. Sjó- og verzlunardómur. Sjóveðréttur. Skaðabætur. Skattar og gjöld. Skipti. Skirlifisbrot. Skjöl. Sbr. líkur, mat og skoðun, sönnun. Skuldajöfnuður. Skuldir. Skuldamál. Sbr. samn- ingar. Stefnur. Svipting réttinda. Sýnileg sönnunargögn. Sönnun og sönnunarbyrði. Sbr. aðiljaskýrslur, eiður, líkur, mat og skoðun, skjöl, sýnileg sönnunargögn, vitni. Tilraun. Tolllagabrot. Traustfang. Sbr. grandleysi. Trygging. Tryggingamál. Umboð. Umboðssala. Upptaka eigna. Útivist aðilja. Varnarþing. Veð. Sbr. sjóveðréttur. Vélbátar. Venja. Verðlagsákvæði. Verzlun. Sbr. kaup og sala. Vextir. Sbr. arður. Viðskiptatilkynningar. Vinnusamningar. Vitni. Víxlar. Yfirvöld. Sbr. dómstólar og yfir- völd. Ærumeiðingar. Þinglýsing. Þjófnaður. Ölvun. Sjá áfengislagabrot, bif- reiðir. Efnisskrá. XXII B. Efnisskrá. Ábúð. Sjá landsleiga. Aðgerðaleysisverkanir. A, sem leigði húsnæði í húsi B, var talinn hafa gerzt sekur um ólöglega framleigu, með því að hann lét hjón með barn búa í einu herbergjanna. B var talinn eiga rétt á að gera þetta brot á leigusamningnum gildandi, enda þótt hann hefði ekki vandað um þegar er hann vissi, að hjónin bjuggu í herberginu og ekki þegar eftir að barn þeirra var þar fætt „idccccoennssereð nds mi Aðild. Sbr. málshöfðun. Barnsmóðir andast eftir höfðun barnsfaðernismáls. Frændi barnsins, er tekið hafði það til fósturs, gerist aðili. Mál- inu lýkur með eiðsheimild til handa manninum, sem móðirin hafði kennt barnið .........00000000 000... Í máli til bóta vegna slyss, er valdið var með vagni, er A átti og gegn honum, sagt í héraðsdómi, að ekki yrði dæmt um sök vagnstjórans á slysinu 2.....0.00..02..2.00.0.00... Foreldrar stúlku, er fórst í bílslysi, krefja bóta ............. Aðiljaskýrslur. Maður dæmdur samkvæmt játningu sinni, sem studdist við fram- burt vitna ..........0..e. enst 4, Bifreiðarstjóri, sem valdið hafði bilslysi, kannaðist við áfengis- nautn sína, og áætlun hans um ökuhraðann þótti einnig sennileg mis di si 0 a a 000 0 nn nn 0 ii nr Sökunautur játar sig hafa veitt manni högg, og var dæmdur samkvæmt þvi ....0.00000000 0... Sg á OR HI 0 BG BR 5 BER Fjórir sökunautar dæmdir samkvæmt játningu sinni fyrir svik. Skýrslur um grandleysi þeirra sjálfra í einstökum atriðum lagðar til grundvallar, að því leyti sem þær voru ekki afsannaðar ........0000000 eð enn Þrir sökunauar játa sig hafa stundað fjárhættuspil í allríkum IR 0 a mi á Ab á a 5 0 Á ir arna á ns 5 ie aað GA Í K fæddi fullburða barn hinn 19. nóv. 1940. M, sem hún kenndi barnið, kannaðist við, að þau hefðu verið kunnug um 3 ára bil og hefðu öðru hverju haft samfarir, en síðustu sam- farir þeirra hefðu gerzt laust fyrir jól 1939. K talin hafa það góðar líkur með sínum málstað, að málsúrslit voru látin velta á eiði hennar ......0..0000000 0000 Aðili játaði sig hafa ekið á 30 kílómetra hraða, er bifreið hans rakst á aðra bifreið. Andstæðingur hans og eitt vitni taldi 49 117 127 243. 326 203 XKIV Efnisskrá. hann hafa ekið mjög hratt. Var hann talinn hafa ekið gá- lauslega, eins Og á Stóð ........000000r0e rn Sökunautar dæmdir samkvæmt játningu sinni ............ 58, Skýrslur bifreiðarstjóra og bifreiðareiganda, sem báðir voru með áfengisáhrifum, er atvik það gerðist, sem þeir tjáðu sig um, taldar óáreiðanlegar ...........000..0..0........ - Áfengislagabrot. Maður dæmdur sekur um hneykslanlega ölvun á veitingastofu Maður dæmdur sekur um óleyfilega áfengissölu, þar á meðal fyrir sölu áfengis til manna undir 21 árs aldri, í héraði eftir 18. gr. laga nr. 33/1935, en hæstiréttur felldi vísun tl 19. gr. miður sa á ta 5 a00 3 0 0 0 Maður dæmdur sekur um margitrekaða ölvun á almannafæri Kona dæmd bæði í sektir og varðhald fyrir itrekaða sölu áfengis í atvinnuskyni .........000000 0. nn enn Bifreiðarstjóri dæmdur sekur um gálauslegan akstur, enda hafði hann verið með áhrifum áfengis .„................. Bifreiðarstjóri ekur með áfengisáhrifum og slasar stúlku. Dæmdur til bótagreiðslu .........002002000 000. Áfrýjun. Sbr. frestir. Málsmeðferð frestað ex officio í hæstarétti samkvæmt ana- lógiu 120. gr. einkamálalaga nr. 85/1936, svo að aðilja gæfist færi á að afla rækilegri upplýsinga um tiltekin sakaratriði Áfrýjandi hafði ekki komið á dómþing í héraði. Fyrir hæsta- rétti fékk hann leyfi til að leggja fram ný gögn, og var krafa hans samkvæmt þeim tekin til greina ............ Ákvæði héraðsdóms um kröfu látið standa, með því að aðili hafði ekki gagnáfrýjað .........0..20000 0000 Áfrýjunarleyfi. 17, 23, 46, 56, 112, 159, 233, 238, Almannahættubrot. Maður kærður til refsingar eftir 18. kafla hegningarlaganna fyrir það, að hann hefði hvatt tvo erlenda sjómenn til að sökkva erlendu skipi á Reykjavíkurhöfn, en skipið var hér í þágu erlends herliðs. Maðurinn var sýknaður, með því að ummæli þau, sem á hann voru borin, voru talin mark- laust drykkjuraus .......0.00.00..0 00. 00ðr Analogía. Sjá lög og lögskýring. 23 259 158 111 210 285 285 20 Efnisskrá. XXV Arður. Tveir menn, er höfðu tekið við leigu eftir skúr, sem þeir töldu sig eiga samkvæmt kaupskilmálum, sýknaðir af kröfu hins rétta eiganda um endurgreiðslu leigunnar til hans, þar til dómstefna var birt, með því að eignarhald þeirra á skúrnum hefði getað skapað þeim eignarhefð á honum lög- UN SAMKVÆN 210 Ásetningur. Sjá saknæmi. Barnsfaðernismál. Manninum veitt heimild til að synja fyrir samfarir við barns- móður, með því að hún var látin, er dómur gekk í málinu í Méraði a ss gs a an 3 á a FE BR SR 5 BR PU SIN á 08 5 á Vegna ófullkominnar blóðrannsóknar og vöntunar á skýrslum frá aðilja og vitni var dómur í barnsfaðernismáli ómerktur og máli vísað heim í hérað ......0020000 0000. .. 134 Barn, sem fætt var 21. jan. 1939, var talið geta verið komið undir á tímabilinu 20. marz til 25. mai 1938. Barnsmóðir taldi sig hafa verið með manninum nálægt miðjum april 1938 á hótelherbergi í Reykjavik, en vitni sönnuðu þá sögn mannsins, að hann hefði ekki til Reykjavíkur komið frá því í febrúar 1938 og til 11. maí s. á. En hins Vegar kvaðst maðurinn hafa haft samfarir við barnsmóður 13. jan. 1938 í herbergi í sama hóteli í Reykjavik, en þá báru vitni, að móðirin hefði verið heima hjá foreldrum sínum suður í Höfnum. Með því að vitni báru manninn hafa verið í eða við heimkynni sitt þann tíma nær allan, er barn mátti vera getið, var málið látið velta á synjunareiði hans 149 K ól fullburða barn hinn 19. nóv. 1940 og kenndi það M, sem kannaðist við kunningsskap þeirra um 3 ára bil og samfarir öðru hverju. K talin hafa þær líkur fyrir sínum málstað, að henni var veittur kostur á að sanna mál sitt með eiði SÍNU 2 0 00 0 00 a 5 a a SG EÐ 5 I 0 0 nn on 203 Bifreiðir. Bifreiðin A dró bifreiðina B. Bifreiðarstjórinn á A hægði ferð vegna farartálma á veginum, en við það slaknaði á dráttar- tauginni, svo að hún fór aftur fyrir vinstra framhjól bif- reiðarinnar B, sem fyrir það kastaðist út af veginum og skemmdist. Bifreiðarstjórinn á B var talinn hafi farið gá- lauslega að, og bifreiðarstjórinn á Á var sýknaður af skaða- bótakröfu vegna slyssins, með því að hann hefði ekki sýnt óvarkárni, svo að sannað yrði, enda ætti sönnunarregla 2. mgr. 15. gr. laga nr. 70/1931 hér ekki við ............ ol XXVI Efnisskrá. Foreldrar stúlku, sem fórst í bilsysi, kröfðu eiganda bifreiðar bóta vegna útgjalda af jarðarför og fataskemmda. og skyldi hvorttveggja bæta, með því að ökumaður þótti hafa sýnt gáleysi. Bætur vegna missis framfæranda voru hins vegar ekki dæmdar, með því að hvorki þótti sannað, að foreldr- arnir væru styrks þurfar, né heldur, að stúlkan hefði verið aflögufær til þeirra ........000.0 00 nan Í skaðabótamáli út af árekstri tveggja bifreiða var tjóni skipt, með því að báðir bifreiðarstjórarnir þóttu hafa farið gá- lauslega að. Héraðsdómari visaði til analógíu 225, gr. siglingalaga og 31. gr. laga um loftferðir nr. 32/1999 til stuðnings niðurstöðu SinNIi ......0.000000 00 Bifreiðarstjóri ekur óvarlega og var með áfengisáhrifum. Hann ók á stúlku og slasaði hana. Hann og eigandi bifreiðar dæmdir til að greiða stúlkunni in solidum bætur ........ A dæmdur sekur um ógætilegan akstur, enda var hann einnig með áhrifum áfengis .......00.00. nn Eiganda bifreiðar dæmt að greiða verkamanni sínum bætur vegna slyss, er þjónn bifreiðareiganda, er bifreið hans ók, ar talinn hafa valdið með ógætilegri meðferð bifreiðar Dráttarvagn, sem notaður var við fermingu og affermingu skipa, talinn til bifreiða um ábyrgð eiganda á tjóni, er meðferðar- maður hans olli á öðrum manni. Eiganda vagnsins var dæmt að greiða manni þessum bætur fyrir læknishjálp, at- vinnutjón og Óþægindi „22.02.0000... 0 enn A ók bifreið ljóslaust á götu i Reykjavík á 17 kílómetra hraða, að sjálfs hans sögn. Ók hann þá á mann, sem gekk yzt á götunni undan bifreiðinni, og varð það manninum að Í. A talinn hafa farið óvarlega, og var hann dæmdur sekur um mnndráp af gáleysi .....0.0000000. nennt B átti beifreið, sem A ók eftir beiðni eiganda, sem annars stýrði. Bifreiðin fór út af veginum, og slasaðist kona ein, sem sat í vagninum. Í máli gegn B sleppti konan bótakröfu á hendur A, en B var dæmdur til að greiða henni bætur. Slysatryggj- andi bifreiðarinnar galt nú konunni hinar dæmdu bætur og krafði A siðan endurgreiðslu þeirra. Afsal konunnar á bótakröfu á hendur A skipti ekki máli um þessa kröfu, og A var dæmdur til að endurgreiða tryggjanda fjárhæðina, með því að A var talinn hafa valdið slysinu með slíku gá- leysi, að hann væri endurgreiðsluskyldur ................ Björgun. Skip með ónýta vél, statt á hættusvæði vegna styrjaldar og í ofviðri, talið í svo mikilli hættu statt, að liðveizla annars skips því til handa hafi verið björgun. Bjarglaun ákveðin 46 185 206 230 Efnisskrá. NKVII með hliðsjón af verklægni og atorku bjargenda, hættu við björgun, spjöll á munum þeirra og líklegu veiðitapi vegna ALFA 5 ai 5 elg a 0 nr 144 Bjarglaun sæta ekki úrskurði dómstóla, er bæði hið bjargandi og bjargaða skip eru endurtryggð í Samábyrgð Íslands á fiskiskipum .............2000 00 een 238 Óheimilt talið að dæma A og B in solidum til greiðslu björg- UNAFAUA 2 a 3 5 5 á nað ba 5 á Á nn á vn a Á 3 144 Brot. Sami verknaður varðar við fleiri en eitt refsiboð (coneursus AS 0 rn nn a á ER ER 5 Án Ei a á ii A a na „7, 303 Dánarbætur. Sbr. trygging, tryggingamaál. Íslenzkur sjómaður gekk fram af hafnarbakka í myrkvaðri brezkri borg og beið bana af. Myrkvunin var talin hernaðar- ráðstöfun, og Stríðstryggingafélag íslenzkra skipshafna var því talið eiga að greiða dánarbætur .................... 42 Foreldrum stúlku, er beið bana af bilslysi, synjað um dánar- bætur, með því að hvorki var sönnuð styrkþörf þeirra né geta stúlkunnar til framfærslu þeirra ................ LG Dómar og úrskurðir. Héraðsdómari bókar ályktun sína um synjun frests og dómtöku máls, án þess að kveða upp formlegan úrskurð um það .. 98 Atvikalýsing í héraðdómi talin óglögg, og að því fundið, að ekki hafði verið aflað vottorðs lækna um áverka manna, er orðið höfðu fyrir bilslysi ............ Blað teg af 8 117 Dómur ómerktur vegna þess, að hann var kveðinn upp nær mánuði eftir skriflegan flutning málsins ................ 132 Skilorðsbundinn refsidómur ...... . Hi sleða hi gg 243, 259, 326 Skiptaráðandi átalinn fyrir það, að hann hafði í úrskurði sin- um skírskotað til eldri úrskurðar, er kærður hafði verið til hæstaréttar, og að hann hafði byggt úrskurð sinn, upp kveðinn 9. april 1941, á munnlegum málflutningi, er fram fór 20. jan. s. á. Ómerking og heimvísun var þó ekki talin nauðsynleg, með því að eldri úrskurðurinn var birtur í dómasafni hæstaréttar og héraðsdómarinn veitti aðiljum kost á málflutningi af nýju, áður en hann kvað hinn yngri úrskurð upp ......000000.. 0. sr 191 Frávísunardómur ranglega nefndur „úrskurður“ af héraðs- dómara ........0 erg gn. 2905 Sðl Dómarar. Dómari átalinn fyrir vangæzlu á ákvæðum 105., 106. og 110.— f11. gr; laga úr; 8571930. sins es 0005 00 53 #05 15 0) a. li XKVIII Efnisskrá. Dómari átalinn fyrir vangæzlu á 109— 111. gr. laga nr. 85/1936 Dómari átalinn fyrir vangæzlu á ákvæðum 109. og 110. gr. laga nr. 85/1936 og fyrir að hafa látið aðilja skiptast á sóknarskjölum og varnar andstætt fyrirmælum téðra laga ......0000n snert 85, 154, Héraðsdómari, sem leyft hafði framlagningu tveggja skrif- legra greinargerða frá hvorum aðilja og ákvað síðan skrif- legan málflutning, lét síðan flytja mál til brautar, enda þótt því skyldi tvímælalaust vísað frá ex officio, sektaður fyrir þingsafglöpun ......002000000 0. eeen ner Dómari átalinn fyrir að hafa ekki gætt fyrirmæla 109. gr. laga nr. 85/1936 og fyrir vangæzlu á fyrirmælum 105. gr. sömu laga .......0.00 0. nn Dómari átalinn fyrir það, að hann gat þess ekki í dómi í refsi- máli, eftir hvaða lagaboðum hann hafði dæmt .......... Fundið að því, að dómari hafði ekki aflað upplýsinga um heimilishagi konu, er hann dæmdi seka um áfengissölu .. Fundið að því, að dómari hafði ekki aflað læknisvottorða um áverka manna, er orðið höfðu fyrir bilslysi, og atvikalýsing talin óglögg í dómi hans ........0000000 0... 0 nn Fundið að ýmsum misfellum í meðferð opinbers máls .....,.. Málsmeðferð og dómur ómerkt og máli vísað heim vegna van- gæzlu á 109. gr. laga nr. 85/1936, móttöku 13 skriflegra sóknar- og varnarskjala og uppkvaðning dóms nærfellt mánuði eftir munnlegan flutning þess ................. Héraðsdómari talinn vitalaus af úrskurði um gæzluvarðhald á A eftir því sem á stóð dimasi sun Fógeti ekki talinn hafa gætt fyrirmæla 120. gr. laga nr. 85/1936, og úrskurður hans var því ómerktur í hæstarétti ...... Dómari átalinn fyrir það. að hann gætti ekki fyrirmæla 106., 109., 110., 114. og 115. gr. laga nr. 85/1936 .............. Sctudómari átalinn fyrir drátt á afgreiðslu dómsgerða í kæru- máli til hæstaréttar og fyrir það, að hann hafði ekki dag- sett staðfestingu þeirra .......002000.00 00. Dómara talið óþarft að víkja sæti í máli fulltrúa sins ...... Dómari átalinn fyrir vangæzlu á 105., 106. og 109. gr. laga nr. 86/1936 oo. Dómstólar og yfirvöld. Máli út af endurheimtu styrks, er sveitarfélag Á hafði veitt styrkþurfa sveitarfélags B, vísað ex officio frá dómi, með því að sakarefnið skyldi sæta úrlausn yfirvalda að lögum Úrskurður húsaleigunefndar um lögmæti uppsagnar á húsnæði ekki talinn binda dómstóla ........000000 000... 177, Fógetaúrskurður um lögtak fóðurbirgðagjalds felldur úr gildi, 185 96 117 127 132 295 319 319 292 Efnisskrá. með því að samþykkt, er atvinnumálaráðherra hafði stað- fest, um fóðurbirgðafélagið, hafði ekki hlotið löglegan undirbúning ..........2.000 00. en enn Eiður. Í barnsfaðernismáli var manninum veitt heimilt til synjunar- eiðs, með því að barnsmóðir var önduð, er dómur gekk í héraði .............00 00. ee % Mjög ósamhljóða skýrslur aðilja barnsfaðernismáls um sam- faratíma þeirra. Vitni báru manninn hafa verið allan tím- inn frá 8. febr. 1938 til 11. maí s. á. í Grindavík, án þess að hann kæmi til Reykjavíkur, þar sem barnsmóðir kvað sam- farir þeirra hafa orðið í april 1938. Manninum því heimil- aður synjunareiður ........0.000.000nðn K kenndi M barn, sem fætt var fullburða 19. nóv. 1939. M kannaðist við kunningsskap Þeirra, en kveðst síðast hafa haft samfarir við K laust fyrir jól 1938. K talin hafa líkur segn M, og voru því úrslit málsins látin velta á eiði hennar Eignarhald. Að tilhlutun landssímans var virspotti, sem tekinn hafði verið úr sjólögn, skilinn eftir hjá símastaur og hafði legið þar hirðulaus um stund. Maður sýknaður af refsikröfu eftir 177. og 244 gr. hegningarlaganna fyrir það, að hann hafði hagnýtt sér það úr virnum, sem hann mátti nota, til girðingar, með þvi að hann hefði mátt telja virnum hafa verið fleygt, af því að hann væri eiganda sínum ónýtur .. K og L sýknaðir af kröfu um endurgreiðslu húsaleigu, með því að þeir hefðu getað unnið eignarhefð á húsinu að lögum Eignarréttur. A og B áttu eignina 23 a í óskiptri sameign, en B átti einn ná- grannaeignina 25, og voru þær aðgreindar með brunavegg. Á 23 a stóð skúrbygging fast að brunaveggnum. Umboðs- maður A fekk afsal að eignarhlut B í 23 a hjá umboðsmanni Þrotabús B, en undan kaupunum var skilin „lóðarspilda sú, er viðbygging á eigninni 25 er reist á“. K og L keyptu 25 af sama umboðsmanni þrotabúsins og sögðust hafa þar með fengið nefnda lóðarspildu og viðbygginguna á henni, en lóðarspilda sú var undir skúrbvggingunni hinum megin við brunavegginn og því áður tilheyrandi 23 a. Kröfur K og L um eignarrétt að lóðarspildunni voru ekki teknar til greina, með því að framangreindur fyrirvari í kaupbréfi A og þrota- búsins þótti óglöggur, og óeðlilegt þótti, að A hefði ætlað að afsala sér sínum eignarhluta í lóð og skúr, sem var hans XKIK 149 203 303 210 XXK Efnisskrá. megin við brunavegginn. Þóktu K og L ekki hafa að órann- sökuðu máli mátt gera ráð fyrir því, að þeir eignuðust verð- mæti þessi „22.00.0000... er rann Eignaspjöll. A hafði greitt í sundur vír, sem að tilhlutun landssímans hafði verið tekinn upp úr sjó og skilinn eftir á víðavangi hjá símastaur og legið þar alllengi hirðulaus. Talið, að A hefði mátt líta svo á, að virnum hefði verið fleygt, og var A sýknaður af kæru fyrir brot, er varðaði við 177. gr. hegn- ingarlaganna .....0.00020. enn Einkaleyfi. A og B höfðu fengið einkaleyfi samkvæmt tilteknum lögun til útflutnings tiltekinnar vörutegundar. Talið var, að þeim /æri óheimilt framsal þessa réttar, án leyfis einkaleyfis- veitanda, með því að honum þyrfti ekki að standa á sama, hver með réttinn samkvæmt því færi 20.00.0000. Endurgjaldskrafa. Vátryggingarfélas, sem greitt hafði farþega bifreiðar slysabæt- ur, talið eiga kröfu á hendur bilstjóra til endurgreiðslu bótafjárins, með því að bílstjórinn var talinn hafa valdið slysinu með slíku gáleysi, að endurgreiðsluskyldu varð- MÓI. ars mer ai í 608 gs yi nr I ÁÐ Á ein a jo sg gn A gaf B út víxil rétt áður en lánardrottnar hans samþykktu frumvarp til skuldaskila bús hans eftir lögum um skulda- skil vélbátaeigenda. Þessi ráðstöfun þótti ekki samrýmast markmiði laganna. B var því dæmt að endurgreiðsa Á víxil- upphæðina, sem A hafði áður verið dæmdur til að greiða B í vixilmáli 2......0. 0000 K og L sýknaður af kröfu um endurgreiðslu á leigu eftir skúr- byggingu eina, með því að eignarhald þeirra á henni hefði verið slíkt að það hefði getað skapað þeim eignarhefð Farmsamningar. Bifreið, sem A sendi í skipi B, varð fyrir spjöllum á leiðinni. Skirskotun í fylgibréfi, er A tók við af B, til farmskírteinis, þar sem B undanskildi sig ábyrgð á spjöllum slíkum sem á bifreiðinni urðu, talin þýðingarlaus, með því að A hafði ekki fengið farmskirteini í hendur .................... Félög. Félagi í loðdýraræktarfélagi var talinn hafa verið rekinn úr félaginu. Hann sótti stjórn félagsins til greiðslu á stofnfé 210 303 107 230 100 210 182 Efnisskrá. XXKI því, er hann hafði lagt til félagsins, sem var samvinnufélag. Samkvæmt samþykktum félagsins átti stofnféð að vera lánardrottnum félagsins til tryggingar, og því var ekki talið fært að dæma aðilja það ......0...0..000.00 0000. 71 Á aðalfundi í samvinnufélagi var Á að gefnu tilefni spurður að því, hvort hann teldi sig félagsmann þar, en þeirri spurn- ingu neitaði hann að svara. Jafnframt var samþykkt, að að- ilja skyldi tafarlaust vikið úr félaginu, ef hann svaraði spurningunni ekki afdráttarlaust. Enda þótt fundurinn hefði ekki haft samkvæmt samþykktum félagsins vald til að víkja aðilja úr félaginu, þá taldi hæstiréttur aðilja hafa með því að andæfa ekki brottvikningunni komið þannig fram, að jafna mætti til úrsagnar úr félaginu .................... 7 Í samþykktum gagnkvæms sjóvátryggingarfélags var svo mælt, að í séreignarsjóð skyldi leggja '%o hluta iðgjalda, en %o í fastasjóð, en félagi skyldi eiga kost á að fá greidda %o hluta þess, sem hann ætti í séreignarsjóði, er hann gengi úr félaginu. Árið 1929 gekk A úr félaginu og fékk sér þá greidda %o hluta af hlut sínum í séreignarsjóði. Félag- inu var slitið 1937, og gerði A þá tilkall til greiðslu bæði úr séreignarsjóði og fastasjóði félagsins. Hvorug þessara krafna var tekin til greina, með því að þær höfðu ekki stoð í samþykktum félagsins, sem A hafði gengizt undir, er hann gekk í félagið 2.......c0000000e ns snar 233 Samþykkt fóðurbirgafélags hafði ekki fengið lögmæltan undir- búning áður en ráðherra staðfesti hana, og lögtak fyrir til- lagi félagsmanns mátti því ekki fara fram .............. 279 A, sem haft hafði bækur í umboðssölu frá B, kvaðst hafa af- hent bækurnar, er hann hætti þeirri starfsemi, til þess manns, sem Bóksalafélagið hafði vísað honum á. Þessi af- greiðsla var ekki talin binda B, með því að hann var ekki Í ÓS. 0 3 0 a a a 289 s/f G fékk A skip sitt til umráða til ísfisksflutnings til Bretlands gegn tilteknu gjaldi fyrir hverja ferð og ágóðahluta. A tók síðan, án atbeina s/f G, en þó með vitund hans, B og C félag með sér um þessa starfsemi. Talið, að með s/f G og B og GC hafi ekki með þessum hætti stofnazt neinn sá félagsskapur, að rétt hafi verið að skattleggja þessa þrjá aðilja og A sameiginlega vegna áðurnefndrar starfsemi ÞÉR 0 6 anna 00 a 2 ec sn vendi li á EA að SR 5 Bað á di ni Á Á a tra 298 A, B og C leigðu skip af D. Ósannað var, að hann hefði átt að fá annað en umsamda skipsleigu, og varð hann því ekki talinn félagi. A kvað sínum ágóðahluta af skipsleigunni vera skipt endurgjaldslaust milli tiltekinna manna, sem ekkert voru annars við fyrirtækið riðnir, Þeir urðu ekki þm XXXII Efnisskrá. þar fyrir taldir félagar. A, B og C var því heimilt að telja sér, hverjum fyrir sig, ágóðahlut sinn til skatts samkvæmt 3. Er. lágá úr. 6/1935 diccssmisnsa mi Févíti GC og D áskilinn réttur til að ganga frá gerðum samningi innan tiltekins tíma. Kröfu um þetta var þó ekki fram fylgt, heldur var gerð krafa til efndagjalds, enda höfðu C og D ekki til- kynnt meðsemjendum sínum fyrir hinn tilskilda tíma, að þeir gengju frá SAMNÍNGNUM 2....... rr Fiskimat. Maður dæmdur fyrir brot á reglum um fiskimat ............ Fiskveiðabrot. Dragnótaveiðar í landhelgi. Héraðsdómur ómerktur og máli visað heim í hérað til rækilegri rannsóknar .......... Fjársvik. Kona og þrir karlmenn dæmdir fyrir að hafa við svik og hjálpa til þeirra svika á miðilsfundum, og einn fyrir neyzlu ágóða Þá A 0 enn 0 a nn a 0 #0 tn Á a Fógetagerðir. Skuld í heild sinni talin fallin í gjalddaga samkvæmt ákvæð- um veðskuldabréfs í fasteign sakir vanskila á afborgun, og aðför var þvi heimiluð í veðinu samkvæmt ákvæðum skuldabréfsins ..........000000000nenn err Eeiðni um útburð af leigujörð synjað vegna þess, að sönnun vantaði um vanrækslu leiguliða um hirðing jarðar og önn- ur atriði, sem beiðnin var studd við, enda fólu sum þau atriði ekki í sér brot á leiguliðaskyldum ................ Fógetaréttarúrskurður ómerktur vegna þess að fógeti hafði ekki veitt aðilja kost á að afla gagna, sem nauðsynleg máttu vera Lögtaksúrskurður um gjald til fóðurbirgðafélags ómerktur, vegna ólöglegs undirbúnings samþykktar þeirrar, sem lög- tak skyldi byggja á .........0200200000nn re Bætur dæmdar fyrir óþægindi og miska vegna ólögmætrar út- burðargerðar úr leiguibúð .............02.200 0000... Forsendur. Sbr. samningar. A keypti hús af B og galt andvirðið að nokkru með ýmsum lausafjármunum. B kvaðst ekki hafa fengið svo mikið fyrir þessa muni, sem hann hefði gert ráð fyrir. Með því að ekk- ert var komið upp í málinu um það, að A hefði mátt sjá 316 243. 26: 266. Efnisskrá. KKK það, að B hefði verið það forsenda fyrir kaupunum, að hann fengi ákveðið lágmarksverð fyrir muni þessa, gat þetta atriði ekki orkað riftingu kaupanna .............. A hafði gefið út skuldabréf til B. Með því að ekki var staðið í skilum um tilskildar afborganir, skyldi heimta þegar eftir- stöðvar skuldarinanr. Til að afstýra því undirgekkst maður A breytingu á ákvæðum skuldabrefsins, en A samþykkti ekki þessa skuldbindingu. Þetta samþykki var talin svo veru- leg forsenda fyrir loforði um gjaldfrest af hálfu lánar- drottins, að hann var nú talinn geta heimt allar eftir- stöðvar skuldarinanr ............0..00. 0. ner Samþykki A á skaðabótakröfu, veitt í opinberri rannsókn, talið óskuldbindandi, með því að það var gefið af aðilja í þeirri trú, að hann hefði unnið refsivert verk, sem hæstiréttur taldi. tefsilaifst =... sá sæ a sn sa á a Framsal réttinda. A og B höfðu samkvæmt sérstökum lögum fengið einkaleyfi til útflutnings tiltekinnar vöru. Framsal þessara rétinda var þeim talið óheimilt, með því að einkaleyfisveitanda var tal- ið máli skipta, hver með réttindin samkvæmt einkaleyf- TR FÆÐI 0 mi BES FRA BR FRA BEER a 6 A greiddi B hússverð að nokkru með kröfu á D, seim mótmælti réttmæti kröfunnar. A kvaðst hafa sagt B, að krafan væri rétt. Ekki var það reynt með málssókn, hvort mótmæli D væru á rökum byggð. Riftingarkrafa B var því ekki, að því leyti sem hún var reist á þessum rökum, tekin til greina Frávísun. Máli vísað frá bæjarþingi Reykjavíkur vegna óleyfilegs aðilja- SAMÍÐÐS. 2 00 0 ma mini ER 5 I ER Á BT BR 0 ER BE ið Á A 8 Bu a Kröfu aðilja um greiðslu málskostnaðar hvors á hendur öðr- um vísað frá dómi, með því að hvorugur hafði stefnt öðr- um. i. héfaði 2... a ss a á a 5 á á á Máli um endurgreiðslu styrks, er sveitarfélag A veitti styrk- þurfa sveitarfélags B, vísað frá dómi ex officio, með því að sakarefni skyldi að lögum sæta úrlausn yfirvalds ........ Þrautavarakrafa var gerð um það, að A yrði dæmt að flytja brott skúr af lóð, er K og L töldu sig eiga lóð undir, og til greiðslu leigu eftir lóðina. A var dæmd bæði lóðin og skúrinn, og K og L var því talið á engu standa að fá dóm um þrautavarakröfur sínar, án þess þó að þeim væri ber- um orðum visað frá ..........200.00.00 nn Héraðsdómur ómerktur og máli visað frá dómi, með þvi að krafa á hendur öðrum aðilja sætti ekki úrlausn dómstóla, 154 303 107 151 42 96. 210 RXKIV Efnisskrá. en krafa á hendur hinum var ekki greind frá kröfu hins fyrrnefnda ....... a 294 tÖniðra 8 a pi 5 ai 5 tg losi Þinn fn a 30 2 Gg Varakrafa ekki tekin til athugunar í dómi héraðsréttar, með því að hún hefði ekki verið rökstudd .................. Málsmeðferð og dómur ómerkt og máli vísað frá héraðsdómi, með því að sakarefni skyldi sæta úrlausn gerðardóms Frávísunardómur, þar sem héraðsdómari hafði vísað frá gagn- sök, kærður til hæsaréttar, með því að höfðandi aðalmáls hefði ekki heimild til að taka við gagnsókn. Hæstiréttur taldi gagnsök réttilega höfðaða ..... sig = apana ds sa van 4 jagar 3 Frestir. Skiparéttur hafði úrskurðað dönskum lánardrottni dánarbús ótiltekinn frest til að koma með gögn um kröfu sína vegna hernáms Danmerkur og samgöngubanns þess vegna. Hæsti- réttur taldi aðilja hafa haft nóg færi á að koma þeim gögn- um fram fyrir hernámið og felldi því úrsurðinn úr gildi og skyldaði skiptaráðanda til að kveða upp úrskurð um kröf- NÚ 0 5 iði 3 áð 5 0 EK GR 2 5 0 5 ENA KB EI 8 BJÓÐA VA á a fl E Málsmeðferð frestað ex officio fyrir hæstarétti samkvæmt ana- lógiu 120 gr. laga nr. 85/1936, svo að aðilja veittist kostur á öflun rækilegri upplýsinga #........... 111, 148, 182, Dómari átalinn fyrir veitingu fresta og málflutningsmenn fyrir töku fresta andstætt ákvæðum laga um meðferð einkamála í héraði ............... ess Stefndi sótti ekki þing á Þingfestingardegi máls, en þá fekk sækjandi frest. Næst, er mál var tekið fyrir, kom stefndi og krafðist frests, sem sækjandi mótmælti. Synjað var um frest og mál þá tekið til dóms, með því að stefndi hefði ekki sannað forföll þingfestingardaginn, og var hvort- tveggja staðfest í hæstarétti ...............0.0...... Fundið að því, að dómari veitti aðiljum frest eftir að ágreining- ur varð milli aðilja og vitnis um staðfestingu vitnaskýrslu, í stað þess að taka ágreininginn þegar til úrskurðar Dómari og málflutningsmaður átaldir fyrir þarflausar frestanir AS 5 5 aa á 0 ÍR SN EG BIÐ 8 ER ÁÐ GG EÐ vi mg gg 82. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms var sérstaklega kært til hæstaréttar, en jafnframt hafði varnaraðili kærumálsins skotið dóminum til hæstaréttar. Kærumálinu frestað ex officio samkvæmt analógiu 2. mgr. 117. gr. laga nr. 85/1936, unz séð yrði, hvort áfrýjunarmálið yrði lagt í ÁÓM 2... Gáleysi. Sjá saknænmi. 238 289 270 295 281 98 80 15. 333 Efnisskrá. XXKXV Gerðardómur. Málsmeðferð og héraðsdómur ómerkt, með því að sakarefni skyldi sæta úrlausn gerðardóms eftir samningi aðilja Gestaréttur. Samkomulag aðilja um flutning máls fyrir gestarétti í Reykjavík Geymsla. A hafði tekið til geymslu vörur fyrir B. Ósannað var, hvað B skyldi greiða fyrir geymsluna. Hæstiréttur taldi Á eiga sanngjarnt gjald fyrir hana. Matsmenn höfðu ákveðið gjaldið, en hæstiréttur hækkaði það frá því, er matsmenn höfðu talið hæfilegt ........00.00.000nnnn ða A hafði tekið vörur í umboðssölu af B. Dánarbú A skilaði nokkru af vörunum, er óseldar voru og uniboðsmaður B taldi hafa skemmæt. Krafa um bætur fyrir skemmdirnar ekki tekin til greina, með því að allar upplýsingar vant- áði Úi Þær sa A hafði keypt skip af B. Reyndist skipið haldið leyndum löstum, svo að A var talið rétt að rifta kaup og krefja andvirði skipsins. Meðan skipið var í vörzlum A, taldi B, að ýmsir munir heyrandi skipinu til hefðu ýmist glatazt eða spillzt vegna vangæzlu A, og gerði því kröfur um bætur fyrir þá til frádráttar endurgreiðslukröfu kaupverðsins. A var sýkn- aður af þessum frádráttarkröfum, af nokkrum vegna þess að ekki var sannað, að vangæzlu A hefði verið um að kenna, af og öðrum vegna skorts á upplýsingum um skemmdirnar og hversu miklu þær næmu .............. Gjafsókn. — Gjafvörn. Í gjafvarnarmáli fyrir hæstarétti, þar sem héraðsdómur var ómerktur, var málskostnaður látinn falla niður, en mál- flutningslaun skipaðs talsmanns gjafvarnarhafa skyldi greiða úr ríkissjóði .......000000000000 00. nn nn. Gjafsóknarhafi tapar máli. Máskostnaður látinn falla niður, en málflutningslaun talsmanns gjafsóknarhafa dæmd á ríkis- SJÖ rn 154, Gjafsóknarhafi vinnur mál sitt. Andstæðingi hans dæmt að greiða honum málskostnað og ríkissjóði útlagðan kostnað Barnsfaðernismál, þar sem konan hafði fengið gjafvörn og sér skipaðan talsmann, var látið velta á eigi konunnar. Ef hún ynni ekki eiðinn, þá skyldi máflutningskaup talsmanns greiða úr ríkissjóði, en hún skyldi þá greiða manninum málskostnað. En ef hún ynni eiðinn, þá skyldi hann greiða henni málskostnað .......000000.0.0 0 270 17 30 191 194 124 279 159 XXKXKVI Efnisskrá. Gjaldeyrislög. Maður dæmdur fyrir brot á ákvæðum um gjaldeyrisverzlun 7 Maður dæmdur fyrir vanskil á erlendum gjaldeyri, er hann hafði fengið fyrir íslenzkar afurðir .................. 38, 104 Grandleysi. A hafði leigt B húsnæði til iðnrekstrar í húsi sinu frá 1. okt. 1938 til 1. okt. 1943. Í nóvember 1940 seldi A húsið til C, sem ekki hafði fengið vitneskju um ieigusamninginn, er ekki var heldur þinglesinn. C var ekki talinn bundinn við samning þenna lengur en til 1. okt. 1941, með því að hann hefði ekki mátt búast við, að húsnæðið hefði verið leigt lengur en til Í árs .......00002.200 0000 177 k og L höfðu keypt húseign. Á skýrslu seljanda byggðu þeir eignarrétt að lóð og skúrbyggingu á henni, sem var hinum megin brunaveggjar milli eignarinnar og nágrannaeignar hennar. Að órannsökuðu máli máttu þeir ekki treysta því, að þeir hefðu eignazt lóðina og skúrinn. Hins vegar voru þeir sýknaðir af kröfu eigandans um endurgreiðslu leigu, er þeir höfðu tekið við fyrir afnot skúrsins, með því að eignarhald þeirra á honum hefði verið slíkt er skapað hefði þeim eignarhefð að lögum ........0.20000 000... 210 Greiðsla. Leiga eftir skúr einn talinn réttilega greidd til tveggja manna, sem síðar reyndust ekki eigendur að honum, með því að leigutaki hefði, eins og stóð, mátt treysta sögusögn þeirra um rétt sinn, og eigandinn hafði ekki krafið leigutaka fyrr en um það leyti sem hann höfðaði mál um eignarrétt að skúra a á is 5 St 8 28 GR BG #9 210 á hafði gefið B út skuldabréf með veði í fasteign, og skyldi skuldin greiðast með árlegum afborgunum, en vera fallin öll í gjalddaga, ef vanskil yrðu. Afborganir höfðu greiðzt óreglulega, en handveðshafi, sem tekið hafði við greiðslu- um, hafði þó kvittað fyrirvaralaust fyrir þær. Þegar skuldin var sett til inaheimtu, var ein afborgun ógreidd. Fyrir- varalaus kvittun handveðshafa var ekki talin því til fyrir stöðu, að lánardrottinn gæti heimt alla skuldina, sem ógreidd var ........20.00 00... jú a að 8 BH mn a ligg a 227 A hafði bækur í umboðssölu frá B. Er A hætti þeirri starf- semi, kvaðst hann hafa afhent bækurnar þeim manni, er Bóksalafélagið hefði vísað honum til. Þessi afgreiðsla var ekki talin binda B, með því að hann var ekki í félaginu, og var A því dæmt að greiða andvirði bókanna .......... 289 Efnisskrá. XKXVII Gæzluvarðhald. Sökunautar, sem setið höfðu í gæzluvarðhaldi, fengu varð- haldstímann frádreginn, er reikna skyldi fangelsisvist þeirra samkvæmt dómi í refsimálum .............. 58, Dvöl sökunautar á geðveikrahæli látin koma til frádráttar refsivist, eins og venjulegt gæzluvarðhald .............. Mál höfðað fyrir hæstarétti til bóta fyrir gæzluvarðhald að ósekju. A hafði verið grunaður um íkveikju í húsi sínu og verið hafður í gæzluvarðhaldi 4 sólarhringa. Talið ósenni- legt, að hann hefði getað haft hag af brunanum, heldur hið gagnstæða. Því talið svo sennilegt, að hann væri sak- laus, að skilyrði bótaréttar eftir 1. gr. laga nr. 28/1893 væru fyrir hendi ......000000s0.csðnnnenenn Hafning máls. Mál hafið fyrir hæstarétti gegn öðrum hinna stefndu. Honum dæmdar ómaksbætur .......000000 0... Hefð. K og L höfðu tekið við leigu eftir eign, sem síðar var dæmd A. Í máli, sem A höfðaði á hendur þeim til endurgreiðslu leigunnar, voru þeir sýknaðir, með því að eignarhald þeirra hefði getað skapað þeim eignarhefð að lögum .......... Heimvísun. Sjá ómerking. Hjónaband. A hafði gefið út veðskuldabréf. Maður hennar hafði samið við lánardrottinn um breytingu á ákvæði í bréfinu. A samþykkti ekki þessa ráðstöfun manns sins, og varð hún því ógild, með því að hann hafði ekki haft umboð konu sinnar til að gera hana .......0.00000000 000... Hlutdeild. Tveir sökunauta höfðu gert eða látið gera bréf, þar sem skorað var á brezka hermenn að neita að vinna verkamannsvinnu í þarfir brezka hersins, og tveir aðrir, sem að tilhlutan hinna höfðu annazt dreifingu bréfsins, dæmdir allir eftir 88. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, án þess að vísað væri til ákvæðanna um hlutdeild í brotum .......00.. 0000... Löglærður málflytjandi sektaður fyrir hlutdeild í þingsafglöp- un héraðsdómara samkvæmt 2. tölul. 188. gr. laga nr. 85/1936 sbr. 22. gr. hegningarlaga 1940 analogice ...... Maður sakaður um það, að hann hefði hvatt tvo útlenda sjó- menn til að sökkva skipi á Reykjavíkurhöfn og boðið þeim 326 243 306 285 210 96 XXXVIII Efnisskrá. gjald fyrir. Þetta var talið drykkjuskaparþrugl, sem engin alvara hefði búið bak við .........0.0002% 0000. Sökunautar dæmdir fyrir hlutdeild í fjársvikum ............ Þrír menn dæmdir sekir um fjárhættuspil .................. Húsaleigulög. Sbr. leiga. Húseigandi sektaður fyrir ólöglega uppsögn húsnæðis í því skyni að hækka leigu og fyrir heimt hærri leigu en lög stóðu til ........0..20.0.0. sr Húsleit. Húsleit framkvæmd í máli til refsingar fyrir óleyfilega sölu ÁLÉEIS. la a 0 nm sm ÉR á SB 0 ÍR BG ER 3 á nv gin a Húsleit gerð í rannsókn máls vegna fjárhættuspils .......... Ítrekun. A var dæmdur sekur um óleyfilega áfengissölu 4. nóv. 1934 og aftur 16 ágúst 1940. Síðara skiptið var hann dæmdur fyrir itrekaða áfengissölu ..........2.22020 00 0n nn Maður dæmdur sekur um margitrekaða ölvun á almannafæri Kona dæmd fyrir ítrekaða sölu áfengis ....................,.. Játning. Sjá aðiljaskýrslur. Kaup og sala. A seldi hús sitt B fyrir milligöngu C. B krafðist riftingar á kaup- unum og skaðabóta vegna blekkinga um gagngjald af hendi A. Á taldi sig hafa skýrt C, sem talinn var hafa verið um- boðsmaður B, en ekki A, við kaupin, satt og rétt frá um verð- mæti þau, sem koma skyldu fyrir húsið. Með því að B gat ekki sannað neinar blekkingar af hálfu A, voru kröfur hans ekki teknar til greina .............2.020 0000. A seldi B hest, sem síðan reyndist bæði styggur og graður. B skoðaði hestinn, er kaup föru fram. Honum var sagt, að hesturinn hefði verið geltur með kliptöngum, og að geld- ingin mundi duga. Hesturinn var sagður ofurlítið var um sig, er taka skyldi hann, en ekki styggur. Þessir lestir voru taldir slíkir, að A gæti rift kaupum, heimt andvirðið til sín og þóknun fyrir spjöll, er hesturinn hafði valdið á girð- ingum, og fyrir hirðingu hestsins þann tíma, sem hestur- urinn var í vörzlum hans, en þess getið, að A hefði getað ráðstafað hestinum á ábyrgð B eftir að B hafði synjað við- töku á honum .......0.00000000 een A sendi umboðsmann sinn til að skoða skip, er hann hugðist að kaupa af B. Leizt umboðsmanni skipið gott. Gerðust 90 243 326 220 115 326 154 167 Efnisskrá. XXKKIX kaupin svo, og var skipið selt í því ástandi, sem það var þá í. Vottorð skipaskoðunarmanna á sölustaðnum mælti svo, að skipið fullnægði þeim kröfum, er gera eigi til haf- færra skipa. A vildi setja í kaupbréf, að skipið væri selt í „rikisskoðunarástandi“, en B vildi ekki að því ganga, og var það því ekki sett í kaupbréfið. Þegar skipið var komið til kaupanda, neitaði vátryggingarfélag að tryggja það gegn sjóskaða, með því að eftirlitsmenn þess töldu það ósjó- fært sakir fúa. A tilkynnti B þetta þegar í stað og kvaðst rifta kaupin. B taldi sér ástand skipsins nú óviðkomandi, með því að skoðunarmenn á heimili hans hefðu talið skipið í góðu standi, og að það hefði verið selt eins og það var á sölustund. Með skoðunargerð ríkisskoðunarmanna og yfir- skoðun, svo og efnafræðirannsókn á fúnum viðum úr skip- inu var það talið sannað, að skipið hefði verið svo fúið — enda sá fúi dulizt umboðsmanni A, að rifting kaupa og endurheimta kaupverðs væri heimil .................... 194 A og B áttu í óskiptri sameign húseignina við F-götu 23 a. Áfast húsinu og að lóðarmörkum húseignarinnar F-götu 25, sem B átti einn, var skúrbygging tilheyrandi F-götu 23 a og einnig í sameign A og B. B varð gjaldþrota, og af- salaði þá þrotabú hans eignarhluta hans í F-götu 23 a til A, að engu undanskildu, en þess var þó getið, að með í kaupunum fylgdi ekki lóðarspilda sú, er viðbygging að eigninni F-götu 25 væri reist á, enda fylgdi sú lóð síðast- nefndri eign. Nokkru síðar afsalar umboðsmaður þrotabús- ins K og L eigninni F-götu 25 með öllu, sem eigninni fylgdi og fylgja bæri. Með skírskotun til þess afsals kröfðust K og L þess, að þeim yrði dæmdur eignarréttur að áður- nefndri skúrbyggingu og lóð undir henni, enda þótt hún stæði á lóðinni 23 a og brunaveggur væri milli lóðanna. Við afsalinu að 23 a hafði umboðsmaður Á tekið athuga- semdalaust, en ákvæði þess um lóð undir skúrnum og skúr- bygginguna var að engu haft, með því að það þótti óglöggt og þar að auki allskostar óeðlilegt og ósennilegt, að A hefði ætlað að afhenda þrotabúinu sinn eignarhluta í lóð undir skúrbyggingunni eða í henni, enda talið, að um- boðsmaður A og umboðsmaður þrotabúsins mundu ekki hafa gert sér ljóst, hvað í orðum afsalsins, sem nefnd voru, skyldi felast. Enda þótt K og L teldu sig hafa ætlazt til, að í kaupi þeirra fælist lóðin og skúrbyggingin, var talið, að þeir hefðu ekki að órannsökuðu máli mátt treysta því, að þeir fengju hluta af nágrannalóðinni, sem skilin var með brunavegg frá eigninni F-götu 25 ...................... 210 A bauð B að selja honum allan bræðslusildarafla mótorbát- XL Efnisskrá. anna X og Y með 2 simskeytum, sendum samdægurs. B svaraði með símskeyti, að hann vildi kaupa bræðslusildar- afla bátsins X. Síðar undirritaði skipstjóri bátsins Y samn- ing um sölu alls bræðslusildarafla bátsins Y fyrir tiltekið verð fyrir hvert mál. A gerði síðan kröfu til skaðabóta vegna samnings þessa, með þvi skipstjóra hefði verið synjað um kol, er hann kom með skipið hlaðið af síld, nema hann seldi síldina þannig, enda hefði samningur sinn við B tekið til beggja bátanna. Talið var, að A hefði firrt sig öllum bóta- rétti, með því að hann hefði ekki þegar er unnt var gert kvartanir út af ráðstöfun skipstjóra .............0...... Kæra. Úrskurður skiptaréttar um gildi kröfulýsingar og um frestveit- ingu kærður samkvæmt 3. tölul. sbr. staflið b 198. gr. laga ni; 85/1036 ua í a í fi á á Bið 8 önd Sá Á ið ES BR Í 5 a á 5 á Úrskurður um skyldu vitnis til að staðfesta skýrslu sína .... Úrskurður um frestsynjun og dómtöku máls vegna útivistar stefna. ag aka á síð hair úðað á að a sí Á lþ a á 1 Á a GR Á 0 Á Ei 5 a á Synjunarúrskurður héraðsdómara um dómkvaðning matsmanna Frávísunardómur, sem nefndur var „úrskurður“, kærður til hæstaréttar og Óómerktur .........0000000 00. Úrskurður um það, hvort krafa um refsingu fyrir meiðyrði hafi verið rétt lögð til sátta, kærður til hæstaréttar .... Málskostnaðarákvæði í héraðsdómi sérstaklega kært til hæsta- EA 6 a 2 að 5 RA 2 a a iði Á ða a Á BRE aði á á á 4 aað á ið 3 5 Bs Landamerki. Lækur réð merkjum milli jarða. Staðhæfing annars aðilja um, að lækjurinn hefði breytt um farveg frá því, er merkjaskrá hafði verið gerð, þótti ekki hafa verið sönnuð, og því var krafa aðilja um breytingu merkja, sem skipti máli um að- stöðu til veiða í á, ekki tekin til greina .................. Landráð. A og B höfðu samið eða látið semja áskorun til brezkra her- manna um að neita að vinna verkamannavinnu í þarfir brezka hersins á Íslandi, í þeim tilgangi, að bréfinu yrði dreift út meðal hermannanna. C og D önnuðust síðan að undirlagi hinna dreifinguna, þar til er herlögreglumenn tóku þá fasta. Með þessu atferli voru sökunautar taldir hafa aukið hættu á íhlutun um íslenzk mál af hálfu hernaðar- yfirvalda og þar með hafa unnið til refsingar eftir 88. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Tveir ritstjórar, sem í blaði sínu höfðu lofað og varið atferli hinna, taldir sekir við 2 mgr. 121 gr. sömu laga .......00.0.000.. 000. 276 80 98 210 331 333 311 Efnisskrá. XLI Maður kærður eftir 10. kafla hegningarlaganna fyrir það, að hann hefði hvatt tvo erlenda sjómenn til að sökkva er- lendu skipi á Reykjavíkurhöfn, en skipið var hér í þarfir erlends herliðs. Maðurinn var sýknaður, með því að um- mæli þau, sem á hann voru borin, voru talin marklaust drykkjuraus essi ni 6 BR SB EG a á a tr sen 90 Maður dæmdur eftir 2. mgr. 95. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 sbr. 2. gr. laga nr. 47/1941 fyrir meiðandi um- mæli um erindreka erlends ríkis .................... 257, 263 Landsleiga. Útbygging var byggð á því, að leiguliði hefði rifið jarðarhús leyfislaust og án úttektar á húsunum og reist byggingar á jörðinni óleyfilega. Húsrif fór fram, að því er telja mátti, í tíð fyrrverandi landsdrottins og með hans samþykki, en hitt atriðið ekki talið nægilega rökstutt. Vanræksla um hirðingu áburðar og vanræksla um viðhald landamerkja ekki heldur talin rökstudd. Gert ráð fyrir, að leiguliði geti samið um endurgjald fyrir réttahald í landi ábýlis síns sina ábúðartíð. Aðrar útbyggingarsakir einnig taldar ósannaðar. Ekki talin óleyfileg framleiga, þótt leiguliði leyfði sonum sinum sameign með sér um refabú í landi leigtjarðar ...............00. 200 26 Leiga. Sbr. landsleiga. A hafði gert samning um leigu handa atvinnufyrirtæki sinu í húsi B frá 1. okt. 1938 til 1. okt. 1943. 27. nóv. 1940 seldi B C húsið, án þess að C fengi vitneskju um leigusamning Þenna, sem ekki hafði heldur verið þinglýst. C þurfti hús- næðisins í eigin þarfir og sagði B því upp í janúar 1941 til brottflutnings 14. maí s. á. Talið var, að GC hefði mátt sera ráð fyrir því, að húsnæðið væri leigt til árs, er hann keypti húsið, og þótti hann því ekki geta sagt því upp til brottflutnings fyrr en 1. okt. 1941 .............000.0.... 177 Á leigði skip til síldveiða þremur mönnum gegn því, að hann fengi tiltekinn hundraðshluta af afla, en tæki þátt í ýmsum útgerðarkostnaði. Gert ráð fyrir útsvarsskyldu hans af Þeirri starfsemi. Hins vegar var A ekki talinn útsvars- skyldur vegna leigu á öðru skipi til sömu manna gegn ákveðinni leigu .................2.. 0... 0n re 20 K og L keyptu hús. Töldu þeir í kaupi þess vera skúrbygg- ingu eina, er siðar reyndist heyra nágrannaeigninni til. Leigutaki skúrbyggingar þessarar hafði greitt K og L leig- una samkvæmt kröfu þeirra og í trausti þess, að þeir væru eigendur skúrsins, þar til mál var risið um eignarétt að hon- d XLH . Efnisskrá. um. Eigandi skúrsins krafði leigutaka um leigu fyrir þann tíma, er hann hafði greitt K og L, en hann var sýknaður, með því að hann taldist, eins og á stóð, hafa mátt treysta því, að hann greiddi leiguna til réttra aðilja, enda hafði eigandinn ekki krafið hann fyrr en mál var höfðað gegn K og L um eignarétt að lóð og skúr á henni .............. A leigði B íbúð í húsi sinu með rétti til að framleigja einhleyp- um herbergi. Samkvæmt því leigði B C eitt herbergi af íbúðinni. C giftist nokkru síðar og bjó með manni sinum um hrið með vitund A. Enda þótt A hefði þolað það óátalið, var hann ekki talinn skyldur að þola nýja fjölskyldu — C hafði átt barn eftir að hún gifti sig — og B var því talinn hafa gerzt sekur um brot á samningi sínum og honum dæmt að rýma íbúðina .....0.0000. 00... nennt Líkamsáverkar. Nokkrir menn höfðu hlotið áverka í bilslysi, enda þótti bif- reiðarstjóri hafa ekið óvarlega, og auk þess hafði hann neytt áfengis að mun. Áverkarnir svöruðu ekki til þeirra lemstra, sem í 206. gr. hegningarlaga 1869 greinir, og var því talið heimildarlaust að dæma eftir 219. gr. hegningar- laga nr. 19/1940, með því að brot var framið, áður en þau komu til framkvæmdar ......0000eerennnnrnnn nn Maður dæmdur fyrir líkamsáverka, er svaraði til áverka sam- kvæmt 205 gr. hegningarlaga 25. júní 1869, eftir 217. gr. hegningarlaga nr. 19/1940 ......0000000 en eec ern. Líkur. Sbr. eiður, mat og skoðun, sönnun, vitni. Siglingastefna skips, er talið var hafa brotið fiskveiðalöggjöf- ina, hafstraumar, þar sem skip hafði verið að veiðum, sigl- ingahraði skipsins og varðbáts, er hafði tekið það, og fjar- lægð milli skipanna talið allt skipta máli um sönnun fyrir broti ......000ess err rss Tvö vitni, sem í félagi tjáðu sig hafa keypt áfengi í tilteknu húsi, lýstu húsinu þannig, að héraðsdómari taldi lýsing- una geta einungis átt við hús kærða. Vitnisburðurinn ekki talinn veita næga sönnun um áfengissölu hans til þeirra Stúlka beið bana af Þbilslysi. Foreldrar hennar kröfðust bóta af eiganda bifreiðarinnar vegna missis framfæranda. Líkur fyrir því, að stúlkan hefði ekki verið aflögufær til þeirra, leiddar af kaupi því, sem hún vann fyrir ................ A hafði boðið ýmsum húseign B til kaups og sýnt þeim hana að B viðstöddum, án þess að hann gerði nokkrar athuga- semdir við það. Síðar samdi B sjálfur um kaupin við einn þessara manna, að A fornspurðum. ÁA krafðist þóknunar 216 117 127 46 Efnisskrá. XLII fyrir afskipti sín af sölunni, en B kvað hann engin afskipti hafa haft af henni og neitaði að greiða. Talið sannað, að B hefði veitt A umboð til að leita kaupanda að eigninni Áfengiseign A og skýrsla vitna um ös við hús hennar þótti styrkja grun um áfengissölu hennar í atvinnuskyni Líklegt talið, að timatöf við björgun skips hafi valdið bjarg- endum veiðimissi ........00.0000..0.0 0... Bætur fyrir atvinnutjón manns, sem lenti í bílslysi, ákveðnar eftir líklegum atvinnuhorfum hans það tímabil, sem máli þótti skipta ..........0200..0 000 172, Hinn 19. nóv. 1940 ól K fullburða barn og kenndi það M, sem kannaðist við 3 ára kunningsskap milli sín og hennar, og að þau hefðu öðru hverju haft holdlegar samfarir, en síðast kvað hann samfarir þeirra hafa orðið laust fyrir jól 1939. K þótti hafa líkur fyrir sínum málstað betri en M fyrir sínum, og úrslit málsins voru því látin velta á eiði hennar A, sem sjálfur var skipasmiður, seldi B skip, er síðar reyndist hafa verið þá ósjófært sakir fúa. A hafði vottorð skipa- skoðunarmanna um gott ástand skipsins, en vildi þó ekki setja í kaupbréfið, að það væri selt í „ríkisskoðunarástandi“, heldur einungis í því ástandi, sem það var þá í. Einnig kom fram vitnisburður sonar ÁA um það, að hann hefði sagt föður sinum eftir skýrslu þriðja manns, að fúi væri í tilteknum stað í skipinu, og minnti A, að þessi skýrsla sonar síns væri rétt. Krafa B um riftingu kaups og endur- heimtu andvirðis skipsins var þó ekki dæmd á líkum um sviksemi af hálfu A mmssmsssatsæsð ns 2 A og B áttu húseign í óskiptri sameign. B átti einnig nágranna- eignina, sem greind var frá sameigninni með brunavegg. Umboðsmaður A fékk honum til handa afsal hjá umboðs- manni þrotabús B að eignarhluta hans í sameigninni, en undan kaupinu var skilin skúrbygging innan marka hennar og hún kölluð viðbygging við nágrannalóðina. Með því að óeðlilegt þótti, að A hefði ætlað að afsala sér hluta af sinni eign, er umboðsmaður hans tók við afsalinu, og líklegt þótti, að umboðsmennirnir hefðu ekki gert sér ljóst, hvað þeir voru að gera, var Á ekki talinn bundinn við fyrir- vara afsalsins gagnvart kaupendum nágrannaeignarinnar, sem gerðu tilkall til viðbyggingarinnar og lóðar undir HÉT 0 ann 0 0 sn yi 5 á 60 nn et Á 0 Á gá 5 Á FG SR KB A var grunaður um íkveikju húss síns. Talið sennilegt, að brun- inn hefði ekki orðið honum til hags, heldur fremur til óhags, með því að atvinna hans hefði stöðvagzt, en ekki var tryggt fyrir rekstrarstöðvun, og hús og vöruæ ekki of. tryggt cs ið á ii Á 00 AÐ BB 5 AÐ) á ng nn a ant eg 5 115 144 203 194 210 306 XLIV Efnisskrá. Lög og lögskýring. Sönnunarregla 2. mrg. 15. gr. laga nr. 70/1931 ekki talin eiga við um skaðabótakröfu á hendur bifreið, er dró aðra bifreið Brot voru framin um áramót 1938—1939, en hegningarlög nr. 19/1940 voru gengin í gildi, er brot voru dæmd. Brotin voru dæmd eftir 202 gr. hegnl. 1940 samkvæmt 2. gr. þeirra laga og með hliðsjón af 174. sbr. 175. gr. hgnl. 25. júni 1869 .....0..0.0000 00 ne rr Gjald fyrir geymslu á vörum ákveðið svo sem sanngjarnt mátti telja, með því að ekki var sannað, hvernig samið hefði verið, og studdi hæstiréttur þá niðurstöðu með samanburði við ákvæði 5. gr. laga nr. 39/1922 um lausa- fjárkaup .......00.0 0000 en nn Málflytjandi í héraði sektaður samkvæmi 2. tölul. 188. gr. laga nr. 85/1936 sbr. 22. gr. hegningarlaga 1940 analogice fyrir hlutdeild í refsiverðri þingsafglöpun héraðsdómara ...... Í bilslysi höfðu nokkrir menn hlotið meiðsl. Þetta gerðist, meðan hegningarlög 25. júní 1869 voru í gildi, en mál var dæmt eftir gildisöku hegningarlaga nr. 19/1940. Meiðslin voru ekki talin svara til lemstra þeirra, sem í 206. gr. hegningarlaga 1869 greinir, og var því talið heimildarlaust að refsa ákærða eftir 219. gr. hegningarlaga nr. 19/1940 Ákvæði í samþykktum.félags um það, að stofnfé, sem félags- maður hefur greitt, sé afturkræft, er hann deyr, flytzt af fé- lagssvæði, verður fátækrastyrks þurfi eða gjaldþrota, ekki talið eiga við, ef honum er vikið úr félaginu, enda skyldi stofnféð tryggja lánardrottna félagsins .................. Máli frestað ex officio fyrir hæstarétti samkvæmt analógíu 120. gr. laga nr. 85/1936, svo að aðili fengi færi á að afla rækilegri upplýsinga um tiltekin sakaratriði 111, 148, 182, Refsing fyrir líkamsáverka, sem svaraði til áverka samkvæmt 205. gr. hegningarlaga 25. júní 1869, ákveðin eftir 217. gr. hegningarlaga nr. 19/1940 sbr. 2. gr. sömu laga, en brot var framið, áður en hegningarlög 1940 komu til framkvæmdar Refsing fyrir manndráp af gáleysi, framið áður en hegningar- lög nr. 19/1940 komu til framkvæmda, ákveðin samkvæmt 215 sbr. 2. gr. sömu laga .....000000 000. Brot framin áður en almenn hegningarlög nr. 19/1940 komu til framkvæmdar, ekki látin varða réttindamissi eftir 68. gr. sakir ákvæða 2. gr. þeirra 22.00.0000... 000... Brot framin áður en lög nr. 19/1940 komu til framkvæmdar dæmd með tilvísun til viðeigandi greinar hegningarlaga 1869, en hegning ákveðin eftir viðeigandi grein hegningar- laga 1940 sbr. 2. gr. þeirra 22.20.0002... eð. Á tók skip s/f G á leigu, en tók síðar B og C í félagsskap með 12 30 96 117 7 281 127 206 243 243 Efnisskrá. sér um leiguna, án atbeina s/f G. Talið, að ekki hefði þar með stofnazt slíkur félagsskapur með s/f G og B og C, að skattleggja hefði mátt alla þessa aðilja saman sam- kvæmt 3. gr. laga nr. 6/1935 ....0.00000000 000... Sum brot framin fyrir gildistöku hegningarlaga nr. 19/1940, en sum eftir. Refsing að nokkru leyti ákveðin með skir- skotun til 2. gr. sömu laga 20.20.0000)... 0... Skýring á hugtakinu félög í 3. gr. laga nr. 6/1935 ...... 298, Skýring á aðalreglu 8. gr. laga nr. 106/1936 um útsvarsskyldu á heimili gjaldþegns sbr. við a-lið 2. mgr. sömu greinar og ec-lið 9. gr. sömu laga .....00.000000 0000... Málskostnaðarákvæði í héraðsdómi kært til hæstaréttar. Þess- um dómi hafði varnaraðili kærumálsins skotið til hæsta- réttar. Kærumáli frestað ex officio samkvæmt analógiu 2. mgr. 117. gr. laga nr. 85/1936, unz séð yrði, hvort áfrýj- unarmálið yrði lagt Í dÓM ......0000000 000. nn Málasamlag. Blandað. Sakaukamál. Gagnsakir. A stefndi B til greiðslu á leigu eftir skúrbyggingu, er hann reyndist eiga. Síðan stefnir A K og L, sem einnig töldu sig eiga skúrinn og tekið höfðu við lefgu eftir hann, inn í málið og krafði þá endurgreiðslu leigunnar, ef B yrði sýkn- aður. Þá gagnstefndu K og L A til viðurkenningardóms um eignarrétt að skúrnum að öllu eða hálfu leyti og til dóms um leigu eftir lóðina undir skúrnum og til að taka skúrinn burt af lóðinni, ef eignaréttur þeirra að honum yrði ekki viðurkenndur. Allt sameinað og dæmt í einu máli A. Einkamál. I. Aðiljasamlag. a) verjenda samlag. Sjómaður hafði gengið fram af hafnarbakka í myrkv- aðri borg í Bretlandi og beðið bana af. Striðs- tryggingarfélagi islenzkra skipshafna aðallega stefnt til að greiða dánarbætur, en til vara tryggingar- stofnun ríkisins stefnt til að greiða dánarbætur sam- kvæmt slysatryggingarskirteini. Þessar tryggingar- heimildir taldar hvor annari óháð, og málinu gegn tryggingarstofnun ríkisins því vísað frá dómi .... Þess krafizt aðallega, að tryggingarfélagið A yrði dæmt til að greiða striðsslysatryggingu, til þrautavara, að tryggingarfélagið B yrði dæmt til að greiða sjóvá- tryggingu, en til vara, að upphæðinni yrði skipt milli félaganna ms a sima 2 528 2 #50 3 0 ps 5 XLV 298 326 316 324 333 210 42 XLVI Efnisskrá. b) Sækjenda samlag. Foreldrar stúlku, er beðið hafði bana í bilslysi, höfð- uðu saman mál gegn eiganda bifreiðar til bóta vegna slyssins ........0000000 000. Eigendur skips og útgerðarmenn ............00...... Veriendasamlag og sækjenda .......00200000 0000... TI. Kröfusamlag. Margar samkynja kröfur heimtar ...........0......0...... Gagnkröfur. A hafði keypt skip af B, er síðar reyndist svo gallað, að A var talið heimilt að rifta kaup og endur- heimta andvirði skipsins. Til frádráttar endurheimtu- kröfunni hafði B uppi kröfur um bætur fyrir spjöll eða glötun ýmissa muna skipinu tilheyrandi, er orðið hefðu, meðan skipið var í vörzlum A. Vegna skorts á upplýsingum voru gagnkröfur þessar ekki teknar til GRE 0 #00. SR 9 GE 5 ER FR BR IPB BS SI EIR BR a an a Talið heimilt að höfða gagnsök til skuldajafnaðar kröfu um greiðslu opinberra gjalda í máli til greiðslu gjald- anna og til sjálfstæðs dóms um mismun aðalkröfu og gagnkröfu ........02.000200 00 n enn B. Opinber mál. Margir sökunautar, er staðað höfðu að samningu og dreifingu bréfs, og tveir, sem opinberlega höfðu lofað og varið þann verknað siðar, sóttir saman til refsingar ................ Fjórir sökunautar sekir um svik í sambandi við miðilstarfsemi Tveir menn sóttir saman fyrir þjófnað .......0.....02....... Þrir sökunautar, er saman og að nokkru hver í sínu lagi höfðu gerzt sekir um fjárhættuspil ..........0000 0... Máflutningsmenn. Hæstaréttarlögmaður átalinn fyrir óþarfar frestanir máls. Hæstaréttarlögmenn átaldir fyrir málflutning andstæðan fyrir- mælum laga nr. 85/1936 .....000000 0. 85, 154, Málflytjendur í héraði vittir fyrir þátttöku í ýmiskonar van- gæzlu dómara um málsmeðferð ........2000. 0000. Löglærður málflutningsmaður sektaður fyrir hlutdeild í því broti héraðsdómara að láta flytja mál til þrautar, enda þótt því skyldi bersýnilega vísa frá dómi ex officio .......... Málflutningsmenn í héraði átaldir fyrir aflaga meðferð einka- máls. Ekki hafði verið gætt fyrirmæla 105., 106., 109. 110. eða 111. gr. laga nr. 85/1936, heldur hafði málið að öllu verulegu verið flutt eftir reglum þeim, sem eftir var farið áður en téð lög komu til framkvæmdar. Þó var ekki talin 46 238 238 194 295 185 285 96 Efnisskrá. XKLVI alveg næg ástæða til að sekta hlutaðeigendur samkvæmt heimild í 3. mgr. 34. gr. sbr. 2. mgr. 3. tölul. 1. mgr. 188. gr. nefndra laga ....c....0000 0000 event net rr Málflutningur. Sbr. dómarar, málflutningsmenn. málsmeðferð. Aðili hvorki játar né neitar fullyrðingu andstæðings sins um starandi, og er fullyrðingin því lögð til grundvallar úr- lausn um það atriði „20.00.0000 .0r 0 enn ann... sal Aðili afsalar sér rétti til að bera fram þá staðreynd sér til /arnar, að maður, €r dánarbóta var krafizt eftir, hefði valdið dauða sínum með gáleysi „.....2000000000 000... Fyrirvari um endurheimtu víxilfjárhæðar gerður í víxilmáli Aðili hafði í héraði algerlega neitað staðreynd, sem þar var sönnuð og viðurkennd í hæstarétti, enda hlaut aðilja að vera kunnugt um, að hún var slík sem gagnaðili sagði. Þetta atferli aðilja talið skipta máli um ákvörðun á máls- kostnaðarupphæð, sem honum var gert að greiða ........ Í kærumáli komu engar málsútlistanir eða kröfur fram af héndi sóknaraðilja. Samt sem áður var talið, að kæran væri í þvi skyni gerð, að hin kærða dómsathöfn yrði felld úr gildi, og dóntur lagður á mál að fr la ss mr Í skuldamáli út af mörgum kröfuliðum lagði sækjandi fram reikninga yfir kröfuliðina, er mál var þingfest. Stefndi fékk þá 7 vikna frest, en að honum loknum véfengdi stefndi þó ekki einstaka kröfuliði né skuldina í heild, heldur skor- aði á sækjanda að leggja fram eftirrit af öllum skiptum aðilja. Þetta var talið þarflaust, með því að greinargerð sækjanda hefði verið full slögg. Í þinghaldi meir en 1 ári eftir þingfestingu véfengdi stefndi loks einstaka liði. Gegn mótmælum sækjanda þóttu þessar véfengingar ekki takandi til greina, með því að þær væru mikils til of seint fram- kOMNAr 2... a Skriflegur málflutningur samkvæmt í. tölul. 38. gr. hæsta- réttarlaganna 2....00.seennennrannr tran 112, 180, Því ómótmælt og það því lagt til grundvallar, að eigandi húss, er sagði leigutaka upp húsnæði í því, þyrfti húsnæðisins til eigin afnota .....000.0. 00 n. tn... Banna 04 amar ao Andmæli fyrst komin fram fyrir hæstarétti voru fiðl of seint uppi höfð .....00... hit an a sir ea ú á km Á li sv 2 hy 6 Málshöfðun. Maður dæmdur eftir fleiri lögum en sýnast hafa verið greind i málshöfðun ......... á tt vma ag Á pota a ten sr nl , Málssókn fyrir holdleg mök framin á f2 ára gömlu stúlkubarni 56 80 XLVIH Efnisskrá. látin niður falla, með því að aðstandendur höfðu ekki kraf- TASK 0 ai a a in a iði á ósi aði Á jr á a 12 Mál vegna brota á 88 gr. alm. helgningarlaga höfðað eftir skipun dómsmálaráðherra .............. á Bið 58, 257, 263, sbr. 90 Í tilkynningu héraðsdómara til sökunautar um það, að mál yrði höfðað á hendur honum fyrir brot á gjaldeyrislögum, þótti svo mikið felast, að aðili mætti búast við refsidómi, en af kröfu um upptöku eigna og greiðslu sakarkostnaðar var sökunautur sýknaður í hæstarétti, með því að hvorugrar þeirrar kröfu var getið í tilkynningunni ................ 38 Samsvarandi úrlausn ...........0.0000. 0 ns 104. A hafði brotið bæði bifreiðalög og áfengislög. Honum hafði ekki verið tilkynnt, að mál skyldi einnig höfða gegn honum fyrir brot á áfengislögum. Þó var talið heimilt að dæma hann eftir áfengislögum, með því að hann hefði ekki getað gengið þess dulinn, að honum var gefin áfengisneyzla við bifreiðarakstur að sök ............000.. 0. 117 Málskostnaður. A. Almennt. A gaf út vixil til handa B. Í víxilmáli var A dæmt að greiða vixilfjárhæð með vöxtum og kostnaði, auk málskostnaðar. Loforð um fjárgreiðslu þá, er í víxlinum var mælt, var talið brjóta í bága við markmið tiltekinna laga, og var því metið ógilt. B var því dæmt að endurgreiða A vixilfjárhæð með vöxtum og kostnaði, en málskostnað af víxilmáli fékk A ekki endurgreiddan, með þvi að hann hefði ekki þurft að láta koma til vixilmálsins, því að hann hefði getað greitt vixilinn án málssóknar með fyrirvara um endurheimtu „. 100 Um ákvörðun málskostnaðar var það talið skipta máli, að stefndi hefði í héraði synjað ranglega fyrir staðreynd, sem honum hlaut að vera kunnugt um og hann viðurkenndi fyrir statt, 3 iði naar áss ant á tn ni Á rr goð Á þa á þið Ba jag 3 8 Á að 56 Sjóveðréttur til tryggingar björgunarlaunum einnig látinn taka til málskostnaðar .................... 000... 144 A var borinn út úr leiguíbúð sinni. Úrskurði um útburð og út- burðargerðinni skaut A til hæstaréttar, og var hvorttveggja fellt úr gildi. A taldi sig ekki hafa fengið svo ríflegan máls- kostnað dæmdan í hæstarétti, að hún væri skaðlaus af. Í skaðabótamáli út af útburðinum gerði A kröfu til þess, að andstæðingi hennar yrði dæmt að greiða það, er hún taldi sig vanhaldna um, og var sú krafa tekin til greina í héraði. Var við það látið sitja í hæstarétti, með því að ekki var gagnáfrýjað .............0....0.0000 0000 285 Efnisskrá. XLIK Héraðsdómari, sem stefnt var til að sæta vitum fyrir dómara- störf sín, talinn vítalaus. Honum dæmdur málskostnaður Kostnaður landamerkjamáls í héraði, þar á meðal dagkaup og ferðakostnaður meðdómenda, lagður á þann aðilja, sem merkjum vildi fá breytt, en fékk ekki þá kröfu tekna til BRÉMA. 2 0 5 5 2 5 5 á a 0 #r Málskostnaðarákvæði sérstaklega kært til hæstaréttar ........ B. Opinber mdl. Héraðsdómur ómerktur og máli vísað heim. Ríkissjóði gert að greiða áfrýjunarkostnað .........000.00. 00. 0....00.0.% Sökunaut dæmd greiðsla alls sakarkostnaðar 5, 7, 12, 15, 38, 49, 115, 117, 127, 206, 220, 257, 259, Mörgum ákærðum dæmd greiðsla sakarkostnaðar in solidum 58, 243, Ef sökunautar eru fleiri en einn og eigi hafa báðir eða allir sama verjanda, þá greiðir hver sinum verjanda málflutn- ingslaun .....000.0.0 00. 58, 243, Sökunautur, sem talinn var sekur 1 um brot á gjaldeyrislögum, sýknaður af málskostnaðargreiðslu, með því að kröfu um greiðslu hans hafði ekki verið getið í málshöfðunartil kynningu héraðsdómarans .........20.000000 0... 38, Sökunautur, sem sýknaður var af refsikröfu, einnig sýknaður af málskostnaðarkröfu ........2.2000.0 0... 58, 90, C. Einkamdl. 1. Málskostnaður látinn falla níður: Lögtaksmál um fasteignagjald af leigulóð. Aðilja skildi bæði á um gjaldskyldu og um reikning gjaldsins. Bæði fógetaréttur og hæstiréttur töldu aðilja skattskyldan af lóðinni, en hæstiréttur taldi, að gjaldið hefði verið hærra reiknað en rétt væri, og færði því gjaldið niður um 50% frá því, er fógetaréttur hafð italið vera eiga Héraðsdómur staðfestur í riftingarmáli út af húsakaupum Héraðsdómur staðfestur í skaðabótamáli vegna bilslyss 17, Úrskurður staðfestur í kærumáli ........................ Skiptaréttarúrskurður staðfestur um gildi kröfulýsingar, en felldur úr gildi um frestveitingu .................... Héraðsdómur staðfestur .................. öl, 85, 96, 107, Héraðsdómur ómerktur og máli vísað heim 132, 134, 238, Áfrýjandi vinnur mál sitt .......... 71, 177, 230, 282, 298, Aðalsök, gagnsök og sakaukamál ................0..0.... Aðaláfrýjandi tapar máli ......0002200000..0 00... 233, Áfrýjandi, sem ekki hafði komið fyrir dóm í héraði, vinnur mál fyrir hæstarétti samkvæmt nýjum gögnum ...... 306 slit 333 266 326 326 104 303 10 154 46 80 34 276 276 316 210 279 L Efnisskrá. Aðaláfryjun og sagnáfrýjun. Héraðsdómur staðfestur Áfrýjandi tapar máli, en stefndi kom eigi fyrir dóm ...... Frávísunardómur kærður og ómerktur „...........2....... 2. Áfrýjanda, sem vinnur mál sitt, dæmdur málskostnaður 20, 56, 82, 98, 100, 124, 138, 144, 155, 167, 180, 194, 285, 299, 3. Aðilja, sem einungis vinnur mál að nokkru, dæmdur máls- kostnaður se ss a a 23, 30, 183, 185, Báðir áfrýjuðu. Héraðsdómur var staðfestur um skipti þeirra, en stefnanda í héraði þó dæmdur málskostnaður í hæstarétti ................00000. 0... nn á. Áfrýjanda, sem tapar máli, dæmt að gjalda málskostnað 26, 51, 172, 297, Áfrýjandi, sem var varnaraðili í héraði, vann mál í hæsta- rétti, en var þó gert að greiða málskostnað í héraði, með því að hann hafði ekki sótt sáttafund ............ Með því að hvorugur aðili hafði stefnt öðrum í héraði, var kröfum þeirra um greiðslu málskostnaðar hvors á hend- ur öðrum vísað frá hæstarétti ...................... 5. Mál á hendur öðrum stefnda hafið í hæstarétti, og honum dæmdar ómaksbætur ...............02.0. 000... G. Í eiðsmáli .........0....00.. 0200 112, 149, 7. Í gjafsóknar- og gjafvarnarmálum .... 134, 154, 159, 203, Málsmeðferð. Sbr. dómarar, frestir, málflutningsmenn, málflutningur. Aðili sinnir ekki leiðbeiningu dómarans um að fá frest til upp- lýsingar máli ............000..00.. ven Mál flutt skriflega í héraði eftir samkomulagi aðilja ........ Héraðsdómari og málflytjandi sektaðir fyrir þingsafglöpun, hér- aðsdómari fyrir að láta flytja mál til þrautar, enda þótt þvi skyldi tvímælalaust frávisa ex officio, en málflytjandinn fyrir hlutdeild í því broti ...........000.0 00... Bráttur á máli eftir áfrýjun þess skýrð með því, að málsskjólin miðlögðust í skjalasafni héraðsdómara og fundust ekki um hríð .........0.00. 00. Mál tekið upp af nýju í héraði samkvæmt 120. gr. laga nr. 83/1930 a noa na á a rs á ða a nt rá a vg ÍR 8 SR Ed Stefndi sótti ekki þing, er mál var þingfest, en þá fékksstefn- andi frest. Er mál var þá fyrir tekið, kom stefndi og kratð- ist frests. Gegn mótmælum stefnanda synjaði héraðsdómari um frest, með því að stefndi hefði ekki sannað forföll síðasta þingdag, og tók mál til dóms. Ákvörðun dómarans var staðfest í hæstarétti ...............00.00.000 00. Dómari talinn hafa átt að leiðbeina ólöglærðum aðilpa við 272 289 295 331 194 42 324 285 203 279 7 71 96 30 98 Efnisskrá. vitnaleiðslu, bæði um spurningar til vitna og um rétt aðilja til að krefjast úrskurðar um skyldu vitnis til að svara spurningum, og einnig var dómari talinn hafa vanrækt leiðbeiningarskyldu sina gagnvart vitni, er neitaði að stað- festa skýrslu sína .........0.00000 0000 ens Fundið að þvi, að dómari frestaði máli og léði aðilja skjöl eftir að ágreiningur var risinn milli aðilja og vitnis, í stað þess að taka þann ágreining til úrskurðar .................... Fógetaréttarúrskurður ómerktur vegna þess að fógeti hafði ekki veitt aðilja kost á að afla gagna .......0.200000.....0..0. Dómari og málflytjendur víttir fyrir það, að vitni voru leidd og ákveðinn skriflegur málflutningur, áður en skrifleg grein- argerð um sakarefni var komin fram af hálfu stefnda, ekki var veittur sameiginlegur frestur til gagnasöfnunar og málið var illa upplýst um ýmislegt, enda hefði verið ástæða til að beita 114. og 115. gr. laga nr. 85/1936 ............ Manndráp. A ók bifreið á götu í Reykjavík. Mætti hann annarri bifreið, sem hafði svo skær ljós, að hann sá ekkert fram fyrir sig. A kvaðst að vísu hafa hægt ferðina, en sagðist þó hafa ekið á um 17 kílómetra hraða miðað við klukkustund. Ók hann þá á mann, sem gekk yzt í götunni, að því er ætla má, og varð honum að bana. A talinn hafa ekið gálauslega, eftir því sem á stóð og var talinn sekur um manndráp af HÁLSI nom #0 mæ a a 0 inni á ARA 3 ráð BRE B IRDÐ SÍÐ á jun a a pn pa Mat og skoðun. Sbr. sönnun, vitni. Héraðslæknir skoðar stúlkubörn, sem skirlífisbrot var framið á, og lætur uppi álit um þroska þeirra og mein af brotunum Héraðslæknir segir álit sitt á sakhæfi manns, er kærður var fyrir holdleg mök við stúlkubörn ...............0....0... Dómkvaddir menn meta gjald fyrir vörugeymslu. Hæstiréttur taldi geymslumann eiga sanngjarnt gjald fyrir geymsluna og hækkaði það nokkuð frá því, er matsmenn höfðu ákveðið Læknisvottorð um áverka, Röntgenmynd tekin af áverka .... Bætur vegna örorku ákveðnar manni, sem varð fyrir bílslysi, eftir mati tryggingaryfirlæknis ................0. 0000... Tryggingarlæknir metur örorku slasaðs manns. Lögreglumenn mæla veg, þar sem bilslys varð. Læknir lýsir áverka eftir bilslys og metur batahorfur. Bifreiðaeftirlitsmaður skoðar BIRRBIÐ í pa 4 ra á pos0 3 vð spans pa lþ Á 2 SR 5 sen án Máli frestað í hæstarétti til þess að aðilja veittist kostur á að LI 80 80 265 285 206 159 LI Efnisskrá. afla mats dómkvaddra manna á frádrælti skaðabótafjár- hæðar vegna spjalla á bifreið sakir fyrningar á henni .. Matsgerð eftir atvikum talin bindandi, þótt aðilja, sem var ann- ars staðar búsettur, hefði eigi verið viðstaddur eða honum gert viðvart .......0.0000000 nun Blóðsýnishorn tekið af bifreiðarstjóra, sem sakaður var um akst- ur, þótt drukkinn væri. Lögreglumenn fara á vettvang, þar sem bilslys varð. Afstöðuuppdráttur gerður af slysstað og legu bifreiðar á veginum ........2....... 2 ða tar nn vott a Eftirlitsmaður bifreiða skoðar bifreið, sem ekið var, er bílslys VARÐ sr a 000 á nr nr a I EÐ 0 þ BE 0 NU Mat dómkvaddra manna á leigu eftir skúrbyggingu .......... Tveir dýralæknar skoða silfurrefatæfu veturinn 1939—40 og töldu hana þá ófrjóa. Héraðsdómari taldi ósannað, að hún hefði verið það haustið 1939, er stefnandi hafði keypt hana Blóðrannsókn í barnsfaðernismáli ......0.20.2..... 112, 148, Vottorð læknis 7. júlí 1938 um það, að K væri vanfær og hefði þá gengið með um 3 mánaða tíma, sem benti til þess, að hún hefði fengið fyrra hluta aprilmánaðar, eins og hún hafði haldið fram .........0.000.. eens Skipaskoðunarmenn höfðu vottað, að skip, sem A keypti af B, fullnægði kröfum þeim, er gera eigi til haffærra skipa. Með skoðunargerðum eftirlitsmanna vátryggingarfélags og skoð- un ríkisskoðunarmanna skipa og yfirskoðun, svo og efna- rannsókn á fúnum viðum skipsins var þó, talið sannað, að skipið væri ekki sjófært sökum fúa, og rifting kaups og endurheimta kaupverðs talin heimil .................... Kunnáttumenn athuga rafmagnslagnir og segja álit sitt um möguleika íkviknunar af völdum rafmagns .............. A og B höfðu gert með sér lóðarleigusamning árið 1913, og var ákveðin ársleiga. 1940 krafðist leigusali dómkvaðningar matsmanna til að ákveða leigu framvegis. Héraðsdómari synjaði þessari beiðni, með því að mat væri þýðingarlaust, þar sem samið hefði verið um leiguna. Hæstiréttur taldi þessa synjun ólögmæta, því að það bæri ekki undir mats- dómarann að skera úr því, hvort mat hefði að þessu leyti þýðingu eða €kki .........0.00000. 00. ee enn rann Ómaksbætur. Mál hafið á hendur öðrum af hinum stefndu í hæstarétti. Hon- um dæmdar ómaksbætur .......020000 0000 0n rr Áfrýjandi, sem ekki kom fyrir dóm, er mál hans skyldi þing- festa, dæmdur til að greiða stefnda, sem kom fyrir dóm, ómaksbætur .........000 000 sr 182 182 117 210 85 203 149 194 306 218 285 Efnisskrá. Opinber mál. Sbr. dómar, dómarar, líkur, málshöfðun, málskostnaður, málsmeðferð, mat og skoðun, sönnun, vitni. Héraðsdómur ómerktur og máli heimvísað til rækilegri rann- sóknar úm ýmis atriði losun Fundið að rannsókn opinbers Máls .......0000000000 0... Í Sjónar- og heyrnarvottar að orðasennu og árás ekki yfirheyrðir, né sumir aðrir, sem upplýsingar máttu veita. Læknisvott- orðs ekki aflað til hlítar. Átalinn dráttur á dómsuppsögu ÖB ÁKV a a ss a a að VR Ómerking. Vegna ófullkominnar blóðrannsóknar og vöntunar á skýrslum aðilja og vitnis var dómur í barnsfaðernismáli ómerktur og máli vísað heim cccceccee nn Héraðsdómur í opinberu máli ómerktur og máli vísað heim vegna galla á rannsókn .........00.00000..0n0nn nn Ómerking á skiptaúrskurði ekki talin nauðsynleg, þótt skipta- ráðandi skirskotaði í forsendum til eldra úrskurðar um atvikalýsingu og byggði úrskurð sinn á munnlegum mál- flutningi, er fram hafði farið nálægt 11 vikum áður, með því að eldri úrskurðurinn birtist í dómasafni hæstaréttar, og skiptaráðandi hafði veitt aðiljum kost á málflutningi af NÝJU .......0000n0ne ss Skipið A bjargar skipinu B, en bæði voru endurtryggð í Sam- ábyrgð Íslands á fiskiskipum. A sækir B og farmeigendur þess til bjarglauna í sama máli og í einu lagi. Krafa á hendur B sætir ekki úrlausn dómstóla. Með því að kröfur á hendur báðum voru óaðgreindar, þótti verða að ómerkja héraðsdóm og vísa máli í heild frá héraðsdómi .......... Fógetaréttarúrskurður ómerktur vegna þess að fógeti hafði ekki veitt aðilja kost á að afla nauðsynlegra gagna samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936 ........20000000 0... Málsmeðferð og dómur í héraði ómerkt og máli vísað frá hér- aðsdómi, með því að málið skyldi sæta úrlausn gerðar- dóms eftir samningi aðilja ............2.00000 0000. Opinberir starfsmenn. Sbr. dómarar, málflutningsmenn, mat og skoðun. Yfirmenn á varðskipi látnir staðfesta skýrslu um starfsathafnir sínar fyrir dómi í máli út af fiskveiðabroti .............. Vottorð hreppstjóra og oddvita um styrk látinnar stúlku til for- eldra sinna var óákveðið og geymdi staðhæfingu um fram- tíðaratvik, og var ekki talið sanna það, er það beindist að LIIL 134 238 270 46 LIV Efnisskrá. Refsingar. a) Almennl. Héraðsdómari hafði dæmt þremur stjórnendum félags að greiða in solidum sekt fyrir brot á sáttalöggjöfinni. Hæsti- réttur breytti þessu þannig, að hver þeirra var dæmdur til að greiða sektina ..........0000. 000... enn. Kona dæmd bæði í varðhald og sektir fyrir itrekaða sölu áfengis Í VSK a nn ÁÐ BR Bli á Sektahæð ákveðin með hliðsjón af efnahag stefnda í meiðyrða- máli samkvæmt 51. gr. hegningarlaga nr. 19/1940 ........ Sama í máli fyrir brot á húsaleigulögum ..................).. *efsihæð miðuð við fortíð sökunautar .............00.002... b) einstakar refsitegundir. Sektir dæmdar 1, 5. 7, 15, 38, 49, 71, 112, 117, 124, 127, 220, Fangelsi við venjulegt fangaviðurværi ..............20020... Fangelsi dæmt ......000000.0. 0... 58, 243, 259, Varðhald dæmt ......02.00000 nn 112, 206, 257, Sakhæfi. Maður, ákærður um holdleg mök við stúlkubörn, talinn dálitið „senil“, eiga erfitt með að halda sér við tiltekið umtals- efni og hafa sérkennilegar hugmyndir um „móral“. Maður- inn þó talinn fær um að taka út hegningu og dæmdur sam- kvæmt þvi. sms áa á a 5 0 3 0 ii pá ti nt Maður 15% árs gamall dæmdur skilorðsbundið fyrir þjófnað .. Saknæmi. Bifreiðin A dró bifreið B, sem hafði bilað. Þegar A hægði ferð vegna hættu á veginum, slaknaði á dráttartauginni, svo að hún fór aftur fyrir vinstra framhjól B, sem þess vegna kast- aðist út af veginum og skemmdist. Bifreiðarstjórinn á B ekki talinn hafa sýnt nægilega eftirtekt eða varfærni, og skaðabótakrafa hans á hendur A ekki tekin til greina, enda var bifreiðarstjóri hennar ekki talinn hafa sýnt óvarkárni Tveir menn höfðu búið til eða látið búa til áskorun á ensku til brezkra hermanna um að neita að vinna verkamannsvinnu í þarfir herliðsins. Nokkrir þeirra menna, sem tóku að sér að bera áskorun þessa til hermannanna, skildu ekki ensku og kváðust ekki hafa þekkt efni bréfsins og annars tóku mjög lítinn þátt í verkinu, voru sýknaðir .............. Bifreiðarstjóri dæmdur sekur um óvarlegan akstur, en sýknaður af kröfu um refsingu fyrir líkamsáverka af gáleysi, með því að meiðsl þau, er farþegar hans hlutu, svöruðu ekki til lemstra þeirra, er í 206. gr. hegningarl. 1869 greinir, en atvikið gerðist, meðan þau lög voru í gildi .........,.. 115 124 220 266 12 326 263 12 % 259 Efnisskrá. A var sakaður um það, að hafa hvatt tvo útlenda sjómenn til að sökkva skipi á Reykjavíkurhöfn. Sannað þótti, að maðurinn hefði verið allmikið ölvaður, og talið var, að ekki hefði slík alvara búið bak við orðin, að honum yrði refsað fyrir til- raun til þess að slíku verki yrði komið í framkvæmd .... Héraðsdómari, sem hafði látið flytja mál til þrautar, enda þótt tvímælalaust bæri að vísa því ex officio frá dómi, talinn hafa vikið svo stórfelldlega og gáleysislega frá réttri að- ferð, að sekta bæri hann fyrir það. Löglærður málflytjandi einnig sektaður fyrir hlutdeild í þessu broti ............ Bifreiðarstjóri, sem var með áfengisáhrifum, ekur óvarlega og slasar stúlku. Dæmdur til að greiða henni bætur ........ Eiganda beifreiðar dæmt að gjalda manni bætur vegna slyss, er þjónn hans var talinn hafa valdið í starfi sínu með gá- lausri meðferð á bifreiðinni .............00..0.. 0 Eiganda dráttarvagns dæmt að gjalda manni, er meiddist vegna ógætni vagnstjórans og ófullnægjandi útbúnaðar vagnsins, lækniskostnað, atvinnutjón og óþægindi, enda þótti maður- inn ekki hafa sýnt þá óvarkárni, er varða skyldi missi skaðabótaréttar „......00000000. 00... A hafði keypt skip af B, er síðar reyndist svo gallað, að A var talið rétt að rifta kaup og endurheimta andvirðið. Til frá- dráttar endurheimtukröfunni taldi B til bóta hjá A fyrir spjöll, er orðið hefðu á ýmsu skipinu tilheyrandi, meðan það var í vörzlum A, en sú krafa var ekki tekin til greina, með því að vangæzla af hálfu A þótti ekki sönnuð ...... Á ók bifreið á götu í Reykjavík. Mætti hann þar annari bifreið, sem hafði svo skær ljós, að A sá ekkert fram fyrir sig. Hægði hann þá ferðina, en kvaðst þó hafa ekið á 17 kiló- metra hraða. Ók hann á mann, sem gekk yzt á götunni Þeim megin, sem bifreiðinni var ekið, og beið maðurinn bana af. A talinn hafa ekið óvarlega, og var honum því mælt refsing fyrir manndráp af gáleysi ................ A ók bíl á beinum og sléttum vegi og í góðri birtu út af vegin- um, og slasaðist kona, er sat í bilnum. Vátryggjandi greiddi konunni bætur, sem B, eiganda bilsins hafði verið dæmt að greiða. A, sem kvaðst hafa verið vel fyrir kallaður að öllu leyti, er slysið varð, var dæmdur til að endurgreiða tryggj- anda bótaféð, með því að hann þótti hafa gerzt sekur um slíkt gáleysi að endurgreiðsluskyldu varðaði ............ Sögusögn konu, er uppvís var orðin að mikilsvikum, um það, að sum fyrirbæri hjá henni hefðu verið ósvikin að hennar vitund, lögð til grundvallar, með því að og að þvi leyti sem sögusögnin var ekki afsönnuð ..................... Skipstrand talið stafa aðallega af vangæzlu skipstjóra, en ekki EN 90 LVI Efnisskrá. af hernaðarráðstöfunum. Skipstjóri talinn hafa vanrækt að mæla sjávarlýpi nægilega oft og hafa ekki gætt nægilegrar varkárni vegna ljósleysis á vitum, sem honum var kunnugt um, sjávarstrauma eða veðurs .......0.0000..0 00... A hafði hagnýtt sér virspotta, sem tekinn hafði verið upp úr sjólögn landssímans og hafði legið alllengi hirðulaus hjá landssímastaur og ryðgað. Talið, að A hefði mátt líta svo á, að virnum hefði verið fleygt, og A var því sýknaður af refsikröfu eftir 177. og 244. gr. hegningarlaganna ...... Samningar. Sbr. kaup og sala, umboðssala. Árið 1939 afhenti A B, sem hafði afgreiðslu á skipum félagsins E, 1775 sekki af sildarmjöli, sumt í júlí og sumt í sept- ember. Krafði B A um kr. 1,50 pr. smálest um hverja viku, sem hann geymdi vöruna, með því að það væri venjulegt gjald fyrir geymslu á skipsafgreiðslum. Á taldi hins vegar óheimilt að krefja slíks gjalds, því að hann hefði ekki komið vörunni til geymslu hjá A sem afgreiðslumanni félagsins E, heldur hjá verzlun A, sem hefði lofað ókeypis geymslu á sumu af vörunni, en ósamið um hitt. Dómkvaddir menn höfðu metið geymslugjald samkvæmt varakröfu Á. Hæsti- réttur taldi B eiga að fá sanngjarnt endurgjald fyrir geymsl- una og hækkaði nokkuð gjaldið frá þvi, sem matsmenn hófðu. ákveðið a sa a 0 nn A hafði um það bil, er lúka skyldi meðferð á búi hans sam- kvæmt lögum um skuldaskil vélbátaeigenda, gefið B, lánar- drottni sinum einum, út vixil með heiti um greiðslu sér- staklega til hans fram yfir það, er honum bæri samkvæmt skuldaskilunum, og án vitundar annara lánardrottna sinna. Loforð þetta var talið ógilt, með því að það yrði ekki sam- rýmt þvi markmiði, er téð lög stefndu að A gerði vinnusamning við B hinn 1. nóv. 1937, er gilda skyldi tiltekinn tíma. En fyrir þann tíma hafði ÁA einnig unnið hjá B. Áður en tíminn var liðinn, vék B A fyrirvaralaust úr vinnunni vegna vanrækslu. Sú vanræksla, er talin var hafa átt sér stað fyrir 1. nóv. 1937, engu máli talin skipta í þessu sambandi ..........0000.00.000eene ne Samningur um sölu hests talinn riftanlegur vegna galla á hest- ÍNUM 2........srev sess A og B höfðu fengið einkaleyfi til útflutnings tiltekinnar vöru- tegundar. Hinn 2. febr. 1939 gerði A og B uppkast að samn- ingi, skráð með blýanti, og nefndu uppkastið samnings- grundvöll við C og D, þar sem hinum síðarnefndu var gefið „fullt umboð“ til að flytja einir út greinda vöru. Undir- rituðu aðiljar „uppkastið“, en til þess var ætlazt, að lög- 272 303 30 100 138 167 Efnisskrá. LVII fræðingur A og B hreinritaði skjalið. Alllöngu síðar fengu þeir A og B skjalið hreinritað, en þá neituðu C og D að undirrita það og kváðust alls ekki vera við það bundnir, með því að það hefði engan endanlegan samning milli að- ilja að geyma. Talið, að aðiljar hafi gert bindandi samning sin á milli, enda þótt hann gæti ekki komið til framkvæmd- ar vegna réttar þriðja aðilja .......................... 107 Lánardrottinn talinn hafa mátt gera ráð fyrir því, að bæjar- sjóður ábyrgðist skuldbindingar varðandi verksmiðju, er bærinn rak, enda þótt bæjarstjórn hefði mælt bæjarsjóð undan slíkri ábyrgð í reglum, sem hún hafði sett um rekst- NESIÐ a 0 iv 2 0 00 #0 RE Á BG bn an 180 A tók bifreið til flutnings á skipi sinu. Bifreiðin skemmdist á leiðinni. Í fylgibréfi, er A gaf út, skirskotaði hann til fyrirvara í farmskirteinum sinum, þar sem hann undan- skildi sig ábyrgð á spjöllum slíkum sem Þifreiðin hafði orðið fyrir. Þessi fyrirvari talinn þýðingarlaus, með því að farmsendandi hafði ekki fengið farmskirteini í hendur 189 A keypti hús af B fyrir milligöngu C, sem talinn var hafa verið umboðsmaður B, en ekki ÁA við kaupin. A lét að nokkru kröfu og ýmis lausafjárverðmæti upp í kaupverðið, en B taldi sig hafa fengið mun minna fyrir þessi verðmæti en gert hefði verið ráð fyrir. Á kvaðst hafa lýst þeim eftir beztu vitund. Með því að hvorki þótti sannað, að A hefði haft svik í frammi né að hann hefði mátt sjá það, að B hefði verið það forsenda fyrir kaupunum, að hann fengi tiltekið lágmarksverð fyrir verðmæti þessi, þá var krafa B um riftinguna á kaupunum og skaðabótakrafa út af þeim ekki tekin til greina ...............0.0. 0000. 154 Í máli út af kaupum á skipi var því haldið fram, að seljanda hafi verið kunnugt um leynda galla á skipinu, fúa í viðum þess. Þó að sumt benti til þess, að svo hefði verið, var dóm- ur þó ekki byggður á þessu atriði, heldur á hinu, að selj- andi ætti að bera áhættu á leyndumelöstum skipsins .... 194 A, sem átt hafði eignina X í sameign við B, fekk afsal að eign- arhluta B af umboðsmanni þrotabús hans. Í afsalinu var þess getið, að ekki fylgdi með í kaupunum „lóðarspilda sú, er viðbygging að eigninni Y, sem var nágrannalóð X og greind frá henni með brunavegg, er reist á, enda fylgir sú lóð þeirri eign“. Síðan fengu K og L afsal að eigninni X og gerðu þeir tilkall til lóðar og skúrbyggingar áfastrar við eignina X með skírskotun til afsalsins. Með því að orð afsalsins að eigninni X þóttu mjög óglögg, ósennilegt þótti, að A hefði ætlað að afsala sér eignarétti sínum að téðri lóð og skúrbyggingu og að umboðsmönnum aðilja mundi LVIII Efnisskrá. ekki hafa verið ljóst, hvað þeir voru að gera, þóttu K og L ekki hafa getað treyst því að órannsökuðu máli, að þeir fengju eignarrétt að hluta lóðarinnar X, seim greind var með brunavegg frá lóðinni Y, enda höfðu Þeir ekki heldur séð afsalið til A, heldur fóru einungis eftir sögusögn umboðs- manns þrotabúsins um efni þess .....000000000000.0.... Konan A hafði gefið út skuldabréf til handa B með veði í fasteign, og skyldi skuldin greidd með árlegum afborgun- um. Þær voru greiddar óreglulega og of seint. Þess vegna samdi umboðsmaður B og maður A um það, að vanskilin skyldu ekki gerð gildandi, ef A undirgengist breytingu á ákvæðum skuldabréfsins. Ritaði maðurinn undir skuld- bindingu um breytingu þessa, en með því að konan sam- þykkti þessa breytingu ekki, var B talinn laus við sína skuldbindingu ........02..... EÐ BAÐ 8 SIV (A Yi ÞG EP EB 8 A bauð B að selja honum afla tveggja skipa, X og Ý, með 2 símskeytum, sendum samdægurs. B samþykkti að kaupa afla skipsins X. Skipstjórinn á Y gerði síðan samning um sölu á afla skipsins Y fyrir tiltekið verð fyrir hvert mál. Á taldi sig hafa skaðazt á samningnum, sem hann taldi og gerðan með þvingun gagnvart skipstjóranum, sem ósannað var. Vegna vanrækslu á kvörtun út af samningnum við skipstjórann var A talinn hafa firrt sig skaðabótarétti á hendur B .... Húsaleigusamningur talinn rofinn vegna ólöglegrar framleigu, og réttur til að rifta hann ekki talinn glataður, þótt hans hefði ekki verið neytt þegar er aðilja varð framleigan kunn A hafði samþykkt skaðabótakröfu fyrir spjöll og töku á vir- spotta, sem talinn var hafa legið hirðulaus hjá landssíma- staur einum og hann hafði verið kærður til refsingar fyrir töku á og spjöll. Samþykki þetta talið óskuldbindandi, er það var veitt í sakamálsrannsókn og A stóð í þeirri trú, að atferli hans væri refsivert, sem ekki var talið svo í hæsta- ÞÉR. „a 5 8 50 a á 00 a di Á ið á a á kan á Á Sáttir. Þrir stjórnendur félags, sem ekki höfðu sótt sáttafund, dæmdir hver um sig til að greiða sekt samkvæmt 12. gr. laga nr. 85/1936. Héraðsdómari hafði dæmt þeim að greiða sekt in sóliðúii a 00 ni 0 Í sáttakæru var þess krafizt, að dómstólar yrðu látnir fjalla um málið, ef sátt tækist ekki, og að kærður yrði látinn sæta refsingu „sem frekast er unnt samkvæmt 25. kafla“ hegn- ingarlaganna. Héraðsdómari hafði vísað refsikröfunni frá vegna ónógrar sáttaumleitunar. Hæstiréttur taldi hana hafa verið lagða réttilega til sátta ......0000200.00000.00.0.... 210 227 292. 304 7 Efnisskrá. Síldareinkasala. Stjórn sildareinkasölunnar talið heimilt að synja Á um kol, nema skipti hennar og Á færi með tilteknum hætti, og að setja tiltekin skilyrði fyrir kaupum á afla skips hans Sjó- og verzlunardómur. Mál til heimtu björgunarlauna rekið fyrir sjó- og verzlunardómi Mál til skaðabóta fyrir spjöll, er orðið höfðu á Þifreið, sem tekin hafði verið til flutnings í skipi .................... Mál til riftingar á skipakaupum, endurgreiðslu kaupverðs og gagnkröfur um bætur fyrir spjöll á skipi og skipsmununm, meðan skipið var í vörzlum kaupanda ................ Krafa um greiðslu vátryggingarfjár fyrir skip, er strandað hafði Sjóveðréttur. Aðilja dæmdur sjóveðréttur í skipi til tryggingar björgunar- launum og málskostnaði .......000200000 000. Skaðabætur. Sbr. saknæmi. a) Ulan samninga. Eigandi bifreiðar dæmdur til að greiða bætur vegna andláts og fataspjalla stúlku, sem varð fyrir bifreiðinni og beið bana af, með því að ökumaður var talinn hafa sýnt gáleysi. Bætur vegna missis framfæranda voru hins vegar ekki dæmdar, með því að ósannað þótti, að sækjandur væru styrks þurfar, og að stúlkan hefði verið aflögufær ...... Bifreiðir rákust á við vegamót. Báðir bifreiðarstjórarnir voru taldir hafa farið ógætilega hart, eftir því sem aðstæður voru, og tjóni af árekstrinum var því skipt .............. Bjargendum skips bætt líklegt veiðitap og missi góðs markaðar afla sins vegna tímatafar við björgun .................. A, sem veitt hafði B likamsáverka, dæmdur til að greiða hon- um lækningakostnað og bætur fyrir atvinnutap og óþægindi Ósannað var, að stúlka, sem varð fyrir bifreið, hefði farið óvarlega. Bifreiðarstjóri og eigandi bifreiðar dæmdir in solidum til þess að greiða henni bætur fyrir atvinnutjón, þjáningar, lýti og lækningakostnað ..............2.0..2... A fellur af vörupalli bifreiðar, þar sem hann stóð að ráð- stöfun bifreiðarstjórans, sem var í þjónustu bifreiðareig- anda og þá í því starfi. Bifreiðarstjórinn þótti bæði hafa ekið óvarlega, og umbúnaður á palli bifreiðar þótti einnig ótryggur. Lækningakostnaður, örorka og þjáningar bætt A hlaut meiðsl af dráttarvagni, sem B átti, en GC stjórnaði. Bætur voru dæmdar eftir ákvæðum bifreiðalaga í héraði, EIK 276 46 23 144 LX Efnisskrá. en í hæstarétti var bótaskyldan þegar reist á þeim rökum, að útbúnaður vagnsins þótti ótryggur, enda ekki talið, að krefjandi bótanna hefði hagað sér þannig, að hann ætti sök á slysinu. Ekki tekið til greina, þótt C hefði farið með vagninn lítilsháttar krók frá vinnu sinni, er slysið varð. Lækniskostnaður, atvinnutjón og óþægindi bætt ........ 185 A var ranglega borin út úr leiguibúð. Voru honum dæmdar bætur fyrir óþægindi og miska, en ekki fyrir atvinnu- tjón, spjöll á munum eða veikindi, er Á taldi stafa af út- burði eða hafa aukizt vegna hans, með því að sannanir vantaði um þessi atriði ........022000.0000 0... 285 Lyfsala dæmdar skaðabætur fyrir gæzluvarðhald að ósekju, með því að líkur þóttu benda til þess, að hann væri sak- laus af verknaði þeim, sem hann var grunaður um .... 306 b) Vanefndir samningar o. fl. Bifreiðin A dró bifreiðina B, sem hafði brotið drif. Þegar A kom að brú einni, hægði bifreiðarstjórinn ferðina, svo að slaknaði á tauginni, er tengdi bifreiðarnar saman, svo að taugin fór aftur fyrir hjól bifreiðar B, sem lenti fyrir það út af veginum og varð fyrir skemmdum, auk þess að kona, sem var í B, slasaðist allverulega. Bifreiðarstjórinn á B talinn hafa sýnt ógætni, er hann hemlaði ekki bifreið sina, því að hann hefði átt að veita því eftirtekt, að slaknaði á tauginni, og svo hefði hann átt að gefa hljóðmerki. Bif- reiðarstjóri á Á talinn hafa sýnt þá varúð, sem heimta mátti, og var hann því sýknaður af skaðabótakröfu bifreiðar- stjórans á B, enda var sönnunarregla 2. mgr. 15. gr. laga nr. 70/1931 ekki talin eiga hér við ...................... 17 Á talinn hafa firrt sig rétti til skaðabóta vegna samnings, er skipstjóri hans hafði gert um sölu á afla skips, með því að hann hafði ekki tilkynnt nægilega snemma athuga- semdir sínar við SAMNINSINN ........002.00..0 00. 276 Kaup á hesti talin riftanleg vegna galla á honum. Seljanda dæmt að skila andvirði hestsins og að gjalda þóknun fyrir spjöll, er hann hafði unnið á girðingum og fyrir hirðingu, meðan hesturinn var í vörzlum kaupanda .............. 167 A keypti:hús af B fyrir milligöngu GC. Andvirði hússins var að nokkru greitt með kröfu á D og ymsum lausafjármunum. B, sem taldi sig beittan blekkingum um verðmæti fjár- muna þessara, gerði kröfu um riftingu kaupanna, leigu eftir húsið þann tíma, sem A hafði notið arðs af þvi, og um gabbsbætur. Með því að blekkingar af hálfu A voru ósannaðar og ekkert var komið upp í málinu, er sýndi, að A Efnisskrá. LXI hefði mátt vera það kunn forsenda af hálfu B, að hann fengi tiltekið lágmarksverð fyrir téða fjármuni, voru kröfur B ekki teknar til greina .......00.000000000.00.. 154 A og B gérði samning um framsal einkaleyfisréttinda til C og Ð. Þeir töldu sig síðar ekki bundna við samninginn, meðal annars vegna þess, að A og B hefði ekki haft heimild til framsals réttindanna, og voru þeir taldir hafa þar á réttu að standa. C og D voru því sýknaðir af skaðabótakröfu A og B vegna samningsrofa, en bótakrafa Á og B var miðuð við aðallega samanlagða þá fjárhæð, er C og D skyldu hafa greitt þeim lægsta þau 5 ár, sem samningurinn gat staðið samkvæmt einkaleyfinu, en til vara á fallið ár- gjald fyrir fyrsta Árið ....c.000000...00nnecr rn Forstöðumanni kúabús kaupstaðarins S dæmdar bætur vegna brottrekstrar úr stöðu, er honum hafði verið sagt upp með of skömmum fyrirvara samkvæmt ráðningarsamningnum. Bætur voru ákveðnar lægri en krafizt var, vegna þess að forstöðumaðurinn hafði haft nokkra atvinnu á tímabili því, er máli skipti. Staðhæfing gagnaðilja um vanrækslu af hálfu forstöðumannsins að engu höfð, með því að sannanir skorti um hana .........0. 00 0ssn sn A, sem hafði ráðizt í vinnu hjá B tiltekinn tíma, var rekinn fyrirvaralaust úr vinnunni, áður en sá timi var liðinn. B þótti ekki hafa haft lögmætar ástæður til brottvikningar- innar, og var því dæmt að greiða A bætur, en þó með hlið- sjón af því, hvað A mætti telja hafa getað unnið sér inn, þar til samningstíminn var út runninn ................ 138 107 76 Skattar og gjöld. A. Til bæjar- og sveitarfélaga. A hafði leigt lóð af hafnarstjórn Reykjavíkur fyrir tiltekna leigu. Var honum gert að greiða fasteignagjald til bæjar- sjóðs af lóðarafnotum, með vísun til Í. gr. laga nr. 69/1937, og hafði gjaldið verið reiknað 1%, eftir 1. tölul. 2. gr. reglug. nr. 117/1938. Hæstiréttur taldi skylt að greiða fasteignagjald af lóðinni, en reikna bæri það samkvæmt 3. tölul. 2. gr. nefndrar reglugerðar og 0,3% af matsverði lóðar: til Þrídranga 111* 50, en þar nokkru vestar voru tveir vélbátar, að sjá milli Einidrangs og Þridrangs, er virtust vera að dragnótaveiðum, en það gefur 1 til 2 sjómílur innan landhelgislinu. Var strax haldið í áttina til bátanna, og reyndist annar þeirra vera Hrafnkell goði, sem kærður er skipstjóri á. Rétt eftir að fyrrgreind staðarákvörð- un er gerð, eða kl. 18,02, segir skipherrann í skýrslu sinni, að Hrafnkell goði hafði sleppt nótinni og bundið belg við hana. Kl. í8,05 setur varðskipið upp stoppsignal, en kl. 18,06 er skotið lausu skoti og síðan öðru skoti kl. 18,07, og þá stoppar Hrafn- kell goði. Kærður neitar að hafa verið að veiðum með dragnót innan landhelgi á þeim stað, er varðskipsforinginn heldur fram. Þennan sama morgun telur kærður sig hafa farið að fiska með dragnót inn á svokallaðri „Tungu“, sem er utan við landhelgi. Meðan hann var að veiða þar, hafi vélin bilað, og þá hafi þeir sleppi nótinni og bundið belgi við endana. Síðan hafi báturinn (sic) rekið inn í landhelgina, en vélin fyrst verið nýkomin í gang, er Óðinn hélt til þeirra. — Tveir af skipverjunum á Hrafnkeli goða mættu sem vitni í málinu og töldu báðir, að Hrafnkell goði hefði ekki verið að dragnótaveiðum í landhelgi, er Óðinn kom að, eða tímann næst á undan. Annað vitnið neitaði að staðfesta þennan framburð sinn með eiði, en hitt vitnið eiðfesti sinn framburð, en tók fram, að hann hefði hvorki haft mið né annað, og gæti því ekki nákvæmlega sagt um eða sett út á korti staðinn, er þeir fiskuðu á, þó hann teldi það utan landhelgi. Skipherrann á Óðni og 1. stýrimaður hafa báðir staðfest með eiði skýrslu skipherrans, en þar segir, að kl. 18,02 hafi Hrafnkell goði sleppt nót sinni og bundið belg við hana, og hafi þetta verið inni á landhelgissvæðinu. Með þessum framburði og ýmsu öðru, er upplýst hefur í málinu og hnigur í sömu átt og að því athuguðu, 4 að ekkert hefur fram komið, er hnekki framburði yfirmanna á Óðni og nákvæmum athugunum þeirra og mælingum, verður að telja nægilega sannað, að kærður, Ólafur Ísleifsson, hafi verið að dragnótaveiðum í landhelgi á v/b Hrafnkeli goða V. E. 210, eins og kæra varðskipsforingjans segir, og hefur með þvi gerzt brotleg- ur við 1. gr. laga nr. 45 frá 13. júní 1937 m. breytingu nr. 26 12/2 1040. Kræður hefur eigi áður gerzt brotlegur gegn fiskveiðalöggjöf- inni, og þykir refsing sú, er hann hefur til unnið, samkv. 3. gr. nefndra laga og með tilliti til þess, að íslenzk króna jafngildir nú 33,90 aurum gulls, hæfilega ákveðin 7400 króna sekt til fiski- veiðasjóðs Íslands, og komi fjögra mánaða einfalt fangelsi í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan mánaðar frá lögbirtingu dóms þessa. Öll veiðarfæri, þar með taldir dragstrengir, innanborðs í v/b Hrafnkeli goða V. E. 210 skal upptækt, og rennur andvirðið í sama sjóð og sektin. Loks greiði kærður allan kostnað sakarinnar, sem orðinn er og verður. Á máli þessu hefur enginn óþarfa dráttur orðið. Því dæmist rétt vera: Kærður, Ólafur Ísleifsson, greiði 7400 króna sekt til fiski- veiðisjóðs Íslands, og komi fjögra mánaða einfall fangelsi í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan mánaðar frá lögbirtingu dóms þessa. Öll veiðarfæri, þar með taldir dragstrengir, innanborðs í v/b Hrafnkeli goða V. E. 210 skulu upptæk, og andvirðið renna í sama sjóð og sektin. Kærður greiði allan kostnað sakarinnar, sem orðinn er og verður. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 10. janúar 1941. Nr. 79/1940. Valdstjórnin (Sveinbjörn Jónsson) gegn Haraldi Alfreð Knudsen (Theódór B. Líndal). Áfengislagabrot. Dómur hæstaréttar. Samkvæmt ástæðum héraðsdómsins þykir mega staðfesta hann, þó með þeirri breytingu, að í stað sektarinnar komi 5 40 daga fangelsi, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 70 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður, þó með þeirri breytingu, að í stað sektarinnar komi 40 daga fangelsi, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birt- ingu dóms þessa. Kærði, Haraldur Alfreð Knudsen, greiði allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutnings- laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarmálflutningsmannanna Sveinbjörns Jóns- sonar og Theódórs B. Lindals, 70 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 7. ágúst 1940. Ár 1940, miðvikudaginn 7. ágúst, var í lögreglurétti Reykja- víkur, sem haldinn var í skrifstofu sakadómara af fulltrúa hans, Valdimar Stefánssyni, uppkveðinn dómur í málinu nr. 1633/1940: Valdstjórnin gegn Haraldi Alfred Knudsen, sem tekið var til dóms sama dag. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Haraldi Alfred Knudsen verkamanni, Nönnugötu 10 hér í bæ, fyrir brot gegn áfengislögunum og lögreglusamþykkt Reykjavíkur. Kærði er kominn yfir lógaldur sakamanna og hefur, svo kunn- ugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1930 %s sætt 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1931 184 sætt 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1981 % sæti 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1931 3% sætt 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1932 134 sætt 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1932 1%, sætt 50 kr. sekt fyrir ölvun á almananfæri. 1933 % sætt 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1933 17% sætt 300 kr. sekt fyrir brot gegn 101. gr. hegningar- laganna. sætt 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. =. 1933 ? so AR 1933 1933 1933 1933 1934 1934 1934 1934 1934 1934 1935 1935 1935 1935 1935 1935 1937 1937 1938 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1939 1940 1940 1940 1940 1940 1940 1940 1940 1940 Með játningu kærða og 162 Í tz t SA SO TR > to tz ta Ææ si 9 es D HU IN 1. t 20 NZ mx a tz 8 ts SR ts á 0 1919 RN st is tz geð ss > ik ER = s = t SX dómur venjulegt fangaviðurværi, skilorðsbundið, fyrir brot á 101. og 113. gr. hinna almennu hegningarlaga frá 25. júní 1869 og 1. sbr. 96. gr. lögreglusamþykktar Reykja- víkur. sætt sætt sætt sætt sætt sætt sætt sætt sætt sætt sætt sætt á sætt sætt sætt sætt sætt 50 50 50 50 50 50 aukaréttar Reykjavíkur, kr. kr. kr. kr. kr. kr. 6 sekt fyrir ölvun á sekt fyrir ölvun á sekt fyrir ölvun á sekt fyrir ölvun á sekt fyrir ölvun á sekt fyrir ölvun á 20 daga fangelsi við almannafæri. almannafæri. almannafæri. almannafæri. almannafæri. almannafæri. 200 kr. sekt fyrir ólöglegt áfengi í vörzlu. 50 50 25 25 95 25 95 ð 25 25 kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. ölvun á ölvun á ölvun á ölvun á ölvun á sekt fyrir sekt fyrir sekt fyrir sekt fyrir sekt fyrir sekt fyrir ölvun á sekt fyrir ölvun á sekt fyrir ölvun á sekt fyrir ölvun á sekt fyrir ölvun á áminning fyrir ölvun. sætt sætt sætt 25 25 25 ) DG g kr. kr. kr. sekt fyrir ölvun á sekt fyrir ölvun á sekt fyrir ölvun á almannafæri. almannafæri. almannafæri. almannafæri. almannafæri. almannafæri. almannafæri. almannafæri. almannafæri. almannafæri. almannafæri. almannafæri. almananfæri. áminning fyrir ölvun í heimahúsum. sætt sætt sætt sæti sætt sætt sætt 25 4 95 25 25 25 25 kr. kr. kr. kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. sekt fyrir ölvun á almannafæri. sekt fyrir ölvun á sekt fyrir ölvun á sekt fyrir ölvun á sekt fyrir ölvun á sekt fyrir ölvun á almannafæri. almannafæri. almannafæri. almannafæri. almannafæri. dómur 30 daga fangelsi við venjulegt fangaviðurværi fyrir hilmingu og áfengislagabrot. sætt sætt sætt sætt sætt sætt sætt sætt 25 25 25 9 25 25 25 25 kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. kr. ölvun á sekt fyrir ölvun á sekt fyrir ölvun á sekt fyrir ölvun á sekt fyrir ölvun á sekt fyrir ölvun á sekt fyrir ölvun á sekt fyrir ölvun á sekt fyrir almannafæri. almannafæri. almannafæri. almannafæri. almannafæri. almannafæri. almannafæri. almannafæri. framburðum vitna er sannað, að hann 7 var í gærkvöldi hneyxlanlega ölvaður inni á veitingastofunni Hafnarkaffi hér í bænum. Með þessu hefur kærði brotið 18. sbr. 38. gr. áfengislaga nr. 33 1935 og 7. sbr. 96. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur, og þykir refsing hans með tilliti til fortíðar hans hæfilega ákveðin 500 króna sekt til menningarsjóðs, er greiðist innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa, en afplánist ella með einföldu fangelsi í 50 daga. Kærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar. Rekstur málsins hefur verið víitalaus. Því dæmist rétt vera: Kærði, Haraldur Alfred Knudsen, greiði 500 króna sekt til menningarsjóðs, og komi einfalt fangelsi í 50 daga í stað sektar- innar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Hann greiði allan sakarkostnað. Dómi þessum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 20. janúar 1941. Nr. 103/1940. Valdstjórnin (Ólafur Þorgrímsson) gegn Helga Benediktssyni (Guðmundur Í. Guðmundsson). Brot á tolllögum, lögum um gjaldeyrisverzlun o. fl. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða dóm hefur kveðið upp Kristinn Ólafsson, fulltrúi bæjarfógeta í Vestmannaeyjum. Brot kærðs varða við eftirtalin lagaákvæði. Lög nr. 9 frá 1936, 1. gr., sbr. 1. nr. 46 frá 1931 um fiski- mat, 8. gr., sbr. ennfremur reglugerð nr. 5 frá 1932, 4. gr. Reglugerð nr. 168 frá 1939 um sölu og útflutning á vör- um, 1. sbr. 5. gr., sbr. bráðabirgðalög nr. 49 frá 1939 og nú lög nr. 11 frá 1940. Reglugerð nr. 50 frá 1938 um gjaldeyrisverzlun o. fl, 7. sbr. 30. gr., sbr. lög nr. 73 frá 1937. Lög nr. 63 frá 1937 um tollinnheimtu og tolleftirlit, 32. sbr. 38. gr. 8 Lög nr. 63 frá 1935 um útflutningsgjald, 7. sbr. 10. gr. Lög nr. 47 frá 1930 um fiskveiðasjóðsgjald, 6. sbr. 9. gr. Lög nr. 75 frá 1937 um fiskimálanefnd o. fl., 3. sbr. 15. gr. Þykir refsing kærða hæfilega ákveðin 600 króna sekt til ríkissjóðs, og komi í stað hennar, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa, 30 daga varðhald. Samkvæmt þessum málalokum ber kærða að greiða allan kostnað sakarinnar bæði í héraði og fyrir hæstarétti, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 90 krónur til hvors. Rannsókn máls þessa er að mörgu leyti ábótavant. Sér- staklega er það aðfinnsluvert, að hvorki hefur verið upp- lýst, hvort skipið hafi farið fyrr en ráð hafði verið fyrir gert, eins og kærði heldur fram, né heldur, hvort tollþjónn hefur fengið yfirlýsingu um fiskinn, áður en hann var fluttur í skip. Því dæmist rétt vera: Kærði, Helgi Benediktsson, greiði 600 króna sekt til ríkissjóðs, og komi í stað sektarinnar, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa, 30 daga varðhald. Kærði greiði allan kostnað sakarinnar, bæði í héraði og fyrir hæstarétti, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæsta- réttarmálflutningsmannanna Ólafs Þorgrímssonar og Guðmundar Í. Guðmundssonar, 90 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Vestmannaeyja 10. júní 1940, Mál þetta er af valdsitjórnarinnar hálfu höfðað gegn Helga Bene- diktssyni kaupmanni, Skólaveg 27 hér í bæ, fyrir brot gegn reglug. nr. 168 frá 1% — 1939, sbr. 1. nr. 11 frá 1940 um sölu og útflutn- ing á vörum, og lögum nr. 9 frá 1936 um breyting á lögum nr. 46/1931 um fiskimat. Eru málavextir þessir: Þegar v/s Helgi V. E. 333 fór héðan 11. síðastliðinn (sic) áleiðis til A Englands, sendi kærður, sem er eigandi skipsins, með því 117 pk., eða 5850 kg., af saltfiski, úrgangs og ruslfiski. Er skipið kom til Englands, lá þar fyrir skipstjóranum símskeyti um að koma aftur með allan fiskinn, og gerði hann það. Var fiskinum skipað í land í Vestmannaeyjum aftur, er v/s Helgi kom til baka. Kærður, Helgi Benediktsson, hafði ekki fengið útflutningsleyfi fyrir fiski þessum, þegar hann fór, en sótti um leyfi daginn eftir, og fékk næsta dag synjun, enda hafði kærður þá tvisvar sinnum stuttu áður beðið um samskonar útflutningsleyfi, en verið neitað. Það eru líkindi til, að umræddur fiskur hafi verið metinn all- löngu áður, en matsvottorð fylgdi ekki, og eigi hafði yfirmats- manni verið tilkynnt, er fiskurinn var látinn um borð, svo hann sæti haft eftirlit með því. Er því sama og fiskurinn hefði verið ómetinn. Ekki hafði kærður heldur látið bæjarfógeta vita um útflutning þessa fiskjar, áður en skipið færi, og skilað þá fyrirskipuðum skyrsl- um og skilrkjum og greitt lögboðin gjöld af fiskinum. Kærður hefur með framansögðu atferli gerzt brotlegur gegn 1. gr. laga nr. 9 frá 1936 og 2. gr. reglugerðar nr. 168 frá 12. september 1939. Þá hefur hann og brotið gegn 7. gr. laga nr. 50 frá 1938, 1. 63/1937 gr. (sic), 1. 63/1935 7. gr., 1. 47/1930 2. gr. og 1. 121/1935 3. gr. Kærður hefur áður sætt sektum og dómum, sem hér segir: 1929 1% Hæstard. 500 kr. sekt fyrir mótþróa við stefnuvotta, 99. gr. sbr. 101. gr. alm. hegningarlaga. 1934 1042 Hæstard. 4 mánaða fangelsi við venjul. fangaviðurværi fyrir brot gegn 255. gr., 259. gr. og 276. gr. almennra hegningarlaga. 1939 153 Hæstard. 3. mál fangelsi við venjul. fangaviðurværi fyrir brot á lögum um hlutafélög m. m. 1938 %Á1 100 króna sekt fyrir óleyfilegan innflutning á kolum. Refsing sú, er kærður hefur til unnið fyrir framangreind brot sin, þykir hæfilega ákveðin 500 króna sekt í rikissjóð, og komi 25 daga einfalt fangelsi í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 30 daga frá lögbirtingu dóms þessa. Þá greiði kærði allan kostnað málsins, sem orðinn er og verður. Á máli þessu hefur enginn óþarfa dráttur orðið. Því dæmist rétt vera: Kærði, Helgi Benediktsson, greiði 500 króna sekt í rikissjóð, og komi 25 daga einfalt fangelsi í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 30 daga frá lögbirtingu dóms þessa. Þá greiði kærður allan kostnað málsins, sem orðinn er og verður. Dóminum að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 10 Miðdvikudaginn 22. janúar 1941. Nr. 53/1940. Kol á Salt h.f. (Eggert Claessen) gegn Bæjargjaldkera Reykjavíkur f. h. bæjarsjóðs. (Garðar Þorsteinsson). Fasteignagjald í bæjarsjóð. Dómur hæstaréttar. Úrskurð þann, sem áfrýjað er, hefur upp kveðið Adolph Bergsson, fulltrúi lögmanns. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 4. júni 1940, hefur krafizt þess aðallega, að úrskurð- urinn verði með öllu úr gildi felldur, en til vara, að lögtak verði leyft einungis til tryggingar greiðslu á kr. 2669,00. Svo krefst hann og málskostnaðar bæði í héraði og hæsta- rétti eftir mati dómsins, hvor sem niðurstaðan verður. Stefndi hefur krafizt þess, að lögtak verði heimilað til tryggingar greiðslu á kr. 5338,00, sem er hin rétta fjárhæð, miðað við 1% af lóðarverði. Svo krefst stefndi og máls- kostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Samkvæmt 2. málsgr. 2. gr. laga nr. 69 frá 1937 greiðir leigutaki fasteignagjald samkvæmt 1. gr. sömu laga af leigu- lóðum, og skiptir eigi máli, hver leigusali er. Lóð sú, sem krafizt er gjalds af í máli þessu, er leigð áfrýjanda, og er honum því skylt að greiða af henni gjald samkvæmt 1. gr. téðra laga. Lóðin var samkvæmt leigusamningi 7. april 1926 aðallega leigð til kolakrana og vörugeymslu á bersvæði og leigutaka aðeins heimilt að reisa á henni „þær byggingar og þau mannvirki, sem nauðsynleg eru vegna kola- og saltverzl- unarinnar“, enda hefur bæjarstjórn Reykjavíkur meinað leigutaka að reisa þar önnur hús. Verður lóð þessi því eigi talin í þessu sambandi venjuleg byggingarlóð, og er hún því skattskyld samkvæmt 3. tölulið 1. gr. laga nr. 69 frá 1937. Er gjaldið því rétt ákveðið 0,3% af matsverði lóðarinnar samkvæmt 3. tölulið 1. gr. nefndra laga og 3. tölulið 2. gr. reglugerðar nr. 117/1938, og skatthæðin verður þá kr. 11 2669,00. Er lögtak til tryggingar þeirri fjárhæð því heim- ilað. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Lögtak er heimilað til tryggingar kr. 2669.00. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 24. apríl 1940. Gjörðarþola í máli þessu hefur verið gert að greiða fasteignaskatt til Reykjavíkurbæjar fyrir árið 1939, kr. 6238.90, auk dráttarvaxta, af lóðarspildu, sem hann hefur leigt af hafnarsjóði Reykjavíkur með samningi dags. 7. apríl 1926. Gjörðarþoli hefur eigi fengizt til að greiða skuldina, og hefur bæjargjaldkerinn þvi krafizt þess, að hann yrði innheimtur með lögtaki, en gerðarþoli hefur mótmælt framgangi lögtaksins, og hafa aðiljar því komið sér saman um að leggja ágreininginn undir úrskurð fógetaréttarins. Gjörðarþoli hefur mótmælt framgangi lögtaksins, meðal annars af því, að umrædd lóð sé leigð með sérstökum samningi við Reykja- víkurhöfn, og sé hún aðeins til (sic) á kolum og salti, og að enn- fremur megi reisa á henni byggingar, sem séu nauðsynlegar vegna kola- og saltverzlunarinnar, en byggingar og önnur mannvirki verði að taka burtu af lóðinni leigusala að kostnaðarlausu, þegar leigu- tíminn, sem er 20 ár, sé liðinn. Lóðin sé því alls ekki byggingar- lóð í venjulegri merkingu þess orðs. Þá heldur gjörðarþoli því fram, að ársleigan eftir lóðina sé ákveðin svo há, nálega 38 þúsund krónur, sé gert (sic) með sér- stöku tilliti til hinnar umræddu lóðar. Auk þess sé leigusala allt af tryggð fyllsta leiga af lóðinni, með því að heimilað sé að meta hana upp á 5 ára fresti. Gjörðarþoli heldur því og fram, að hann sé alls ekki aðili í máli þessu, því ákvæði leigusamningsins séu algerlega tæmandi, og beri honum því eigi að greiða aðra skatta eða skyldur en fram séu teknar í leigu- samningnum. Gjörðarþoli mótmælir því, að skatturinn sé rétt reiknaður sam- kvæmi 2. gr. reglugerðar nr. 117 frá 1938, og telur, að það beri að reikna hann eftir Sja tölulið nefndrar greinar, ef heimild sé til þess að leggja hann á. Þá heldur gjörðarþoli því fram, að sér hafi af byggingarnefnd Reykjavíkur verið bannað að byggja hús fyrir skrifstofur á lóðinni. Gjörðarbeiðandi telur það engum vafa bundið, að umrædd lóð sé skattskyld samkv. 1. nr. 69 frá 1937 og reglug. nr. 117 frá 1938, og krefst hann þess, að skatturinn sé reiknaður eftir 1. tölulið 2. greinar reglugj. en til vara eftir 3. tölulið. Hann heldur því fram, að lóðin sé byggingarlóð, og eigi gjörð- arþoli að greiða skatta þá, sem á hina leigðu lóð hafa verið eða kunna að verða lagðir. Til stuðnings því, að lóðin sé byggingarlóð, þá upplýsir hann, að á lóðinni standi svo stór saltgeymsluhús, auk fjölda skúra og skýla, samtals að flatarmáli 1896 m?, og séu mannvirki þau, sem á lóðinni standi, metin að fasteignamati á kr. 69300, þar með talinn kolakraninn. Um þá kröfu gjörðarþola, að honum beri eigi að greiða skatta þá, sem með sérstökum lögum eru lagðir á lóðina, þá virðist auðsætt af ákvæðum reglugjörðarinnar nr. 117 frá 1928, að gjörð- arþola beri að greiða slíka skatta, og verða því þau mótmæli gjörð- arþola eigi tekin til greina. Þá er að athuga, hvort skattinn beri að greiða samkvæmt 1. eða 3. tölulið 2. gr. reglugerðarinnar. Samkvæmt því, sem upplýst er, þá hefir gjörðarþoli þegar reist byggingar á lóðinni, sem eru að fasteignamati kr. 69300.00. Þá er ennfremur upplýst, að skrifstofubyggingar þær, sem að gjörðarþoli óskaði að fá að byggja, lá enginn fullnaðaruppdráttur að (sic) fyrir byggingarnefnd, heldur aðeins lauslegt grunnriss. Fógetarétturinn verður að líta svo á, eftir því sem fram hefir komið í máli þessu, að það sé engum vafa bundið, að hin um- rædda lóð sé byggingarlóð, að vísu með þeim takmörkunum, sem leigusamningurinn áskilur, og beri því að reikna fasteignaskattinn samkvæmt 1. tölulið 2. gr. reglugerðar nr. 117 frá 1938. Því úrskurðast: Hið umbeðna lögtak á að ná fram að ganga á ábyrgð gjörðar- beiðanda. Föstudaginn 24. janúar 1941. Nr. 89/1940. Réttvísin (Sveinbjörn Jónsson) gegn Vagni Péturssyni (Theódór B. Lindal). Saurlífisbrot framið á stúlkubörnum. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Sigurður Eggerz, bæjar- fógeti á Akureyri. 13 Ákærði er fæddur 26. marz 1879. Hefur hann framið brot þau, er í hinum áfrýjaða dómi greinir, nálægt ára- mótunum 1938—1939. Með þessum athugasemdum þykir mega staðfesta héraðs- dóminn. Samkvæmt þessum úrslitum ber að dæma ákærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæsta- rétti, 100 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Ákærði, Vagn Pétursson, greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæsta- réttarmálflutningsmannanna Sveinbjörns Jónssonar og Theódórs B. Lindals, 100 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Akureyrar 2. september 1940. Mál þetta er af réttvísinnar hálfu höfðað með stefnu dags. 31. júli 1940 gegn Vagni Péturssyni, Norðurgötu 9 Akureyri, fyrir brot á 16. kapitula almennra hegningarlaga frá 25. júní 1869, sbr. lög nr. öl frá 7. maí 1928, til hegningar og greiðslu alls kostnaðar, er af máli þessu og rannsókn hefir leitt. 26. júlí 1939 féll dómur í máli þessu í undirrétti, er hæstiréttur ómerkti, ásamt meðferð málsins, og var málinu vísað heim í hérað. Atvik málsins eru þessi. Samkvæmt bendingu héraðslæknis var rannsókn hafin í málinu. Tvær telpur, Anna Sigríður Þorsteinsdóttir, til heimilis Grundar- götu 7, fædd 4. júlí 1927, og Pálína Jónsdóttir, fædd 14. nóv. 1926, bera það, að eftir jól (sic) hafi þær farið upp til ákærða. Dagur- inn er ekki tilgreindur, en rétt áður höfðu þær 4 (sic) telpur verið bjá Vagni. Segir Anna Sigriður, að við þetta tækifæri hafi hann beðið Pálinu og hana að koma aftur, enda gerðu þær það litlu seinna. Lýsti hún svo því, sem fram fór á milli ákærða og Pálínu. Vagn hneppti frá sér buxnaklaufinni og lagði Pálinu niður á dívan og hneppti niður um hana, tók liminn út og lét á milli læranna á henni. 14 Sama gerði hann við hana. Hann lá stutt ofan á Önnu Sigriði, hann reyndi að koma liminum inn, en það var svo sárt, að hann varð að hætta við það. Pálina segir, að hann hafi ekki legið voða lengi ofan á sér, en það hafi verið sárt, og hún hafi orðið dálitið blaut. Ákærði gaf Önnu Sigríði 50 aura og Pálinu 25 aura. Í annað sinn komu þær til ákærða og fór þá allt á sömu leið, og gaf hann þá annari þeirra 50 aura, en hinni 52 aura. Ákærði hefur játað, að hann hafi framið saurlífi með telpunum. Hann segir, að telpurnar hafi marg komið til sín og beðið sig að gera eitthvað við þær, og segist hann hafa gert það, sem þær báðu hann um, þannig hafi hann lagzt ofan á þær. Hann segir, að þær hafi beðið sig að setja liminn á milli læra þeirra, en hann neitar því, að hann hafi komizt inn í þær. Ákærði segir, að hann geti ekki séð, að hann hafi brotið vel- sæmisreglur eða lög með framferði sinu. Ákærði segir, að sér hafi €kki orðið sáðfall í viðureign við telpurnar. Anna Sigríður játar, að hún hafi haft mök við dreng, sem heiti Hörður Ásvaldsson. Hins vegar hefur hin telpan neitað, að hún hafi átt mök við nokkurn annan en ákærða. Héraðslæknirinn hefur skoðað stúlkurnar báðar. Segir hann um Pálínu, að meyjarhaftið hafi verið órofið, og engan áverka hafi sézt (sic) á getnaðarfærunum. Hann segir, að ef um tilraun til samræðis hafi verið að ræða, þá hafi getnaðarfæri karlmannsins ekki komizt nema inn í allra fremsta hluta „vaginu“ og að minnsta kosti ekki inn fyrir meyjarhaftið. Sama segir hann, að megi segja um Önnu Sigríði, en í kringum setnaðarfæri hennar og á slímhimnunni var nokkur roði, „irrita- tion“. En um það er ekki hægt að segja, hvort þessi roði er af- leiðing tilrauna til samfara eða stafi af einhverju öðru. Ákærði hefur haldið því fram, að hann hafi ekki vitað um aldur telpnanna, en honum hafi virzt Þær geta verið á milli ferm- ingu og tvitugt (sic). Héraðslæknirinn hefur aftur sagt í vottorði sínu, að útlit Önnu Sigríðar hafi svarað til telpu á aldrinum 12—13 ára. Hún var vegin nakin í mai 1939. Var hún þá 148,5 em. á hæð og 35,3 kg á þyngd. Þar sem aðstandendur Pálínu Jónsdóttur hafa ekki óskað eftir málssókn gegn ákærða vegna hennar, þykir ekki ástæða til að tala um útlit hennar, enda verður ekki mál höfðað fyrir afbrot gegn henni, sbr. 175. gr. hegningarlaganna frá 1869, og kemur þá brotið ekki til greina við ákvörðun hegningar ákærða. Um ákærða segir héraðslæknirinn, að hann sé hvorki brjálaður né fábjáni, en virðist vera dálitið „senil“ og eigi erfitt með að halda sér við það, sem verið er að tala um. Hugmyndir hans um „moral“ 15 virðast sérkennilegar. Kynfæri hans bera ekki vott um neinn sjúk- dóm. Segir héraðslæknir, að ákærði sé fær um að taka út hegningu. Málið var höfðað gegn ákærða samkvæmt hegningarlögunum frá 1869, en síðan eru hegningarlögin frá 12. febr. 1940 komin í gildi, og ber að færa brot ákærða undir 202. gr. gildandi hegningarlaga, og með hliðsjón af hegningarlögum frá 1869 174. gr. sbr. 175. gr., sbr. 2. gr. gildandi hegningarlaga, þykir hegningin hæfilega ákveðin 2 mánaða fangelsi við venjulegt fangaviðurværi. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar á meðal málsvarn- arlaun fyrrv. bæjarfógeta Steingríms Jónssonar, kr. 60.00. Á þessu máli hefur enginn ónauðsynlegur dráttur orðið. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Vagn Pétursson, sæti fangelsi við venjulegt fanga- viðurværi í 2 mánuði. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar á meðal 60 kr. til skipaðs talsmanns síns, fyrrverandi bæjarfógeta Steingríms Jónssonar. Dóminum að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 27. janúar 1941. Nr. 88/1940 Valdstjórnin (Sveinbjörn Jónsson) Segn Páli Guðmundssyni (Guðmundur Í. Guðmundsson). Áfengislagabrot. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Guðmundur Hannesson, bæjarfógeti á Siglufirði. Brot kærða varða við 15. gr. laga nr. 33/1935, og ber að refsa honum eftir 1. málsgr. 33. gr. sömu laga. Með þessari athugasemd þykir mega staðfesta hinn áfrýjaða dóm. Samkvæmt þessum úrslitum ber að dæma kærða til þess að greiða allan árýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæsta- rétti, 70 krónur til hvors, 16 Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Kærði, Páll Guðmundsson, greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæsta- réttarmálflutningsmannanna Sveinbjörns Jónssonar og Guðmundar Í Guðmundssonar, 70 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Siglufjarðar 16. ágúst 1940. Málavextir eru þeir, er hér greinir: Tvö vitni hafa borið, að kærður hafi aðfaranótt 10. þ. m. selt sér 1 flösku af brennivíni á 15 krónur. Vitnin, sem hafa ekki verið eiðfest, af því að þau hafa ekki þókæt þekkja kærðan í sjón, hafa tilgreint staðhætti, er aðeins getur átt við íbúð kærðs, en þó verður þetta eigi talið fullsannað. Vegna orðróms, sem lék á, að kærður seldi áfengi, var hús- rannsókn hafin í íbúð kærðs, og öllu húsi hans, og hirzlur rann- sakaðar, og fyrirfannst ekkert athugavert. Þá hafa vitnin Ingibergur Guðmundsson, 17 ára, og Hörður Vigfússon, 19 ára, eiðfest framburð sinn um, að kærður hafi föstudagskvöldið 9. þ. m. selt þeim eina flösku af brennivini á 15 kr. Er vitnisburður þeirra í öllu samhljóða og er — þrátt fyrir ein- dregna neitun kærðs — lögfull sönnun þess, að kærður hafi selt þeim 1 flösku af brennivíni á 15 kr. Kærður, sem kominn er á lögaldur sakamanna, hefur fyrir lögreglurétti Siglufjarðar 4. nóv. 1934 sætt 500 kr sekt í menningarsjóð fyrir óleyfilega áfengis- sölu, og er því með broti þessu orðinn sekur um ítrekaða áfengis- sölu og um að hafa selt ólöglega áfengi mönnum undir 21 árs. Heyrir því brot kærðs undir 15. og 13. gr. sbr. 33. gr. áfengis- laganna 33/1935, og álizt refsingin hæfileg 800 kr. sekt í menningar- sjóð, til vara 40 daga varðhald, ef sektin er eigi greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Hins vegar eru að áliti dómarans eigi framkomnar nægilegar sannanir fyrir, að kærður hafi gert áfengissöluna sér að atvinnu eftir 2. mlgr. 33. gr. áfengislaganna, sem eigi að varða fangelsi. Svo greiði kærður allan kostnað sakarinnar, þar á meðal 25 kr. í málsvarnarlaun til skipaðs talsmanns sins, Jóns Jóhannessonar. Á máli þessu hefur enginn óþarfur dráttur orðið. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Páll Guðmundsson, smiður Siglufirði, greiði 800 kr. 17 sekt í menningarsjóð, til vara sæti 40 daga varðhaldi, ef sektin er eigi greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Svo greiði og stefndur allan kostnað sakarinnar, þar á meðal 25 kr. til skipaðs talsmanns síns, Jóns Jóhannesssonar mlflm. Siglufirði. Dóminum að fullnægja með aðför að lögum. Miðvikudaginn 29. janúar 1941. Nr. 70/1937 Sigurður Guðmundsson (Guðmundur Í. Guðmundsson) gegn Birni Eiríkssyni (Sveinbjörn Jónsson). Skaðabótamál vegna bifreiðaslyss. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Björn Þórðarson lög- maður. Áfrýjandi, sem hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 22. júní 1937 skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 3. júlí s. á, krefst þess aðallega, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum kr. 2012.00 með 5% ársvöxtum frá 29. ágúst 1935 til greiðsludags, en til vara aðra lægri fjár- hæð, er dómurinn metur hæfilega, auk vaxta, eins og áður greinir. Loks krefst hann málskostnaðar fyrir báðum dóm- um úr hendi stefnda eftir mati dómsins. Stefndi krefst hins vegar staðfestingar héraðsdómsins og málskostnaðar í hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Handvömm þykir ekki sönnuð á hendur stefnda við drátt bifreiðar áfrýjanda, og ekki verður talið, að sönnunar- regla 2. mgr. 15. gr. laga nr. 70/1931 eigi hér við. Með þessari athugasemd þykir mega staðfesta héraðsdóminn. Eftir þessum málsúrslitum telst rétt, að málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Það athugast, að sá mikli dráttur, sem orðið hefur á máli þessu eftir að þvi var áfrýjað, stafar af því, að máls- skjölin mislögðust í skjalasafni héraðsdómarans og fund- ust ekki fyrr en í nóvembermánuði síðastliðnum. 18 Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Dómur gestaréttar Reykjavíkur 14. nóv. 1936. Mál þetta er samkvæmt samkomulagi aðilja höfðað fyrir gesta- réttinum með stefnu útgefinni 13. janúar 1936 af Sigurði Guð- mundssyni, Njarðargötu 61 hér í bæ, gegn Birni Eiríkssyni bifreiðar- stjóra, Sjónarhól í Hafnarfirði, til greiðslu skaðabóta vegna bif- reiðarslyss, að upphæð kr. 2012.00, með 5% ársvöxtum frá 29. ágúst 1935 til greiðsludags, og málskostnaðar að skaðlausu. Undir rekstri málsins hefur stefnandi krafizt þess til vara, að stefndur verði dæmdur til að greiða sér helming tjónsins. Enn fremur hefur stefnandi stefnt Carli Finsen, forstjóra vá- tryggingarfélagsins, sem bifreið stefnanda var tryggð hjá, til þess að gæta hagsmuna félagsins. Stefndur krefst aðallega sýknu og málskostnaðar, en til vara hefur hann mótmælt stefnukröfunum sem of háum og órökstuddum. Málavextir eru þeir, að 29. ágúst 1935 fór stefnandi á bifreið sinni R.EF. 294, sem er lítil vöruflutningabifreið og eign stefnanda, austur í Grafning. Þegar þangað kom, bilaði drifið í bifreiðinni, og fékk stefnandi því bifreiðina H.F. 1 til þess að draga bifreið sina áleiðis til Reykjavíkur. Var dráttarútbúnaðurinn þannig, að annar endi, ca. 5 faðma langur kaðall, var festur í miðjan framöxul R.E. 294, en hinn endinn var festur aftan í bifreið stefnds H.F. 1. Gekk ferðin að öllu leyti slysalaust, unz komið var að brúnni á Grafar- holtsá, skammt frá Laxnesi. Þá hægði bifreið stefnds á sér, en við það slaknaði dráttartaugin og lenti aftur fyrir vinstra framhjól bifreiðar stefnanda, sem hélt áfram og, að því er virðist, samtímis því, að aftur stríkkaði á dráttartauginni, lenti bifreið stefnanda út af veginum og varð fyrir miklum skemmdum. Sömuleiðis slasaðist kona stefnanda, sem með honum var í bifreiðinni, allverulega. Stefnandi byggir kröfu sína á því, að stefndur beri ábyrgð á slys- inu. Hann hafi sýnt af sér stórkostlega óvarkárni með því að hægja á bifreið sinni og kippa síðan í taugina aftur, án þess að gera stefn- anda viðvart. Hann sjálfur hafi hins vegar hagað sér alveg óaðfinn- anlega og alveg eins og honum bar. Stefndur byggir hins vegar sýknukröfuna á því, að sér verði með engu móti um slysið kennt. Hann hafi ekið mjög gætilega, en hann hafi ekki haft aðstöðu til að sjá aftur fyrir bifreið sína og fylgjast með, hvað dráttartauginni leið. Stefnandi hafi hins vegar haft mjög góða aðstöðu til þess, þar sem hann sat við stýrið í Þifreið sinni. Hafi honum borið skylda til að bremsa um leið og slakaði á dráttar- tauginni eða þá að gefa steindum hljóðmerki um að stöðva tafarlaust. 19 Með því að gera hvorugt þetta hafi stefnandi valdið slysinu og eigi Því að bera tjónið sjálfur. Það er upplýst í málinu, að stefndur ók mjög varlega alla leið- ina í umrætt skipti, og virðist hraðinn ekki hafa verið meiri en um 20 km. pr. klst. Enn fremur má telja upplýst, að bifreið stefnanda hafi verið í lagi, að öðru leyti en því, að drif hennar var bilað. Það var því bæði hægt að bremsa henni (sic) og gefa hljóðmerki, ef á Þurfti að halda. Þegar stendur kom að brúnni, hægði hann á sér, eins og áður segir, að því er virðist niður í ca. 10 km. hraða pr. klst. Þetta verður að telja hafa verið sjálfsagða varúðarráðstöfun hjá stefndum og í fullu samræmi við almenna hegðun bilstjóra undir svip- uðum kringumstæðum. Stefnandi kveðst ekki hafa séð neitt fram á veginn úr bifreiðinni vegna bifreiðar stefnds og hafi hann þvi ekki vitað um, að brú var Þarna á veginum, og einmitt þess vegna hafi stefndum borið að aka með sem jöfnustum hraða og gefa sér sérstaklega til kynna, aður en hægt væri á fremri bifreiðinni. Það er óupplyst í málinu, hvort stefnandi hefur í raun og veru séð brúna, áður en stefndur hægði ferðina, en að minnsta kosti má telja það alveg víst, að stefn- andi hafi séð vel á veginn milli bifreiðanna og getað séð, hvort slakaði á dráttartauginni. Rétturinn telur, að stefnanda hafi, eins og á stóð, borið skylda til að fylgjast sérstaklega með því, vegna yfir- vofandi hættu, ef dráttartaugin lenti aftur fyrir hjól bifreiðar hans, og með sérstöku tilliti til þess, að hún hafði áður á leiðinni runnið inn undir bifreið stefnanda, án þess þó að til tjóns yrði þá. Réttur- inn telur einnig, eftir því sem fyrir liggur, að með því að bremsa Þifreið sinni (sic) um leið og slaknaði á dráttartauginni hefði stefn- andi getað afstýrt slysinu, þar eð ekki er annað upplýst, en að veg- urinn hafi verið beinn, þar sem slysið varð, og því ekki sjáanlegt, að nein hætta hafi getað stafað af því, eins og stefnandi virðist telja. Samkvæmt framansögðu telur rétturinn ekkert það hafa komið fram í máli þessu, er sýni, að slysið hafi orsakazt af óvarkárni stefnds. Hins vegar verður að telja, að stefnandi hafi annað hvort með því að hafa ekki nógu nákvæmar gætur á dráttartauginni eða, hafi hann vitað um að hún var óklár (sic), þá með því að bremsa ekki, synt af sér þannig lagaða óvarkárni, að sýkna beri stefndan af kröfu hans samkvæmt 2. málsgr. 15. gr. bifreiðarlaganna. Úrslit málsins verða því þau, að stefndur verður sýknaður af öll- um kröfum stefnanda, en þó þykir málskostnaður mega falla niður. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Björn Eiríksson, á að vera sýkn af kröfum stefnand- ans, Sigurðar Guðmundssonar, í máli þessu. Málskostnaður falli niður. 20 Föstudaginn 31. janúar 1941. Nr. 94/1940. Þórður Einarsson f. h. Haraldsens, Fugle- fjord, Færeyjum (Pétur Magnússon) gegn Bæjarstjóra Neskaupstaðar f. h. bæjarsjóðs (Kristján Guðlaugsson). Útsvarsmál. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða úrskurð hefur upp kveðið Jónas Thorodd- sen, bæjarfógeti í Neskaupstað. Áfryjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 10. október f. á., krefst þess, að hinn áfrýjaði úr- skurður og lögtaksgerð verði úr gildi felld og honum dæmd- ur málskostnaður úr hendi stefnda eftir mati dómsins. Stefndi krefst hins vegar staðfestingar úrskurðarins og lög- taksgerðar og málskostnaðar úr hendi áfryjanda eftir mati dómsins. Samkvæmt því, sem leitt hefur verið í ljós hér fyrir dómi, tóku þrir menn í Neskaupstað á leigu af áfrýjanda skip hans „Kyrjasteinur“ yfir síldveiðitimann 1940. Var leigu- greiðslan fast ákveðin 12 þús. danskar krónur. Enn fremur var það sammæli nefndra manna, að skip áfrýjanda „Boða- steinur“ skyldi gert út frá Neskaupstað til sildveiða um greint tímabil undir umráðum sömu þriggja manna og með þeim kjörum, að áfrýjandi fengi 55% af veiði skipsins, en bæri kostnað af fæði skipverja, og skyldi aflahlut þeirra taka af þeirri veiði, er í hlut áfrýjanda félli. Þrímenning- arnir skyldu hins vegar hljóta 45% af veiðinni og bera kostnað af olíu og kolanotkun skipsins, greiða hafnargjöld og önnur útgjöld á Íslandi og sjá fyrir veiðarfærum og við- haldi þeirra. Þeir skyldu annast sölu aflans á Íslandi og ábyrgjast áfrýjanda 14 króna lágmarksverð fyrir hvert 135 kg. sildarmál. Hér fyrir dómi hefur af hendi stefnda verið frá því skýri, að niðurjöfnunarnefnd Neskaupstaðar lýsi útsvarið lagt á „titsvarsskyldan rekstur Haraldsens“. Nú verður áfrýjandi 21 samkvæmt því, sem greint hefur verið um útgerð skipsins „Kyrjasteinur“, ekki krafinn um útsvar af því, og með því enn fremur, að óupplýst er, hvort útsvarsálagningin hefur einnig tekið til þessa skips og áfrýjandi þannig krafinn um útsvar af óútsvarshæfum gjaldstofni, þá verður þegar af þeirri ástæðu að fella hinn áfryjaða úrskurð og lögtaksgerð úr gildi. Samkvæmt þessum málsúrslitum þykir rétt, að stefndi greiða áfrýjanda kr. 300.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður og lögtaksgerð er úr gildi felld. Stefndi, bæjarstjóri Neskaupstaðar f. h. bæjarstjóðs, greiði áfrýjanda, Þórði Einarssyni f. h. Haraldsens, Fuglefjord, Færeyjum, kr. 300.00 í málskostnað fyrir hæstarétti, að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Neskaupstaðar 26. sept. 1940. Mál þetta var tekið fyrir í fógetarétti Neskaupstaðar þriðjudaginn 24. september s. 1. Í réttinum var þá mættur Jón Sigfússon bæjarstjóri f. h. bæjarsjóðs Neskaupstaðar og fyrir hönd gerðarþola Þórður Einarsson framkvæmdarstjóri. Jón Sigfússon bæjarstjóri hefur fyrir hönd bæjarsjóðs Neskaup- staðar krafizt lögtaks fyrir ógreiddu útsvari hjá Haraldsen Fugla- firði, Færeyjum, að upphæð kr. 6000.00, auk kostnaðar, en umboðs- maður serðarþola hefur mótmælt framgangi gerðarinnar, og hafa báðir aðiljarnir lagt ágreininginn undir úrskurð fógetaréttarins. Gerðarbeiðandi hefur undir rekstri málsins og í lögtaksbeiðni gert þær réttarkröfur, að lögtak verði látið fram fara hjá gerðar- þola í inneign hans hjá sildarútgerðarfélagi Þórðar Einarssonar, Jóhanns Magnússonar og Hannesar Jónssonar fyrir útsvarskröfu, að upphæð kr. 6000.00, auk kostnaðar. Getur gerðarbeiðandi þess, að útsvarið sé á lagt samkvæmt lögum nr. 106/1936, 6. gr. B, og hafi bað fallið í gjalddaga 30. ágúst s. 1. samkvæmt 27. gr. sömu laga. Umboðsmaður gerðarþola hefur hins vegar neitað að greiða nefnda útsvarskröfu, þar eð hann telur, að gerðarþoli sé ekki út- svarsskyldur hér, þar eð hann geti ekki talizt atvinnurekandi hér á landi. Hafi gerðarþoli einungis leigt skip sitt „Boðasteinur“ hingað upp á prósentur af brúttóafla, 53%, og greitt mannakaup skips- 22 hafnar þar af. En skipið „Kyrjasteinur“ hafi gerðarþoli leigt hingað fyrir fast ákveðið verð, kr. 12000.00, auk annarra kvaða, Rétturinn lítur svo á, að gerðarþoli hafi með leigusamningi á skipinu „Boðasteinur“, þar sem hann leigir það hingað, með manna- kaupi, fyrir ákveðnar prósentur af brúttóafla skipsins, gerzt þátt- takandi í atvinnurekstri skipsins, þar eð áhætta og gróðavon at- vinnurekstrarins skiptir hann öllu máli, hvað leigunni við kemur, þannig að hagsmunir hans eru einungis bundnir við rekstur skips- ins hér á landi. Verður því rétturinn að álita, að gerðarþoli hafi haft útsvarsskyldan atvinnurekstur hér á landi, sem heimfæra megi undir 6. gr. B laga nr. 106/1936. Hvað aftur á móti hinu skipinu, „Kyrjasteinur“, viðvíkur, þá álítur rétturinn, að gerðarþoli hafi ekki útsvarsskyldan atvinnurekstur hér, hvað því viðvíkur, þar eð það er leigt hingað fyrir fastákveðið verð. Samkvæmt áður sögðum skilningi á leigusamningi gerðarþola við- víkjandi „Boðasteinur“, þá álítur rétturinn, að gerðarþoli sé út- svarsskyldur hér á landi samkvæmt lögum nr. 106/1936 6. gr. B. Aftur á móti er það ekki upplyst, hve mikill hluti útsvarsins sé vegna þessa skips, en þar eð það er ekki á valdi dómstóla að ákveða útsvarsupphæðir, þá álvktar rétturinn að láta umbeðið lögtak fram fara fyrir allri útsvarsupphæðinni, auk kostnaðar. Því úrskurðast: Umbeðin lögtaksgerð hjá Haraldsen, Fuglafirði Færeyjum, í inneign hans hjá sildarútgerðarfélagi Þórðar Einarssonar, Jó- hanns Magnússonar og Hannesar Jónssonar, fyrir kr. 6000.00, auk kostnaðar, á fram að ganga. Föstudaginn 31. janúar 1941. Nr. 47/1940. Bjarni Jón Marías Þorsteinsson gegn Vilborgu Ingimundardóttur Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Bjarni Jón Marías Þorsteinsson, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. 23 Föstudaginn 7. febrúar 1941. Nr. 49/1940. Magnús Gíslason (Ólafur Þorgrímsson) gegn Steindóri Einarssyni (Sveinbjörn Jónsson). Skaðabótamál vegna árekstrar bifreiða. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Björn lögmaður Þórðar- son. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 29. mai 1940 að fengnu áfrýjunarleyfi 28. s. m. Krefst hann þess aðallega, að stefndi verði dæmdur til að greiða honum kr. 590.25 með 6% ársvöxtum frá 12. okt. 1939 og til greiðsludags, en fil vara aðra lægri fjárhæð eftir mati dómsins. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefnda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og máls- kostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Eftir því sem atvikum er háttað, hafa báðir bifreiðar- stjórarnir átt sök á árekstrinum. Þykja aðiljar málsins eiga að bera tjónið af slysinu að hálfu hvor. Samkvæmt því ber stefnda að greiða áfrýjanda kr. 295.12 með vöxtum af þeirri fjárhæð eins og krafizt er. Eftir þessum málsúrslitum þykir rétt að stefndi greiði áfrýjanda 250 krónur í málskostnað fyrir báðum dómum. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Steindór Einarsson, greiði áfrýjanda, Magnúsi Gíslasyni, kr. 295.12 með 6% ársvöxtum frá 12. okt. 1939 til greiðsludags og kr. 250.00 í málskostnað í hér- aði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 24 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 8. des. 1939. Mál þetta, sem dómtekið var 6. þ. m., er höfðað fyrir bæjarþing- inu með stefnu útgefinni 23. okt. s. 1. af Magnúsi Gíslasyni bifreiðar- stjóra, hér í bæ, gegn Steindóri Einarssyni bifreiðaeiganda, hér í bænum, til greiðslu skaðabóta, að upphæð 590,25, ásamt 6% árs- vöxtum frá 12. okt. s. 1. til greiðsludags, og málskostnaðar skv. reikningi. Við hinn munnlega málflutning hefur stefnandi og gert þá varakröfu, að bæturnar yrðu ákveðnar eftir mati réttarins. Vátryggingarfélaginu Trolle £ Rothe h/f hefur verið stefnt til réttargæzlu í málinu. Stefndur krefst aðallega sýknu af öllum kröfum stefnanda og hæfilegs málskostnaðar sér til handa. Til vara krefst hann veru- legrar lækkunar á hinni umstefndu upphæð, og að málskostnaður verði látinn falla niður. Vöxtum mótmælir hann frá fyrri tíma en stefnudegi. Málavextir eru þeir, að laust fyrir kl. 2 e. h. þann 6. okt. s. 1. var vörubifreiðin R 1061, eign stefnanda, á ferðinni á Kleppsvegi á leið til Reykjavíkur. Um sama leyti ók fólksflutningabifreiðin R. 1255, eign stefnds í máli þessu, inn Kleppsveg, og var ferðinni heitið að Hólum við sama veg, en er bifreiðin var að búa sig til að beygja inn á veginn, sem liggur að Hólum, varð árekstur á milli nefndra bifreiða, þannig að báðar skemmdust, en R. 1255 þó meira, og vöru- bifreiðin fór út af veginum. Stefnandi heldur því fram, að bifreiðarstjórinn á R. 1255 eigi einn alla sök á slysinu, og beri stefndum því að bæta sér tjón það, er hann hafi beðið, en það er kostnaður við viðgerð á skemmdum á bifreið- inni, og nemur hann hinni umstefndu upphæð. Sýknukröfu sína byggir stefndur hins vegar á því, að stefnandi, er ók bifreið sinni, eigi sök á árekstrinum, og hefur hann í því sam- bandi áskilið sér fullan rétt til að krefja stefnanda síðar um bætur fyrir tjón það, er hann hafi beðið vegna slyssins. Þess skal getið, að dómarinn hefur komið á slysstaðinn og at- hugað staðhætti, en um nánari atvik að árekstrinum er þetta upplýst: Bifreiðin R 1255 ók mjög hægt og hafði næstum stöðvazt, er áreksturinn varð, að því er bifreiðarstjórinn hefur ómótmælt borið, enda ætlaði hann að fara að taka beygjuna inn á veginn að Hólum, en sú beygja er mjög kröpp og vegurinn mjór. Hins vegar er það upplýst, að um þetta leyti beygði bifreiðin R. 1255 svo mikið út á Kleppsveginn, að hún var að nokkru á hægra vegarhelmingi, er áreksturinn varð, og 2,30 m. frá hægra vegarkanti, en vegurinn er þarna um 6 m. breiður. Og þar sem það er viðurkennt af bifreiðar- stjóranum, að hann hafði þegar séð til ferða R. 1061 og hún farið mjög hart, að því er hann segir, þá verður að telja, að hann með framansögðu hafi hagað sér svo, að hann eigi nokkra sök á um- ræddum árekstri. Sýknukrafa stefnds verður því ekki tekin til greina. 25 Um ferðir R. 1061 er það hins vegar upplýst, að hún ók með a. m. k. 30 km. hraða á klst., er hún nálgaðist árekstrarstaðinn, að því er stefnandi segir, en bifreiðarstjórinn á R. 1255 og eitt vitni, er var sjónarvottur, hafa borið, að R. 1061 hafi verið ekið mjög hratt, án þess að tilgreina hraðann nánar. Verður þetta að teljast hafa verið ógætilega ekið, þar sem stefnandi hefur með góðum fyrirvara séð til ferða R. 1255, og sennilegt var, að bifreiðarnar mættust á þeim stað, sem raun varð á, en þar öðrum megin er allhátt út af vegi (rúmlega meter), þýfi og grjót utan vegarins, en nær R. 1061 var hins vegar slétt út af vegi og rúmt útskot á honum. Verður því að telja, að stefnandi hefði átt að hægja á ferðinni miklu fyrr en hann gerði, sérstaklega þar sem fyrir liggur óvéfengt vottorð um, að hemlar R. 1061 hafi verið í ágætu lagi. Bifreiðin var fullhlaðin grjóti, og hefur það af hálfu stefnanda verið talið þess valdandi, að óhægra hafi verið um stjórn bifreiðarinnar, en með tilliti til þess bar stefn- anda þá að fara enn varlegar, þegar hann sá vanda bera að hönd- um. Þar að auki er upplýst, að R. 1061 er 1,87 m. á breidd, en plássið vinstra megin við R. 1255 á veginum ca. 2,30, og virðist því ekki fjarri lagi að ætla, að komast hafi mátt þarna fram hjá, þar sem vegurinn er mjög góður og traustur og tvímælalaust hefði borið fullhlaðinn bíl, þótt utarlega væri ekið. — Að þessu öllu athuguðu Þykir stefnandi því einnig eiga sök á árektsrinum, og verður aðal- krafa hans í málinu því heldur ekki tekin til greina. — Þar sem sökin er þannig beggja megin, ber málsaðiljum, skv. lögjöfnuði frá 2. málsgr. 225 gr. siglingalaganna og 31. gr. laga um loftferðir nr. 32/ 1929, að bæta skaða þann, er hlauzt af árekstrinum, að tiltölu við sök hvors um sig. Af því, hvernig atvikum að árekstrinum skv. framan- sögðu var háttað, þykir rétt, að tjónið skiptist þannig milli aðilja, að stefndur beri tvo fimmtu hluta þess, en stefnandi þrjá fimmtu. Stefnuupphæðin er óvéfengd, og verður stefndum því gert að greiða stefnanda % af kr. 590.25, eða kr. 236.10, ásamt vöxtum, er teljast frá stefnudegi, en reiknast 6%, þar sem vaxtahæðinni hefur ekki sér- staklega verið mótmælt. Málskostnað greiði stefndur stefnanda með kr. 80.00. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Steindór Einarsson, greiði stefnandanum, Magnúsi Gíslasyni, kr. 236.10, með 6% ársvöxtum frá 23. okt. 1939 til greiðsludags, og kr. 80.00 í málskostnað innan 15 daga frá lög- birtingu dóms þessa, að viðlagðri aðför að lögum. 26 Föstudaginn 7. febrúar 1941. Nr. 44/1930. Bogi A. J. Þórðarson (Ólafur Þorgrimsson) gegn Jóni Ögmundssyni (Sveinbjörn Jónsson). Landsleiga. Ágreiningur um brot á leiguliðaskyldum. Út- burðarmál. Dómur hæstaréttar. Páll Hallgrímsson sýslumaður í Árnessýslu hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 4. maí 1939, hefur krafizt þess, að úrskurðurinn verði úr gildi felldur og að lagt verði fyrir fógeta að fram- kvæma útburðargerð þá, er hann krefst, að stefndi skuli sæta. Svo krefst áfrýjandi málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi hefur aðallega krafizt þess, að málinu verði vísað frá hæstarétti, en þessi krafa er eigi þeim rökum studd, að hún verði tekin til greina. Til vara krefst stefndur staðfest- ingar á hinum áfrýjaða úrskurði og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Með því að fallast má á forsendur og niðurlag hins áfryýj- aða úrskurðar, ber að staðfesta hann. Eftir þessum úrslitum þykir rétt að dæma áfrýjanda til að greiða stefnda málskostnað fyrir hæstarétti, er þykir hæfi- lega ákveðinn 500 krónur. Þvi dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Bogi A. J. Þórðarson, greiði stefnda, Jóni Ögmundssyni, 500 kr. í málskostnað fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Árnessýslu 7. febr. 1939. Mál þetta var lagt undir úrskurð þann 24. nóv. s. l., og eru mála- vextir þessir: Með útbyggingarbréfi, dags. 19. des. 1936, birtu af 27 stefnuvottum Ölfushrepps 21. s. mán., tilkynnir Bogi A. J. Þórðar- son, eigandi Vorsabæjar í Ölfusi, Jón Ögmundssyni, ábúanda jarðar- innar, að hann byggi honum út af jörðinni frá fardögum 1937 að telja. Ástæður fyrir útbyggingunni voru ekki til færðar í tilkynn- ingu þessari. Ábúandinn, Jón Ögmundsson, virðist ekki hafa gert neinar ráðstafanir til þess að flytja burt af jörðinni fyrir hinn til- setta tíma, og með bréfi til sýslumannsins í Árnessýslu, dags. 5. júní 1937, biður jarðeigandi, Bogi A. J. Þórðarson, því um, að ábúandinn, Jón Ögmundsson, verði borinn út af jörðinni, og færir fram í beiðn- inni eftirfarandi ástæður: 1. að gerðarþoli hafi rifið öll jarðarhús, húsagarða og heygarða, án þess að hafa til þess leyfi og án þess að láta fara fram nokkra virðingu áður. 2. að gerðarþoli hafi trassað að halda við landamerkjum jarðar- innar. 3. að gerðarþoli hafi vanrækt áburðarhirðu á jörðinni, brennt næstum öllu sauðataði og selt sumt í burtu. 4. að gerðarþoli hai leyft Vallabóndanum að nota skák úr engj- um jarðarinnar. Einnig hafi hann leigt burtu silungsveiði frá jörðinni í heimildarleysi og vanrækt að telja jörðinni til hlunn- inda silungsveiðina. Hann hafi og lánað hluta úr túninu undir refabú. 5. að gerðarþoli hafi dregið úr kostum jarðarinnar við upplýs- ingar til fasteignamats og gert henni upp ókosti. 6. að gerðarþoli hafi reist byggingar á jörðinni án leyfis jarð- eiganda hingað og þangað um túnið, óskipulega og á óheppi- legum stöðum. að gerðarþoli hafi gert allar jarðabætur í Vorsabæ án vitundar gerðarbeiðanda og leyfis. 8. að gerðarþoli hafi mjög skert hlunnindi jarðarinnar af rétta- haldi. Telur gerðarbeiðandi, að hver þessara ástæðna út af fyrir sig sé nægileg til þess að byggja gerðarþola út af jörðinni. Gerðarþoli hefur mótmælt útburðinum, og hafa aðiljar því lagt málið undir úrskurð réttarins, sem fyrr segir. Verður þá hvert hinna fyrrgreindu atriða athugað út af fyrir sig. Ad. 1. Það er upplýst í málinu, að gerðarþoli hefur búið á jörð- inni óslitið síðan árið 1902, og að gerðarbeiðandi eignaðist hana ekki fyrr en 1919. Umboðsmaður gerðarþola hefur haldið þvi fram, að gerðarbeiðandi hafi selt jörðina aftur eftir 1919, en eignazt hana svo aftur enn á ný. Gerðarbeiðandi hefur hvorki neitað þessu né játað, og er ekkert um það upplýst með vissu. Af hálfu gerðarþola er því eindregið haldið fram, að jarðarhús og önnur mannvirki hafi verið rifin og ný reist í staðinn, áður en jörðin komst í eign gerðar- beiðanda, og hafi allar þær framkvæmdir verið gerðar með fullu 28 samþykki þáverandi jarðeiganda, en eftir að jörðin komst í eigu gerðarbeiðanda hafi engin hús né mannvirki verið rifin eða ný hús reist önnur en þau, sem nauðsynleg voru til góðs viðhalds á jörð- inni. Af hálfu gerðarbeiðanda liggja engar upplýsingar fyrir um það, hvenær jarðarhús, húsagarðar og heygarðar hafi verið rifin eða önnur mannvirki reist, og ekkert fært fram, sem leiði líkur að þvi, að framkvæmdir þessar hafi verið gerðar í heimildarleysi eða for- boði fyrri eiganda, og er af gerðarbeiðanda í engu hnekkt þeirri staðhæfingu gerðarþola, að hann hafi setið jörðina svo árum skipti, eftir að hann gerði þar nýbyggingar sínar, án þess að þáverandi eigandi hreyfði nokkru sinni athugasemdum um ábylisrétt hans. Og þar sem ennfremur er ósannað, að nokkur hús eða mannvirki hafi verið rifin, síðan gerðarbeiðandi eignaðist jörðina, þá þykir þessi liður ekki svo rökstuddur, að hægt sé að taka hann til greina. Ad. 2. Lagt er fram í málinu landamerkjabréf Vorsabæjar, skrá- sett 1890, en engar upplýsingar eru fram komnar um ástand upp- settra merkja á þeim tíma, sem gerðarþoli tók við jörðinni né um ástand þeirra síðan. Ekki er heldur sannað, að neitt land hafi gengið undan jörðinni, sem til hennar er talið, skv. framannefndu landa- merkjabréfi, né vitað um landaþrætu við neina þá, sem land eiga að Vorsabæ. Vottorðið á rskj. nr. 20 segir eitt út af fyrir sig, einkum að fenginni skýringu gerðarþola á vottorði þessu í rskj. nr. 23, ekk- ert um það, hvort nokkurt land hafi raunverulega gengið undan jörðinni. Um leið verða vottorðin á rskj. nr. 22 og 32 þýðingarlaus í máli þessu. Liður þessi þykir ekki nægilega rökstuddur til þess að til greina verði tekinn. Ad. 3. Engar sönnur eru fram færðar á því, að um vanhirðu áburðar hafi verið að ræða á jörðinni, eða áburður hafi verið seld- ur burtu. Hins vegar er staðhæft af gerðarþola og að því leiddar líkur, að meiri áburður hafi verið notaður á jörðinni en til féllst á henni sjálfri, og verður þessi liður ekki tekinn til greina. Ad. 4. Engar sannanir eru fram komnar um bað, að gerðarþoli hai leyft Vallabóndanum að nota skák úr engjum jarðarinnar, en sökinni er eindregið mótmælt af gerðarþola. Af hálfu gerðarbeiðanda er lagt fram vottorð (rskj. nr. 8) um, að veiðiréttindi hafi verið leigð frá jörðinni „á árunum 1918—1922 og svo síðar um 1923 og 1926.“ Vottorði þessu er mótmælt af gerðar- bola, en hins vegar viðurkennt, að vottorðsgefandi hafi stöku sinn- um fengið leyfi til að veiða á stöng Í Varmá. Óupplýst er um það, hvort leyfi þessi hafi verið veitt á þeim tíma, er gerðarbeiðandi átti jörðina, eða með hvaða skilmálum, og enn fremur, hvort sil- ungsveiði hafi yfirleitt nokkurn tíma verið svo mikil í Vorsabæ, að til hlunninda hafi verið talin, eða hafi getað verið talin. Auk þessa eru nú 12—-20 ár liðin síðan hér um ræddar sakir eiga að hafa gerzt, og verður ekki á það fallizt, að hér sé um útbyggingarsök að ræða. 29 Af hálfu gerðarþola er því haldið fram, að refabúið á landi jarð- arinnar sé félagseign hans og fjölskyldu hans, og er því ekki hnekkt af gerðarbeiðanda, Það verður ekki talið ósamrýmanlegt ábúðarrétti gerðarþola að leyfa sonum sínum, þó ekki séu þeir heimilisfastir hjá honum, að eiga hluta í refagarði á jörðinni eða dýr í garðinum, einkum af því, að ekki verður séð, að refabúið hafi valdið nokkurri skemmd á jörðinni. Ad. 5. Lögð eru fram afrit af spurningaeyðublaði í sambandi við fasteignamatið 1930, útfyllt af gerðarþola, og bréfi gerðarbeiðanda til fasteignamatsmanna Árnessýslu með athugasemdum við upplýs- ingar gerðarþola (rskj. 10 og 11). Af ýmsum viðbótaráritunum á rskj. nr. 10 virðist það koma fram, að gerðarbeiðandi hafi komið athugasemdum sínum á framfæri í tæka tið. Í bréfi sínu á rskj. nr. 11 gerir gerðarbeiðandi ekki athugasemd við þær upplýsingar gerðarþola, að bráðapest þyki liggja í landi. Við samanburð á skjöl- um þessum kemur í ljós á ýmsum stöðum nokkur mismunur á upp- lýsingum gerðarþola og gerðarbeiðanda, en í máli þessu er með öllu ósannað, hvor hafi haft réttara að mæla. Ad. 6. Þessi liður fellur að nokkru leyti undir 1. lið, en verður að öðru leyti að teljast órökstuddur. Ad. 7. Þar sem óupplyýst er, að gerðarþola hafi nokkru sinni verið gefið til vitundar, hvernig gerðarbeiðandi vildi, að jarðabótum skyldi hagað á jörðinni, og hvergi gert sennilegt, að gerðarbeiðandi hafi beðið nokkurt tjón af jarðabótum gerðarþola, þá verður ekki á það fallizt, að þessi liður hafi að geyma útbyggingarsök á hendur gerðarþola. Ad. 8. Hér er átt við samning, sem gerðarþoli gerði við hrepps- nefnd Ölfushrepps 6. okt. 1907, eða fyrir 31 ári síðan og um 12 árum áður en gerðarbeiðandi fyrst fékk eignarheimild að jörðinni (rskj. nr. 13). Kom samningur þessi í stað samnings um sama efni frá 15. okt. 1900. Það er viðurkennt af gerðarbeiðanda, að samkvæmt landslögum og nefndum samningi frá 1900 hafi hreppurinn haft leyfi til að hafa réttir í Vorsabæjarlandi. Hann viðurkennir einnig, að leigan fyrir réttarlandið hafi átt að renna til ábúanda. Samning- urinn frá 1900 hefur ekki verið lagður fram, og er því ekki hægt að gera samanburð á efni þessara tveggja samninga. Af hálfu gerðar- Þola er því fastlega haldið fram, að samningurinn frá 1907 sé að- eins bundinn við ábúðartima gerðarþola á jörðinni, en sé á engan hátt bindandi fyrir jarðeiganda, og virðist orðalag samningsins fremur þessu til stuðnings. Þá er sýnt af samningi þessum og eftir- farandi bókun hreppsnefndarinnar (rskj. 13), að henni var kunnugt um, að gerðarþoli var ekki eigandi, heldur aðeins ábúandi jarðar- innar, og gerði samninginn sem slíkur. Enn er því haldið fram af hálfu gerðarþola, að heimildarmanni gerðarbeiðanda að jörðinni hafi um mörg ár verið kunnugt um samning þennan, og er það 30 ekki gert ósennilegt. Verður hér ekki talin komin fram ástæða, er heimili útbyggingu gerðarþola af jörðinni. Af því, sem að framan greinir, þykir verða að synja um fram- gang hinnar umbeðnu gerðar. Því úrskurðast: Hin umbeðna útburðargerð skal ekki ná fram að ganga. Miðvikudaginn 19. febrúar 1941. Nr. 74/1940. Síldarbræðslan á Norðfirði (Einar B. Guðmundsson) gegn Verzlun Sigfúsar Sveinssonar og gagnsök (Garðar Þorsteinsson). Ágreiningur um gjald fyrir vörugeymslu. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Jónas Thoroddsen, settur bæjarfógeti í Neskaupstað. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 9. ágúst 1940. Krefst hann þess, að fjárhæð sú, er honum var dæmt að greiða í héraði, verði lækkuð niður í kr. 879.12 með 5% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðslu- dags. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi gagn- áfrýjanda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Gagnáfrýjandi hefur af sinni hálfu áfryjað málinu með stefnu 10 sept. 1940 og krafizt þess, að aðaláfryjandi verði dæmdur til að greiða honum kr. 4153.20 með 6% ársvöxtum frá 15. nóv. 1939 til greiðsludags og málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi geymdi í húsum sinum fyrir aðaláfrýjanda 1686 poka sildarmjöls frá 24. júlí 1939 til 14. nóv. s. á. og 89 poka fiskmjöls frá 20. sept. 1939 til 15. nóv. s. á. Eftir að dómur gekk í héraði, hefur héraðsdómarinn að beiðni aðaláfrýjanda dómkvatt tvo menn til þess að meta gjald fyrir geymslu þessa. Telja matsmenn hæfilegt seymslugjald 31 kr. 876.12, og tjáir aðaláfrýjandi sig nú fúsan til að greiða þá fjárhæð. Gagnáfrýjandi krefst þess hins vegar, eins og í héraði, að gjaldið verði ákveðið kr. 1.50 fyrir smálest um hverja viku geymslutímans. Í málinu er ekki upplýst, að varan hafi verið afhent gagn- áfrýjanda til geymslu með nokkra ákveðna skipsferð fyrir augum, og jafnvel óvíst, að geymslu hafi verið beðizt í því skyni, að varan yrði flutt á skipum þeim, er gagnáfrýjandi annaðist afgreiðslu fyrir. En þótt til þess hefði verið ætlazt, að varan yrði síðar flutt til útlanda á þeim skipum, þá reyndist geymslutíminn svo langur og óákveðinn, að verð það, er skipaafgreiðslur taka fyrir geymslu á vörum, hefði verið ósanngjarnt, eins og hér stóð á. Ber því að ákveða geymslugjaldið eftir því, sem sanngjarnt þykir, sbr. 5. gr. laga nr. 39 frá 1922. Verður þá aðallega höfð hliðsjón af ofangreindu mati, en með því að nokkuð meira má til þess líta en matsmennnirnir hafa gert, að geymslutíminn var allsendis óákveðinn og vörurnar mátti taka fyrirvaralaust, hvenær sem var, þá þykir geymslugjaldið hæfilega ákveðið 1200 krónur. Svo verða og vextir dæmdir af þeirri fjárhæð eins og gagnáfrýjandi gerir kröfu til. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að aðaláfrýjandi greiði Sagnáfrýjanda samtals 600 krónur í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Aðaláfrýjandi, Sildarbræðslan á Norðfirði, greiði sagnáfrýjanda, Verzlun Sigfúsar Sveinssonar, 1200 kr. með 6% ársvöxtum frá 15. nóv. 1939 til greiðsludags og samtals 600 krónur í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur aukaréttar Neskaupstaðar 18. júlí 1940. Mál þetta er höfðað fyrir aukarétti Neskaupstaðar af Guðmundi Sigfússyni f. h. Verzlunar Sigfúsar Sveinssonar með stefnu, birtri 32 a. júní s. 1. fyrir Þórði Einarssyni f. h. Sildrabræðslunnar á Norð- firði, til greiðslu á kr. 4153.20 með 6% ársvöxtum frá 15. nóv. 1939 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu eða eftir mati réttar- ins. Mál þetta var tekið fyrir í aukarétti Neskaupstaðar 5. júní s. 1, og lysti stefnandi því þá yfir, að samkvæmt frávísunardómi hæsta- réttar í málinu Sildarbræðslan á Norðfirði gegn Verzlun Sigfúsar Sveinssonar, dags. 22. maí 1940, þá væri hann nú stefnandi út af kröfu þeirri, sem greindi í stefnu. Málinu var þá frestað vegna vöntunar á nefndum frávísunardómi, en tekið fyrir að nýju í auka- rétti Neskaupstaðar 10. júlí s. 1., og lagði þá stefnandi fram nefndan frávísunardóm, réttarskjal nr. 10 í máli þessu. Málið var síðan dóm- tekið sama dag, en vegna þess, að dómaranum þótti eftir dómtöku, að yfirlýsingar málsaðilja væru ekki nægilega skýrar, þá kvaddi hann þá fyrir dóm þann 18 júlí kl. 9 f. h., samkvæmt heimild í 120. gr. laga nr. 85/1936, og var málið síðan endanlega dómtekið Þann dag. Málavextir eru annars þeir, sem nú skal greina: Á árinu 1939 afhenti Sildarbræðslan á Norðfirði stefnanda í máli þessu 1775 sk. af mjöli. Þar af hafði Hannes Jónsson, framkvæmdar- stjóri verksmiðjunnar, affhent stefnanda 1686 sk. af sildarmjöli þann 24. júli 1939, en Þórður Einarsson, sem verið hefur fram- kvæmdarstjóri verksmiðjunnar í fjarveru Hannesar Jónssonar, af- henti stefnanda 89 sk. af fiskimjöli 20. sept. 1939. Stefnandi heldur því fram, að Verzlun Sigfúsar Sveinssonar hafi verið afhent nefnt mjöl sem afgreiðslu Eimskip á Norðfirði, og hafi það átt að flytjast út með skipum félagsins. Segist stefnandi krefjast venjulegs geymslugjalds, sem sé kr. 1.50 pr. tonn á viku. Ennfremur hefur stefnandi lagt fram í málinu vottorð, réttarskjöl nr. 6, 7. 8 og 11, frá aðalverzlunar og útgerðarfyrirtækjum í bænum, um að þau hafi allt af eða venjulega greitt í geymslugjald kr. 1.50 pr. tonn á viku af vörum. sem hafa verið í geymslu hjá afgreiðslu Eimskip á Norðfirði. Gerir stefnandi þær réttarkröfur í málinu, að stefndur verði dæmdur til þess að greiða geymslugjald skv. framlögðum reikningi, sem sé skv. nefndum geymslutaxta, réttarskjal nr. 3, kr. 4153.20, ásamt 6% ársvöxtum frá 15 nóv. 1939 til greiðsludags, og máls- kostnað kr. 4924.80 skv. framlögðum reikningi, réttarskjal nr. 9. Stefndur segist mótmæla kröfum stefnanda, og heldur því fram, að mjölinu hafi aldrei verið komið fyrir til geymslu hjá afgreiðslu Eimskip, heldur hafi Hannes Jónsson framkvæmdarstjóri verk- smiðjunnar komið 1686 sk. af sildarmjöli til geymslu hjá Verzlun Sigfúsar Sveinssonar bann 24, júli 1939, og hafi hann samið um leigufria geymslu á nefndu mjöli, en stefndi segist sjálfur hafa komið 89 sk. af fiskimjöli til geymslu hjá stefnanda þann 20. sept. 1939, og hafi verið ósamið um leigu á þeim. Stefndur segist enn- 33 fremur mótmæla framlögðum vottorðum stefnanda sem óviðkomandi máli þessu. Telur stefndur, að ekki sé heimild til þess að ganga út frá geymslutaxta Eimskip, þar eð mjölinu hafi verið komið fyrir hjá V. S. S., en ekki afgreiðslunni, og beri því að reikna leiguna, ef til kemur, samkvæmt almennri húsaleigu á sambærilegum vörum í bænum. Krefst stefndur sýknunar í máli þessu, en til vara, að leigan verði látin fara eftir mati dómkvaddra manna. Stefnandi mótmælir kröfum stefnds og heldur því fram, að hann eigi heimtingu á nefndu geymslugjaldi, hvort sem mjölinu hafi verið komið fyrir hjá V. S.S. sem verzlun eða V. S. S. sem afgreiðslu Eimskip. Stefndur hefur einnig mótmælt þessum skilningi stefnanda á málinu. Engir skriflegir samningar eru til uí geymslu á nefndu mjöli, og var það ekki útflutt. með skipum Eimskipafélags Íslands. Rétturinn lítur svo á, að þar eð engir skriflegir samningar eru til um leigu á umræddu mjöli, þá verði að líta á mál þetta sam- kvæmt eðli málsins, og því sem venjulegt megi telja í skkum við- skiptum. Hvað geymslu mjölsins viðvikur, þá verður rétturinn að líta svo á, sem það sé alveg óvenjulegt, að afgreiðslumanni stórrar skipa- afgreiðslu séu afhent hátt á annað hundrað tonn af verðmætri út- flutningsvöru, án þess að það sé skipaafgreiðslunni viðkomandi, en þótt svo væri, að V. S. S. hefði verið afhent umrætt mjöl til geymslu, Þá álítur rétturinn, að ekki sé hægt að gera ráð fyrir, að Verzlun Sigfúsar Sveinssonar færi þannig að vera í samkeppni við sina eigin skipaafgreiðslu, að hún tæki að sér vörugeymslu fyrir lægra gjald en skipaafgreiðslan. Verður því rétturinn að álita, að Verzlun Sigfúsar Sveinssonar eigi heimtingu á sama gjaldi fyrir vöru- geymslu, hvort sem hún kæmi fram sem verzlun eða skipaafgreiðsla, nema sérstakir samningar stæðu til annars. Af framlögðum vottorðum, réttarskjöl nr. 6, 7, 8 og 11, sem stefnd- ur hefur ekki mótmælt öðruvísi en þannig, að þau væru máli þessu óviðkomandi, telur rétturinn sannað, að afgreiðsla Eimskip á Norð- firði hafi venjulega tekið kr. 1.50 pr. tonn á viku fyrir vörugeymslu, og að segja megi, að hér hafi verið um fastan taxta að ræða, Álítur því rétturinn skv. áðursögðum skilningi, og þar sem hér er um langan geymslutíma að ræða, að leggja verði nefndan geymslutaxta til grundvallar í máli þessu, og tekur því hvorki sýknu- kröfu stefnds eða kröfu hans um það, að leigan verði látin fara eftir mati dómkvaddra manna, til greina. Hvað geymslu hinna 1686 sk. af sildarmjöli viðvikur, þá Þykir Þó rétt að færa hinn venjulega geymslutaxta allmikið niður, þar eð hvoru tveggja er, að hér er um mjög stórt vörupartí að ræða, og enn fremur þar eð geymsla mjölsins stendur yfir í óvenjulega 3 öd langan tima, eða frá 24. júlí til 14. nóv. 1939. Má því ætla, að stefnandi hefði viljað gefa allverulegan afslátt frá hinum fasta taxta, ef hann hefði vitað fyrir fram, að geymslutíminn yrði svona langur. Þykir því dómaranum rétt að færa þennan reikningslið, sem er kr. 4046.40, niður um 35%, eða niður í kr. 2630,16. Hvað öðrum reikningslið nefnds reiknings viðvíkur, þá þykir dómaranum rétt, þar eð aðeins er um 89 sk. af mjöli að ræða, að taka þá kröfu, kr. 106.80, að fullu til greina. Samtals tekur því rétturinn kr, 2736.96 til greina af reikningi stefnanda, með 6% ársvöxtum frá 15. nóv. 1939 til greiðsludags. Hvað málskostnaðarreikningi stefnanda viðvíkur, þá getur rétt- urinn ekki fallizt á að taka hann til greina að fullu, þar eð stefnandi hefur ekki látið lögfræðing mæta fyrir sig í málinu. Hins vegar þykir dómaranum, með tilliti til þess, að ætla má, að stefnandi hafi fengið sér einhverja lögfræðilega aðstoð í málinu, málskostnaður hans hæfilega metinn á kr. 124.80. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Þórður Einarsson Í. h. Sildarbræðslunnar á Norð- firði, greiði stefnanda, Guðmundi Sigfússyni f. h. Verzlunar Sigfúsar Sveinssonar, kr. 2736,96 með 6% ársvöxtum frá 15. nóv. 1939 til greiðsludags, svo og Í málskostnað kr. 124.80. Dóminum ber að fullnægja innan þriggja sólarhringa frá lögbirtingu hans, að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 28. febrúar 1941. Kærumál nr. 1/1941. Dánarbú Sigurðar Jónssonar gegn Peter Schannong. Kröfulýsing í dánarbú. Dómur hæstaréttar. Varadómari í stað Þ. E. hrd. Gunnar Thóroddsen prófessor. Í máli þessu kærir sóknaraðili úrskurð, er Björn Þórðar- son lögmaður hefur kveðið upp í skiptarétti Reykjavíkur þann 20. f. m. Bárust hæstarétti skjöl málsins með bréfi lögmanns, dags. 7. þ. m., 15. s. m. Krefst sóknaraðili þess aðallega, að kröfulýsing varnaraðilja í dánarbú Sigurðar 3ð Jónssonar verði dæmd of seint fram komin, en Þetta at- riði virðist eiga að sæta kæru samkvæmt upphafi 3. tölul. sbr. stafl. b. í sama tölul. 198. gr. laga nr. 85/1936. Ef þessi krafa yrði ekki tekin til greina, krefst sóknaraðili þess til vara, að síðara atriði úrskurðarins, um frestun á úr- skurði um réttmæti kröfu varnaraðilja, verði ómerkt, og að málinu verði vísað heim til úrskurðar að efni til. Loks krefst sóknaraðili málskostnaðar úr hendi varnaraðilja fyrir báðum dómum, hvernig sem málið fer. Af hálfu varnaraðilja er ekkert komið fram fyrir hæsta- rétt vegna kærumáls þessa. Samkvæmt skýrslum, sem komið hafa fram fyrir hæsta- rétti, lét Sigurður heitinn Jónsson eftir sig, auk ekkju sinnar, son á fermingaraldri. Ekkjan leitaði hvorki heimildar til setu í óskiptu búi né til einkaskipta, enda virðist hinum ólögráða syni þeirra enginn fyrirsvarsmaður hafa verið skipaður. Einkaskipti hafa því eigi getað hafizt á búi þessu, enda mælti ekkjan sig undan skuldaábyrgð í bréfi 26. maí 1939, er aðstoðarmaður hennar æskti opinberra skipta á búinu. Samkvæmt bessu gat bréf varnaraðilja frá 15. marz 1939, þar sem varnaraðili tjáir sig eiga minnismerki á leg- staði o. fl. í vörzlum ekkjunnar, að verðmæti kr. 7245,00, ekki skipt ólögráðan son hins látna né lánardrottna hans máli. Kröfulýsing varnaraðilja, sem ekki gerðist fyrr en 8. des. 1939, kom að vísu eftir lok kröfulýsingarfrests sam- kvæmt áskorun til skuldheimtumanna. Hins vegar varð skiptarétti kunnugt um það 7. júní 1939, að varnaraðili ætti muni Í vörzlum búsins, og mátti því gera ráð fyrir kröfu á hendur búi vegna skipta hans og Sigurðar heitins. Í bréfi aðstoðarmanns ekkjunnar frá 6. júlí 1939 var varnaraðilja að vísu skýrt frá því, að búið hefði verið tekið til opinberrar skiptameðferðar, en um áskorun til skuldheimtumanna um kröfulýsingar eða lok kröfulýsingafrests hefur hann enga tilkynningu fengið. Sakir ákvæða 18. gr. samnings 8. maí 1935, sbr. lög nr. 108/1935 og auglýsingu nr. 117 s. á., mátti krafa hans því, samkvæmt því, er áður hefur verið sagt, komast að í búinu, enda þótt henni væri ekki lýst fyrir 36 skiptarétti fyrr en 8. des. 1939. Ber því að staðfesta að niðurstöðu til ályktun skiptaréttar um kröfulýsinguna. Sem fyrr segir, fékk varnaraðili vitneskju um það í bréfi 6. júlí 1939, að bú Sigurðar heitins hefði verið tekið til opinberra skipta. Frá þeim tíma og til hernáms Danmerkur voru hér um bil 9 mánuðir, og frá kröfulysingu, 8. des. 1939, og til hernámsins voru nálega 4 mánuðir, er sam- göngur milli Danmerkur og Íslands voru órofnar. Varnar- aðili virðist því hafa átt þess nægan kost að afla nauðsyn- legra gagna til stuðnings kröfu sinni og koma þeim til skiptaráðanda. Ályktun skiptaréttar um óákveðna frestun á úrskurði um kröfu varnaraðilja að efni til, gegn mótmælum sóknaraðilja og eftir munnlegan flutning málsins fyrir skitarétti 8. f. m., var því heimildarlaus. Verður því sam- kvæmt varakröfu sóknaraðilja að fella þetta atriði úrskurð- arins úr gildi og skylda skiptarétt til þess að kveða upp úr- skurð um efni málsins, svo sem lög standa til, sbr. 3. málsgr. 190. gr. laga nr. 85/1936. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Því dæmist rétt vera: Ákvæði úrskurðarins um kröfulýsingu varnaraðilja á að vera óraskað. Ákvæði sama úrskurðar um frestun ákvörðunar um kröfu varnaraðilja að efni til er fellt úr gildi, og er lagt fyrir skiptarétt að kveða upp úrskurð um það atriði svo sem lög standa til. Málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Úrskurður skiptaréttar Reykjavíkur 20. janúar 1941. Þann 22. desember 1938 andaðist hér í bænum Sigurður Jónsson kaupmaður, Vatnsstig 16. Ekkja hans, Jóhanna Filippusdóttir, leitaði ekki þegar aðstoðar skiptaréttarins um meðferð dánarbús Sigurðar, heldur sneri hún sér fyrst til hrm. Lárusar Jóhannessonar og siðar til hdm. Magnúsar Thorlacius um aðstoð í sambandi við meðferð og skipti þess. Að ráðum Magnúsar afhenti ekkjan skiptaréttinum búið til meðferðar sem skuldafrágöngudánarbú þann 26. maí 1939. úið var síðan skrifað upp og virt Í. og 7. júni 1939 og innköllun útgefin 12. júní með kröfulýsingarfresti til 30. október 1939. Samkvæmt sérstökum samningi, dagsettum 12. marz 1928, hafði Sigurður sálugi um allmörg ár haft á hendi hér í bænum umboðs- sölu á legsteinum fyrir Peter Schannong í Kaupmannahöfn. Eftir lát Sigurðar átti Schannong bréfaskipti við ofangreinda aðstoðar- menn ekkjunnar. Vildi hann fyrst og fremst fá að vita, hve margir legsteinar væru í vörzlum búsins, en frá því var honum ekki skýrt. Þegar 15. marz 1939 skýrði Schannong Lárusi Jóhannessyni bréflega frá, hversu mörg minnismerki hann teldi sig eiga hjá Sigurði sáluga, svo og verðmæti þeirra, er hann taldi d. kr. 7245.00. Í síðari bréfaskiptum sínum við aðstoðarmann ekkjunnar krafðist Sehannong stöðugt að fá vitneskju um, hve mikið af minnismerkjum hann ætti í vörzlum búsins, en án árangurs. Með bréfi, dagsettu 25. október 1939, fól Schannong umboðs- manni sínum í máli þessu, hrm. Einari B. Guðmundssyni, að gæta hagsmuna sinna gagnvart búinu. Jafnframt skýrði hann frá, hversu miklu af minnismerkjum sér væri ógerð grein fyrir, og að verðmæti Þeirra væri d. kr. 7245.00. Voru umboðsmanni Schannongs nú afhentir steinar þeir, er í vörzlum búsins voru, en hann komst að þeirri niðurstöðu, að eftir þá afhendingu vantaði Schannong þó steina, er næmu allverulegri fjárhæð. Bæri búinu annaðhvort að skila steinunum eða greiða and- virði þeirra. Vegna samgönguteppunnar telur umboðsmaður Schannongs sér ekki unnt að afla nákvæmra upplýsinga um verð- mæti þess, er vantar af steinum, og er aðalkrafa hans í máli þessu því sú, að úrskurður um fjárhæð kröfu Schannongs á hendur búinu verði frestað, unz samband náist við Danmörku. Verði sú krafa ekki tekin til greina, krefst hann þess til vara, að búinu verði gert að greiða Schannong d. kr. 4703.11. Málaflutningsmaður búsins mótmælir kröfum Schannongs og krefst sýknu af þeim báðum. Telur hann kröfunni í fyrsta lagi of seint lýst, og komi hún ekki til álita af þeim sökum. Í öðru lagi telur hann, að Sigurður sálugi hafi ekki fengið fleiri minnismerki frá Schannong en hann hafi þegar greitt og bú hans skilað. Komi því ekki til mála, að búinu verði gert að greiða Schannong neitt. Um ofangreindan ágreining fór fram munnlegur málflutningur 8. þ. m. og var málið tekið til úrskurðar þann dag. Svo sem áður er getið, var í fyrstu einkaskiptameðferð á dánar- búi Sigurðar sáluga. Á meðan á henni stóð. lýsti Schannong kröfu sinni við aðstoðarmann ekkjunnar. Kröfunni hafði þannig verið lýst þegar áður en skiptarétturinn tók við búsmeðferðinni, og við uppskrift búsins gat ekkjan viðskipta þeirra Sigurðar sáluga og Schannongs. Litur rétturinn því svo á, að kröfunni sé nægilega 38 lýst í búið og að ekki beri að útiloka hana af hér um ræddri ástæðu. Það er játað af umboðsmanni Schannongs, að fjárkrafa hans sé einungis ágizkun, nema einn smáliður, d. kr. 116.90, enda kveður hann sér hafa reynzt ómögulegt, sökum styrjaldarástandsins, að afla um hana nauðsynlegra gagna frá Schannong. Bókhald Sigurðar sáluga er ekki í svo góðu lagi, að með því sé unnt að upplýsa viðskiptin nægilega, til þess að leggja úrskurð á fiárkröfu Schannongs í búið. Litur rétturinn, að þessu hvort tveggju athuguðu, svo á, að ekki beri að svo stöddu að úrskurða um kröfu Schannongs, hvort rétt sé, né um fjárhæð hennar. Málflutningsmennirnir hafa báðir gert kröfu til málskostnaðar, en eftir atvikum þykir rétt að láta málskostnað falla niður. Þvi úrskurðast: Kröfu Peters Schannangs í dánarbú Sigurðar Jónssonar, telst nægilega lyst, en um réttmæti og fjárhæð hennar verður ekki úrskurðað að svo stöddu. Föstudaginn 28. febrúar 1941. Nr. 106/1940. Valdstjórnin (Kristján Guðlaugsson) gegn Ingvari Guðjónssyni (Guðmundur Í. Guðmundsson). Brot á gjaldeyrislögum. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið cand. jur. Helgi Laxdal samkvæmt konunglegri umboðsskrá, dagsettri 28. sept. 1939. Í málshöfðunartilkynningu héraðsdómarins til kærða í þinghaldi 6. des. 1939 segir aðeins, „að mál yrði höfðað gegn honum (þ. e. kærða) fyrir brot á lögum um gjaldeyris- verzlun o. fl. nr. 73 frá 1937 og reglugerð nr. 50 frá 1938.“ Kærði virðist hafa mátt gera ráð fyrir því, að í tilkynningu þessari fælist krafa um sekt á hendur sér. Hins vegar þykir varhugavert að gera ráð fyrir því, að kærði hafi átt að búast við því, að krafa yrði gerð um það, að ólöglega fengnum 39 hagnaði af broti hans skyldi fyrirgert. Og eigi verður kærða heldur dæmd greiðsla sakarkostnaðar, með því að þeirrar kröfu er eigi heldur getið í tilkynningunni. Sakir þessara ástæðna verður að sýkna kærða af tveimur síðarnefndum atriðum. Um sektargreiðslu kærða þykir aftur á móti mega staðfesta héraðsdóminn, þó með þeirri breytingu, að sektin er ákveðin 1500 krónur til ríkissjóðs, og komi í stað hennar 45 daga varðhald, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Sakarkostnaður allur, bæði í héraði og áfrýjunarkostn- aður, greiðist úr ríkissjóði, þar á meðal málflutningslaun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 120 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Kærði, Ingvar Guðjónsson, greiði 1500 króna sekt í ríkissjóð, og komi 45 daga varðhald í stað sektarinnar, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Sakarkostnaður allur í héraði og áfrýjunarkosnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningslaun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarmál- flutningsmannanna Kristjáns Guðlaugssonar og Guð- mundar I. Guðmundssonar, 120 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 2. sept. 1940. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu, samkvæmt ákvörðun dóms- málaráðuneytisins, höfðað gegn Ingvari Guðjónssyni útgerðarmanni, til heimilis að Kaupangi í Eyjafirði, fyrir brot á lögum um gjald- eyrisverzlun o. fl. frá 31. des. 1937, nr. 73, og reglugerð nr. 50 frá 1938, og eru málavextir þessir: Árið 1938 flutti kærður meðal annars út eftirtaldar sildarsend- ingar: 13. ágúst ........0..0... verð ísl. kr. 4675.00 28. september .......... — — — 17750.00 21. október ......0..... — — — 9106.25 24. sama M. 200... — — — 11247.50 11. NÓV; siss ir — — — 3687.00 Nokkru af andvirði þessara sendinga ráðstafaði kærður samkv. heimildum til greiðslu á tunnum og salti og fyrir sumu skilaði hann erlendum gjaldeyri, en langmestum hluta andvirðisins skuldbatt kærður sig til að skila síðar í erlendum gjaldeyri til hérlendra banka, eða: af 1. sendingunni ............ ísl. kr. 4675.00 — 9. — ar — — 16100.00 23. a — — 3106.25 — 4, — — — 7268.50 — 5. 2 senneerr2e.. 7777 1687.00 eða alls ísl. kr. 32836. „75, og skyldu skilin fara fram seinni hluta árs 1938 og í byrjun árs 1939. Fé þessu ráðstafaði kærður síðan í erlendum gjaldeyri til greiðslu á skipi, m/s Gunnvör, sem hann keypti í Englandi um þessar mundir. Kærður telur sig í árslok 1938 hafa haft rökstudda von um að fá leyfi gjaldeyris- og innflutningsnefndar til þess að greiða fiskiskip með andvirði útflutirar sildar, en þó telur hann sig engan ádrátt hafa fengið um að mega ráðstafa andvirði útflutningsins 1938 i því skyni. Kærður fékk síðan 7. febrúar 1939 heimild gjaldeyris- og inn- flutninæsnefndar til bess að flytja inn vélskip til fiskiveiða og greiða það með andvirði útfluttrar sildar með 80 þúsund krónum, sem skipt- ust jafnt á árin 1939—1941. Kærður hefur játað að hafa hagnazt á því að ráðstafa framan nefndu fé af útflutningi ársins 1938, í staðinn fyrir að ráðstafa af útflutningi ársins 1939, eins og hann hafði heimild til, um upphæð, sem nemur þeirri gengisbreytingu, sem varð á Íslenzkri krónu gagn- vart sterlingspundi, miðað við gengið 1938 annars vegar og gengið í júlí-ágúst hins vegar, en sá ágóði nemur, samkvæmt útreikningi löggilts endurskoðanda, ísl. kr. 7190.00. Þá hefur kærður árið 1938 greitt í íslenzkum peningum farmgjöld fyrir tómtunnum frá Noregi með e/s Katla í júlí ........20.000000.0000.000.. ísl. kr. 9274.60 — sama Skipi Í MÓV. 2cccccccnersr rr — — 2228. -80 eða samtals. kr. 11503. 40 en þar frá dragast kr. 1700.00, sem er. flutningsgjald nokkurs hluta umræddra tunna, sem Ásgeir Pétursson átti. Eftir verða þá kr. 9803.40, sem kærður hefur greitt með íslenzkum krónum í farm- gjöld fyrir tómtunnur 1938, án þess sú upphæð væri dregin frá ráðstöfunarheimildum hans til tunnu og saltkaupa. Fékk því kærður of mikinn frádrátt frá erlendum gjaldeyri 1938, sem nemur ísl. kr. 9803.40. 41 Kærður hefur játað að hafa varið allt að kr. 2000.00 af nefndum gjaldeyri til náms dóttur sinnar erlendis og til ferðalaga sinna erlendis, en afganginn, ca. kr. 7803.40, telur kærður hafa runnið til hinna sænsku viðskiptavina sinna, sem hafi lagt til tunnur og salt, krydd og sykur í nokkurn hluta þeirrar sildar, sem þeir keyptu af honum. Hjörleifur Magnússon, bæjarfógetafulltrúi á Siglufirði, og Ing- ólfur Jónsson lögfræðingur, en hann var umboðsmaður gjaldeyris- og innflutningsnefndar á Siglufirði árið 1938, hafa verið leiddir sem vitni í máli þessu og hafa þeir gefið eftirfarandi upplýsingar um Þetta atriði. Innflutningsverð tómtunna, salts og annars tilleggs þess, sem hinir erlendu síldarkaupmenn lögðu til, var oftast nokkru lægra en hinn leyfði frádráttur, sem var fastákveðinn pr. tunnu. Þetta hafði þær afleiðingar, að þegar ráðstöfunarheimildir þeirra voru fullnotaðar, áttu þeir nokkrar birgðir eftir af tunnum og tilleggi. Þetta misræmi leysti gjaldeyris- og innflutningsnefnd svo þannig að gefa fyrr- nefndum mönnum umboð til að gefa út aukaheimildir, sem þessum mismun nam. Aukaheimildir þessar kveðast þeir ekki hafa veitt kærðum í svo ríkum mæli sem honum hafi borið vegna söltunar hans fyrir útlendinga, þannig að þeir hafi í raun og veru dregið af aukaheimildum hans, sem nemur þeirri upphæð, sem hann sparaði í erlendum gjaldeyri við að greiða nefnd farmgjöld í ísl. peningum. Rétturinn telur, að kærður, sem ekki hefur þolað kæru eða refs- ingu fyrir lagabrot hingað til, hafi með því að ráðstafa fyrrnefndu andvirði útfluttrar síldar 1938 til nefndra skipakaupa, svo og með ráðstöfun umgetinna kr. 2000.00 til ferðakostnaðar og námskostnaðar, án þess að hafa þar til heimild, gerzt brotlegur við 1. gr. gjaldeyris- laganna nr. 73 frá 1937 og 6. gr. reglugerðar nr. 50 frá 1938, og þykir refsing hans hæfilega ákveðin kr. 500,00 sekt til ríkissjóðs, sem af- plánist með varðhaldi í 25 daga, ef sektin ekki greiðist innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Þá þykir og verða skv. 6. gr. nefndra laga, sbr. 31. gr. nefndrar reglugerðar, að gera upptækan ágóða þann, kr. 7190.00, til ríkis- sjóðs, sem kærður hefur haft af nefndu broti sínu. Þá greiði og kærður allan kostnað sakarinnar. Nokkur dráttur hefur orðið á rekstri máls þessa og stafar hann af því, að taka þurfti það, skv. fyrirmælum dómsmálaráðuneytis- ins, upp til framhaldsrannsóknar og einnig af því, að kærður sat alllengi tepptur erlendis vegna ófriðar. þess, er nú geisar. Því dæmist rétt vera: Kærður, Ingvar Guðjónsson, greiði kr. 500.00 sekt til ríkis- sjóðs eða sæti varðhaldi í 25 daga, ef sektin ekki verður greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. 42 Þá greiði hann og innan sama tíma til sama sjóðs kr. 7190.00, upptækan ágóða. Kærður greiði allan kostnað sakarinnar. Dóminum má framfylgja með aðför að lögum. Miðvikudaginn 5. marz 1941. Nr. 5/1%61. Stríðstryggingafélag íslenzkra skipshafna (Theódór B. Lindal) gegn Stýrimannafélagi Íslands (Lárus Jóhannesson) og Tryggingarstofnun ríkisins (Guðmundur I. Guðmundsson) og Stýrimannafélag Íslands gegn Stríðstryggingafélagi íslenzkra skipshafna og Tryggingastofnun ríkisins. Frávísun vegna Óólöglegrar málasamsteypu. Krafa um greiðslu stríðsslysatryggingarfjár. Dómur hæstaréttar. Stríðstryggingafélag íslenzkra skipshafna, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 8. janúar þ. á., krefst sýknu af kröfum Stýrimannafélags Íslands. Enn fremur krefst Striðstryggingafélagið málskostnaðar í hér- aði úr hendi Stýrimannafélagsins og málskostnaðar í hæsta- rétti in solidum úr hendi Stýrimannafélagsins og Trygg- ingastofnunar ríkisins. Stýrimannafélag Íslands, sem áfrýj- að hefur málinu með stefnu 22. janúar þ. á. og stefnt hefur bæði Stríðstryggingafélagi íslanzkra skipshafna og Trygg- ingastofnun ríkisins, krefst þess aðallega, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur, til vara, að Tryggingastofnun ríkis- 43 ins verði dæmd til að greiða hina umstefndu fjárhæð ásamt vöxtum, svo sem í héraðsdómi segir, og til þrautavara, að Striðstryggingafélagi íslenzkra skipshafna og Trygginga- stofnun ríkisins verði dæmd til greiðslu téðrar fjárhæðar í því hlutfalli, sem dómurinn telur hæfilegt. Svo krefst Stýri- mannafélagið málskostnaðar fyrir báðum dómum úr hendi hinna stefndu aðilja eftir mati dómsins. Tryggingastofnun ríkisins krefst sýknu og málskostnaðar úr hendi Striðstryggingafélags íslenzkra skipshafna fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stýrimannafélag Íslands sækir í máli þessu Stríðstrygg- ingafélag íslenzkra skipshafna og Tryggingastofnun ríkisins til greiðslu dánartryggingar samkvæmt tveimur tryggingar- heimildum, sem eru hvor annari óháð. Eru kröfur Stýri- mannafélagsins á hendur hvorum aðilja fyrir sig þannig ekki af sömu rót runnar, og verður því samkvæmt 47. gr. laga nr. 85/1936 að vísa varakröfu Stýrimannafélagsins og þrautavarakröfu á hendur Tryggingastofnun ríkisins frá héraðsdómi. Telja verður, að myrkvun sú, er í máli þessu greinir, hafi verið styrjaldarráðstöfun, og að hún hafi verið meðvöld að slysinu. Með þessari athugasemd þykir mega staðfesta ákvæði héraðsdómsins um greiðslu dánartryggingar og málskostnaðar. Samkvæmt þessum málsúrslitum ber Striðstryggingafé- lagi íslenzkra skipshafna að greiða Stýrimannafélagi Íslands 500 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti, en með því að Stríðstrygggingafélag íslenzkra skipshafna og Trygginga- stofnun ríkisins hafa hvorugt stefnt hinu í héraði, vísast málskostnaðarkröfum þeirra hvors á hendur hinu frá dómi. Því dæmist rétt vera: Ákvæði héraðsdómsins um greiðslu dánartryggingar og málskostnaðar eiga að vera óröskuð. Stríðstryggingafélag íslenzkra skipshafna greiði Stýrimannafélagi Íslands kr. 500 í málskostnað fyrir hæstarétti. dd. Kröfum Stýrimannafélags Íslands á hendur Trygg- ingastofnun ríkisins vísast frá héraðsdómi. Málskostnaðarkröfum Striðstryggingafélags íslenzkra skipshafna og Tryggingastofnunar ríkisins hvors á hendur hinu vísast frá dómi. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 13. nóv. 1941. Mál þetta, sem dómtekið var 9. þ. m., er höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með stefnu útgefinni 4. Í. m. af Stýrimannafé- lagi Íslands, hér í bæ, gegn Striðstryggingafélagi íslenzkra skipshafna cg (eða) Tryggingastofnun ríkisins (slysatryggingadeild), hér í bænum. Gerir stefnandi þær réttarkröfur aðallega, að hið stefnda Stríðstryggingafélag íslenzkra skipshafna verði dæmt til að greiða sér kr. 18000.00, með 6% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðsludags og málskostnað að skaðlausu, til vara, að slefnd Tryggingastofn- un ríkisins (slysatryggingadeild) verði dæmd til að greiða kröfur þessar, og fil þrautavara, að stefnd verði bæði dæmd „til greiðsl- unnar Í hlutfálli eftir mati réttarins.“ Aðalstefnda krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda og máls- kostnaðar að skaðlausu. Varastefnda krefst einnig sýknu, en að málskostnaður verði látinn falla niður. Málavextir eru þeir, að þann 11. april s. l, um kl. 23.30, drukkn- aði Vilhjálmur Þorsteinsson, þáverandi Í. stýrimaður á e/s. Súðin í höfninni í bænum Runcorn á Englandi, þar sem skipið var þá statt. Hafði Vilhjálmur verið sendur í land í erindum skipsins, og urðu brytinn og hann síðan samferða á leiðinni til skips aftur. Höfnin var í algeru myrkri, vegna loftárásarhættu, svo að ekki sá handa skil, en ekki höfðu þeir félagar þó vasaljós með sér, eins og skipverja var vani. Skýrir brytinn svo frá, að þegar þeir hafi verið komnir niður í „dokkina““, hafi hann kallað til Vilhjálms, sem hafi verið litið eitt á undan, og spurt, hvort þeir ættu að halda lengra, þar sem hann væri alls ekki viss um að rata, og hvort ekki væri ráðlegra að bíða þess, að einhver kæmi með ljós. Hafi Vilhjálmur þá svarað því til, að hann væri alveg Öruggur með að rata, og skyldu þeir bara halda áfram. Í sömu svifum hafi hann gengið fram af „dokk“-brúninni, enda hafi ekki verið mögulegt að greina hana Í myrkrinu. — Er skipverjar á e/s Súðin höfðu fengið vitneskju um slysið, brugðu þeir strax við til að reyna björgun, en án árangurs. Vilhjálmur heitinn var tryggður gegn örorku og dauða af völd- 45 um stríðslysa í Stríiðstryggingafélagi íslenzkra skipshafna, skv. tryggingarskirteini dags. 28. marz s. l., og nam tryggingarupphæðin við dauða kr. 18000.00 Sömuleiðis var hann tryggður frjálsri trygg- ingu hjá slysatryggingadeild Tryggingastofnunar ríkisins gegn dauða og örorku af slysförum, er ekki stafa af stríðsorsökum, skv. vátryggingarskirteini dags. 5. jan. s. l, og nam tryggingarfjárhæðin sömu upphæð. Hefur ekkja Vilhjálms krafið bæði Stríðstrygginga- félagið og Tryggingastofnunina um dánarbæturnar, en stefnd hafa ekki viljað inna þær af hendi, þótt þau hins vegar viðurkenni, að annað hvort þeirra muni eiga að greiða þær. Hefur því stefnandi, sem fengið hefur kröfuna framselda, höfðað mál þetta gegn stefndu og gert í því framangreindar réttarkröfur. Því hefur verið lýst yfir af hinum stefndu, að þau byggi engar kröfur á því, að Vilhjálmur heitinn kynni að hafa fyrirgert bóta- rétti sínum fyrir vangæzlu. Ágreiningurinn í máli þessu snýst þvi um það eitt, hvort slysið, talið stafa af myrkvuninni, hafi orðið af stríðsorsökum eða eigi. Í 1. gr. laga nr. 37 1940, um Stríðstryggingafélag íslenzkra skips- hafna, sem við á í þessu tilfelli, segir svo, að með striðsslysum sé „átt við öll slys, sem verða beinlínis af völdum styrjaldar eða borgara- óeirða. þar sem vopnum er beitt.“ Og í 15. gr. reglugerðar þeirrar frá 1. marz s. 1., sem sett var samkvæmt lögunum, sé slys, skv. 7. gr. reglugerðar frá 21. febr. 1939 um slysatryggingar (skuldatryggingar) „og orsakast af hernaðarlegum aðgerðum í stríði eða borgara- óeirðum“ (sic). Heldur aðalstefnda þvi fram, að myrkvun sú, er slysinu olli, verði ekki talin til hernaðarlegra aðgerða í skilningi laganna. Að vísu sé hér um óvenjulegar ráðstafanir að ræða, en þær séu kunnar öllum almenningi, sem beri að haga sér þar eftir. Eins og málið er flutt skv. framansögðu, þykir þetta síðastnefnda atriði þó ekki hafa þýðingu hér, og þar sem rétturinn verður að lita á myrkvun vegna loftárásarhættu, eins og þá, er um ræðir í máli þessu, sem hernaðarlega varharráðstöfun, þykir verða að telja fram- angreint slys stríðsslys, er aðalstefnda beri að bæta skv. áður- nefndum lögum og reglugerð. Þar af leiðir, að sýkna ber varastefnda, sem hafði undanþegið sig bótagreiðslu fyrir slys af völdum stríðs eða striðsundirbúnings. Úrslit málsins verða því þau, að aðalstefnda verður dæmd til að greiða stefnanda hina umstefndu upphæð, með vöxtum eins og kraf- izt hefur verið, þar sem engum sérstökum andmælum hefur verið hreyft að því leyti. Einnig verður aðalstefnda gert að greiða stefn- anda málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn kr. 1000.00. — Vara- stefnd verður sýknuð af kröfum stefnanda, en málskostnaður gagn- vart henni fellur niður. Réttinn skipuðu: hinn reglulegi formaður dómsins og sjó- og verzI- unardómsmennirnir Ólafur Th. Sveinsson skipaskoðunarstjóri og Þorsteinn Þorsteinsson hagstofustjóri. Því dæmist rétt vera: Aðalstefnda, Striðstryggingafélag íslenzkra skipshafna greiði stefnandanum, Stýrimannafélagi Íslands, kr. 18000.00, með 6% ársvöxtum frá 4. okt. 1940 til greiðsludags, og kr. 1000.00 í málskostnað. Varastefnd, Tryggingastofnun rikisins (slysatryggingadeild), á að vera sýkn af kröfum stefnanda, en málskostnaður gagnvart henni falli niður. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 10. marz 1941. Nr. 50/1940. Jóhanna Valentínusdóttir og Guðbrandur Sigurðsson (Einar B. Guðmundsson) gegn Óskari Ingvarssyni og vátryggingarfélaginu Baltica (Sveinbjörn Jónsson). Krafa um bætur vegna bifreiðaslyss. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaði dómur er upp kveðinn af Birni Þórðarson lögmanni. Áfrýjendur, sem að fengnu áfrýjunarleyfi 28. maí f. á. hafa skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 29. s. m. krefjast þess, að stefndi Óskar Ingvarsson verði dæmdur til að greiða þeim kr. 11011.08 með 5% ársvöxtum frá 6. nóv- ember 1938 til greiðsludags. Svo krefjast þau og máls- kostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi Óskar Ingvarsson krefst stað- festingar héraðsdómsins og málskostnaðar úr hendi áfrýj- enda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Á hendur vátryggingafélaginu Baltica hafa engar kröfur 47 verið gerðar, né heldur hefur nokkur krafa verið gerð af hendi þess í málinu. Samkvæmt ástæðum þeim, er greinir í héraðsdóminum ber að staðfesta hann. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í hæstarétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Héraðsdómurinn á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 6. okt. 1939. Mál þetta, sem dómtekið var 3. þ. m., er höfðað fyrir bæjarþing- inu með stefnu útgefinni 19. janúar s. 1. af hjónunum Jóhönnu Val- entínusdóttur og Guðbrandi Sigurðssyni í Ólafsvík gegn Óskari Ing- varssyni bifreiðarstjóra, Hólabrekku hér í bænum, til greiðslu skaðabóta, aðallega að upphæð kr. 20000.00, en til vara eftir mati réttarins, með 5% ársvöxtum frá 6. nóvember 1938 til greiðsludags og málskostnaðar samkvæmt framlögðum reikningi eða eftir mati réttarins. Enn fremur hefur vátryggingarfélaginu Baltica, er neðan- greind bifreið var tryggð hjá, verið stefnt til að gæta réttar síns við afgreiðslu málsins. Stefndur krefst aðallega að verða aðeins dæmdur til að greiða hæfilegan útfararkostnað og bætur fyrir fataskemmdir, hvort tveggja eftir mati réttarins, og að sér verði tildæmdur hæfilegur málskostn- aður. Til vara krefst stefndur mikillar lækkunar á skaðabótakröf- unni og niðurfalls málskostnaðar. Málsatvik eru þau, að laugardagskvöldið 5. nóvember 1938 lánaði stefndur manni, að nafni Oddur Ólafsson, fólksflutningsbifreið sína R. 28 til aksturs hér um bæinn. Klukkan rúmlega 12 um kvöldið ók Oddur suður Barónsstíg. Var dimmt af nóttu, slæm rafmagnslýsing, móða og vegurinn blautur. Er komið var suður á móts við húsið nr. 51 við Barónsstig, vildi það slys til, að bifreiðin ók á stúlkuna Guðrúnu Guðbrandsdóttur, dóttur stefnenda. Hlaut Guðrún mjög mikil meiðsl og missti meðvitund þegar í stað. Ók Oddur henni á landsspitalann, þar sem hún komst strax undir lækna hendur. Guð- rún fékk þó aldrei meðvitund og andaðist af afleiðingum slyssins 9. nóvember. Vegna slyss þessa var höfðað opinbert mál gegn Oddi, og hann dæmdur í refsingu fyrir að hafa valdið þvi með gálaus- legum akstri. Í því máli var ekki upplýst, að Guðrún hefði sjálf átt neinn þátt í slysinu, og svo er heldur ekki í máli þessu. Verður þvi, í samræmi við 15. og 16. gr. bifreiðalaganna, að telja, að stefndur 48 beri óskipta skaðabótaábyrgð á slysinu, og kemur bótaupphæðin því næst til álita. Stefnendur sundurliða kröfur sínar þannig: 1. Beinn kostnaður vegna andlátsins .............. kr. 811.08 2. Eyðilagður fatnaður .......00000000 00... 000... — 200.00 3. Dánarbætur .......0..00 00 enn nn — 18988.92 Samtals kr. 20000.00 Um 1 og 2. Fyrir upphæðum þessum eru ýmist lögð fram fylgiskjöl eða gerð hefur verið nægileg grein fyrir þeim í rekstri málsins, og ber því að taka þá til greina að fullu. Um 3. Guðrún var 29 ára, er hún lézt. Hún var ógift og ólofuð og talin myndarstúlka og reglusöm. Hún var hraust og vel gerð líkam- lega. Atvinnu hafði hún í smjörlíkisgerðinni Smári hér í bænum, og var kaup hennar kr. 180.00 á mánuði, auk einhverrar uppbótar aði jól og til sumarferðalags. Byggja stefnendur þenna lið kröfu sinnar á því, að Guðrún hafi verið fyrirvinna þeirra. Hún hafi hjálpað þeim eftir beztu getu og verið þeirra eina ellistoð, en þau voru 68 ára (Jóhanna) og 69 ára (Guðbrandur), er slysið varð. Stefndur byggir sýknukröfuna á þvi, að Guðrún hafi alls ekki verið framfærandi foreldra sinna, enda hafi hún ekki haft svo miklar tekjur, að henni hefði verið það unnt né skylt. Þá sé og með öllu ósannað, að stefnendur hafi verið eða séu framfærsluþurfi, og leiði það einnig til sýknu sinnar. Í málinu liggur fyrir vottorð hreppstjóra og oddvita í Ólafsvík, þar sem segir m. a., að vitanlegt hafi verið, að Guðrún hafi styrkt foreldra sina, svo sem þau hafi þurft, og hiklaust megi telja, að hún hefði orðið aðalstoð þeirra, ef hennar hefði notið við. Ekkert segir um það, hvernig né hve mikill þessi styrkur hafi verið, né heldur um efnahag og atvinnu foreldranna og það. hve styrkþurfi þau eru nú og hafa líkur fyrir að verða í "framtíðinni. Gegn and- mælum stefnds þykir þetta vottorð því ekki sanna, að stefnendur hafi 4 nokkurn hátt verið á framfæri Guðrúnar, enda ósannað, að þau þurfi þess með, og mjög ólíklegt, að hún hefði getað haft þau að neinu leyti á framfæri sinu með ekki meiri laun en hún hafði. Þykir því ekki unnt að taka þenna lið til greina. Verða málalok því þau, að stefndur verður dæmdur til að greiða stefnendum kr. 1011.08 með 5% ársvöxtum frá útgáfudegi stefnu, 19. janúar 1939, til greiðsludags. Einnig verður að dæma stefndan til að greiða stefnendum málskostnað, og þykir upphæð hans hæfi- lega ákveðin 200.00 kr. 49 Því dæmist rétt vera: Stefndur, Óskar Ingvarsson, greiði stefnendunum, Jóhönnu Valentínusdóttur og Guðbrandi Sigurðssyni, kr. 1011.08 með 5% ársvöxtum frá 19. janúar 1939 til greiðsludags og kr. 200.00 í málskostnað — allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 12. marz 1941. Nr. 21/1941. Valdstjórnin (Guðmundur Í. Guðmundsson) Segn Bjarna Jónssyni ((Theódór B. Lindal). Áfenfisbrot. Ölvun. Dómur hæstaréttar. Samkvæmt ástæðum þeim, er greinir í héraðsdóminum, ber að staðfesta hann. Eftir þessum málsúrslitum ber að dæma kærða til að greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 60 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Kærði, Bjarni Jónsson, greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarmál- flutningsmannanna Guðmundar Í. Guðmundssonar og Theódórs B. Líndals, 60 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 6. jan. 1941. Árið 1941, mánudaginn 6. janúar, var í lögreglurétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu sakadómara af fulltrúa hans, Valdimar Stefánssyni, uppkveðinn dómur í málinu nr. 61/1941: Valdstjórnin gegn Bjarna Jónssyni, er tekið var til dóms sama dag. 4 50 Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Bjarna Jónssyni verkamanni, Hverfisgötu 70 hér i bæ, fyrir brot gegn áfengislögunum nr. 33/1935 og lögreglusamþykkt Reykjavikur. Kærður er kominn yfir lögaldur sakamanna og hefir, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1932 24 sætt 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1937 2% sætt 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1938 3) sætt 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1938 8%5 sætt 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1939 % sætt 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1939 314 kærður fyrir ölvun innanhúss. Fellt niður. 1939 304 kærður fyrir ölvun innanhúss. Fellt niður. 1939 204 sætt 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1939 1% sætt 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1939 2% sætt 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1934 1%, undirgekkst að greiða skaðabætur fyrir spellvirki. 1939 S4s sætt 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. í939 234, kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Fellt niður. 1939 3%, sætt 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1939 314, kærður fyrir ölvun heima. Feilt niður. 1940 1 kærður fyrir ölvun heima. Fellt niður, 1940 5 sætt 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1940 1%% sætt 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1940 166 sætt 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1940 184 kærður fyrir ölvun. Fellt niður. 1940 214 sætt 100 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1940 2%0 Kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Fellt niður. 1940 7%, kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Fellt niður. 1940 134, kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Fellt niður. 1940 27%2 kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Fellt niður. 1940 2%%s sætt 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1940 3%4> kærður fyrir ölvun í heimahúsum. Felli niður. 1941 % sætt 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Með játningu kærðs og framburði lögregluþjóns þess, er hand- tók kærðan í gær kl. 15,20, er sannað, að kærður var þá hneyxlan- lega ölvaður á gangi eftir Pósthússtræti hér í bænum. Hefur kærður þannig brotið 18. sbr. 38. grein áfengislaganna og 7. sbr. 96. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur, og þykir refsing hans með tilliti til hinna tíðu ölvunarbrota hans undanfarið hæfi- lega ákveðin 500 króna sekt til menningarsjóðs, og komi 40 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Kærðan ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. öl Því dæmist rétt vera: Kærður, Bjarni Jónsson, greiði 500 króna sekt til menning- arsjóðs, og komi 40 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Kærður greiði allan sakarkostnað. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Miðvikudaginn 12. marz 1941. Nr. 5/1940. Bræðurnir Ormsson (Eggert Claessen) gegn Steindóri Einarssyni (Guðmundur Í. Guðmundsson). Skuldamál. Gagnkröfur. Véfengingar of seint fram komnar. Dómur hæstaréttar. Björn lögmaður Þórðarson hefur kveðið héraðsdóminn upp. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 30. jan. 1940, hefur aðallega krafizt þess, að hann verði skilorðslaust sýknaður af kröfum stefnda, en til vara, að hann verði sýkn dæmdur, ef Eiríkur Ormsson, er firmanu veitir forstöðu, staðfestir með eiði sínum þá stað- hæfingu, að hann hafi greitt kröfu þá, er mál þetta er risið af, gegn fullnaðarkvittun stefnda. Loks krefst áfrýjandi málskostnaðar úr hendi stefnda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar, hver sem málalok verða. Stefndi hefur krafizt staðfestingar á héraðsdóminum og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Þann 30. des. 1986 taldi áfrýjandi sig eiga hjá stefnda kr. 2348,95. Þessa skuld greiddi stefndi með kröfum, sem hann hafði á áfrýjanda, og fékk fullnaðarkvittun hans um þá greiðslu. Jafnframt gat stefndi þess, að hann hefði fleiri kröfur á hendur áfrýjanda. Kveðst áfrýjandi hafa siðar samið við stefnda um kröfur þessar og greitt þær að fullu. Telur áfrýjandi kvittun um greiðslu þessa munu hafa glat- 52 azt, og ekki telur hann hennar getið í bókum sínum, og hafi gleymæt að skrá hana þar. Stefndi hefur eindregið neitað því, að nokkur slík greiðsla hafi farið fram. Nokkrir starfs- manna áfrýjanda hafa borið vitni í málinu um skipti aðilja og símasamtal út af skuld þessari, en eigi getað staðhæft neitt um það, hvort hún hefði raunverulega verið greidd. Þessi gögn nægja hvorki til skilorðslausrar sýknu áfrýj- anda né til eiðsheimildar slíkrar sem áður greinir. Í annan stað hefur áfrýjandi til vara véfengt alla liði kröfu stefnda, nema einn, sem nemur kr. 5,75. Mál þetta var þing- fest þann 12. maí 1938, og lagði stefndi þá fram sáttakæru, stefnu og reikninga þá, sem krafa hans var reist á. Þann 30. júní s. á., eftir 7 vikna frest, lagði umboðsmaður áfrýj- anda fram greinargerð sína, en þar er ekki vikið að véfeng- ingu skuldar í heild né einstökum kröfuliðum, heldur er einungis skorað á stefnda að leggja fram afrit af öllum við- skiptum aðilja og útdrátt úr höfuðbók um áramót hver. Ekki virðist slíkt afrit eða útdráttur þó hafa verið nauðsyn- legur, því að áfrýjandi hafði fengið reikninga þá frá stefnda, sem kvittaðir voru upp í viðskipti þeirra 30. des. 1936, og gat borið þá saman við reikninga þá, sem fram voru lagðir, þegar þetta mál var þingfest, og þar með gætt þess, að áður greiddir kröfuliðir kæmu honum ekki aftur til út- gjalda. Í þinghaldi 1. júní 1939, eða meira en ári eftir þing- festingu máls þessa, lagði áfrýjandi loks fram véfengingar sínar á einstökum kröfuliðum, sem taldir voru til orðnir árin 1933—-1935. Stefndi taldi véfengingar þessar mikils til of seint fram komnar í málinu og mótmælti því þess vegna í næsta svari sínu 5. okt. 1939, að mark yrði á þeim tekið. Verður samkvæmt ákvæðum 110. gr. laga nr. 85/1936 að taka þessi mótmæli til greina. Samkvæmt framanskráðu þykir bera að staðfesta héraðs- dóminn að niðurstöðu til. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Uin meðferð máls þessa í héraði skal þetta athugað. Frá þingfestingardegi fékk umboðsmaður áfrýjanda samtals 7 öð vikna frest, væntanlega til samningar greinargerðar sam- kvæmt 106. gr. laga nr. 85/1936, þótt þess sé ekki getið í þingbókareftirriti né ástæðna til svo langs frests. Þann 30. júni 1938 leggur umboðsmaður áfrýjanda fram fyrstu greinargerð sína, sem áður er getið. Síðan er málinu frestað að tilhlutun umboðsmanns stefnda til 2. febrúar 1939, eða rúma 7 mánuði, er hann leggur fram greinargerð til svars greinargerð umboðsmanns áfrýjanda. Svo er máli frestað af nýju til 30. marz s. á. að tilhlutun umboðsmanns áfrýj- anda, er þá leggur fram aðra greinargerð sína. Næst er máli frestað til 27. apríl s. á. að tilhlutun umboðsmanns stefnda, sem þá leggur fram aðra greinargerð sina. Þann 25. maí s. á. fer fram vitnaleiðsla í málinu, og 1. júní er lögð fram véfenging áfrýjanda á einstökum kröfuliðum, sem fyrr segir, enda leggur umboðsmaður áfrýjanda þá nýja greinar- gerð fram. Frestast mál nú að tilhlutun umboðsmanns stefnda til 5. okt. 1939, er hann leggur enn fram greinar- gerð. Þann 19. s. m. leggur umboðsmaður áfrýjanda enn eina greinargerð fram, og síðan er málinu enn frestað til 16. nóv. s. á. að tilhlutun umboðsmanns stefnda. Loks 23. nóv. 1939, eða eftir meira en 1% ár frá þingfestingu, er gagnasöfnun talið lokið. Gögnin eru reikningarnir,, sem „ lagðir voru fram á þingfestingardegi, nokkrir aðrir reikn- ingar og athugun á þeim og nokkur vottorð manna búsettra í Reykjavík, að því er bezt verður séð. Málið er síðan munn- lega flutt þann 8. des. s. á. og dæmt 11. s. m. Dómi stýrði Björn Þórðarson lögmaður og stundum einn fulltrúa hans, neðan málsmeðferð stóð yfir, en héraðsdómsmálflutnings- mennirnir Sigurgeir Sigurjónsson og Einar Ásmundsson hafa annazt málflutning. Í fyrsta lagi hefur flutningur málsins í héraði dregizt óhæfilega lengi. Dómari hefur, andstætt fyrirmælum 110. sbr. 111. gr. laga nr. 85/1936, veitt málflytjendum frest á frest ofan, án þess að kynna sér nauðsyn slíkra fréstana og án þess að samþykki aðilja sjálfra á þeim væri fengið. Í öðru lagi hefur fyrirmæla 105. og 106. gr. nefndra laga eigi verið gætt, með því að umboðsmaður stefnda leggur öd fram þrjár greinargerðir, auk sáttakæru og stefnu, og um- boðsmaður áfrýjanda fjórar. Eru greinargerðir þessar hinar seinni að mestu endurtekningar þess, sem í fyrstu greinar- gerðum segir. Svarar þessi málflutningur mjög til hins gamla skriflega málflutnings með öllum sinum drætti os sóknarskjölum og varnar, sem tilætlun löggjafans var að losna við með fyrirmælum laga nr. 85/1936. Í þriðja lagi virðist gengið á snið við ákvæði 109. gr. téðra laga, því að fyrst eftir áðurnefndan skriflegan málflutning, meira en hálfu öðru ári eftir þingfestingu málsins, virðist loks ákveð- ið, að mál skuli munnlega flytja, í stað þess að það skal þegar ákveða eftir greinargerð aðilja samkvæmt 105. og 106. gr. laganna, og ákveða þá frest til gagnasöfnunar, er báðir aðiljar noti jöfnum höndum, sbr. 110. og 111. gr. téðra laga. Verður að átelja bæði dómara og málflytjendur alvarlega fyrir þessi stórfelldu missmiði á málsmeðferð þeirra, en ekki þykir nægileg ástæða til að sekta þá að þessu sinni samkvæmt heimild í 3. málsgr. 34. og 2. málsgr. sbr. 3. tölul. 1. málsgr. 188. gr. margnefndra laga. Því dæmist rétt vera: Áfrýjandi, Bræðurnir Ormsson, greiði stefnda, Stein- dóri Einarssyni, kr. 642,25 með 5% ársvöxtum frá 25. apríl 1938 til greiðsludags að viðlagðri aðför að lögum. Málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 11. des. 1939. Mál þetta, sem dómtekið var 8. þ. m., er eftir árangurslausa sátta- umleitun höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 6. maí 1938 af Steindóri Einarssyni, bifreiðaeiganda hér í bæ, gegn Eiríki Ormssyni f. h. firmans Bræðurnir Ormsson, hér í bænum, til greiðslu skuldar, að upphæð kr. 642,25, með 5% ársvöxtum frá útgáfudegi sáttakæru, 25. april 1938, til greiðsludags og málskostnaðar að skað- lausu. Stefndur krefst sýknu og málskostnaðar eftir mati réttarins. Stefnandi kveður hina umstefndu skuld vera fyrir Þifreiða- akstur, er hann hafi innt af hendi fyrir stefndan. Hefir hann lagt fram sundurliðaða reikninga um aksturinn. Eru þeir aðallega frá árunum 1933 og 1934, en að nokkru leyti frá árinu 1935. 90 Stefndur byggir sýknukröfuna aðallega á því, að þessi viðskipti séu þegar endanlega uppgjörð. Hann kveðst hafa skipt við stefn- anda með bifreiðaakstur undanfarin ár og jafnfram hafa unnið fyrir hann ýms rafvirkjastörf. Erfitt hafi verið að fá uppgjör við stefnanda, og hafi hann (stefndur) loks látið sér nægja munnlega yfirlýsingu hans um það, að viðskiptin væru jöfn um áramótin 1933 og 1934. Eftir þetta kveðst stefndur hafa talið sig kvittan við stefnanda. Það er þó ekki (sic) upplýst í málinu, að eftir þenna tíma, eða nánar tiltekið einhverntíma á árinu 1937, kannaðist stefndur við, að skulda stefnda einhverja upphæð, án þess að ljóst sé, hversu háa, og síðan hefur engin greiðsla farið fram. — Virðist þvi þessi sýknuástæða stefnds ekki á rökum reist. Til vara hefur stefndur í rekstri máls þessa byggt sýknukröfu sína á því, að viðskipti þau, sem hin umkrafða skuld stafi af, sé honum með öllu óviðkomandi. Með bréfi dagsettu 5. nóvember 1937 tilkynnti stefnandi stefnd- um upphæð hinnar umstefndu skuldar. Jafnframt sendi hann hon- um afrit af öllum hinum sundurliðuðu reikningum um skuldina, sem nú eru lagðir fram í málinu í frumriti, og kveðst hann í bréfinu gera það eftir beiðni stefnds. Í bréfinu kveðst stefnandi vænta þess, að stefndur hafi athugað afritin fyrir 8. s. m., og að þá megi vitja greiðslu skuldarinnar. Þessu bréfi svaraði stefndur engu og gerði engar athugasemdir við reikningsafritin. Hreyfir stefndur engum sundurliðuðum mótmælum gegn reikningunum á Þessum grundvelli, fyrr en rúmu ári eftir þingfestingu máls þessa, eða 1. júní 1939. Telur rétturinn því þessi mótmæli svo seint fram komin, að ekki sé unnt að taka þau til greina, sérstaklega þegar þess er gætt, sem áður er sagt, að stefnandi sendi stefndum þegar 5. nóvember 1937 nákvæma reikninga um viðskiptin og óskaði athugasemda, án þess að stefndur sinnti því nokkuð. Ber því að taka réttarkröfur stefnanda til greina að öðru leyti en því, að með tilliti til allra málsatvika þykir málskostnaður eiga að falla niður. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Eiríkur Ormsson f. h. Bræðurnir Ormsson, greiði stefnandanum, Steindóri Einarssyni, kr. 642,25 með 5% ársvöxt- um frá 25. april 1938 til greiðsludags. Málskostnaður falli niður. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 56 Föstudaginn 14. marz 1941. Nr. 25/1940. Jón Magnússon (Eggert Claessen) gegn Stefáni Jóhannssyni og gagnsök (Guðmundur Í. Guðmundsson). Umboðslaun fyrir milligöngu við sölu fasteignar. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða dóm hefur upp kveðið Björn Þórðarson lögmaður. Aðaláfrýjandi, sem að fengnu áfrýjunarleyfi 10. apríl f. á. hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 15. s. m., krefst þess, að gagnáfrýjandi verði dæmdur til þess að greiða honum kr. 600.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 15. sept. 1939 til greiðsludags. Ennfremur krefst hann málskostnaðar úr hendi gagnáfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi, sem að fengnu áfrýj- unarleyfi 6. ágúst f. á. hefur áfrýjað málinu með stefnu 13. s. m., krefst staðfestingar héraðsdómsins og málskostn- aðar úr hendi aðaláfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Í greinargerð sinni fyrir héraðsdómi neitaði gagnáfrýj- andi því, að aðaláfrýjandi hefði haft nokkur afskipti af sölu húss hans, en hér fyrir dómi hefur af hans hendi verið gengizt við því, sem þegar var sannað fyrir héraðsdómi, að aðaláfrýjandi hefði komið á sambandi milli hans og kaup- anda hússins um áramótin 1938 og 1939, enda er í ljós leitt gegn andmælum gagnáfrýjanda í héraði, að hann fól aðaláfrýjanda þegar á árinu 1935 að annast milligöngu um sölu hússins. Þóknun til aðaláfrýjanda fyrir greint verk þykir hæfilega ákveðin kr. 450.00 ásamt vöxtum svo sem krafizt hefur verið. Samkvæmt þessum málsúrslitum og með hliðsjón af mál- flutningi gagnáfrýjanda í héraði telst rétt, að hann greiði aðaláfrýjanda samtals kr. 600.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. 57 Því dæmist rétt vera: Gagnáfrýjandi, Stefán Jóhannsson. greiði aðaláfrýy- anda, Jóni Magnússyni, kr. 450,00 ásamt 6% ársvöxtum frá 15. september 1939 til greiðsludags og samtals kr. 600,00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 21. nóv. 1939. Mál þetta, sem dómtekið var 17. þ. m,. er eftir árangurslausa sáttaumleitun höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 20. september 1939 af Jóni Magnússyni fasteignasala, Njálsgötu 13 B, hér í bæ, gegn Stefáni Jóhannssyni, Sólvallagötu 7 A hér í bænum, til greiðslu sölulauna, að upphæð kr. 600.00, með 6% ársvöxtum frá sáttakærudegi, 15. september s. 1, til greiðsludags og máls- kostnaðar eftir mati réttarins. Stefndur krefst sýknu og málskostnaðar. Stefnandi kveður málsatvik þau, að um alllangan tíma hafi hann haft á hendi fyrir stefndan að selja hús hans nr. 7 A við Sólvallagötu hér í bænum. Hafi hann sýnt nokkrum mönnum húsið og gefið þeim bær upplýsingar, er þeir hafi æskt, og loks hafi sér tekizt að finna kaupanda að því, er hafi keypt það fyrir kr. 30000.00. Beri sér sem sölulaun 2% af þeirri upphæð. þ, e. stefnukrafan í máli þessu, en stefndur hafi verið með öllu ófáanlegur til að greiða þau. Stefndur byggir sýknukróöfuna á því, að stefnandi hafi enga heimild haft til að selja húsið og engin afskipti haft af því, er það var selt fyrir nýgreinda upphæð. Beri honum því engin þóknun vegna sölu hússins. Með framburðum vitna, er leidd hafa verið í málinu, má telja sannað, að stefnandi hafi um alllangan. tima haft hús stefnds á boð- stólum, gefið upplýsingar um það og synt það væntanlegum kaup- endum, að stefndum viðstöddum, er vitnin urðu ekki vör við, að hefði neitt við sölutilraunir stefnanda að athuga. Veturinn 1938 kom nafngreindur maður til stefnanda þeirra erinda að fá vitneskju um hús, er hann hefði til sölu. Kvaðst stefnandi m. a. hafa hús stefnds til sölu, og fór maðurinn að tilvísun stefnanda til stefnds, skoðaði húsið og hófust síðan samningumleitanir með þeim um kaup og stóðu þær alllengi yfir. Tókust loks samningar og skjalfesti síðan málflutningsmaður stefnds þá, án þess að stefnandi væri til kvaddur, og verður yfirleitt ekki séð, að stefnandi hafi haft nein afskipti af kaupunum frá því að hann vísaði manninum til stefnds, önnur en þau, að hann mun hafa spurt kaupandann einu sinni eða tvisvar, hvort saman gengi um kaupin. Verður því ekki talið, að stefnanda 58 beri fullkomin sölulaun vegna hússölunnar. En hins vegar verður að telja, samkvæmt því, sem á undan var gengið, að stefnandi hafi ekki að ástæðulausu talið sig enn hafa heimild frá steindum til að vinna að hússölunni gegn þóknun, ef vel tækist, enda þótt hann hafi ekki haft fullnaðarumboð til að ganga frá sölu, og eigi stefnandi því rétt til greiðslu fyrir ómak sitt. Þykir hún eftir öllum atvikum hæfilega ákveðin kr. 120.00 með 5% ársvöxtum frá sáttakærudegi til greiðsu- dags. Í málskostnað ber stefndum að greiða stefnanda kr. 60.00. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Stefán Jóhannsson, greiði stefnandanum, Jóni Magnússyni, kr. 120.00 með 5% ársvöxtum frá 15. september 1939 til greiðsludags og kr. 60.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 17. marz 1941. Nr. 18/1941. Réttvísin (cand. jur. Sigurgeir Sigurjónsson) gegn Eggert Halldóri Þorbjarnarsyni, Ásgeiri Pét- urssyni (Pétur Magnússon), Hallgrími Balda Hallgrímssyni, Eðvarð Kristni Sigurðssyni, Haraldi Bjarnasyni, Helga Guðlaugssyni, Guðbrandi Guðmunds- syni, Guðmundi Björnssyni, Einari Baldvin Olgeirssyni og Sigfúsi Annesi Sigurhjartar- syni (cand. jur. Egill Sigurgeirsson). Brot, er varða við 88. gr. hegningarlaganna. Dómur hæstaréttar. Þegar brezkur her steig á landi á Íslandi þann 10. maí síðastliðið ár, var lýst yfir því af hálfu brezka ríkisins, að ekki mundi verða hlutazt til um stjórn landsins af hálfu Breta um fram það, sem nauðsyn bæri til vegna hernámsins. Þrátt fyrir þessa yfirlýsingu var það ljóst, að hætta á af- skiptum erlends valds af íslenzkum málefnum jókst mjög vegna hernámsins. Og var af þeim sökum þá þegar og oft 59 síðar af opinberri hálfu brýnt fyrir íslenzkum þegnum að gæta allrar varúðar í umgengni við hernámsliðið, svo að Íslendingar veittu engin efni til frekari íhlutunar þess um íslenzk mál. Takmarkið með útgáfu dreifibréfsins og útbýt- ingu þess meðal brezkra hermanna var það að afstýra því, að hermennirnir ynnu þau verk í þarfir herliðsins, er ís- lenzkir verkamenn höfðu áður innt af hendi. Til þess að ná þessu markmiði er í dreifibréfinu skorað á brezku hermenn- ina að neita allir sem einn (refuse in a body) að hlýða skip- unum yfirmanna sinna um framkvæmd slíkra verka. Upp- hafsmenn dreifibréfsins gáfu það út fjölritað og nafnlaust og reyndu að dylja eftir mætti, hvar það var vélritað og fjöl- ritað og með hvaða tækjum, og kveðast hinir ákærðu Eggert Halldór og Hallgrmur Baldi, sem lengi þrættu fyrir verknað sinn, hafa gert það til þess að torvelda rannsókn á uppruna bréfsins, með því að þeir hafi talið, að „setuliðsstjórnin mundi taka miðann illa upp og mundi reyna að komast fyrir, hverir væru höfundar hans og jafnvel beita fangelsunum í sambandi við það, eins og raun varð á.“ Þeim hefur því verið ljóst, eins og hverjum manni hlaut að vera, að verknaður þeirra gæti leitt til þess, að brezku heryfirvöldin tækju fastan ótiltekinn fjölda manna, þar á meðal saklausa menn, meðan verið væri að rannsaka málið. Einnig hlaut þeim að vera ljóst, að skapazt gæti agaleysi í hernum, ef einhverir hermannanna yrðu við áskorun þeirra um óhlýðni við yfir- menn sína. En agalaus her í landinu stofnar bæði einka- hagsmunum og opinberum í brýna hættu. Þá var og mikil hætta á íhlutun heryfirvaldanna um íslenzk málefni og óþægilegum takmörkunum þeirra á athafnafrelsi almenn- ings, einkanlega ef ekki hefði náðst til upphafsmanna dreifi- bréfsins. Verknaður hinna ákærðu Eggerts Halldórs og Hallgríms Balda varðar því við 88. gr. hinna almennu hegn- ingarlaga nr. 19 frá 1940, og þykir refsing þeirra hvors um sig hæfilega ákveðin 15 mánaða fangelsi, auk réttinda svipt- ingar svo sem í héraðsdómi segir. Þá hafa hinir ákærðu Eðvarð Kristinn og Ásgeir, sem vissu um efni bréfsins og áttu þann þátt í dreifingu þess, 60 sem lýst er í héraðsdóminum, bakað sér með því refsingu samkvæmt nefndri 88 gr. hegningarlaganna, og er refsing þeirra hæfilega ákveðin í héraðsdómi, en ekki er næg ástæða til þess að svipta þá réttindum samkvæmt 68. gr. sömu laga. Með skírskotun til forsendna héraðsdómsins má staðfesta ákvæði hans um refsingu hinna ákærðu Einars Baldvins og Sigfúsar Annesar, svo og ákvæði hans um sýknu hinna ákærðu Haralds, Helga, Guðbrands og Guðmundar. Ákvæði héraðsdómsins um frádrátt gæzluvarðhaldstíma og greiðslu sakarkostnaðar í héraði staðfestist. Ákærðu Eggert Halldór og Ásgeir greiði in solidum skip- uðum verjanda sínum fyrir hæstarétti málflutningslaun, kr. 150.00. Ákærðu Hallgrímur Baldi, Eðvarð Kristinn, Einar Baldvin og Sigfús Annes greiði in solidum skipuðum verj- anda sínum fyrir hæstarétti málflutningslaun, kr. 200.00. Allan annan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar á meðal mál- flutningslaun skipaðs sækjanda fyrir hæstarétti, kr. 250.00, greiði hinir dómfelldu allir in solidum. Því dæmist rétt vera: Héraðsdómurinn á að vera óraskaður að öðru en því, að fangelsisvist ákærðu Eggerts Halldórs Þorbjarnar- sonar og Hallgríms Balda Hallgrímssonar hvors um sig sé 15 mánuðir og niður falli ákvæði um réttindasvipt- ingu ákærða Eðvarðs Kristins Sigurðssonar og Ásgeirs Péturssonar. Ákærðu Eggert Halldór og Ásgeir greiði in solidum skipuðum verjanda sínum fyrir hæstarétti, Pétri Magnússyni hæstaréttarmálflutningsmanni, málflutn- ingslaun, kr. 150.00. Ákærðu Hallgrímur Baldi, Eðvarð Kristinn, Einar Baldvin Olgeirsson og Sigfús Annes Sigurhjartarson greiði in solidum skipuðum verjanda sínum fyrir hæstarétti, Agli Sigurgeirssyni cand. jur., málflutningslaun, kr. 200.00. Allan annan áfrýjunar- 61 kostnað sakarinnar, þar á meðal málflutningslaun skip- aðs sækjanda fyrir hæstarétti, Sigurgeirs Sigurjónssonar cand. jur., kr. 250.00, greiði hinir dómfelldu allir in solidum. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 15. febr. 1941. Ár 1941, laugardaginn 15. febrúar, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í hegningarhúsinu af hinum reglulega dómara, Jóna- tan Hallvarðssyni sakadómara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 299—308/1941: Réttvísin gegn Eggert Halldóri Þorbjarnarsyni, Hall- grími Balda Hallgrímssyn, Eðvarð Kristni Sigurðssyni, Ásgeir Péturs- syni, Haraldi Bjarnasyni, Helga Guðlaugssyni, Guðbrandi Guðmunds- syni, Guðmundi Björnssyni, Einari Baldvin Olgeirssyni og Sigfúsi Annesi Sigurhjartarsyni, er tekið var til dóms 10. s. m. Mál þetta er, samkvæmt skipun dómsmálaráðherra, af réttvís- innar hálfu höfðað gegn Eggert Halldóri Þorbjarnarsyni múrara, Bergstaðastræti 30, Hallgrími Balda Hallgrímssyni verkamanni, Auð- arstræti 9, Eðvarð Kristni Sigurðssyni verkamanni, Litlu-Brekku á Grímsstaðaholti, Ásgeiri Péturssyni verkamanni, Leifsgötu 3, Haraldi Bjarnasyni verkamanni, Bragagötu 38, Helga Guðlaugssyni verka- manni, Laugaveg 55, Guðbrandi Guðmundssyni verkamanni, Berg- þórugötu 15 A, öllum gæzluföngum í hegningarhúsinu, og Guðmundi Björnssyni veggfóðrara, Njálsgötu 98, fyrir brot gegn 10. kafla hegn- ingarlaganna nr. 19/1940, og gegn Einari Baldvin Olgeirssyni rit- stjóra, Njálsgötu 85, og Sigfúsi Annesi Sigurhjartarsyni ritstjóra, Miðstræti 6, fyrir brot gegn 2. mgr. 121 gr. sbr. 10. kafla hegningar- laganna nr. 19/1940. Ákærðir eru komnir yfir lögaldur sakamanna og eru fæddir sem hér segir: Eggert Halldór 26. sept. 1911, Hallgrímur Baldi 10. nóvem- ber 1909, Eðvarð Kristinn 18. júlí 1910, Ásgeir 15. febrúar 1906, Har- aldur 1. júní 1908, Helgi 20. marz 1906, Guðbrandur 7. sept. 1892, Guðmundur 5. apríl 1904, Einar Baldvin 14. ágúst 1902, Sigfús Annes 6. febrúar 1902. Ákærðir Eðvarð Kristinn, Haraldur, Guðbrandur og Sigfús Annes hafa, svo vitað sé, hvorki sætt ákæru né refsingu í opinberu máli. Hinn 31. ágúst 1926 sætti ákærður Eggert Halldór í lögreglurétti Ísafjarðar 8 króna sekt fyrir brot gegn 4. gr. lögreglusamþykktar Ísafjarðar. Hinn 9. september 1939 sætti ákærður Hallgrímur Baldi í lög- reglurétti Reykjavíkur 10 króna sekt fyrir brot á umferðareglum. Hinn 19. ágúst 1939 sætti ákærður Ásgeir í lögreglurétti Reykja- víkur 100 króna sekt fyrir tolllagabrot. 62 Hinn 22. júni 1938 var ákærður Helgi í aukarétti Reykjavíkur dæmdur í 1 árs betrunarhúsvinnu, skilorðsbundið, fyrir brot á 271 gr. sbr. 48. gr. almennra hegningarlaga frá 25. júní 1869. Hinn 90. júní 1926 sætti ákærður Guðmundur í lögreglurétti Reykjavíkur 50 króna sekt fyrir ölvun á almannafæri. Ákærður Einar Baldvin hefur sætt þessum dómum og áminningu: 1935 214 Dómur hæstaréttar, 4 mánaða fangelsi við venjulegt fanga- viðurværi fyrir brot gegn 101., 102. og 113. gr. sbr. 52. gr. almennra hegningarlaga og 1. sbr. 96. gr. lögreglusam- þykktar Reykjavikur. 1935 114 Dómur aukaréttar Reykjavíkur, 75 króna sekt fyrir brot gegn 83. gr. 4. mgr. almennra hegningarlaga. 1940 254 Áminning í lögreglurétti Reykjavíkur fyrir brot gegn lög- um nr. 9 1940 og auglýsingu nr. 196 1939. Að Öðru leyti en nú hefur verið talið hafa ákærðu ekki, svo kunnugt sé, sætt ákærum eða refsingum. Málavextir eru þeir, er nú skal greina: Að kvöldi 5 f. m. handtóku brezkir setuliðsmenn ákærðu Harald sjarnason og Helga Guðlaugsson, er þeir voru að dreifa fjölrituðum flugmiða þeim, er mál þetta er af risið, meðal setuliðsmanna í her- búðunum við Stúdentagarðinn. Setuliðsyfirvöldin tóku þegar að rannsaka, hvaðan miðinn væri upprunninn, og handtóku í því sam- bandi þann 6. f. m. ákærðu Eðvarð Kristinn Sigurðsson og Eggert Halldór Þorbjarnarson og þann 8. f. m. ákærðan Guðbrand Guð- mundsson. Setuliðsyfirvöldin héldu áfram rannsókn málsins, þar til þann 10. f. m. að þau fengu íslenzkum yfirvöldum fanga þessa í hendur, og hófst þann 11. Í. m. rannsókn máls þessa fyrir lög- reglurétti Reykjavíkur. Dreifimiði sá, er mál þetta fjallar um, er á enskri tungu og ber yfirskriftina: „Information about the strike“, og er hann í íslenzkri þýðingu svo hljóðandi: "Upplýsingar um verkfallið. Brezkir hermenn. Hjá helztu verkalýðsfélögum á Íslandi er nú verkfall. Þau eru Iðja, félag verksmiðjufólks, félag múrara, og Dags- brún, hið stærsta af öllum verkalyðsfélögum okkar. Til þess svarar í yðar landi Transport á General Workers, þar sem Mr Bevin er fremsti maður. Við höfnina, í verksmiðjunum og á brezku herstöðvunum er verk- fallið algert (100%). Við erum neyddir til þess að gera verkfall, því að það er eina leiðin fyrir okkur til þess að varna því, að ís- lenzkir vinnuveitendur þrengi að lífskjörum okkar í því skyni að auka sinn eigin hagnað. Vinnuveitendur þessir þverskallast við rétt- mætum kröfum okkar, vegna þess að þeir vona, að brezka herstjórnin muni beita hermönnunum til þess að brjóta verkfallið. Því er það, að 63 hinir berzku hermenn verða að fá að vita, um hvað er að ræða í þessu verkfalli. Um hvað verkfallið stendur. Síðan brezka herliðið settist hér að, hafa vinnulaun á Íslandi verið ákveðin með bráðabirgðalögum eftir bvi, sem goldið var í april 1938, að viðbættum þrem fjórðu þeirrar verðhækkunar, sem siðan hefur orðið, og ákveðinn var tíu stunda vinnudagur. Lög þessi féllu úr gildi 31. desember 1940. Verkalýðs- félögunum og vinnuveitendasambandinu hefur ekki tekizt að koma sér saman um nýjan kauptaxta og vinnutíma. Síðan ófriðurinn hófst, er áætlað, að verðhækkun hafi numið 60%. Kjötverð hefur hækkað um 67%, mjólkurverð um 50%, fiskverð um 150%. Við förum fram á, að reglulegur vinnutími á Íslandi verði styttur úr tíu stundum í níu, því að það er óréttlátt, að maður skuli verða að vinna í tíu stundir, áður en talið sé, að hann vinni eftirvinnu. Við förum fram á, að vinnulaun séu ákveðin í ströngu samræmi við verðlag, og að nettó kauptaxti óbreytts verkamanns verði 1/9 um tímann í staðinn fyrir 1/5. Í heimalandi yðar, þar sem verðlag er ekki eins hátt og hér, fær nú verkamaður í ríkisvinnu 2/— og þar yfir um tímann. Það er íslenzkum vinnuveitendum auðvelt að verða við kröfum okkar, því að þeir hagnast nú um miljónir á styrjöld þeirri, sem nú er háð. Til dæmis er það, að hin stóru togarafélög á Íslandi, sem harðvítugasta mótstöðu veita kröfum verkamanna, hafa hagnazt um 1'% miljón punda síðastliðið ár, að miklu leyti á brezkum mark- aði. Ólafur Thors atvinnumálaráðherra er aðalhluthafinn í hinu stærsta þessara félaga. Við getum ekki lengur þolað þann ránskap, að í hvert sinn sem verðlag hækkar, þá hækki kaupgjaldið aðeins að nokkrum hluta, en mismuninum sé fleytt í vasa íslenzkra auðkýfinga. Við heyjum sömu orrustuna og þið. Ykkur mun verða sagt, að verkfallinu sé beint gegn hernaðarátaki Breta. Ef þið lesið þenna miða gaumgæfilega, munuð þið komast að raun um, að þetta er ekki satt. Verkfallinu er beint gegn stríðsgróðamönnum á Íslandi, sem nota vilja ófriðinn, og ef verða mætti, brezku hermennina, til þess að þvinga niður kaupgjald verkalýðs okkar. Það eru þessir sömu ránsgróðamenn, sem féfletta brezku hermennina og heimta ósvifið verð fyrir það, sem þeir kaupa. Þess sjást þegar merki, að þið munið verða notaðir til þess að brjóta verkfallið. Brezka herstjórnin hefur hótað að leyfa ekki verk- fallsmönnum að hverfa aftur til vinnu. Hermönnum hefur verið skipað að dreifa fyrir oddum byssustingjanna flokki verkamanna, sem voru við friðsamlega varðgæzlu. Ef verkfallinu heldur áfram, verður sennilega lagt fyrir ykkur að vinna verk, sem verkfalls- menn unnu áður. Sá maður, sem tekst á hendur starf samverkamanns, er gert hefur verkfall, er einn hinna auðvirðilegustu mannkinda. Hann er 64 (það, sem kallað er á ensku) scab, blackleg. Margir ykkar eru í verkalýðsfélögum. Þið komið frá því landi, sem er heimkynni verkalýðsfélagsskaparins. Það kemur ekki til mála, að þið níðist sem verkfallsbrjótar á stallbræðrum ykkar í verkalýðsfélögunum á Íslandi. Hvað þið getið gert. Ef fyrir ykkur er lagt að vinna verk á her- stöðvunum eða við höfnina, sem þið hyggið, að íslenzkir verka- menn hafi áður unnið, eða ef ykkur er skipað að hafa nokkur af- skipti af verkfallsmönnum, þá neitið allir sem einn. Sendið undir- foringja ykkar til þess að tjá yfirmönnum ykkar, að þið lítið ekki á slík afskipti sem heyrandi undir skyldur ykkar sem hermanna. Bendið á það, að þið séuð í hernum til þess að berjast gegn fascism- anum, ekki til þess að berjast gegn íslenzku þjóðinni, sem er að gera nákvæmlega það, sem þið hefðuð gert, ef eins hefði á staðið. Hermenn, ef þið standið stöðugir, er sigur okkar öruggur, og þið eignist vináttu og þakklæti þjóðar okkar. Talið einarðlega við yfirmenn ykkar. Talið einarðlega frammi fyrir Ólafi Thors og fé- gráðugum vinum hans: „Við erum hermenn, ekki verkfallsbrjótar !“ Skal nú rakið, hvað sannast hefur í rannsókn málsins um til- orðningu og dreifingu miðans. Á s. 1. áramótum hóf verkamannafélagið „Dagsbrún“ hér í bæn- um verkfall, er náði til vinnu bæði hjá íslenzkum vinnuveitendum og hinu brezka setuliði hér í bænum. Ákærðir Eðvarð og Eggert, sem báðir eru í verkamannafélaginu „Dagsbrún“, ræddu sin á milli í upphafi verkfallsins um, hvað gera bæri, til þess að verkfalls- menn fengju kröfum sínum framgengt. Eitt af því, er þeim komi saman um að gera bæri, var að stjórn nefnds verkamannafélags gæfi út dreifibréf til hermanna í brezka setuliðinu hér í bænum, er skýrði þeim frá staðreyndum verkfallsins. Föstudaginn 3. f. m. gengu þeir því á fund fjögurra stjórnar- manna nefnds verkamannafélags og fóru fram á, að félagsstjórnin sem slík gæfi út þenna dreifimiða. Stjórnarmennirnir voru þessu andvígir og synjuðu útgáfu miðans. Er Þetta hafði gerzt, hugsaði ákærður Eggert þetta mál nánar og komst að þeirri niðurstöðu, að einn liðurinn í því, að verkfallsmenn ynnu sem skjótastan sigur í verkfallinu, væri, að dreifimiðinn til setuliðsmanna yrði gefinn út. þrátt fyrir synjun Dagsbrúnarstjórnarmanna. Kveðst ákærður Egg- ert hafa rætt annað hvort á föstudegi eða laugardegi, 3. eða 4. f. m., við ákærðan Eðvarð um útgáfu miðans í því formi og að því efni, er raun varð á, en Eðvarð hafi verið í miklum vafa um, hvort útgáfa slíks miða væri rétt, og skildist Eggert hann frekast vera andvígur henni. Þessa samtals kveðst Eðvarð ekki minnast, þ. e. a. s., að Eggert hafi rætt um miðann þannig að efni, er raun varð á. Hins vegar minnist hann samtals um útgáfu dreifimiða til setu- 65 liðsins eftir synjun Dagsbrúnarstjórnarmanna, og tóku, auk hans, Þátt í því samtali ákærðir Eggert og Hallgrímur. Föstudagskvöldið 3. f. m. ákvað svo ákærður Eggert útgáfu mið- ans þannig að efni og formi, er raun varð á. Áður en hann samdi uppkast að honum, ræddi hann við ákærðan Hallgrím um hug- mynd sína og áform um útgáfu miðans, og var Hallgrímur hönum fyllilega sammála um útgáfu miðans, efni hans og form. Eggert útskýrði fyrir Hallgrími, hvernig hann hugsaði sér miðann, en ekki átti Hallgrímur frumkvæði að neinum hluta efnis hans. Laugar- daginn 4. f. m. ritaði Eggert íslenzkt uppkast að miðanum heima hjá sér og var einn við þáð. Þegar hann hafði lokið uppkastinu, ræddi hann við Hallgrím, og tók Hallgrímur að sér að sjá um þyýð- ingu uppkastsins á enska tungu. Sunnudagsmorguninn 5. f. m. þýddi hann uppkastið á enska tungu og kveðst hafa unnið það verk einn, að öðru leyti en því, að stúlka ein hér í bænum, er dvalið hafi meðal enskumælandi þjóða, hafi hjálpað sér við þyð- ingu einstakra orða og orðatiltækja, en ekki hafi hún vitað, að um flugmiða var að ræða, er dreifa ætti meðal setuliðsmanna. Hefur ákærður Hallgrímur staðfastlega neitað að segja, hver stúlka þessi sé, og hefur það ekki orðið upplýst. Eftir hádegi sama dag hittust ákærðir Eggert og Hallgrímur á skrifstofu Sósíalistafélags Reykja- víkur í Lækjargötu 6. Sú skrifstofa er á annarri hæð hússins og er mjög litil, en úr henni liggja dyr inn í stærri stofu, er Æskulýðs- fylkingin hefur til afnota, en úr þeirri stofu liggja einnig dyr út á ganginn. Hallgrimur hafði meðferðis þýðingu miðans á ensku, og ákváðu þeir nú að hjálpast að við útgáfu hans. Eggert fékk lánaða ritvél hjá félaginu .Iðju“, og þar sem hann er alvanur fjölritun, undirbjó hann fjölritun miðans, en síðan hjálpuðust hann og Hall- grímur að við sjálfa fjölritunina, og höfðu þeir lokið því verki um ki. 7% s. d. Við fjölritunina notuðu þeir fjölritunartæki, er Eggert hafði undir höndum. Af miðanum fjölrituðu þeir um 400 eintök. Jafnóðum og nokkuð hafði safnazt fyrir af fjölrituðum miðum hjá þeim, rétti Hallgrímur þá inn á skrifstofu Æskulýðsfylkingarinnar, en þar voru menn fyrir, er undirbjuggu miðana til útburðar. Að fjölrituninni lokinni fóru ákærðir Eggert og Hallgrímur heim til sin, og tók Hallgrímur með sér uppköst miðans, bæði hið íslenzka og enska, og fjölritunarstenslana og brenndi því öllu. Eggert flutti Þegar ritvélina og fjölritunartækið í hús eitt hér í bænum. Gerðu hann og Hallgrímur þetta og fleira til að gera erfiðara fyrir að hafa upp á höfundum miðans. Í þessu skyni gátu þeir einskis út- gefanda eða ábyrgðarmanna á miðanum. Í dreifingu miðans tóku þeir ekki þátt, og var vinnu þeirra við útgáfu miðans lokið, er þeir höfðu fjölritað hann. Eftir hádegi á sunnudaginn kom ákærður Eðvarð á skrifstofu Sósíalistafélags Reykjavíkur og hitti þar fyrir ákærða Eggert, sem 5 66 kveðst þá ætla að fara að fjölrita fregnmiða um verkfallið til brezka setuliðsins. Bað Eggert Eðvarð að útvega menn til að bera miðann út, og í lok fundar í Sósíalistafélagi Reykjavíkur um kl. 6 s. d. þennan dag, boðaði Eðvarð nokkra menn á skrifstofuna í Lækjargötu 6, en eigi er sannað, eins og áður er drepið á, að hon- um hafi þá verið kunnugt efni miðans að fullu. Þessir menn og aðrir, er af hendingu komu á skrifstofuna í Lækjargötu 6, meðan á fjöl- ritun miðans stóð, unnu síðan, á. m. k. sumir, að undirbúningi dreif- ingar miðans og sjálfri dreifingunni. Skulú nú í þessu sambandi raktir þeir þættir, er aðrir ákærðir en Eggert og Hallgrimur eiga í máli þessu. Auk þess að ákærður Eðvarð Kristinn Sigurðsson boðaði menn á skrifstofuna í Lækjargötu 6 til að taka þátt í dreifingu miðans, og áður er frá skýrt, er sannað, að hann fór sjálfur eftir fund- inn í Sósíalistafélaginu á skrifstofuna í Lækjargötu 6 og sá þar upp- lag miðans, og voru þá sumir, er fyrir voru á skrifstofunni, að brjóta miðana saman til útburðar. Þarna heyrði Eðvarð frá þvi skýrt, að í miðanum væri frásögn um, hvernig verkfallið gengi, og um hvað deilt væri, og einnig væri í honum beinn áróður til hermannanna um að gerast ekki verkfallsbrjótar, en við nánari umhugsun kveðst hann skilja, að það þýði, að hermennirnir ynnu ekki þau störf, er verkamenn unnu fyrir verkfallið, þó að þeim væri skipað það. Um leið og Eðvarð fékk þessa vitneskju um efni miðans, eða rétt eftir að það gerðist, tók hann sem sjálfboðaliði að hjálpa til að brjóta miðana saman, setja þá í búnt og skrifa utan á þau á lausa miða, hvar ætti að dreifa þeim miðum, er í þeim væru. Þeir stáðir, er hann ritaði á lausu miðana, voru: Kaffistof- urnar í Hafnarstræti og göturnar Austurstræti og Vonarstræti, aðallega við K. R. húsið, en þar er hermannabækistöð. Ákærður Eðvarð dreifði ekki miðanum, og er eigi sannaður annar þáttur hans í máli þessu en nú hefur verið talinn. Nokkuð af tímanum 4—7% s. d. umræddan sunnudag var Ásgeir Pétursson á skrifstof- unni í Lækjargötu 6. Hann skilur nokkuð í enskri tungu og las miðann, og var því kunnugt efni hans að mestu. Hefur hann sér- staklega játað, að sér hafi verið ljós sá kafli miðans, er hvetur hermennina alla sem einn til að neita að vinna þau verk á her- stöðvunum eða við höfnina, sem þeir hygði íslenzka verkamenn hafa unnið fyrir verkfallið, og að hafa nokkur afskipti af verk- fallsmönnum. Vitandi um efni miðans vann hann á skrifstofunni að leiðréttingu villu í honum og talning í búnt til dreifingar. Um kl. 7% fór hann út með 50 eintök miðans og dreifði þeim til her- manna í Hafnarstræti og tókst á 10 minútum að dreifa 44 miðum, en þá taldi hann sér ekki óhætt að dreifa meiru. Taldi sig verða að hætta dreifingunni, þegar sá, er hann fyrst fékk miðann, hafði 67 lesið hann. Þeim 6 miðum, ér honum tókst ekki að dreifa, brenndi hann. Segir hann mjög fáa menn hafa starfað að dreifingunni. Ákærður Haraldur Bjarnason fór skömmu eftir lok fundarins i Sósíalistafélagi Reykjavíkur á skrifstofu Æskulýðsfylkingarinnar í Lækjargötu 6 og vissi þá ekki, að í ráði væri útgáfa miðans. Ein- hver, er fyrir var á skrifstofunni, er hann kom þangað, bað hann að aðstoða við dreifingu miðans, og gerði hann það. Dvaldi hann óslitið á skrifstofunni frá því hann kom þangað og þar til farið var út til dreifingarinnar, og vann þann tíma að undirbúningi mið- ans undir dreifingu. Er lagt var af stað til dreifingarinnar, fór hann með búnt að Verkamannaskýlinu við Tryggvagötu og hitti þar fyrir ákærðan Helga Guðlaugsson. Fékk hann Helga miðabúnt, og gengu þeir síðan saman suður Suðurgötu og suður á Grímsstaða- holt og hófu dreifingu í Suðurgötu til hermanna, er Þar voru á ferli. Af Grímsstaðaholti héldu þeir að herbúðunum við Stúdenta- garðinn og dreifðu þar miðum til hermanna, en voru þá hand- teknir, eins og að framan segir. Ákærður Haraldur hefur stúdents- menntun og kann því nokkuð í ensku, en hann kveðst ekki hafa lesið annað af miðanum en fyrirsögnina og því vitað, að hann var um verkfallið. Hefur hann staðfastlega haldið við þann fram- burð sinn undir allri rannsókn málsins, að sér hafi verið ókunn- ugt efni miðans að öðru en fyrirsögninni. Hann hafi haft nóg að starfa við að búa miðann undir dreifingu og engan tíma hafa gefið sér til að lesa hann. Ákærður Helgi Guðlaugsson var einn þeirra, er ákærður Eðvarð boðaði í Lækjargötu 6 eftir Sósialistafélagsfundinn. Eftir fundinn fór Helgi á skrifstofu Æskulýðsfylkingarinnar og sá þar hinn fjöl- ritaða miða og þóttist skilja, að dreifa ætti miðanum í bænum, en enginn sagði honum, að svo væri. Var honum sagt, að miðinn yrði ekki til fyrr en kl. 7% s. d, og skyldi ákærður þá mæta við Verka- mannaskýlið. Á skrifstofunni dvaldi Helgi ekki nema skamma stund. Á tilteknum tíma mætti hann við Verkamannaskýlið og hitti þar ákærðan Harald o. fl. og fór síðan með honum í dreififör þá, er lýst hefur verið. Ákærður Helgi kveðst kunna mjög lítið í ensku, og ekki hafa lesið miðann og hafi sér verið ókunnugt um efni hans annað, en að hann væri um verkfallið. Ákærður Guðbrandur Guðmundsson var einn þeirra, er ákærður Eðvarð boðaði í Lækjargötu 6, eftir Sósíalistafélagsfundinn. Hann fór á skrifstofu Æskulýðsfylkingarinnar eftir fundinn, og voru þar þá fyrir nokkrir menn, þar á meðal ákærðir Eðvarð, Ásgeir og Haraldur. Annað hvort Ásgeir eða Eðvarð, þó frekar Ásgeir, sagði honum að gefa ætti út dreifimiða til setuliðsins, og að miðarnir yrðu ekki til fyrr en kl. 7-7% um kvöldið, og spurði, hvort á- 68 kærður Guðbrandur og aðrir viðstaddir. að sögn Guðbrands, gætu komið á skrifstofuna á þessum tíma til að dreifa miðunum, og eins mætti fá miðana niður við Verkamannaskýli til dreifingar. Við svo búið fór Guðbrandur út úr skrifstofunni og hitti þá ákærðan Guð- mund Björnsson úti fyrir Lækjargötu 6 eða á leiðinni út, og urðu þeir samferða upp í Austurbæ áleiðis heim til þeirra. Á leiðinni ræddu þeir um dreifimiðann, og sagði Guðbrandur Guðmundi, að gefa ætti miðann út. Guðmundur sagðist geta komið miðum til her- manna, og lofaði Guðbrandur þá að senda Guðmundi miða um kvöldið. Er þeir skildu, hélt Guðbrandur niður í bæ og síðan niður að höfn. Við Verkamannaskýlið hitti hann ákærða Harald og Ás- geir, og afhenti annar þeirra honum fáein eintök af miðanum. Síðar um kvöldið sendi hann ungan son sinn með nokkra miða til Guð- mundar. Ekki er sannaður annar þáttur ákærðs Guðbrands í dreif- ingu miðans. Hann skilur ekki ensku og las því eigi miðann. Um efni hans var honum sagt, að það fjallaði um verkfallið, en ekki grennslaðist hann nánar um efni hans. Þegar ákærður Guðmundur hafði fengið í hendur miða þá, er ákærður Guðbrandur sendi honum, kom hann einum þeirra í hend- ur brezkum hermanni. Hina miðana brenndi hann, er hann heyrði í útvarpinu, hvert efni miðans var. Hann kveðst hafa vitað, að i miðanum voru upplýsingar um verkfallið, en nánar hafi hann ekki vitað um efni hans, og sérstaklega aðspurður, hvort honum hafi eigi verið kunnugt, að í honum var hvatning til hermannanna um að óhlýðnast yfirboðurum sínum, kveðst hann ekki hafa haft hug- mynd um það. Segist og kunna mjög litið í enskri tungu. Í margnefndum dreifimiða eru hermenn setuliðs þess, sem hér er, hvattir til þess að neita allir sem einn að hlýða skipunum um að vinna verk í herstöðvum eða við höfnina, er þeir hygðu, að ís- lenzkir verkamenn hefðu áður unnið, og að neita að hafa nokkur afskipti af verkfallsmönnum, þó að þeim væri skipað það. Síðan er hermönnunum sagt að senda undirforingjana til yfirmanna sinna til að tjá þeim, að hermennirnir teldu nefnd verk ekki heyra undir skyldur sínar sem hermanna. Loks er hermönnunum nánar bent á, hvað þeir skuli segja í þessu sambandi, og að þeir skuli tala ein- arðlega við yfirmenn sína. Sá verknaður, að gefa þetta dreifibréf með fyrrgreindu inni- haldi og dreifa þvi meðal hermannanna, verður að teljast til þess fallinn, að valda hættu á þvi, að herstjórnin hæfist handa með þeim hætti, að hlutazt yrði til um íslenzk málefni, frekar en orðið er, af valdhöfum erlends ríkis. Var bersýnilega hætta á því, að herstjórnin tæki í sínar hendur lögreglu- og dómsvald yfir íslenzk- um mönnum, sem grunaðir væru um að vera valdir að þessum verknaði, svo sem raun varð á, og jafnvel gerði víðtækari ráðstaf- anir, er gengju á valdsvið íslenzka ríkisins. 69 Útgáfa dreifibréfsins og dreifing þess til hermannanna varðar því við 88. gr. hegningarlaganna. Ákærðu Einar Baldvin Olgeirsson og Sigfús Annes Sigurhjartarson eru báðir ritstjórar dagblaðsins Þjóðviljinn, sem gefið er úí hér í bænum, og eru þeir ákærðir fyrir skrif um mál þetta, er birzt hafa nafnlaus í nefndu dagblaði. Í 4. tölublaði blaðsins, er út kom 7. f. m., er prentuð íslenzk þýðing dreifimiðans, tekin úr dagblaðinu „Vísi“, og hafa ákærðir kannazt við, að þeim hafi orðið efni mið- ans kunnugt, þegar er þyðing hans hafði birzt í „Vísi“. Í 16. tölublaði blaðsins, er kom út 21. f. m., birtist grein með yfirskriftinni: „Dreifibréfsmálið“. Í greininni standa þessar klausur: „Það, sem útgefandi þessa flugmiða hefur ráðizt í að gera, er því í fyrsta lagi verk, sem frá sjónarmiði verkalýðs í stéttabaráttu og sósíalismans er sjálfsagt og eðlilegt, — verk, sem allt af hefur verið unnið í allri sögu verkalýðshreyfingarinnar, hve nær sem átt hefur að nota her í verkföllum.“ „Í öðru lagi, þá er framkvæmd þessa verks frá þjóðlegu sjónar- miði séð lofsverð framkvæmd, er síðar meir mun verða þannig viðurkennd, þegar fargi brezka innrásarhersins er af oss létt og íslenzk blöð hætta að túlka brezkan yfirstéttamálstað og hræðast og fyrirlita þann íslenzka.“ „Frá þjóðernis- og stéttarlegu sjónarmiði íslenzkra alþýðustétta verður því verk þetta skoðað sem hin virðingarverðasta viðleitni til skipulagningar í frelsisbaráttu vorri, — því virðingarverðari vottur um frelsisást og hugrekki sem ríkustu og voldugustu menn Þjóðarinnar á sama tíma ýmist lágu hundflatir við fætur innrásar- herstjórnarinnar eða í beinu bandalagi við það auðvald, er hún lýtur.“ „Þá er næst aðathuga, hvort hægt sé að finna nokkra þá laga- grein, sem hægt er að hengja menn á fyrir góð og þjóðleg verk.“ „Og þá kemur hitt málið: Reynir ríkisstjórnin „ástandsins“ vegna — eða jafnvel af einkaástæðum — að fá höfundinn dæmdan fyrir verk, sem ér þveröfugt við að vera afbrot — og eftir laga- grein, sem hann alls ekki hefur brotið.“ Í köflum þessum er greinilega fallizt á útgáfu miðans. Auk þessara tilvitnuðu kafla er í öðrum hlutum greinarinnar ótvírætt og greinilega fallizt á útgáfu dreifibréfsins, þó að það sé einnig gefið í skyn, að höfundi þess hafi orðið skyssa á í verki sinu. Í öðrum tölublöðum Þjóðviljans, sem lögð hafa verið fram í mál- inu, er á ýmsan hátt leitazt við að réttlæta og verja útgáfu dreifi- miðans. T. d. er því haldið fram, að efni hans sé alls ekki saknæmt frá íslenzku sjónarmiði, en eigi þykir ástæða til að rekja efni þess- ara skrifa nánar. Með því þannig opinberlega í blaði því, er þeir stýra, og greini- 70 lega fallast á útgáfu dreifimiðans, sem samkvæmt framansögðu varðar við 88. gr. hegningarlaganna, hafa hinir ákærðu ritstjórar brotið gegn 2. mgr. 121. gr. hegningarlaganna. Ákærðu Haraldur Bjarnason, Helgi Guðlaugsson, Guðbrandur Guðmundsson og Guðmundur Björnsson vissu ekki, svo sannað sé, um þau atriði dreifimiðans, er saknæm teljast, þegar þeir störfuðu að honum, og ber því að sýkna þá af ákæru réttvísinnar í máli þessu. Atferli ákærðu Eggerts Halldórs Þorbjarnarsonar, Hallgríms Balda Hallgrímssonar, Eðvarðs Kristins Sigurðssonar og Ásgeirs Péturssonar, sem áður er lýst, varðar við 88. gr. hegningarlaganna. Þykir refsing Eggerts Halldórs Þorbjarnarsonar, sem verið hefur í gæzluvarðhaldi síðan 11. f. m., hæfilega ákveðin fangelsi í 18 mán- uði, refsing ákærða Hallgríms Balda Hallgrímssonar, sem verið hefur í gæzluvarðhaldi síðan 15. f. m, fangelsi í 18 mánuði, refsing ákærða Eðvarðs Kristins Sigurðssonar, sem verið hefur í gæzlu- varðhaldi síðan 11. f. m., fangelsi í 4 mánuði, og refsing ákærða Ásgeirs Péturssonar, sem verið hefur í gæzluvarðhaldi síðan 13. í. m., fangelsi í 4 mánuði, en samkvæmt 76. gr. hegningarlaganna þykir rétt að ákveða, að gæzluvarðhald þeirra eftir 18. f. m. skuli með fullri dagatölu koma til frádráttar hinna ídæmdu refsinga. Þá ber samkvæmt 68. gr. 3. mgr. hegningarlaganna að svipta þessa menn kosningarétti og kjörgengi til opinberra starfa og til annara almennra kosninga frá birtingu dóms þessa að telja. Refsing hvors hinna ákærðu Einars Baldvins Olgeirssonar og Sigfúsar A. Sigurhjartarsonar þykir hæfilega ákveðin varðhald í 3 mánuði. Ákærðu Eggert Halldór Þorbjarnarson, Hallgrimur Baldi Hall- grímsson, Eðvarð Kristinn Sigurðsson, Ásgeir Pétursson, Einar Baldvin Olgeirsson og Sigfús Annes Sigurhjartarson greiði allir in soliðum *“. alls kostnaðar sakarinnar, þar með talin málsvarnar- laun skipaðs verjanda hinna ákærðu, hdm. Egils Sigurgeirssonar, er ákveðast kr. 200.00, en hina %, kostnaðarins greiði þeir Eggert Halldór Þorbjarnarson og Hallgrímur Baldi Hallgrímsson in soli- dum. Bekstur málsins hefur verið vitalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærðu Haraldur Bjarnason, Helgi Guðlaugsson, Guðbrand- ur Guðmundsson og Guðmundur Björnsson skulu vera sýknir af ákæru réttvísinnar í máli þessu. Ákærðu Eggert Halldór Þorbjarnarson, Hallgrímur Baldi Hallgrimsson, Eðvarð Kristinn Sigurðsson og Ásgeir Pétursson sæti fangelsi, Eggert Halldór i 18 mánuði, Hallgrimur Baldi í 18 mánuði, Eðvarð Kristinn í 4 mánuði og Ásgeir í 4 mánuði, 71 en gæzluvarðhald þeirra, eftir 18. f. m., komi með fullri daga- tölu til frádráttar hinum ídæmdu refsingum. Þeir skulu og sviptir kosningarétti og kjörgengi til opinberra starfa og ann- ara almennra kosninga frá birtingu dóms þessa að telja. Ákærðu Einar Baldvin Olgeirsson og Sigfús Annes Sigur- hjartarson sæti hvor um sig varðhaldi í 3 mánuði. Ákærðu Eggert Halldór Þorbjarnarson, Hallgrímur Baldi Hallgrímsson, Eðvarð Kristinn Sigurðsson, Ásgeir Pétursson, Einar Baldvin Olgeirsson og Sigfús Annes Sigurhjartarson greiði allir in solidum % alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda hér fyrir réttinum, hdm. Egils Sigurgeirssonar, kr. 200.00, en hina % sakarkostnaðar greiði þeir Eggert Halldór og Hallgrímur Baldi in solidum. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 21. marz 1941. Nr. 3/1401. Loðdýraræktarfélag Kjósarhrepps (Pétur Magnússon) gegn Brynjólfi Guðmundssyni (Gunnar Þorsteinsson). Krafa um endurgreiðslu stofnfjár í loðdýraræktarfélagi. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 6. janúar þ. á., krefst algerrar sýknu og máls- kostnaðar úr hendi stefnda fyrir hæstarétti eftir mati dóms- ins. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdómsins og máls- kostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Félagsfundurinn 18. marz 1940 hafði að vísu ekki sam- kvæmt 3. gr. samþykkta félagsins heimild til að víkja stefnda úr félaginu, en með því að andæfa ekki brottvikningunni og með málshöfðun þessari hefur hann komið þannig fram, að jafna má til úrsagnar úr félaginu. Af því leiðir þegar, að hann getur ekki samkvæmt 13. og 14. gr. samþykktanna, sem tryggir lánardrottnum félagsins stofnféð, fengið stofnfé 12 sitt endurgreitt í máli þessu, og ber því að sýkna áfrýjanda af kröfu hans um greiðslu þess. Ákvæði héraðsdómsins um málskostnað í héraði ber að staðfesta, sbr. 12. gr. laga nr. 85 frá 1936, en málskostnað fyrir hæstarétti þykir rétt að láta falla niður. Loks verður að dæma stjórnendur Loðdýraræktarfélags Kjósarhrepps í 10 króna sekt til ríkissjóðs hvern þeirra sam- kvæmt 12. gr. nefndra laga fyrir að sækja ekki sáttafund, og afpláni hver þeirra sekt sína með tveggja daga varðhaldi, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Því dæmist rétt vera: Áfrýjandi, Loðdyraræktarfélag Kjósarhrepps, á að vera sýkn af kröfum stefnda, Brynjólfs Guðmunds- sonar, um endurgreiðslu stofnfjár þess, er í máli þessu greinir. Áfrýjandi greiði stefnda kr. 225.15 í málskostnað fyrir héraðsdómi, en málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. Stjórnendur Loðdýraræktarfélags Kjósarhrepps, þeir Bjarni Ólafsson, Gestur Andrésson og Ólafur Andrés- son, greiði hver um sig 10 króna sekt til ríkissjóðs, og afpláni hver þeirra sekt sína með 2 daga varðhaldi, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur aukaréttar Gullbringu- og Kjósarsýslu 21. okt. 1940. Ár 1940, mánudaginn 21. október, var í aukaþingi Gullbringu- og Kjósarsýslu, sem haldið var á skrifstofu embættisins í Hafnarfirði af sýslumanni Bergi Jónssyni, upp kveðinn dómur í fyrrgreindu máli sem dómtekið var 18. september 1940. ' Mál þetta er höfðað að undangenginni árangurslausri sáttaum- leitun með stefnu útgefinni 26. júlí 1940 af Brynjólfi Guðmunds- syni, bónda í Miðdal í Kjósarhreppi, gegn stjórn Loðdýraræktarfélags Kjósarhrepps, þeim Bjarna Ólafssyni Hvammi, Gesti Andréssyni Hálsi og Ólafi Andréssyni Neðri-Hálsi. 73 Stefnandi hefur aðallega krafizt þess, að stefndu verði fyrir hönd félagsins dæmdir til þess að greiða honum kr. 250.00 með 6% árs- vöxtum frá 16. maí 1940 til greiðsludags og málskostnað samkvæmt framlögðum reikningi eða eftir mati réttarins. Til vara hefur stefn- andi krafizt þess, að stefndu verði persónulega dæmdir til þess að greiða honum framangreinda upphæð, ásamt vöxtum, svo og máls- kostnað. Þá hefur stefnandi krafizt þess, að stefndu verði in solidum dæmdir til að greiða sektir allt að kr. 100, fyrir brot á 188 sbr. 19. grein laga nr. 85/1936. Stefndu hafa krafizt algerðrar sýknu af öllum kröfum stefnanda, og að sér verði dæmdur málskostnaður eftir mati réttarins. Málavextir eru þessir: Á aðalfundi í Loðdýraræktarfélagi Kjósarhrepps, sem haldinn var 18. marz 1940, var samþykkt eftirfarandi tillaga: „Að gefnu tilefni krefst fundurinn þess, að Brynjólfur Guðmundsson gefi skýra yfir- lýsingu um það nú þegar, hvort hann telur sig vera félagsmann eða ekki, en geri hann það ekki, verði honum tafarlaust vikið úr félag- inu.“ Var tillaga þessi samþykkt með 10 atkvæðum gegn 1 atkvæði. Á fundinum var gerð fyrirspurn til stefnanda í ofangreinda átt, en hann neitaði að gefa slíka yfirlýsingu. Með samþykkt þessari taldi stefnandi, að honum hefði verið vikið úr félaginu, og taldi sig eiga heimtingu á, að honum yrði endurgreitt stofnfé það, er hann lagði í félagið, og viðbótartillag, er hann greiddi siðar til félagsins; eða samtals umstefnda upphæð, en hon- um hafi verið neitað um það, og hafi þess vegna séð sig knúðan til þess að höfða mál þetta. Stefndu hafa hins vegar haldið fram, að stefnanda hafi ekki verið vikið úr félaginu, og hafa þeir lagt fram afrit af fundargerð stjórnarfundar í félaginu frá 11. apríl 1940, þar sem stjórnin hefur bókað, að niður fallnar væru ástæður til þess að láta koma til fram- kvæmda niðurlag ályktunar aðalfundar 18. marz 1940, um brottvikn- ingu stefnanda úr félaginu. Stefnandi hefur hins vegar haldið því fram, að honum fyrirvara- laust hafi verið vikið úr félaginu, og hefur sérstaklega bent á orða- lag tillögunnar til rökstuðnings fyrir þessari staðhæfingu sinni. Hefur hann haldið því fram, að með orðunum „nú þegar“ sé við það átt, að hann hafi verið rekinn úr félaginu á aðalfundinum, er til- lagan hafði verið samþykkt, og neitað að gefa yfirlýsingu um það, hvort hann teldi sig vera félagsmann. Í greinargerðinni á rskj. nr. 12 hefur stefnandi eindregið haldið því fram, að hann hafi allt af talið sig vera félaga í Loðdýraræktarfélagi Kjósarhrepps frá því að hann greiddi stofnfé sitt með öllum réttindum og skyldum félaga. Á hinn bóginn hefur hann í réttarhaldi 18. sept. s. 1., skýrt svo frá, að hann hafi litið svo á, að hann hafi ekki borið ábygrð á skuldbindingum 74 félagsins og það sé enn skoðun hans, vegna þess að hann hafi aldrei samþykkt neinar lántökur fyrir félagið. Enn fremur kveðst hann ekki hafa gert ráð fyrir því, að honum hefði verið boðið upp á þátt- töku í arði í félaginu, ef um slíkt hefði verið að ræða. Gætir þannig nokkurs misræmis í staðhæfingum stefnanda, en á því virðist þó ekki vera vafi, að stefnandi hafi verið félagi í Loðdyraræktarfélagi Kjósar- hrepps. Stefnandi hefur haldið því fram, að brottvikning hans úr félaginu hafi komið til framkvæmda þegar á aðalfundinum, er hann neitaði að gefa yfirlýsingu þá, sem farið var fram á. Þá hefur hann haldið því fram,. að stjórnin, hefði enga heimild haft til þess að breyta að neinu leyti ályktun aðalfundarins. Í 17. grein félagssamþykktanna er svo fyrir mælt, að lög nr. 36/1921, um samvinnufélög, nú lög nr. 46/1937, skuli, gilda um öll þau atriði, sem ekki eru tekin fram í sjálf- um samþykktum félagsins. Í 18. grein laga nr. 46/1937 er svo ákveðið, að félagsfundur hafi æðsta vald í málefnum félags með þeim hætti, sem lög ákveði og samþykktir þess. Þá hefur stefnandi vitnað til 21. greinar laga nr. 46/1937, þar sem ákveðið er, að stjórn fari með málefni félags milli funda, samkvæmt lögum og samþykktum þess. Stefnandi hefur haldið því fram með tilvísun til ofangrendra laga- greina, að af því leiði, að engin stjórnarsamþykkt eða stjórnarathöfn geti brotið í bág við löglega gerða samþykkt félagsfundar. Þá hefur hann einnig haldið því fram, að í tillögunni um brottvikningu hans sé stjórninni ekki falið á hendur neitt umboð eða veitt neitt „athafna- frelsi“ í þvi efni. Hefur stefnandi mótmælt bókun stjórnarfundarins 11. apríl 1940 sem markleysu einni með hliðsjón af framangreindum rökstuðningi. Í 8. grein laga nr. 46/1937 er svo fyrir mælt, að í samþykktum félags skuli ákveðin skilyrði fyrir úrgöngu úr félagi og ástæður, er heimili brottrekstur félagsmanna, en upp Í samþykktir Loðdýra- ræktarfélags Kjósarhrepps hafa ekki verið tekin nein ákvæði, er heimili brottrekstur manns úr félaginu. Stefnandi hefur haldið því fram, að orðaval og allt efni tillögunnar bendi í þá átt, að stjórnin hafi engin afskipti átt að hafa af brottvikningu hans, og að fundur- inn hafi sjálfur tekið endanlega ákvörðun um brottvikningu stefn- anda með samþykkt tillögunnar. Með því að fallast verður á rökstuðning stefnanda að þessu leyti og líta verður svo á, að aðalfundur hafi samkvæmt lögum úrslitavald i 'málefenum félags, telur rétturinn að stefnanda hafi verið vikið úr félaginu með framangreindri samþykkt. Koma þá til álita kröfur stefnanda um endurgreiðslu stofnfjár- tillags og viðbótartillags hans. Í 14. grein samþykkta félagsins er ákveðið, að skylt sé að greiða stofnfé félagsmanna við dauðsfall hans, flytji hann burt af félags- svæðinu, verði hann fátækrastyrksþurfi og við gjaldþrot hans. Hefur stefnandi haldið því fram, að samkvæmt eðli málsins og analogiu 14. greinar samþykktanna eigi hann heimtingu á að fá stofnféð og viðbótartillagið endurgreitt, þar sem um fullkomna lög- jöfnun sé að ræða frá því tilviki, sem hér um ræðir, og til þess ákvæðis 14. greinar samþykktanna, að félagsmaður flytji burt af félagssvæðinu. Hefur hann bent á, að það leiði af hlutarins eðli, að manni, sem vikið er brott úr félagi, sé meinað að gæta hagsmuna sinna í félaginu, og eigi hann því heimtingu á að fá það fé, sem hann hefur lagt í félagið, endurgreitt ásamt vöxtum. Með því að fallast verður á röksemdir stefnanda. verður aðalkrafa hans tekin til greina, og ber því að dæma stefifdu f. h. Loðdyra- ræktarfélags Kjósarhrepps til þess að greiða stefnanda kr. 250.00 með 6% ársvöxtum frá 16. maí 1940 til greiðsludags. Varakrafa stefnanda verður ekki tekin til greina samkvæmt framarsögðu. Samkvæmt úr- slitum málsins og með tilliti til þess, að stefndu mættu ekki eða létu mæta fyrir sáttanefnd, skulu þeira greiða kostnað málsins bæði fyrir sáttanefnd og hér fyrir réttinum, og nemur hann kr 225.15 samkvæmt framlögðum reikningum, sem koma heim við gjaldskrá Málflutnings- mannafélags Íslands, aukatekjulögin, og þar sem þeir virðast að öðru leyti hæfilegir, ber að dæma stefndu f. h. Loðdýraræktarfélags Kjósarhrepps til þess að greiða upphæð þessa. Þá hefur stefnandi krafizt þess, að stefndu verði in solidum dæmdir til þess að greiða sekt fyrir brot á sáttalöggjöfinni samkv. 188. sbr. 12. grein laga nr. 85/1936. Það er upplýst í málinu, að stefndu mættu ekki eða létu mæta á sáttafundi í málinu, og var þeim þó löglega stefnt, heldur skrifuðu nefndinni um málefnið. Með því að stefndu hafa ekki fært sönnur á, að þeir hafi haft lög- mæt forföll, ber að taka kröfu stefnanda til greina og dæma stefndu til að greiða in solidum sekt í ríkissjóð fyrir brot á sáttalöggjöfinni, og þykir hús hæfilega ákveðin 10 krónur. Málið hefur verið flutt skriflega samkvæmt samkomulagi milli aðilja. Dómarinn lætur þess getið, að hann hafi bent stefndu á að taka frest í málinu til þess að gera grein fyrir efni málsins af sinni hálfu, en þeir hafa ekki sinnt leiðbeiningum dómarans. Því dæmist rétt vera: Stefndu, stjórn Loðdýraræktarfélags Kjósarhrepps, þeir Bjarni Ólafsson, Gestur Andrésson og Ólafur Andrésson f. h. Loðdýraræktarfélags Kjósarhrepps, greiði stefnandanum, Bryn- jólfi Guðmundssyni, kr, 250.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 16. maí 1940 til greiðsludags og kostnað málsins með kr. 225.15. Bjarni Ólafsson, Gestur Andrésson og Ólafur Andrésson greiði in solidum 10 króna sekt í ríkissjóð. 16 Dóminum Þber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 21. marz 1941. Nr. 104/1940. Bæjarstjórn Siglufjarðarkaupstaðar f. h. bæj- arsjóðs (Einar B. Guðmundsson) gegn Snorra Arnfinnssyni og gagnsök (Lárus Jóhannesson). Krafa umbætur fyrir ólögmæt slit á vinnusamningi. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða dóm hefur upp kveðið Guðmundur Hannes- son, bæjarfógeti á Siglufirði. Aðaláfrýjandi, sem hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 7. nóvember f. á. skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 11. s. m., krefst aðallega algerrar sýknu, en til vara, að bætur til handa gagnáfrýjanda verði ákveðnar í hæsta lagi kr. 400.00. Enrtfremur krefst aðaláfrýjandi málskostnaðar úr hendi gagnáfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi, sem hefur að fengnu áfrýj- unarleyfi 14. janúar þ. á. áfrýjað málinu með stefnu 22. s. m., krefst þess, að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða bonum kr. 4800.00 með 6% ársvöxtum frá 9. januar 1940 til greiðsludags, kr. 553.30 í málskostnað í héraði, svo og málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Samkvæmt ástæðum þeim, er greinir í héraðsdómnum, þykir bera að staðfesta hann, þó þannig, að vaxtahæðin verði 6%. Eftir þessum málsúrslitum þykir rétt, að aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda kr. 300.00 í málskostnað fyrir hæsta- rétti. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður að öðru en því, að vaxtahæðin verði 6%. 71 Aðaláfrýjandi, bæjarstjóri Siglufjarðarkaupstaðar f. h. bæjarsjóðs, greiði gagnáfrýjanda, Snorra Arnfinns- syni, kr. 300.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Siglufjarðar 27. júlí 1940. Með stefnu, dags. 6. jan. s. l., krefst stefnandinn, hrm. Lárus Jóhannesson Rvk f. h. Snorra Arnfinnssonar, Borgarnesi, að bæjar- stjóri Siglufjarðar, Áki Jakobsson f. h. bæjarsjóðs Siglufjarðar, verði dæmdur til þess að greiða sér kr. 4800.00 með 6% ársvöxtum frá stefnubirtingardegi, 9. jan. s. l., fyrir að mjólkurbúsnefnd og bæjar- stjórn Siglufjarðar hafi ólöglega sagt umbjóðanda stefnanda (Snorra ÁArnfinnssyni) upp bústjórastarfinu við kúabú Siglufjarðarkaupstaðar á Hóli. Auk þess krefst stefnandinn, að stefndur verði dæmdur til þess að greiða sér málskostnað að skaðlausu, sem í málflutningnum er krafizt með kr. 533.30 samkv. sundurliðuðum reikningi. Stefndur krefst sýknu, og að stefnandi verði dæmdur til þess að greiða sér kr. 450.00 í málskostnað. Málavextir eru þeir, er nú skal greina. 1933 var téður Snorri Arnfinnsson ráðinn bústjóri á kúabú bæjar- ins að Hóli. Fór ráðningin fram af bæjarstjórn, en bústjórinn hafði Þó fengið fleiri atkv. mjólkurbúsnefndarmanna en aðrir umsækj- endur. 1938 fær mjólkurbúsnefndin sérstakt umboð frá bæjarstjórn til þess að semja erindisbréf fyrir bústjórann. Er erindisbréfið undirskrifað 29. marz 1938 af bústjóranum og formanni mjólkur- búsnefndar. Í þessu erindisbréfi er meðal annars ákveðið: Getur hvor aðili sagt upp starfinu með 3 mánaða fyrirvara, og sé uppsögn miðuð við 1. júni. Á mjólkurbúsnefndarfundi 2. febrúar 1939 sam- Þykkir mjólkurbúsnefndin (meiri hlutinn) að segja bústjóranum upp bústjórastarfinu frá 1. júní s. ár að telja, en fyrst 11. marz s. á. er fundargerð mjólkurbúsnefndar frá 2. febr. með uppsögninni borin undir atkvæði bæjarstjórnar, er samþykkir (meiri hlutinn) þessa uppsögn mjólkurbúsnefndar. Stefnandi heldur þvi fram, að mjólkurbúsnefndin hafi enga heimild frá bæjarstjórn haft til uppsagnarinnar. Ákvörðunarvaldið hafi verið hjá bæjarstjórn og uppsögn mjólkurbúsnefndar því þýð- ingarlaus fyrir bústjórann, fyrr en uppsögnin innan þess frests, er erindisbréfið greini, væri samþykkt af bæjarstjórn, en þrátt fyrir að mjólkurbúsnefndin segði upp 2. febr., hafi sú uppsögn eigi verið borin undir bæjarstjórn fyrr en of seint eftir erindisbréfinu, eða ekki fyrr en 11. marz s. á, Stefndur heldur þvi hins vegar fram, að mjólkurbúsnefndin hafi 18 haft fulla heimild frá bæjarstjórn til uppsagnarinnar. Fullyrðir stefndur, að „nokkru eftir“ að mjólkurbúsnefndin — með sérstöku umboði bæjarstjórnar — hafi sett bústjóra erindisbréfið 29. marz 1938, hafi bæjarstjórn veitt mjólkurbúsnefnd fullt og ótakmarkað um- boð til þess að ráða rekstri búsins á þann hátt, er henni þætti hag- kvæmast. Með þessum orðum „nokkru eftir“ viðurkennir stefndur, að mjólkurbúsnefndin hafi ekki haft þetta vald áður né fengið það með erindisbréfinu, sem gat þó verið sérstakt rannsóknar- og lög- skýringaratriði samkv. orðalagi erindisbréfsins um vald mjólkur- búsnefndar. Þessu mótmælir stefnandi og skorar á stefndan að segja til, hve nær slíkt umboð hafi verið veitt mjólkurbúsnefnd, en ekkert hefur frekar fengizt upplýst um það. Aðiljar eru sammála um, að bústjórinn hafi 1933 verið ráðinn af bæjarstjórn og um, að bæjarstjórn hafi veitt mjólkurbúsnefnd sér- stakt umboð til þess að setja erindisbréfið frá 29. marz 1938. Virðist af því mega ætla, að mjólkurbúsnefndin hafi ekki alla tíð, unz erindisbréfið var sett, haft vald til þess að ráða eða segja upp bú- stjóra mjólkurbús bæjarins, heldur bæjarstjórn ein. Kemur þá til rannsóknar, hvort bæjarstjórn hafi veitt mjólkurbúsnefnd þetta vald frá 29. marz 1938 til 2. febr. 1939. Það ætti nú að liggja í augum uppi, að stefndum hefði átt að vera auðvelt að upplýsa, hve nær á þessu tímabili bæjarstjórn hafi veitt mjólkurbúsnefnd þetta vald, en þrátt fyrir að málflutningurinn hefur gefið tilefni til þess að upp- lýsa, hve nær slíkt hafi gerzt, hafa engar sannanir komið fram í málinu í þá átt. Þvert á móti bendir afgreiðsla bæjarstjórnar 11. marz 1939 á fundargerð mjólkurbúsnefndar frá 2. febr. 1939, afgreiðsla bæjar- stjórnar á uppsögninni, frekar til hins gagnstæða. Þar kemur t. d. fram tillaga — sem að vísu var felld — um að láta uppsögnina gilda frá öðrum tíma en mjólkurbúsnefnd vildi eða hafði samþykkt, og svo er uppsögn mjólkurbúsnefndar borin undir atkvæði (fundar- gerðin með uppsögninni) og atkvæði talin með og mót. Sameinast slík afgreiðsla illa því, að fundargerð mjólkurbúsnefndar hafi aðeins. verið borin undir bæjarstjórn til athugunar, eins og stefndur heldur fram, og svipað er um fleiri fundargerðir mjólkurbúsnefndar fyrr og eftir. T. d. er fundargerð mjólkurbúsnefndar frá 1%4 1938 borin undir atkvæðagreiðslu bæjarstjórnar, og þegar núverandi bústjóri er ráðinn, er það borið undir atkvæði bæjarstjórnar. Þessu er eigi hnekkt með yfirlýsingu bæjarstjórnar á bæjarstjórnarfundi 27. febr. 1940, þar sem bæjarstjórn lýsir yfir, að mjólkurbúsnefndin „hafi haft og hafi enn fullt og ótakmarkað umboð til þess að ráða rekstri bús- ins á þann hrátt, er henni þykir hagkvæmast“ o. s. frv. Slík yfir- lýsing getur eigi sem sönnunargagn skoðazt öðru vísi en hver önnur 79 einhliða aðilja yfirlýsing, og auk þess vantar að upplýsa, hve nær mjólkurbúsnefnd var veitt slíkt vald af bæjarstjórn. Atriði þau, er hér hafa verið talin, leiða því til þeirrar ályktunar, að í málinu liggi eigi fyrir sannanir þess, að mjólkurbúsnefnd hafi haft vald til þess frá bæjarstjórn að segja upp bústjóranum, sem bæjarstjórn hafði ráðið. Samþykkt mjólkurbúsnefndar sé því í þessu efni aðeins sem tillögur um uppsögnina til bæjarstjórnar, sem svo ekki tekur málið til meðferðar fyrr en 11. marz 1939, að ekki er hægt fyrir bæjarstjórn að segja bústjóranum upp bústjórastarfinu með 3 mánaða uppsagnarfresti til 1. júní, eins og erindisbréfið til greinir. Er því uppsögn bæjarstjórnar, sem felst í fundargerð hennar 11. marz, vegna þessa dráttar of seint fram komin og ólög- leg gagnvart bústjóranum. Þá kemur til álita sú mótbára stefnds, að hinn afsetti bústjóri hafi með vanrækslu sinni á skyldustörfum sínum unnið til þess að hafa fyrirgert sýslu sinni fyrirvaralaust, og uppsögnin af þeim ástæðum væri gild. En ekkert af því, er stefndur tilfærir, sannar, að hinn afsetti bústjóri hafi vanrækt skyldustörf sin, svo að fyrirvaralausri uppsögn varði. Það verður því að telja rétt, að uppsögn mjólkurbúsnefndar og síðar bæjarstjórnar til bústjórans hafi verið óheimil, eins og málið liggur fyrir, vegna þess að uppsögn mjólkurbúsnefndar drógst svo lengi að afgreiða í bæjarstjórn, að ekki var af bæjarstjórn hægt 11. marz að segja bústjóranum upp með 3 mánaða fyrirvara til 1. júní s. ár, og að bústjóranum beri því bætur fyrir. En með tilliti til þess, að hinn afsetti bústjóri, Snorri Arnfinnsson, hefur eigi verið at- vinnulaus frá 1. júní 1939, þykir rétt að færa skaðabótakröfu hans niður í 3000 kr. með 5% vöxtum frá 9. janúar 1940, sem greiðast stefnanda. Í málskostnað er hæfilegt eftir úrslitum málsins, að stefndur greiði stefanda 400 kr. Því dæmist rétt vera: Stefndur, bæjarstjóri Siglufjarðar, Áki Jakobsson Siglufirði, f. h. bæjarsjóðs Siglufjarðar, greiði stefnandanum, hrm. Lárusi Jóhannessyni Rvk f. h. Snorra Arnfinnssonar Borgarnesi, 3000 kr. með 5% vöxtum frá 9. jan. 1940 og 400 kr. í málskostnað, en stefndur sé sýkn af frekari kröfum. Dóminum að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 80 Laugardaginn 22. marz 1941. Kærumálið nr. 2/1941. Georg Magnússon Segn Níelsi P. Dungal og Ásmundi Guðmundssyni. Setudómari hrm. Einar B. Guðmundsson í stað hrd. Þórðar Eyjólfssonar. Um skyldu vitnis til staðfestingar á skýrslu sinni. Dómur hæstaréttar. Úrskurð í máli þessu kvað Björn Þórðarson lögmaður upp í bæjarþingi Reykjavikur þann 27. febr. þ. á. Egill Sigurgeirsson héraðsdómsmálflutningsmaður, sem sótti dómþing þetta af hendi sóknaraðilja, flutti þar fram þá ósk hans, að úrskurðurinn yrði kærður til hæstaréttar, að því er ætla verður, til að fá honum hrundið, enda þótt engar kröfur eða málsútlistun af hendi sóknaraðilja hafi fram komið. Af hendi varnaðaraðilja hafa hvorki verið hafðar uppi í málinu kröfur né greinargerð. Sakarefni sóknaraðilja, Georgs Magnússonar, á hendur stefnda, prófessor Níelsi P. Dungal, eru þau, að prófessorinn hafi viðhaft meiðyrði um sóknaraðilja í kennslustund, varnað honum návistar í kennslustund og loks svipt hann möguleika til að ganga undir próf í læknisfræði. Hefur sóknaraðili krafizt þess í aðalmálinu, að stefndi verði af þessum sökum dæmdur til refsingar, svo og til skaðabóta fyrir röskun á stöðu og högum sóknaraðilja. Spurningar sóknaraðilja og svör varnaðaraðilja, Ásmundar prófessors Guðmundssonar, í vitnamáli þessu virðast ekki geta skipt máli um úrslit greinds sakarefnis, og þykir því mega stað- festa hinn áfrýjaða úrskurð. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður. Meðferð vitnamáls þessa fyrir héraðsdómi er mjög at- hugaverð. Við vitnaleiðslu varnaraðilja, er fram fór 229. febrúar f. á., leiðbeindi vitnadómarinn hvorki sóknaraðilja, sem sótti dómþing sjálfur og er ólöglærður maður, um spurningar hans til varnaraðilja, né benti sóknaraðilja á, 81 að hann gæti krafizt úrskurðar dómarans um skyldu varnar- aðilja til að svara spurningum, er hann taldist undan að leysa úr. Enn fremur átti dómarinn að spyrja varnaraðilja, sem einnig er ólöglærður, um það, á hverju hann reisti synj- un sína um að staðfesta vitnaskýrsluna með eiði, og leið- beina honum í því efni. Eftir að sóknaraðili hafði krafizt úrskurðar dómarans um skyldu varnaraðilja til eiðfestingar. tók dómarinn málið ekki til úrskurðar, heldur veitti aðiljum fresti í því, og var það ekki fyrr en 20. febrúar þ. á., að dóm- arinn að kröfu sóknaraðilja tók greint atriði til úrskurðar. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Málskostnaður í hæstarétti fellur niður. Úrskurður bæjarþings Reykjavíkur 27. febrúar 1941. Mál þetta hefur höfðað stefnandi, Georg stúdent Magnússon, út af ummælum, er hann telur stefndan, Niels P. Dungal prófessor, hafa viðhaft í kennslustund í háskólanum á tímabilinu $4,—1%, 1938. Samkv. fyrirkalli stefnanda kom Ásmundur prófessor Guðmunds- son hér fyrir réttinn sem vitni 22. febrúar f. á., og voru þá lagðar fyrir vitnið nokkrar spurningar, stilaðar af stefnanda, og svaraði vitnið þeim, án þess að óska úrskurðar dómarans um skyldu sína til þess. Stefnandi krafðist þess, að vitnið ynni eið að framburði sinum og vitnið krafðist einnig úrskurðar um skyldu sína til þess. Hinn reglulegi dómari sat ekki sjálfur í réttinum í þetta sinn, og úrskurður var ekki felldur þá, og málsaðiljar hafa stöðugt haft hjá sér skjöl málsins síðan. Nú hefur stefnandi endurtekið kröfu sína og afhent réttinum skjölin. Við athugun þeirra kemur í ljós, að spurningarnar lúta ekki að ummælum þeim, sem stefnt er út af, heldur varða þær önnur efni og annan vettvang og tíma. Framburður vitnisins virðist því ekki hafa þýðingu fyrir þetta mál, eins og það liggur fyrir, og verður vitnið þá ekki, samanber 125. gr. 3. tölulið einkamálalaganna, skyldað til að staðfesta framburðinn með eiði Því úrskurðast: Vitninu, Ásmundi prófessor Guðmundssyni, er ekki skylt að staðfesta með eiði framburð sinn hér fyrir réttinum 92. febrúar 1940. 82 Föstudaginn 4. april 1941. Nr. 13/1940. Kristján Kristjánsson (Lárus Jóhannesson) gegn Sveini Brynjólfssyni (Enginn). Bótakrafa vegna ólögmætra slita á vinnusamningi. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sent skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 23. febr. 1940, hefur krafizt sýknu af kröfum stefnda í máli þessu og málskostnaðar fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi sótti dóm, er mál þetta var þingfest og fjórum sinnum síðar, er því var fresað, en 31. f. m., er málið var tekið til dóms, kom enginn af hendi hans. Hefur málið því verið sótt skriflega, og er dæmt eftir framlögðum skjölum. Að vísu verður að telja áfrýjanda hafa mælt þau orð við stefnda í sennu aðilja þann 27. ágúst 1938, sem í héraðsdómi getur. En stefndi verður þó ekki talinn hafa haft heimild til að leggja þann skilning í þau, að áfrýjandi ætlaðist til þess, að hann færi þegar alfarinn úr vinnunni, enda var stefnda innan handar að krefja áfrýjanda þegar yfirlýsingar um það, hvort orðin skyldi skilja á þann veg, en það gerði stefndi ekki. Verður því að sýkna áfrýjanda af kröfum stefnda í máli þessu. Eftir atvikum þykir rétt að staðfesta málskostnaðarák væði héraðsdómsins. En eftir málalokum fyrir hæstarétti verður að dæma stefnda til þess að greiða áfrýjanda málskostnað hér fyrir dómi, er ákveðst 200 krónur. Héraðsdómarinn, Sigurður bæjarfógeti Eggerz á Akur- eyri, sem farið hefur með mál þetta og dæmt í héraði, hefur leyft málflytjendum, þeim Birni Halldórssyni og Jóni Sveins- syni málflutningsmönnum, að leggja fram í dóm tvö skrif- leg sóknarskjöl og varnar hvorum, án þess að dómari hefði ákveðið eftir framlagningu fyrra sóknarskjals og varnar, hvort mál skyldi flytja skriflega eða munnlega, eins og boðið er í 109. gr. laga nr. 85/1936. Fresti fengu málflytj- 83 endur hvor um sig á vixl, eins og fyrr tíðkaðist í skriflegum málflutningi, en ekki til sameiginlegrar notkunar, svo sem boðið er í 110. og 111. gr. téðra laga, nema að litlu leyti. Loksins er, að því er virðist, ákveðinn munnlegur málflutn- ingur eftir að málflytjendur hafa fvísvar hvor sótt og varið mál skriflega, og því í rauninni lokið flutningi þess skrif- lega samkvæmt ákvæðum 110. gr. nefndra laga. Með þessum hætti hafa bæði dómari og málflytjendur sniðgengið ákvæði margnefndra laga um flutning einkamála í héraði, til þarf- lauss dráttar á máli og aflagafærslu lögmætra dómskapa- reglna. Verður að átelja bæði dómara og málflytjendur fyrir slíka þingsafglöpun, en ekki þykir nægileg ástæða að þessu sinni til þess að beita refsiákvæðum 3. málsgr. 34. eða 2. málsgr. sbr. 3. tölul. 1. málsgr. 188. gr. laga nr. 85/1936. Mál þetta var þingfest í júnímánuði 1940. Síðan hafa mál- flytjendur frestað því alls 9 mánuði, enda þótt það sé óvenju- lega óbrotið og umfangslitið og án þess að nokkurra nýrra gagna hafi verið aflað, er nokkurn verulegan tíma gat tekið að fá. Verður að átelja málflytjanda áfrýjanda, Lárus Jó- hannessson hæstaréttarmálflutningsmann, fyrir þenna óþarfa drátt á málinu. Því dæmist rétt vera: Áfrýjandi, Kristján Kristjánsson, á að vera sýkn af kröfum stefnda, Sveins Brynjólfssonar, í máli þessu. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms á að vera óraskað. Stefndi greiði áfrýjanda 200 krónur í málskostnað f yrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Akureyrar 4. desember 1939. Mál þetta hefur höfðað Sveinn Brynjólfsson bifreiðarstjóri fyrir bæjarþingi Akureyrar með stefnu dags. 22. april 1939 gegn Kristjáni Kristjánssyni bifreiðaeiganda Akureyri til greiðslu á skaðabótum fyrir fyrirvaralausan brottrekstur stefnanda úr þjónustu sinni. Stefnandinn segist undanfarin ár hafa verið mánaðarmaður við bifreiðakeyrslu hjá stefnda. Í fyrra sumar segist hann hafa ráðizt til stefnds upp á kr. 315.00 á mánuði, og taldi víst, að ráðningin hefði átt að gilda til haustsins. Hjá stefnda vann hann til 27. ágúst, en var þá, að því hann segir, rekinn burt, af því hann neitaði að sækja 84 sand til húsbygginga á sunnudagsmorgni. Stefnandinn gerir kröfu til, að stefndur greiði sér mánaðarkaup, kr. 315.00, ásamt 6% árs- vöxtum frá 1. okt. 1938. Enn krefst hann málskostnaðar, en sam- kvæmt framlögðum reikningi er hann gerður kr. 86.70 aurar. Stefndi neitar öllum kröfum stefnanda og krefst sýknu, en í málskostnað kr. 65.00. Stefndi neitar að hafa sagt stefnandanum upp vinnunni. Segist aðeins hafa verið stórorður við hann, en það sé annað en uppsögn. Á laugardaginn 29. ágúst virðast orðaskiptin hafa átt sér stað á milli stefnda og stefnandans, en stefndi beið til mánudagsins með að fá bifreiðarstjóra til að keyra bifreiðina, en er stefnandinn kom ekki, þá tók hann annan mann. Hann segir, að stefnandinn hafi átt að sækja 2 bila með spekksandi á sunnudagsmorgunn, og hafi hann verið skyldur að gera það gegn aukaborgun. Þá heldur stefndur því fram, að stefnandinn hafi haft önnur störf en bilstjórastörf með höndum, og segir meðal annars, að hann hafi keyrt til skiptis vöruflutningabíl eða fólksbil og stundum unnið önnur störf. Þungamiðja starfsins virðist þó hafa verið bilkeyrsla, sbr. og kaupið, sem er ákveðið í réttarskj. 3 b. síðustu línu, svarar til kaups bifreiðarstjóra. Vitnið Ásgrímur Garibaldason hefur borið, sbr. réttarskj. 7, að stefndur hafi í tilgreint skipti viðhaft meðal annars þessi orð: „og ef hann vildi ekki gera það, sem hann var beðinn, mætti hann fara til andskotans“. Þessum orðum er ekki sérstaklega mótmælt, og þar sem vitnis- burðurinn er tekinn gildur, sem eiðfestur væri, virðist mega ganga tit frá, að orðin hafi fallið á þessa leið. Vitnið og tvö önnur vitni, sem hlýddu á samtal stefnda og stefnandans, hafa að vísu haldið því fram, að þau hafi ekki skilið ummæli stefnda sem uppsögn, enda hafur og stefndur haldið þvi fram, að hann hafi beðið til mánudags til þess að ráða mann í staðinn fyrir stefnandann. Rétturinn verður nú að lita svo á, að jafnvel þó engin vissa sé fyrir því, að stefndur hafi ætlað að segja stefnandanum upp starf- inu, þá hafi stefnandinn haft rétt til að skilja hin tilvitnuðu ummæli stefnda sem uppsögn. Og þar sem stefnandinn hafði gegnt starfinu í 3 mánuði, er hann var látinn víkja frá því, þá virðist honum samkvæmt réttarskj. 3. 12. gr. bera Í mánaðar uppsagnarfrestur. Og þar sem stefnandinn var eigi skyldur að reka það erindi á sunnudagsmorgni, sem honum var falið að gera, með því að það samrýmist eigi helgidagalöggjöfinni, en þar sem hann átti mánaðaruppsagnarfrest, auk þess eigi sannað, að hann hafi eigi skaðazt á burtrekstrinum, þá ber að taka kröfu stefnandans til greina og dæma stefnda til að greiða honum kr. 315.00, ásamt 6% ársvöxtum frá 1. okt. 1938 til greiðsludags. Málskostnaður þykir rétt eftir atvikum, að falli niður. 85 Því dæmist rétt vera: Stefndur, Kristján Kristjánsson, bifreiðaeigandi Akureyri, greiði stefnandanum, Sveini Brynjólfssyni bifreiðarstjóra, Akur- eyri, kr. 315.00, ásamt 6% ársvöxtum frá 1. okt. 1938 til greiðslu- dags. Málskostnaður fellur niður. Dóminum að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 4. april 1941. Nr. 102/1940. Stefán Thorarensen (Lárus Fjeldsted) Segn Kristni P. Briem (cand. jur. Einar Ásmundsson). Krafa um riftingu á lausafjárkaupum og um bætur vegna galla á seldum hlut. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaði dómur er upp kveðinn af Birni lögmanni Þórðarson. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 7. nóvember f. á., gerir hér fyrir dómi sömu kröfur og í héraði. Enn fremur krefst hann málskostnaðar úr hendi stefnda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar dómsins og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Þegar litið er á það, að refahirðir stefnda lýsti yfir þvi, að tæfan Gríma hafi gengið í marz 1938, þá verður ekki talin fram komin sönnun þess, að stefndi hafa haft ástæðu til að ætla tæfu þessa ófrjóa, þegar kaup aðilja gerðust, og verður málið því ekki dæmt áfrýjanda í vil á þeim grundvelli, að stefndi hafi vitandi eða gálaust leynt hann göllum á tæf- unni. Áfrýjandi kveður, að refahirðir sinn hafi veitt því athygli, nokkru eftir að Gríma var komin í refabúið í Salt- vík, að kynfæri hennar væru ekki í lagi, og að óvíst væri, 86 hvort hún gæti átt afkvæmi. Segist áfrýjandi hafa tilkynnt stefnda álit refahirðisins þá þegar, en gegn eindregnum mót- mælum stefnda verður ekki talið í ljós leitt, að áfrýjandi hafi hreyft við hann athugasemdum vegna galla á tæfunni fyrr en í bréfi 22. maí 1939, að hann krafðist riftunar á kaup- unum. Þessi viðvörun áfrýjanda er of seint fram borin, og verður því samkvæmt 52. gr. laga nr. 39/1922 að taka kröfu stefnda um sýknu í málinu til greina. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Mál þetta var þingfest 7. september 1939, og lagði stefn- andi, áfrýjandi hér fyrir dómi, þá fram greinargerð í mál- inu. Þann 19. október s. á., leggur stefndi fram greinargerð af sinni hendi. Hefði þá átt að ákveða, hvort málið skyldi flytja munnlega eða skriflega samkvæmt 109. gr. laga nr. 85/1936 og veita aðiljum hæfilegan og sameiginlegan frest til gagnasöfnunar. Í stað þess fær stefnandi nú frest til 25. janúar 1940, og leggur þá fram framhaldsgreinargerð. Síðan fær stefndi frest til 22. febrúar s. á. og leggur þá fram fram- haldsgreinargerð. Loks í þinghaldi 18. apríl s. á. er skrif- legur flutningur málsins ákveðinn. Skiptast aðiljar síðan sóknarskjölum og varnar þann 9. mai, 27. júní og 5. sept- ember s. á., en 26. s. m. er málið loks tekið til dóms, eftir að bókuð höfðu verið mótmæli af hálfu stefnanda við sið- ustu vörn stefnda. Þessi málsmeðferð, sem mjög horfir máli til tafa, fer í bága við ákvæði 109. og 110. gr. laga nr. 85/1936, og verður að átelja bæði héraðsdómarann, Björn Þórðarson lögmann, og hæstaréttarmálflutningsmennina Lárus Fjeldsted og Eggert Claessen, sem ráðið hafa flutn- ingi málsins fyrir hönd aðilja í héraði, fyrir hana, en eigi þykir þó að þessu sinni nægileg ástæða til að beita refsi- ákvæðum 3. málsgr. 34. gr. og 2. málsgr. sbr. 3. tölul. 1. málsgr. 188. gr. laga nr. 85/1936. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður í hæstarétti falli niður. 87 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 18. okt. 1940. Mál þetta, sem dómtekið var 26. f. m., er skv. samkomulagi máls- aðilja höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 1. ágúst Í. á. af Stefáni Thorarensen lyfsala, hér í bæ, gegn Kristni Briem kaup- manni, Sauðárkróki. Gerir stefnandi þær kröfur, að stefndur endur- greiði honum andvirði læðu, að upphæð kr. 500.00, ásamt 6% árs- vöxtum frá 1. des. 1938 til greiðsludags, gegn afhendingu læðunn- ar, að stefndur endurgreiði honum fyrir fóðurkostnað, hirðingu, lyf og búrleigu kr. 10.00 á mánuði, talið frá 1. des. 1938 og þar til hann tekur við tófunni, að stefndur greiði honum kr. 1500.00 í skaðabætur fyrir gróðatap, vegna þess að læðan reyndist tvíkynja og gat ekki átt hvolpa, og loks að honum verði dæmdur málskostn- aður að skaðlausu. Þá hefur stefnandi í rekstri málsins bætt við þeirri kröfu, að honum verði fyrir 1940 tildæmdar kr. 1500.00 í skaðabætur fyrir að tæfan hafi ekki getað átt hvolpa. Stefndur krefst algerðrar sýknu af kröfum stefnanda í málinu og málskostnaðar eftir mati réttarins. Tildrög málsins eru þau, að með kaupsamningi, dags. 27. ágúst 1938, seldi stefndur stefnanda 6 pör silfurrefa fyrir kr. 1200.00 parið og tvær fullorðnar silfurrefalæður, Evu 43 K, er hlotið hafði 1. verðlaun bæði hér á landi og í Noregi, fyrir kr. 600.00, og Grimu 9 L, alsilfur, fyrir kr. 500.00. Skyldu dýrin vera afhent í nóvember (að aflokinni refasýningu, ef haldin yrði) og greiðast við afhend- ingu á Sauðárkróki. Sending þaðan skyldi fara fram á ábyrgð kaup- anda. Voru dýrin síðan afhent og greidd á tilsettum tíma. Stefnandi heldur því fram, að þar sem stefndur hafi ekki feng- izf til að afhenda dýrin, fyrr en seint að kvöldi til í myrkri, hafi menn þeir, sem hann hafi sent til að sækja dýrin, ekki getað rann- sakað þau þá. Hins vegar hafi þeir orðið að fara suður strax um kvöldið vegna slæms veðurútlits. Skoðun á dýrunum hafi því ekki getað farið fram, fyrr en þau voru komin til sinna nýju heimkynna að Saltvík á Kjalarnesi. En litlu eftir að dýrin hafi verið komin Þangað, kveður stefnandi, að refahirðir hans hafi haft orð á þvi við sig, að kynfærin á Grímu 9 L væru öðruvísi en gerðist á kven- dýrum, og að spenarnir væru svo litlir, að það liti ekki út fyrir, að dýrið hefði verið sogið. Hafi hann talið það mjög vafasamt, hvort slík tófa gæti átt afkvæmi. Stefnandi kveður sig hafa til- kynnt stefndum þetta álit refahirðisins, en stefndur þvertekið fyrir, að þetta gæti verið satt. Um veturinn hafi tófa þessi ekki viljað para sig og hafi hún þá verið innsprautuð með „hormonpræparati“, sem í flestum tilfellum framkalli vilja hjá kvendýrum til pörunar, en innsprautingin hafi engin áhrif haft á dýr þetta. Hafi hann því fengið tvo dýralækna til að athuga tófuna, og sýni vottorð þeirra, að tófa þessi sé tvikynja og geti ekki átt afkvæmi, og hafi, að því er virðist, aldrei átt. Heldur stefnandi því fram, að tófa þessi hafi, 88 eins og verð hennar, kr. 500.00, bendi til, verið seld honum sem fyrsta flokks dýr til undaneldis, og hafi það verið tekið sérstak- lega fram við sig, að tófan hefði tvisvar sinnum átt hvolpa. Stefnd- ur hafi með þessu vanefnt skyldu sina verulega, og hafi stefnandi því krafizt þess, að stefndur tæki við tófunni aftur, endurgreiddi stefnanda verð hennar, greiddi allan kostnað, er hann hefði hafi af henni, og bætur fyrir ágóðamissi. En þar eð stefndur hefur verið ófáanlegur til þessa, sé mál þetta höfðað, og gerðar í því framan- greindar kröfur. Stefndur heldur því fram, að Gríma 9 L hafi átt hvolpa, á meðan hún var í eigu hans, og hafi hún hagað sér að öllu leyti eðlilega. Veturinn 1937—38 hafi hún að vísu ekki átt hvolpa, en það stafi af því, að notaður hafi verið handa henni refur, sem hafi verið farinn að dofna. Stefndur segir, að menn þeir, er sækja áttu Grímu, hafi komið 9. nóvember að áliðnum degi eða stuttu fyrir myrkur til Sauðárkróks. Hafi þá staðið yfir refasýning sú, er um ræði í kaupsamningnum. Þar sem myrkur hafi verið skollið yfir, er refa- sýningin var úti, hafi hann færzt undan að afhenda dýrin þá og viljað biða næsta dags. Það hafi sendimenn stefnanda alls ekki viljað. Hafi þá dýrin verið afhent um nóttina við rafljós og á á- byrgð kaupanda. Stefndur telur ósannað, að Gríma sé tvíkynja eða ófrjó, enda sé það með öllu óþekkt innan silfurrefaræktar heims- ins, að silfurrefalæða, sem átt hafi hvolpa, breytist síðar í tvíkynja afbrigði. Hitt komi oft fyrir, að ár falli úr, án þess að læður fái fang, þó að þær gangi, og sé það talið eðlilegt. Þá þverri og frjó- semi silfurrefalæða með aldrinum. — Þá heldur stefndur því fram, að eins og samningurinn frá 27. ágúst 1938 beri með sér, hafi hann ekki tekið ábyrgð á læðunni sem undaneldisdýri, enda sé það eigi venja hér á landi, að seljandi taki á sig slíka ábyrgð í viðskiptum um silfurrefi. — Loks telur stefndur, að þó að svo yrði litið á, að Gríma væri ófrjó og tvíkynja og að hann bæri ábyrgð á þeim galla, þá séu allar kröfur á hendur honum niður fallnar, þar eð stefn- andi hafi ekki tilkynnt honum um gallann nógu snemma. Mót- mælir stefndur því eindregið, að stefnandi hafi tilkynnt honum nokkuð um ástand Grimu um miðjan vetur 1938—39 og hafi hann ekki gert það fyrr en um vorið 1939. Í málinu hafa verið lögð fram vottorð tveggja refahirða stefnds, þeirra Lars Oleivsgard og Páls Stefánssonar. Segir Oleivsgard í vottorði sínu, sem dags. er 12. sept. f. á. og staðf. 30. marz þ. á., að Gríma hafi árið 1935 átt 4 hvolpa. Hafi þeir allir lifað, og tveir þeirra verið siðar seldir burtu. Árið 1936 hafi Gríma fætt tvo hvolpa, en báðir drepizt, og því ekki komið til merkingar Loðdýra- ræktarfélags Íslands það ár, sem hafi verið fyrsta merkingarár fé- lagsins. Ástæðan fyrir því, að hvolparnir hafi drepizt, hafi verið sú, að vont kjöt hafi verið notað til fóðurs um þetta leyti. Oleivs- 89 gard kveðst hafa verið sjónarvottur að því í bæði skiptin, þegar Gríma gaut. Um fengi- og gottiímann hafi hún hagað sér alveg eins og aðrar silfurrefalæður búsins. Við staðfestingu vottorðs þessa bar Oleivsgard það, að hann hefði um fengitiímann 1937 skoðað getnað- arfæri Grimu daglega og ekki orðið var við nein missmíði, en ekki 1938, þar eð hann hafi þá ekki verið starfsmaður hjá stefndum. —- Páll Stefánsson segir í vottorði sínu, sem dagsett er 13. sept. f. á. og staðfest 30. marz þ. á., að hann muni greinilega, að Gríma 9 L hafi um vorið 1935 fætt nokkra hvolpa, fimm eftir því, sem hann minnir. Eysteinn Bjarnason f. h. refabúsins á Reynistað í Skaga- firði og Sigurður Guðmundsson á Syðra-Vatni í Lýtingsstaðahreppi hafa gefið vottorð og staðfest þau 30. marz þ. á., þess efnis, að silfurrefum, er þeir hafi keypt af stefndum, hafi fylgt ættarbókar- vottorð, þar sem silfurrefirnir eru taldir vera komnir af Grimu 9 L. — Þá hefur Egill Helgason, sem var vetrarmaður og vann í refa- búi stefnds veturinn 1937—1938, gefið vottorð, dagsett 23. nóv. f. á., en staðfest 30. marz þ. á. Í því segir hann: „Ég man það greinilega, að silfurrefalæðan Gríma 9 L gekk seint í marzmánuði, og var notaður handa henni refur, sem nefndur var Uggi. Sam- farir dýranna voru stuttar, enda var búið að nota þennan ref mikið þá yfir fengitímann, og var hann farinn að dofna.“ Við staðfestingu vottorðs þessa bar Egill það, að hann viti ekki til, að kynfæri Grímu hafi á nokkurn hátt verið óeðlileg eða frábrugðin kynfær- um annarra silfurrefalæða á búinu þann tíma, sem hann var starfs- maður við refabú stefnds. Jakob Sterri, refahirðir hjá stefnanda, hefur gefið vottorð, dags. 15. nóv. f. á. og staðfest 14. marz þ. á., um það, að stuttu eftir að dýrin hafi komið til Saltvíkur, hafi hann skoðað þau og hafi hann þá strax tekið eftir því, að kynfærin á Grimu 9 L hafi verið öðru- vísi en algengt sé á kvendýrum, og enn fremur, að brjóstvörturnar væru einkennilega litlar. Vitnisburður Jakobs Sterri hefur lítið sönnunargildi í máli þessu, þar eð hann, sem er í þjónustu stefnanda, hefur borið stefnanda í hag, enda er tími sá, er vitni þetta kveðst hafa orðið vart við galla á Grímu, næsta óákveðinn. Þrir dýralæknar, þeir Bragi Steingrímsson, Ásgeir Einarsson og Jón Pálsson, sem skoðað hafa Grímu, telja, að hún sé ófrjó og óhæf til undaneldis. Ásgeir telur hana enn fremur vera tvíkynja afbrigði. Jón telur afasamt, hvort hægt sé að kyngreina hana, og kveðst ekki geta dæmt um, hve nær hún hafi orðið ófrjó, en myndi telja lík- legast, að hún hafi aldrei átt hvolpa. Bragi telur, að slíkar breyt- ingar, sem orðið hafi á Grímu, séu lengi að myndast. Fjórði dýra- læknirinn, Hannes Jónsson, sem ekki hefur skoðað Grímu, telur það mjög ósennilegt, að læða, sem eitt sinn hafi átt hvolpa, breyt- ist síðar og verði tvíkynja og þar af leiðandi ófrjó. 90 Vitnisburður dýralæknanna um ástand Grímu, þegar þeir skoð- uðu hana, þykja ekki óyggjandi sönnun um ástand hennar þá, þar sem þeir athuguðu hana sitt í hvert skipti eftir beiðni stefnanda, og án þess að nokkur væri viðstaddur af hendi stefnds, enda ber dýralæknunum ekki í öllu saman. Þá skoðuðu dýralæknarnir ekki Grímu fyrr en löngu eftir afhendingu hennar til stefnanda 9. nóv. 1938 (fyrsta skoðun dýralæknis fór ekki fram fyrr en ca. 4 mán- uðum eftir afhendinguna). Gegn eindregnum mótmælum stefnds þykir þá stefnandi ekki hafa sannað, að Gríma hafi verið ófrjó og óhæf til undaneldis eða á nokkurn hátt verið farin að verða óeðli- leg og kynfæri hennar að byrja að breytast, þegar afhending henn- ar fór fram. Að vísu hefur stefndur viðurkennt það, að Gríma hafi hvorki átt yrðlinga 1937 né 1938, en því er líka ómótmælt, að það komi mjög oft fyrir, að silfurrefatæfur fæði ekki yrðlinga ár og ár. Þá ber enn fremur að gæta þess, að stefnandi tilkynnti ekki stefnd- um, svo sannað sé, um galla á Grímu, fyrr en um vorið 1939, þó að hann haldi því fram, að hann hafi fengið vitneskju um þá þegar stuttu eftir afhendingu hennar. Að þessu athuguðu þykir verða að sýkna stefndan af kröfum stefnanda í máli þessu. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Kristinn Briem, skal vera sýkn af kröfum stefn- anda, Stefáns Thorarensen, í máli þessu. Málskostnaður falli niður. Miðvikudaginn 23. april 1941. Nr. 28/1941. Réttvísin (Gunnar Þorsteinsson) gegn Sigurði Benediktssyni (Pétur Magnússon). Ákæra fyrir hvatning til glæps og tilboð um gjald fyrir fram- kvæmd hans. Dómur hæstaréttar. Samkvæmt ástæðum þeim, er greinir í héraðsdóminum, ber að staðfesta hann. Samkvæmt þessum úrslitum ber að leggja allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar á ríkissjóð, þar á meðal málflutn- 91 ingslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 100 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Allur áfrýjunarkostnaður sakarinnar greiðist úr rík- issjóði, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækj- anda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarmálflutn- ingsmannanna Gunnars Þorsteinssonar og Péturs Magnússonar, 100 krónur til hvors. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 8. febrúar 1941. Ár 1941, laugardaginn 8. febrúar, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í bæjarþingstofunni af Jónatan Hallvarðssyni saka- dómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 335/1941: Réttvísin gegn Sigurði Benediktssyni. Málið er höfðað gegn ákærða að fyrirlagi dómsmálaráðnuneytis- ins fyrir brot gegn 10. kafla og 18. kafla almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Það var dómtekið hinn 6. þ. m. Ákærði er Sigurður Benediktsson póstafgreiðslumaður, til heim- ilis að Grettisgötu 69 hér í bænum, nú gæzlufangi í fangahúsinu, fæddur 3. ágúst 1905 í Keldudal í Hegranesi. Hegningarvottorð hans er svo látandi: 1929 7% Sætt, 25. kr. sekt fyrir brot gegn lögreglusamþykkt. 1930 *4o Dómur lögregluréttar Reykjavíkur, 150 kr. sekt, sviptur ökuskírteini í 8 mánuði og greiði skaðabætur, kr. 1825.25, fyrir brot á áfengislögunum og bifreiðalögunum. 1940 16) Sætt, 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Hinn 15. janúar s. 1. afhenti brezka herstjórnin ákærða til em- bættisins. Var hann ákærður af herstjórninni um tilraun til skemmd- arstarfsemi, og hafði verið í haldi hennar frá því sunnudagsmorg- uninn 29. desember. Gögn þau, er herstjórnin afhenti til stuðnings ákærunni, voru framburðir tveggja vitna, er bæði voru skipverjar á brezka skip- inu Lesto. Voru þeir teknir af brezka aðalkonsúlatinu hér í bæn- um og höfðu verið staðfestir með eiði. Framburðir vitnanna eru svo hljóðandi: Affidavit-Concerning an alleged attempt to induce certain mem- bers of the crew of the British Steamship „Lesto“ to damage the ship. I John Grav, fireman, of 25, Scotstown Street, Whiteinch, Glas- gow, make oath and say as follows: 92 -T am a fireman on board the British Steamship „Lesto“ at pre- sent lying in Reykjavík Harbour. Í went ashore in company with Thomas Kelly about 7 p. m. on Dec. 25th 1940 and at about mid- night on the pavement outside the Hekla Hotel we were appro- ached by two ecivilians who asked us in English whether we were English. We both replied that we were Scotch. He asked „Do you like the English.“ Becoming suspicious we replied „No“, and they both seemd pleased. They clapped us on the shoulders and invited us to go to their respective apartments. Ás we wished to remain to- gether, we refused. One of them, who wore glasses, took off one of his cufflinks, and gave it to me to weare as a stud as I had lost mine. The other eivilian went off to look for a taxi but did not come back. The first civilian then took us through a wooden gate and closed it, he then produced a bottle of Cognac and took out the cork with a sheath-knife and offered us drinks. Í accepted but he himself took none. He said „lreland great country, Scotland good, England no good“, clicked his heels and gave the Nazi Salute. He put his arms on our shoulders and sang something we took to be a German marching song. He repeated his remarks about Eng- land, Scotland and Ireland several times, and said he kept his knife for the English. He then went over to the Taxi office oppo- site and got a taxi and took us to his apartment. There he took mv jacket off and took my knife and stuck it in the corner of a picture. He took out his own knife and made slashes in the air in íront of my face, saying: „This is how we kill English“. Then he put his knife away and said, „You like to see German Pictures?“ and showed us a magazine containing portraits of Hitler and Ribbentrop. He asked if we would like to hear German talk and switched on his wireless set onto some foreign station. Shortly after he said that de Valera was a great man and Ireland a great country. He said, „Ireland no bomb: Scotland may be: English destroy“, and spat on carpet, gave the Nazi Salute and shouted, „We will conquer“. During this Kelly said he was an Trishman. The man then said, pointing to each of us. „You Shotch, you Irish, can you blow up ship“. We replied „Why“. He said, „Two thousand Kroner, you blow up ship“. We asked where was the money. He told us to meet him at 7 p.m. on Sunday night at the Hekla square to make arrangements. We then left and reported the matter to the military Police, It was then about 1—15 a. m., and about 15 minutes after we had left the house. (signed) John Gray. Swore at the British Conulate General, Reykjavík, on the 29th Day of December 1940 before me, (signed) F. M. Shepherd, M.B.E. H.B.M. Consul General. 93 Affidavit-Concerning an alleged attempt to induce certain mem- bers of the crew of the British steamship „Lesto“ to damage the ship. I Thomas Kelly, firman, c/o Mrs. Madden, 17 Forestfield Street, Glasgow, make oath and say as follows: Í am a fireman on board the British Steamship „Lesto“ at present lying in Reykjavík Harbour. Í went ashore with John Grav about 7 p.m. on the evening of Dec. 2óth. 1940 and remained with him until we returned to the ship in the early morning of Des. 26th. I have read the affidavit made by John Grav concerning what happened between approximately midnight and 1—15 a.m. on that night, and confirm that it is in all respects true and accurate. (signed) Thomas Kelly, Sworn at the British Consulate General, Reykjavík, on the 29th day of December 1940, before me. (signed) F. M. Shepherd, M.B.E. H.B.M. Consul General. Framburðir vitnanna eru í þýðingu löggilts skjalaþýðanda svo hljóðandi: Eiðfest yfirlýsing um, að því er haldið er fram, tilraun til þess að fá tiltekna skipsmenn af brezka gufuskipinu Lesto til að valda skemmdum á skipinu. Ég, John Gray, kyndari, til heimilis í 25 Scotstown Street, Glasgow, sver og segi sem hér greinir: Ég er kyndari á brezka gufuskipinu Lesto, semí svipinn liggur í Reykjavíkurhöfn. Ég fór í land, ásamt Thomas Kelly, nálægt kl. 7 s. d. þann 25. desember 1940, og um miðnætti komu til okkar á stéttinni fyrir utan Hótel Heklu tveir borgaralega klæddir menn, sem spurðu okkur á ensku, hvort við værum enskir. Við svöruðum báðir, að við værum skozkir. Hann spurði: „Er ykkur vel til Englendinga?“ Vegna þess að tortryggni vaknaði hjá okkur, svöruðum við „Nei“, og virtist þeim báðum falla vel. Þeir klöppuðu á herðarnar á okkur og buðu okkur hvor til sinna híbýla. Vegna þess að við vildum vera saman, höfnúðum við boðinu. Annar þessara, sem brúkaði gleraugu, tók af sér annan mansjettu- hnappinn og lét mig fá hann til þess að brúka fyrir kragahnapp, sem ég hafði misst. Hinn maðurinn fór til þess að svipast eftir bil og kom ekki aftur. Sá fyrrgreindi fór þá með okkur gegnum timbur- hlið og lokaði því. Tók hann þá upp hjá sér koníaksflösku og tók úr henni tapann með skeiðahnif og bauð okkur að súpa á. Ég þáði þetta, en sjálfur saup hann ekki á. Hann sagði: „Írland mikið land, Skotland gott, England einskisvert“, sló saman hælunum og heilsaði með nazistakveðju. Hann lagði handleggina á axlir okkar og söng eitthvað, sem við tókum fyrir þýzkt hergöngulag. Hann endurtók umsögn sina um England, Skotland og Írland hvað eftir annað, og 94 kvaðst hafa hnif sinn handa Englendingum. Svo fór hann yfir á bilastöðina andspænis, útvegaði bíl og fór með okkur heim til sín. Þar færði hann mig úr jakkanum og tók hnífinn minn og stakk honum í hornið á mynd einni. Hann tók upp hnif sjálfs sins og flensaði með honum út í loftið frammi fyrir andlitinu á mér og segði: „Svona ferðu að því að drepa enska.“ Svo lagði hann frá sér hnifinn og sagði: „Viltu sjá þýzkar myndir?“ og sýndi okkur hefti, sem í voru myndir af Hitler og Ribbentrop. Hann spurði, hvort okkur langaði til að heyra þýzkt tal og stillti útvarpsviðtaka sinn á ein- hverja erlenda stöð. Litlu síðar sagði hann, að de Valera væri mikill maður og Írland mikið land. Hann sagði: „Írland ekki bom- bardera, Skotland kannske, enska uppræta“, og skirpti á gólfdúkinn, heilsaði með nazistakveðju og æpti: „Við skulum sigra.“ Meðan þessu fór fram, hafði Kelly sagt, að hann væri Íri. Maðurinn sagði þá og benti á hvorn fyrir sig: „Þú skozkur, þú irskur, getið þið sprengt upp skipið?“ Við svöruðum: „Því þá?“ Hann sagði „Tvö þúsund krónur, þið sprengið upp skipið.“ Við spurðum, hvar peningarnir væru. Hann sagði okkur að koma til móts við sig kl. 7 s. d. sunnu- dagskvöldið við Heklutorgið til þess að gera ráðstafanir. Fórum við þá og skýrðum setuliðslögreglunni frá málinu. Klukkan var þá um 1.15 f. h., og það var um 15 minútum eftir að við höfðum farið út úr nt, (Undirritað) John Gray. Sór á brezka aðalkonsúlatinu í Reykjavik, þann 29. desember Í aa rn a FR EIÐ (Undirritað) F. M. Shepherd, M. B. E., brezkur aðal-konsúll. Eiðfest yfirlýsing um, að því er talið er, tilraun til þess að fá tiltekna menn af áhöfninni á brezka gufuskipinu Lesto til að valda skemmdum á skipinu. Ég, Thomas Kelly kyndari, til heimilis hjá Mrs. Madden, 17 Forest- field Street, Glasgow, sver og segi svo sem hér greinir: Ég er kyndari á brezka gufuskipinu Lesto, sem í svipinn liggur í Reykjavíkurhöfn. Ég fór í land, ásamt John Gray, nálægt kl. 7 e. h. kvöldið þann 25. desember 1940, og var með honum, þangað til við fórum aftur út í skipið árla morguns þann 26. desember. Ég hefi lesið eiðfesta yfirlýsingu þá, er John Gray hefur gefið um það, sem gerðist frá því nálægt miðnætti til kl. 1,15 f. h. téða nótt, og staðfesti hana í öllum greinum sem sanna og rétta. (Undirskrifað) Thomas Kelly. Svarið á brezka aðalkonsúlatinu í Reykjavik þann 29. desember 1940 frammi. fyrir umr: (Undirritað) F. M. Shepherd, M. B. E., brezkur aðal-konsull. 95 Ennfremur afhenti herlögreglan í réttinum eina manséttuhnappa. Var annar hnappurinn í tvennu lagi, og hafði hann verið lagður fram af vitninu, en hinn fannst við húsrannsókn herlögreglunnar í herbergi ákærða. Ákærður hefur ákveðið og eindregið neitað því að hafa haft í huga eða unnið að skemmdarstarfsemi þeirri, er hann þannig var sakaður um. Hann hefur skýrt svo frá, að hann hafi verið við drykkju á jóladaginn og um kvöldið verið orðinn það drukkinn, að hann ekki muni eftir sér. Hefur hann skýrt frá félögum sínum um daginn og tilnefnt nokkra menn, er hann hafði hitt og drukkið með, og hafa þeir staðfest frásögn hans um drykkjuna. Ákærður sat hjá kunningja sínum um kvöldið og fór þaðan, að því er ætla má, um kl. 12. Kveðst hann eftir það hafa útvegað sér eina hálfflösku af koníaki, en síðan ekki muna til sín. Hefur hana með öllu neitað að muna til þess að hafa hitt vitnin, né hafa viðhaft við nokkurn mann þau tilmæli, er þau skýra frá. Eftir að hin ensku vitni höfðu samkvæmt frásögn sinni yfir- gefið ákærða, fóru þau niður á lögreglustöð og skýrðu herlögregl- unni frá málavöxtum. Áttu þau tal um þetta við Walter Savory korporal. Hann lét vitnin lýsa ákærðum fyrir sér og síðan vísa sér á stað- inn og fór þangað með þeim og fékk í för með sér Hjört E. Guð- mundsson lögregluþjón. Vitnin gátu bent á staðinn og endurþekkt ákærðan. Walter Savory telur, að hann hafi þá verið eðlilegur í sjón og ódrukkinn. Hjörtur Guðmundsson hefur borið það, að sér hafi virzt ákærður vera rotinn og mjög syfjaður og yfirleitt þannig út- lits, að hann gæti verið mjög timbraður. Ákærður var í rúmi sinu, Þegar þeir komu þar, og athuguðu þeir hann ekki sérstaklega. Samkvæmt frásögn Walters Savory var þetta kl. 34 um nóttina. Walter Savory hefur borið, að hin ensku vitni hafi verið ódrukkin að sínu áliti. Til marks um það benti hann á, að þau hefðu getað vísað sér á húsið, enda þótt þau væru ókunnug hér í bænum. Hjörtur Guðmundsson hefur aftur á móti borið, að sér hafi virzt vitnin vera ölvuð, og kveðst hann hafa hugsað sér að hafa orð á því við varð- sljóra sinn, þótt ekki hafi orðið af þvi. Að áliti réttarins eru ekki fram komnar gegn neitun ákærða sannanir fyrir því, að hann hafi unnið að verki því, sem á hann er borið. Hin ensku vitni hafa ekki orðið leidd fyrir rétt, og jafnvel þótt frásögn þeirra sé lögð til grundvallar, verður að líta á um- mæli þau, er í framburði þeirra eru höfð eftir ákærðum, frekar sem drykkjuraus en alvarlega áskorun. Þykir sjálf frásögn vitnanna sýna bað, og það eins koma heim við það, sem vitað er um drykkju ákærða um daginn. Samkvæmt þessu verður að sýkna ákærða af ákæru réttvísinnar í máli þessu, svo og að ákveða, að allan kostnað sakarinnar beri að greiða úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnar- 96 laun til skipaðs talsmanns ákærða, Gunnars Pálssonar cand. juris, er ákveðast kr. 60.00. Ákærður hefur setið í gæzluvarðhaldi síðan hinn 15. f. m. Málið hefur verið rekið vitalaust. Því dæmist rétt vera: Ákærður, Sigurður Benediktsson, skal sýkn af ákæru réttvís- innar í máli þessu. Allur kostnaður sakarinnar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs talsmanns ákærða, Gunnar Pálssonar cand. juris, kr. 60.00, greiðist úr ríkissjóði. Miðvikudaginn 23. april 1941. Kærumálið nr. 3/1941. Bæjarstjóri Akureyrar f. h. bæjarsjóðs gegn Hreppsnefnd Grímseyjarhrepps f. h. hreppsins. Skipti milli sveitarfélaga. Frávisun. Dómur hæstaréttar. Með kröfu 6. febrúar þ. á., hingað kominni 31. f. m., hefur sóknaraðili kært dóm bæjarþings Akureyrar frá 31. janúar þ. á, kveðinn upp af Sigurði bæjarfógeta Eggerz, og krefst sóknaraðili þess aðallega, að dómur þessi verði úr gildi felldur og að lagt verði fyrir héraðsdómarann að kveða upp efnisdóm í málinu, en #l vara, ef aðalkrafan yrði ekki tekin til greina, að málskostnaður í héraði verði látinn falla niður. Svo krefst sóknaraðili málskostnaðar fyrir hæstarétti, 200 krónur eða eftir mati dómsins. Af hálfu varnaraðilja hafa hvorki greinargerð né kröfur kom- ið fram fyrir hæstarétti. Með því að mál þetta varðar slík skipti milli sveitarfélaga sem í 65. gr. laga nr. 43/1927, 78. gr. laga nr. 135/1935 og 81. gr. laga nr. 52/1940 greinir, ber að vísa því frá dómi ex officio, eins og héraðsdómarinn hefur gert, og ber því 97 að staðfesta héraðsdóminn, þar með málskostnaðarákvæði hans. Málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. Með mál þetta er mjög aflaga farið í héraði. Dómari lætur hvorn aðilja leggja fram tvær greinargerðir og að því loknu ákveður hann skriflegan málflutning, í stað þess að gera þetta samkvæmt 109. gr. laga nr. 85/1936 jafnskjótt sem aðiljar höfðu lagt fram sina greinargerðina hvor. Síðan er málið flutt skriflega tvisvar af hendi hvors aðilja. En höfuð- glöpin í málsmeðferðinni eru þó þau, að dómarinn lætur þvert ofan í 1. og 2. málsgr. 108. gr. laga nr. 85/1936 aðilja sækja og verja mál að efni til til þrautar, enda þótt hann hlyti að sjá eða hefði átt að sjá, að hann yrði að vísa því frá dómi ex officio vegna ákvæða framangreindra þriggja fátækra- og framfærslulaga. Með þessum hætti hefur dóm- arinn valdið aðiljum óþarfri og algerlega gagnlausri fyrir- höfn og kostnaði. Hefur héraðsdómari með þessum hætti ekki gætt réttrar aðferðar í meðferð máls þessa og úrlausn, og varðar þessi þingsafglöpun hans, sem teljast verður stór- fellt gáleysi, sektum í ríkissjóð samkvæmt 3. málsgr. 34. gr. laga nr. 85/1936, er áveðast 50.00 krónur. Þá verður og að átelja málflytjanda sóknaraðilja, Jón lögfræðing Sveins- son, fyrir hlutdeild hans í jafn fráleitri málshöfðun í hér- aði sem þessari, hlutdeild hans í hinni röngu málsmeðferð í héraði og loks fyrir hinar fráleitu kærukröfur hans fyrir hæstarétti, enda þykja þessar ávirðingar hans varða 50.00 kr. sektum í ríkissjóð samkvæmt 2. tölulið 188. gr. laga nr. 85/1936 samanber 22. gr. laga nr. 19/1940 analogice. Sektir þær, er að framan greinir, skal hvor hinna dæmdu afplána með þriggja daga varðhaldi, ef þær greiðast ekki innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Því dæmist rétt vera: Hinn kærði héraðsdómur á að vera óraskaður. Héraðsdómarinn, Sigurður bæjarfógeti Eggerz, og Jón lögfræðingur Sveinsson greiði hvor um sig 50.00 króna sekt í ríkissjóð, og afpláni hvor þeirra sektina með þriggja daga varðhaldi, ef hún greiðist ekki innan 7 98 4 vikna frá birtingu dóms þessa, er fullnægja ber að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Akureyrar 31. janúar 1941. Mál þetta hefur höfðað Steinn Steinsen bæjarstjóri f. h. bæjar- stjórnar Akureyrar með stefnú, dags. 16. september 1940, gegn hreppsnefnd Grimseyjarhrepps, þeim oddvita Magnúsi Símonarsyni Grenivík, Jakobi Helgasyni Sjálandi og Óla Bjarnasyni Sveinsstöð- um, til greiðslu á sveitarskuld, sem bæjarsjóður hefur greitt vegna gamalmennisins Sigurðar Jónssonar, að upphæð kr. 1793.59, auk 5% ársvaxta frá 16. september 1940. Enn fremur krefst stefnand- inn málskostnaðar. Stefndi, hreppsnefnd, krefst algerðrar sýknunar, en til vara, að hún verði ekki dæmd til að greiða nema % hinnar umstefndu upp- hæðar. Enn fremur krefst hreppsnefndin málskostnaðar. Ágreiningur sá, sem ræðir um í máli þessu, er á milli sveitar- stjórna, og samkv. 81. gr. framfærslulaganna skal yfirvald skera úr slíkum ágreiningi. Samkvæmt þessu ber að vísa málinu frá ex officio. Í málskostnað greiði stefnandinn stefndum kr. 200.00. Því dæmist rétt vera: Málinu vísast frá réttinum ex officio. Í málskostnað greiði Steinn Steinsen f. h. bæjarsjóðs hreppsnefnd Grimseyjarhrepps, Magnúsi Símonarsyni oddvita, Jakobi Helgasyni og Óla Bjarna- syni, kr. 200.00. Dóminum að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 23. april 1941. Kærumálið nr. 4/1941. Verzlun Sigfúsar Sveinssonar gegn Snæbirni Jónssyni. Ákvörðun um dómtöku og frest. — Endurupptökukröfu hrundið. Dómur hæstaréttar. Þann 26. marz þ. á. var þingfest í bæjarþingi Reykjavíkur málið nr. 114/1941: Snæbjörn Jónsson gegn Verzlun Sig- fúsar Sveinssonar. Var málið höfðað til heimtu andvirðis 99 bóka, sem stefnandi taldi stefnda til skuldar, eða til vara til skila óseldra bóka. Við þingfestingu var ekki sótt þing af hendi stefnda, en umboðsmaður stefnanda tók frest í mál- inu. Þann 2. þ. m. var því næst háð þing í málinu, er sótt var af hendi beggja aðilja. Umboðsmaður stefnda bað nú um 14 daga frest, er andmælt var af annari hálfu. Í tilefni af þessu bókaði dómarinn, Björn Þórðarson lögmaður, svo látandi ákvörðun sína: „Samkvæmt kröfu stefnanda og þar sem stefndur hefur ekki sannað forföll síðasta réttardag, tók rétturinn málið undir dóm.“ Þessa ákvörðun héraðs- dómarans hefur sóknaraðili, Verzlun Sigfúsar Sveinssonar, kært til hæstaréttar með bréfi 5. þ. m., er hingað barst 12. s. m., og krafizt þess, að lagt verði fyrir héraðsdómarann að taka málið upp af nýju, veita sér frest til að bera fram varnir í því og að sér verði dæmdur kostnaður af kærumál- inu úr hendi varnaraðilja. Varnaraðili hefur í greinargerð 15. þ. m., er hingað barst sama dag, krafizt þess aðallega, að kærumáli þessu verði vísað frá hæstarétti, en til vara, að dómtaka þess verði staðfest. Svo krefst hann og kostnaðar af kærumálinu úr hendi sóknaraðilja eftir mati dómsins. Ákvörðun dómara um frestsynjun og dómtöku máls þvkir eiga að sæta kæru til æðra dóms, og verður frávisunar- krafan því ekki tekin til greina. Með því að stefndi kom ekki fyrir dóm, þegar málið var þingfest, enda þótt honum væri löglega stefnt, og ekkert hefur komið fram um forföll hans, átti hann ekki heimt- ingu á að taka til varna í málinu gegn mótmælum stefn- anda, sbr. 2. málsgr. 118. gr. laga nr. 85/1936, og ber því að staðfesta hina kærðu ákvörðun dómarans. Eftir þessum úrslitum þykir rétt, að sóknaraðili greiði varnaraðilja 50 krónur í kærukostnað. Því dæmist rétt vera: Hin kærða dómsákvörðun á að vera óröskuð. Sóknaraðili, Verzlun Sigfúsar Sveinssonar, greiði varnaraðilja, Snæbirni Jónssyni, kr. 50.00 í kæru- kostnað að viðlagðri aðför að lögum. 100 Föstudaginn 25. april 1941. Nr. 72/1940. H/f Fiskimjöl (Theódór B. Líndal) gegn Sigurði Hallbjarnarsyni (cand. jur. Egill Sigurgeirsson). Skuldaskil vélbáta. Endurgreiðsla vixilfjárhæðar. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Björn lögmaður Þórðar- son. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 23. júlí f. á. Krefst hann aðallega algerrar sýknu af kröfum stefnda, en til vara, að málsúrslit verði látin velta á eiði stefnda um það, að hann hafi samþykkt vixil þann, er í málinu greinir, fyrr en gengið var frá skuldaskilum hans þann 11. desember 1937. Svo krefst hann og málskostnaðar tir hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdómsins og máls- kostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Loforð stefnda, það er í þessu máli greinir, verður ekki samrýmt því markmiði, sem lög nr. 99 frá 1935 stefna að, og er þegar af þeirri ástæðu ógilt. Ber því að staðfesta greiðsluákvæði héraðsdómsins. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í héraði falli niður, en áfrýjandi greiði stefnda 300 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Áfrýjandi, H/f Fiskimjöl, greiði stefnda, Sigurði Hallbjarnarsyni, kr. 2838.70 með 5% ársvöxtum frá 11. maí 1940 til greiðsludags. Málskostnaður í héraði falli niður, en áfryjandi greiði stefnda kr. 300.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 101 Dómur bæjarþings Reykjavíkur 25. júní 1940. Mál þetta, sem dómtekið var 21. þ. m., er höfðað fyrir bæjar- þinginu með stefnu útgefinni 15. mai 1940 af Sigurði Hallbjarnar- syni, útgerðarmanni á Akranesi, gegn h/f. Fiskimjöl hér í bænum, til greiðslu skuldar, að fjárhæð kr. 3173.30 með 6% ársvöxtum frá 0. maí 1940 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndur krefst sýknu og málskostnaðar. Atvik máls þessa eru þau, að á árinu 1937 leitaði stefnandi að- sioðar Skuldaskilasjóðs vélbátaeigenda um uppgjör og lagfæringu skulda sinna. Gaf stjórn skuldaskilasjóðs út innköllun á venjulegan hátt til skuldheimtumanna stefnanda. Meðal þeirra, er lýstu kröfum á hann, var H/f Fiskimjöl hér í bænum, stefndur í máli þessu. Stóð svo á því, að árið 1933 hafði stefnandi keypt m/b Björgvin, sem nú hét m/b Bára, af Birni nokkrum Benediktssyni o. fl. fyrir kr. 35000.00 og tók þá að sér að greiða skuld við stefndan, að fjárhæð kr. 30000.00, er hvíldi á bátnum með. fyrsta veðrétti. Þegar stefndur lýsti kröfu sinni til skuldaskilasjóðs, hafði stefnandi vanhaldið af- borgunarákvæðin um skuldina, en þó greitt af henni vexti, og nam skuldin kr. 24920.00 samkvæmt kröfulýsingunni. Er innköllunar- frestur var liðinn, samdi skuldaskilasjóður frumvarp til skuldaskila fyrir stefnanda. Námu eignir hans samkvæmt því eftir mati kr. 78125.00. Var m/b Bára þar talin kr. 19400.00 virði. Skuldir námu kr. 106689.72. Samkvæmt frumvarpinu skyldu kr. 14503.20 hinnar veð- tryggðu skuldar greiddar stefnanda að fullu í peningum, en kr. 10416.80 af henni skyldu skoðast óveðtryggðar og greiða með 2%, eða kr. 208.34, sem fullnaðargreiðslu. Eins og venja var til, var frumvarp þetta lagt fram á fundi, er skuldaskilasjóður hélt með lánardrottnum stefnanda og umboðs- mönnum þeirra. Var sá fundur haldinn 10. desember 1937. Mætti þar lögfræðingur af hálfu stefnds, en áður en kom til atkæðagreiðslu, virðist framkvæmdastjóri hins stefnda félags hafa komið sjálfur á fundinn. Var fundinum þá, að þvi er virðist, eftir beiðni fram- kvæmdarstjórans frestað um hálfa klukkustund, og vék framkvæmdar- stjórinn á brott á meðan. Þenna frest notaði framkvæmdarstjórinn til að hafa tal af stefnanda, en hvað þeirra fór á milli, er ekki tryggi- lega upplýst í máli þessu, og eru aðiljar mjög ósammála um það. Skýrir stefnandi svo frá, að framkvæmdarstjórinn hafi lagt fyrir sig vixil, að upphæð kr. 2448.40, en það var helmingur þeirrar fjár- hæðar, kr. 4896.80, er samkvæmt skuldaskilafrumvarpinu hvíldi með lögveðsrétti á m/b. Bára, og hafi framkvæmdarstjórinn heimtað af sér, að hann samþykkti vixilinn. Kveðst stefnandi hafa verið ófús til að samþykkja víxilinn, en þó hafa látið undan hótunum og nauð- ung framkvæmdarstjórans, er m. a. hafi hótað sér, að ef hann ekki samþykkti víxilinn, myndi stefndur ekki samþykkja skuldaskilin, 102 og kveðst stefnandi hafa trúað því, að það væri á valdi stefnds að varna sér þeirra. — Framkvæmdarstjóri stefnds skýrir aftur á móti svo frá, að þegar er hann hafi orðið þess var, að stefnandi sótli um skuldiskil gegnum skuldaskilasjóðinn, hafi hann tjáð honum, að stefndur myndi ekki samþykkja þau, nema veðskuld hans yrði greidd að mestu, en myndi ella yfirtaka bátinn upp í hana. Þegar hann hafi orðið þess var, að báturinn hafi aðeins verið virtur kr. 19500.00 í frumvarpinu til skuldaskilanna, kveðst framkvæmdarstjórinn á fundinum hafa mótmælt frumvarpinu. En þá hafi hann frétt, að stefnandi væri að leita sín og biði eftir sér í skrifstofu stefnds. Hafi þá fundinum verið frestað um hrið, og hann farið og haft tal af stefnanda. Kveðst hann hafa tjáð stefnanda það sama og áður um afstöðu stefnds til skuldaskilanna. Stefnandi hafi þá grátbeðið sig að samþykkja skuldaskilin, en hann haldið við fyrri ákvörðun. Hafi stefnandi þá boðizt til að samþykkja vixil, að fjárhæð kr. 2448.40, eða sem svaraði helmingi þeirrar lögveðskuldar, er taldar voru hvíla á bátnum. Þetta kveðst framkvæmdarstjórinn loks hafa fallizt á sem greiða við stefnanda, en þó þannig, að stefnandi samþykkti ekki vix- ilinn, fyrr en að loknu samþykki skuldaskilafrumvarpsins. Kveðst framkvæmdarstjórinn síðan hafa farið og samþykkt frumvarpið, en er hann hafi komið aftur í skrifstofuna, hafi stefnandi samþykkt víxilinn og þakkað sér mjög vel fyrir hjálpina. — Hvor aðilja skýrir hér rétt frá, er óupplýst í málinu, en hins vegar þykir mega telja upplýst, að stjórn skuldaskilasjóðs og öðrum lánardrottnum stefn- anda hafi verið þetta með öllu ókunnugt, og ekki er sannað gegn andmælum stefnanda, að því hafi nokkurn tíma verið hreyft við þá aðilja af hálfu stefnds, að hann hefði í huga að yfirtaka bátinn upp í skuldina, og skrifstofustjóri skuldaskilasjóðs hefur skýrt svo frá, að bann minnist þess ekki, að framkvæmdarstjórinn hafi nokkru sinni, hvorki fyrir né eftir fundarhléið, hreyft andmælum gegn skuldaskila- frumvarpinu. Fyrrgreindur vixill féll í gjalddaga 1. ágúst 1938, en þá neitaði stefnandi að greiða hann. Var þá höfðað mál gegn honum til greiðslu vixilsins, er lauk á þá leið með dómi bæjarþingsins, uppkveðnum 97. október 1939, að stefnandi var dæmdur til greiðslu vixilsins ásamt vöxtum og málskostnaði, enda var ekki talið, að varnir þær, er stefnandi bar fram, gætu komið til álita í víxilmáli. Greiddi stefn- andi dómskuldina þann 11. maí 1940 með fyrirvara um endurheimtu í sérstöku máli, og nam greiðslan alls kr. 2838.70. Höfðaði stefnandi síðan þetta mál til heimtu hinnar greiddu dómskuldar ásamt kostn- aði þeim, er hann hafði haft af vixilmálinu, kr. 334.60, eða samtals kr. 8178.30, sem er stefnukrafan í máli þessu. Byggir stefnandi kröfur sinar í þessu máli á sömu rökum og hann hafði uppi sér til varnar í vixilmálinu, þ. e. 1) að skuldin hafi verið að fullu greidd gegnum skuldaskilin, 2) að víxilskuldbindingin hafi 103 verið ógild, vegna þess að beitt hafi verið misbeitingu til að fá sig til að samþykkja vixilinn, og loks 3) á því, að méð því að fá sig til að samþykkja víxilinn hafi framkvæmdarstjóri stefnds verið að knýja fram ólögmæta ívilnun til handa stefndum, en það hafi gert vixilskuldbinguna óbindandi fyrir sig. Af þessu leiði, að enda þótt hann hafi af réttarfarsástæðum verið dæmdur til að greiða vixil- inn, þá beri nú að dæma stefndan til að endurgreiða sér hina greiddu fjárhæð samkvæmt víxildómnum, ásamt kostnaði þeim, er hann hafi haft af vixilmálinu. Stefndur byggir þar á móti sýknukröfu sina í máli þessu á því, að víxilskuldbindingin hafi verið að fullu gild, og sé því ekki unnt að dæma sig til að endurgreiða fjárhæð þá, er hann hafi fengið greidda samkvæmt dóminum í vixilmálinu. Svo sem áður er að vikið, er ekki unnt að sjá af því, sem fram er komið í máli þessu, hvor aðilja skýrir rétt frá um aðdraganda stofnunar framangreindrar víxilskuldbindingar. í) En þegar litið er á alla aðstöðu stefnanda, þegar hann tók á sig skuldbindinguna, 2) að ekki er sannað, að stefndur hafi hreyft því við stjórn skuldaskila- sjóðs, að hann ætlaði að yfirtaka bátinn upp í veðskuldina, né að hann hafi nokkru sinni hreyft andmælum gegn frumvarpinu, 3) að ósannað er, að hann hefði hlotið nokkurn hagnað um fram það, sem hann fékk við skuldaskilin, við að yfirtaka bátinn, og loks 4) þegar það er haft í huga, að stefndur leyndi bæði stjórn skuldaskilasjóðs og aðra lánardrottna stefnanda víxilskulbindingunni, þá þykir verða að lita svo á, að til umræddrar víxilskuldbindingar hafi verið stofnað á þann hátt, að ógilt hafi verið gagnvart stefnanda. Ber því að dæma stefndan til endurgreiðslu hinnar greiddu dómskuldar, kr. 2838.70, ásamt 5% ársvöxtum frá 11. maí 1940. Hins vegar verður stefndur ekki dæmdur til að greiða stefnanda kostnað hans af víxilmálinu, enda gat stefnandi komið í veg fyrir hann með því að greiða víxilinn án málssóknar með fyrirvara um endurheimtu. — Þá verður að dæma stefndan til að greiða stefnanda málskostnað í máli þessu, og Þykir hann hæfilega ákveðinn kr. 300.00. Því dæmist rétt vera: Stefndur, H/f Fiskimjöl, greiði stefnandanum, Sigurði Hall- bjarnarsyni, kr. 2838.70 með 5% ársvöxtum frá 11. maí 1940 til greiðsludags og kr. 300.00 í málskostnað innan 15 daga frá lög- birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 104 Mánudaginn 28. april 1941. Nr. 92/1940. Valdstjórnin (Jón Ásbjörnsson) gegn Óskari Georg Halldórssyni (Lárus Jóhannesson). Brot á gjaldeyrislöggjöf. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið cand. jur. Helgi Laxdal samkvæmt konunglegri umboðsskrá, dags. 28. september 1939. Í málshöfðunartilkynningu héraðsdómarans til kærða í þinghaldi 24. júní 1940 segir einungis, „að mál væri höfðað gegn honum fyrir brot á lögum um gjaldeyrisverzlun o. fl. nr. 73 frá 1937 og reglugerð nr. 50 frá 1938.“ Kærði virðist hafa mátt gera ráð fyrir því, að í þessari tilkynningu fælist krafa um sekt á hendur sér. Hins vegar þykir málskostnaður ekki verða dæmdur á hendur kærða, þar sem kröfu um hann er ekki getið í tilkynningunni. Brot kærða, sem fólgið er í notkun andvirðis seldra islenzkra afurða til ferðalaga er- lendis og vanrækslu á að gera fullnægjandi skil um sölu greindra afurða, þykir varða við 1. gr. laga nr. 73 frá 1937 og 6. og 7. gr. reglugerðar nr. 50 frá 1938. Ákveðst refsing kærða samkvæmt 6. gr. téðra laga og 30. gr. téðrar reglu- gerðar 1500 króna sekt til ríkissjóðs, og komi í stað hennar 45 daga varðhald, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birt- ingu dóms þessa. Sakarkostnaður allur bæði í héraði og fyrir hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar á meðal málsvarnarlaun skipaðs talsmanns kærða í héraði, kr. 40.00, og málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 120 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Kærði, Óskar Georg Halldórsson, greiði 1500 króna sekt í ríkissjóð, og komi 45 daga varðhald í stað sektar- 105 innar, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Sakarkostnaður allur í héraði og fyrir hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar á meðal málsvarnarlaun tals- manns kærða í héraði, cand. juris Ingólfs Jónssonar, kr. 40.00, og málflutningslaun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarmálflutningsmannanna Jóns Ásbjörnssonar og Lárusar Jóhannessonar, 120 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 15. ágúst 1940. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Óskari Georg Halldórssyni útgerðarmanni, til heimilis að Ingólfsstræti 21 Reykja- vik, fyrir brot á lögum um gjaldeyrisverzlun o. fl. nr. 73 frá 31. des. 1937 og reglugerð nr. 50 frá 1938. Málavextir eru þessir: Á árinu 1938 flutti félagið Óskar Halldórs- son h.f., en kærður er forstjóri þess, út fisk fyrir ísl. kr. 110764.00 að áætluðu söluverði. Af þeirri upphæð skilaði félagið og ráðstafaði samkvæmt heim- ildum frá gjaldeyris- og innflutningsnefnd erlendum gjaldeyri fyrir ísl. kr. 88400.00, en skil vanta fyrir erlendum gjaldeyri að upphæð isl. kr. 22364.00. Kærður hefur játað, að hann stjórni félaginu á eigin spýtur og beri einn ábyrgð á gjaldeyrisráðstöfunum þess. Hann gerir þá grein fyrir gjaldeyrishallanum, að kr. 13455.00 af andvirði hinna útfluttu vara hafi hann varið til ferðalaga sinna erlendis árið 1938 og ann- ars nánar tiltekins kostnaðar utanlands, án þess að hafa til þeirra ráðstafana heimild gjaldeyris- og innflutningsnefndar. En kr. 8909.00 telur kærður tap frá tilfærðu verði vegna skemmda hinna útfluttu vara og annarra mistaka. Kærður hefur undir rannsókn máls þessa lagt fram nokkur bréf frá umboðsmönnum sínum erlendis, en enda þótt þau virðist benda til þess, að illa hafi gengið með sölu á sumum fisksendingunum, telur rétturinn ekki næg gögn fyrir hendi til þess að taka til greina full- yrðingar kærðs um framannefndar skemmdir á hinum útflutta fiski, Þar sem telja verði, að útflytjandi íslenzkra afurða verði að sanna skemmdir og verðrýrnun á hinum útfluttu vörum, ef hann vill bera slíkt fyrir sig um gjaldeyrisskil. Þær fisksendingar, sem kærður telur hafa ónýtzt, voru allar sendar óseldar út, en á útflutnings-yfirlýsingunum yfir þær tilfært 106 áætlað verð, en hins vegar undirritaði kærður yfirlýsingu um, að vörurnar væru óseldar, og skuldbatt sig jafnframt til þess að afhenda gjaldeyris- og innflutningsnefnd sölureikninga þegar er varan væri seld. Þetta gerði þó kærður ekki. Hann hefur haldið því fram, að oftast hafi hann gert munnlega upp þessa fiskverzlun við umboðs- menn sína á ferðum sínum erlendis og hafi hann Því enga sölu- reikninga fengið. Þá hefur kærður játað, að hann hafi ekki fært bækur yfir sölu á þeim vörum, er hann sendi í umboðssölu erlendis árið 1938. Kærður hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refs- ingum: 1927 1%, Kærður fyrir rangan framburð fyrir rétti. Afgreitt til dómara. 1930 2% Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1931 1*4 Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almanna færi. 1931 % Sátt, 25 kr. sekt fyrir brot á lögreglusamþykkt. 1932 274 300 kr. sekt fyrir brot á 8. kap. hlutafélagalaganna. 1932 6% Kærður fyrir svik. Málið látið falla niður. 1933 %, Sátt, 200 kr. sekt fyrir ólöglegt áfengi í vörzlu. 1935 1%, Aðvörun fyrir brot á slysatryggingalögunum. 1938 1% Kærður fyrir meint tékksvik. Féll niður. Allt í lögsagnarumdæmi Reykjavíkur. Með framangreindu athæfi sínu þykir kærður hafa gerzt brot- legur við lög um gjaldeyrisverzlun o. fl. nr. 73 frá 31. des. 1937 1. gr. og reglugerð nr. 50 frá 1938 6. gr. og 30. gr. 2. mgr., og þykir refsing hans hæfilega tiltekin kr. 3000.00 sekt til ríkissjóðs, og komi 80 daga einfalt fangelsi í stað sektarinnar, ef hún verður ekki greidd innan fjögurra vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Þá þykir og rétt að dæma kærðan til þess að greiða allan kostnað sakarinnar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs talsmanns sins Ingólfs Jónssonar cand. jur., sem ákveðast kr. 40.00. ' Á máli þessu hefur enginn ólöglegur dráttur orðið. Því dæmist rétt vera:. Kærður, Óskar Georg Halldórsson, greiði kr. 3000.00 í sekt til ríkissjóðs, eða sæti 80 daga einföldu fangelsi, ef sektin ekki verður greidd innan fjögurra vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Þá greiði hann og allan kostnað sakarinnar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs talsmanns sins, Ingólfs Jónssonar cand. jur., kr. 40.00. Dóminum ber að framfylgja með aðför að lögum. 107 Miðvikudaginn 30. april 1941. Nr. 101/1940. Daníel Ólafsson og Egill Árnason (Lárus Fjeldsted) Segn Ragnari Jónssyni, Þorvaldi Thoroddsen og Jóni E. Vestdal (Einar B. Guðmundsson). Ágreiningur um framsal réttinda samkvæmt einkaleyfi og krafa um endurgjald fyrir þau. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaði dómur er upp kveðinn af Birni Þórðarson lögmanni. Áfrýjendur, sem skotið hafa máli þessu til hæstaréttar með stefnu 28. okt. f. á, gera sömu dómkröfur og í héraði og auk þess til þrautavara, að stefndu verði dæmdir til að greiða þeim skaðabætur eftir mati dómsins. Svo krefjast þeir og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi stefndu eftir mati dómsins. Stefndu krefjast staðfestingar héraðsdómsins og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Að vísu verður að líta svo á, að aðiljar hafi talið sig hafa gert bindandi samning 2. febrúar 1939, og að sá samningur hafi átt að fela í sér framsal á réttindum og skyldum sam- kvæmt lögum nr. 57/1938, en með því að ekki verður stað- hæft, að ríkisvaldinu megi á sama standa, hver með slíkt sérleyfi sem þetta fari, verður að telja áfrýjendur hafa brostið heimild til framsalsins, sem ekki getur í lögunum, og ber því að staðfesta héraðsdóminn. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Það athugast, að héraðsdómarinn hefur ekki, þegar að- iljar höfðu hvor lagt fram sína greinargerð, ákveðið til- högun málflutnings samkvæmt 109. gr. laga nr. 85/1986, og að hann hefur leyft umboðsmanni áfrýjenda (stefnenda í héraði) að leggja síðan fram alllanga framhaldsgreinar- 108 gerð, og málið hefur því í raun réttri af hans hálfu verið flutt bæði munnlega og skriflega. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður í hæstarétti falli niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 20. sept. 1940. Mál þetta, sem dómtekið var 17. þ. m., er eftir árangurslausa sáttaumleitun höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útg. 8. maí s. 1. af Daníel Ólafssyni og Agli Árnasyni, kaupmönnum hér í bæ, gegn Ragnari Jónssyni framkvæmdarstjóra, Bergstaðastræti 48, Þorvaldi Thoroddsen framkvæmdarstjóra, Túngötu 12, og dr. Jóni E. Vestdal efnafræðingi, Hávallagötu 21, öllum hér í bænum, og eru dómkröfur stefnanda í því þær aðallega, að stefndir verði fyrir rof á samningi dæmdir til greiðslu skaðabóta að fjárhæð kr. 30000.00 með 6% ársvöxtum frá sáttakærudegi til greiðsludags, fil vara, að stefndir verði dæmdir til að greiða kr. 6000.00 í bætur fyrir samn- ingsrof árið 1939, ásamt 6% ársvöxtum frá sáttakærudegi til greiðslu- dags, og að viðurkennt sé með dómi í máli þessu, að stefndum beri að greiða þeim árlega í skaðabætur eftir Í. janúar 1940 og til árs- loka 1943 kr: 6000.00, auk vaxta frá gjalddaga hverrar ársgreiðslu til greiðsludags. Þá krefjast stefnendur og málskostnaðar, hvernig sem málið fer. Stefndir krefjast sýknu og málskostnaðar. Þann 25. apríl 1938 voru samþykkt á Alþingi lög um einkaleyfi til að flytja út hrafntinnu og selja hana á erlendum markaði. Hlutu þau konungsstaðfestingu 11. júni s. á., sem lög nr. 57 frá 1938. Í lögum þessum er svo ákveðið, að frá gildistöku þeirra (11. júní 1938) og til ársloka 1943 veitist stefnendum máls þessa einkaleyfi til að flytja úr landinu og selja á erlendum markaði hrafntinnu, sem notuð er til að húða með steinbyggingar. Reglugerð skyldi sett um framkvæmd einkaleyfisins, og mátti í henni ákveða m. a., að ó- heimilt skyldi að flytja út beztu tegund hrafntinnu, um eftirlit með brotum á leyfinu og sekt við brotum leyfishafa o. s. frv. Snemma á árinu 1939 hófust samningaumleitanir með aðiljum máls þessa, stefnendum annars vegar 08 stefndum hins vegar, um, að stefnendur heimiluðu stefndum alla hagnýtingu einkaleyfisins. Þann 2. febrúar 1939 undirrituðu aðiljar skjal um hagnýtingu leyf- isins. Er skjalið yfirritað með orðinu samningur og er efni þess í aðalatriðum á þá leið, að stefnendur gefa stefndum „fullt umboð til að flytja út einir hrafntinnu með þeim réttindum og skyldum, sem teknar eru fram Í áðurnefndum lögum“, þ. e. einkaleyfislög- 109 unum. Stefndir skyldu greiða stefnendum kr. 30.00 af hverju út- fluttu tonni, og skyldu þeir flytja út a. m. k. 200 smálestir árlega, en ef útflutningsmagnið yrði ekki 200 smálestir eitthvert árið, skyldu stefndir þó halda réttindunum gegn því að greiða stefnendum kr. 6000.00, þ. e. sömu fjárhæð og greiðslan næmi, ef lágmarks- magnið væri flutt út. Stefndum var áskilinn réttur til að ganga frá réttindum og skyldum allt til 1. júní 1939, enda greiddu þeir þá stefnendum kr. 500.00 í skaðabætur. Yrði breyting á gengi krón- unnar, miðað við sterlingspund, skyldu allar greiðslur breytast í samræmi við það. Réttindin skyldu stefndir hafa til ársloka 1943, eða til loka sérleyfistimans. Undir þetta skjal rituðu allir málsaðiljar á þá lund, að það væri samþykkt sem samningsgrundvöllur. Umrætt skjal er lagt fram í frumriti í máli þessu. Er það blý- antsritað og allmikið útstrikað úr því og breytt. Vildu stefnendur, og þá einkum Daniel, ekki hafa skjalið í því ástandi. Varð því sam- komulag um, að þeir létu lögfræðing athuga það og rita það á ný, e. t. v. eitthvað fyllra og gleggra, en sama efnis. Fengu stefnendur því skjalið eða afrit af því og fóru með það til lögfræðings síns. Nú leið og beið, og virðist ekkert hafa gerzt í málinu, fyrr en í janúar 1940, en 22. þess mánaðar rituðu stefnendur stefndum bréf, þar sem þeir tjá þeim, að ástæðan til þess, að þeir hafi óskað eftir, að stefndir undirrituðu hreinritað og nokkru gleggra skjal, er þeir virðast þá fyrir nokkru hafa fengið frá lögfræðingi sinum og afhent stefndum Þorvaldi, sé ekki sú, að þeir telji Skjalið frá 2. febrúar 1939 á nokkurn hátt ófullnægjandi, heldur sú, að þeir telji æskilegra báðum aðiljum, að skjalið væri nokkru gleggra, til þess að síður yrði ágreiningur um efni þess. En ef stefndir ekki telja ástæðu til að undirrita hið nýja skjal, sem þó væri í samræmi við efni hins gamla, þá kváðust stefnendur gjarna vilja láta við það sitja. Þessu bréfi stefnenda svöruðu stefndir 31. s. m. á þá leið, að þeir neituðu að undirrita hið nýja skjal og tilkynntu jafriframt, að Þeir teldu sig að engu leyti bundna við skjalið frá 2. febrúar 1939. Þessum málalokum vildu stefnendur ekki una, enda töldu þeir stefndu að Öllu leyti skuldbundna samkvæmt ákvæðum skjals- ins frá 2. febrúar 1939. Höfðuðu þeir því mál þetta og gera í þvi áðurgreindar kröfur, er þeir miða við það, að þeir geti krafið stefndu um greiðslu af lágmarksútflutningi samkvæmt ákvæðum skjalsins, enda þótt þeir hafi ekkert flutt út enn þá. Byggja stefnendur réttarkröfur sinar á því, að skjalið frá 2. fe- brúar 1939 sé fullgildur samningur milli aðilja, og séu stefndir bundnir við efni hans að öllu leyti. Þeir hafi að vísu haft heimild til að segja honum upp fyrir 1. júní 1939, en það hafi þeir ekki gert né heldur hafi neitt annað gerzt, er losað hafi þá undan ákvæðum samningsins. Samkvæmt ákvæðum samningsins séu stefnd- 110 ir a. m. k. skyldir til greiðslu hinnar ákveðnu lágmarksupphæðar, kr. 6000.00 á ári. Séu kröfurnar og miðaðar við það og beri því að taka þær til greina. Stefndir byggja hins vegar sýknukröfuna á þvi, að skjalið frá 2. febrúar 1939 hafi ekki verið endanlegur samningur um hagnýtingu einkaleyfisins. Það hafi aðeins verið drög að samningi, er átt haft að hafa til hliðsjónar, þegar fullnaðarsamningur yrði ger. Stefn- endur hafi ekki, eins og þeim hafi borið, séð um, að til yrði til undirskriftar formlegur samningur hæfilegum tíma eftir undirritun skjalsins frá 2. febrúar 1939. Og þar sem nýnefnt skjal hafi aðeins átt að vera og verið undirritað sem samningsgrundvöllur, en ekki sem endanlegur og bindandi samningur, þá séu þeir að engu leyti bundnir við efni þess, heldur algerlega lausir við það og óþarft hafi því verið að tilkynna stefnendum neitt, á þann hátt, er í samn- ingsgrundvellinum greinir, um það, að þeir (stefndir) vildu losna við ákvæði hans. Auk þess telja þeir, að þeir, að athuguðu máli, hafi komizt að þeirri niðurstöðu, að stefnendum væri Óheimilt að fram- selja einkaleyfisréttinn, og hafi þeir af þeirri ástæðu einnig talið sig lausa allra mála, hvernig sem litið væri á skjalið frá 2, febrúar 1939, þar eð allir samningar um slíkt framsal hlytu þá að vera markleysa. Í lögunum um útflutningseinkaleyfið er m. a. svo kveðið á, að titflutningsgjald af hrafntinnu skuli fara eftir samkomulagi við ráð- herra, en þó vera á milli kr. 5.00 og 50.00 af hverri smálest. Enn- fremur skyldi heimilt að ákveða í reglugerð, er ráðherra setti, að ekki skyldi heimilt að flytja út beztu tegund hrafntinnu. Um þessi atriði og Önnur fleiri, er ákveða skyldi í reglugerð, var engin vitneskja fengin 2. febrúar 1939, er margnefnt skjal var undirritað. Virðast þessi atriði þó hafa mjög mikla þýðingu, er ákveða átti um hagnýtingu einkaleyfisins og endurgjald fyrir hana. Bendir þetta til þess, að sú staðhæfing stefnda sé rétt, að skjalið frá 2. febrúar 1939 hafi ekki átt að vera endanlegur samningur, heldur eingöngu sæmningsgrundvöllur, er breytingum kynni að taka, ef af endan- legum samningum yrði. En eins og málið liggur fyrir, þykir þó ekki ástæða til að taka afstöðu til þess, hvort nefnt skjal ber að telja fullnaðarsamning eða aðeins undirbúning undir samning. Enda þótt orðalag skjalsins sé á þá leið, að stefnendur veiti stefndum „fullt umboð til að flytja út einir hrafntinnu með þeim réttindum og skyldum, sem teknar eru fram“ í sérleyfislögunum, þá er ekki vafi á því, að skjalið ber að skilja þannig, að stefnendur hafi ætlað að framselja stefndum með þeim öll þau réttindi, er þeim voru sjálfum veitt í einkaleyfislögunum. Slíkt framsal er stefnendum ekki heim- lað í lögunum, og þar sem þeir verða ekki taldir hafa heimild til þess samkvæmt almennum reglum né heldur eðli málsins, verður að telja, að þeim hafi verið það með öllu óheimilt, og samningur 111 um það, þótt gerður hafi verið, markleysa. Ber því að sýkna stefndu af kröfum stefnenda, en málskostnaður þykir eiga að falla niður. Því dæmist rétt vera: Stefndir, Ragnar Jónsson, Þorvaldur Thoroddsen og Jón E. Vestdal, skulu vera sýknir af kröfum stefnenda, Daniels Ólafs- sonar og Egils Árnasonar, en málskostnaður falli niður. Miðvikudaginn 30. apríl 1941. Nr. 14/1941. Sverrir Magnússon f. h. h/f Chemia gegn Th. B. Líndal f. h. R. Beiersdorf £ Co A/S. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Sverrir Magnússon f. h. h/f Chemia, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Mánudaginn 5. maí 1941. Nr. 60/1940. H/f Vestfjarðabáturinn gegn Önnu Jósefsdóttur f. h. dánarbús Sigurðar Bjarnasonar. Frestun. Nýjar upplýsingar. Úrskurður hæstaréttar. Áður en dómur verður lagður á mál þetta, þykir rétt að fresta því og veita aðiljum kost á því samkvæmt analogiu 120. gr. laga nr. 85/1936 að láta fara fram matsgerð dóm- kvaddra manna á verðmæti skipsins „Kolbeinn ungi“ í á- standi þess í október 1937, þegar það kom til Ísafjarðar, og ennfremur um það, hvort skipið hefur spillzt fyrir van- 112 geymslu áfrýjanda á því frá þeim tíma, og ef slík spjöll hafa orðið, þá að lýsa þeim eftir föngum og áætla verð- rýrnun skipsins af vangeymslunni eftir núgildandi verðlagi. Því úrskurðast: Meðferð máls þessa fyrir hæstarétti er frestað, og er aðiljum veittur kostur á að afla framangreindra skýrslna. Mánudaginn 5. maí 1941. Nr. 83/1940. Hafliði Anaís Einarsson (Eggert Claessen) Segn Özuri B. Jenssyni vegna barnsins Jennýar Helgu Breiðfjörð (Enginn). Barnsfaðernismál. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 3. sept. 1940 að fengnu áfrýjunarleyfi 24. ágúst s. á. Þegar málið var þingfest þann 29. nóv. 1940, var mætt í því af hálfu stefnda og einnig á síðari fyrirtökudögum málsins, er frestir hafa verið veittir. En er málið skyldi flytja þann 30. apríl þ. á., var ekki mætt í þvi af hálfu stefnda, og er það þess vegna flutt skriflega samkvæmt 1. lið 38. gr. hæsta- réttarlaga nr. 112 frá 1935 og dæmt samkvæmt framlögðum skjölum og skilríkjum. Áfrýjandi krefst þess aðallega, að hann verði sýknaður af kröfum stefnda í málinu, en fil vara, að staðfest verði niðurstaða héraðsdómsins um það, að úrslit málsins verði látin velta á synjunareiði hans. Svo krefst hann og máls- kostnaðar úr hendi stefnda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, þó svo, að úrslit málsins velti á því, hvort 113 áfrýjandi vinnur eið þann, er í dómnum greinir, á löglegu varnarþingi innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Áfrýjandi, Hafliði Anaís Einarsson, á að vera sýkn af kröfum stefnda, Özurar B. Jenssonar vegna barns- ins Jennýar Helgu Breiðfjörð, ef hann synjar fyrir það með eiði sínum eftir löglegan undirbúning á lögmætu varnarþingi og innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa, að hann hafi haft holdlegar samfarir við stúlkuna Pálínu Kristinu Jensdóttur á tímabilinu frá 10. nóvem- ber 1936 til 30. janúar 1937, að báðum dögum með- töldum. Ef áfrýjanda verður eiðfall, þá skal hann talinn faðir barnsins Jennýar Helgu Breiðfjörð, er nefnd Pálína Kristín Jensdóttir ól þann 19. september 1937, enda greiði hann þá meðlag með barninu og barnsfara- kostnað, hvort tveggja eftir úrskurði yfirvalds. Vinni áfrýjandi eiðinn, þá skal málskostnaður bæði i héraði og fyrir hæstarétti falla niður. En verði áfrýj- anda eiðfall, þá skal hann greiða stefnda málskostnað í héraði, kr. 75.00, en málskostnaður fyrir hæstarétti falla niður. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 15. febrúar 1940. Ár 1940, fimmtudaginn 15. febrúar, var í bæjarþingi Reykjavíkur, sem haldið var á skrifstofu sakadómara af fulltrúa hans, Valdimar Stefánssyni, upp kveðinn dómur í barnsfaðernismálinu nr. 8/1940: Úzur B. Jensson vegna barnsins Jennyar Helgu Breiðfjörð gegn Hafliða Anaís Einarssyni, sem tekið var til dóms 13. sama mánaðar. Hinn 19. september 1937 ól ógift stúlka, Pálína Kristín Jens- dóttir, Mölum í Bolungavík, fullburða meybarn, er í skirninni blaut 3 114 nafnið Jenný Helga Breiðfjörð. Hún lýsti Hafliða Anaís Einarsson, fyrrum sjómann, til heimilis á Tangagötu 29 á Ísafirði, föður að barninu, en hann hefur eigi viljað kannast við faðernið. Gerði barns- móðir því þær réttarkröfur, að kærði yrði dæmdur faðir barnsins, til að greiða rseðlag með því og barnsfarakostnað eftir yfirvalds- úrskurði. Til vara hefur hún krafizt þess, að úrslit verði látin velta á fyllingareiði sínum. Loks hefur hún krafizt þess, að kærði verði dæmdur til að greiða henni málskostnað að skaðlausu eða eftir mati réttarins. Kærði hefur hins vegar krafizt sýknu og til vara, að úrslit máls- ins verði látin velta á svnjunareiði sínum. Loks hefur hann krafizt þess, að kæranda verði gert að greiða allan málskostnað. Rannsókn máls þessa fór fram á Ísafirði og í Bolungavík siðara hluta ársins 1938. Síðan hefur kærði flutt hingað til bæjarins og á nú heima í húsinu Öldugötu 57, og er atvinnulaus. Hinn 8. mai 1939 andaðist barnsmóðir, og hefur í hennar stað gengið í málið bróðir hennar, Özur B. Jensson í Bolungavík, sem elur önn fyrir barninu. Kærandi skýrir svo frá matavöxtum, að hún hafi verið í fiskvinnu hjá kærða á Ísafirði hluta sumarsins 1935. Hinn 1. október 1936 réðst hún í vetrarvist á Ísafirði, að því er virðist, í húsið Tangagötu 24, og kveðst hún oft hafa haft samfarir við kærða í bakdyraanddyri þess húss frá byrjun október 1936 og fram yfir næstu áramót. Kveðst hún á þessu tímabili ekki hafa haft mök við neinn annan karlmann en kærða, og sé því ekki öðrum til að dreifa um faðernið. Kærði kveðst aðeins einu sinni hafa haft samfarir við kæranda, og hafi það verið einhvern siðustu dagana í maí 1937, og hafi Þær farið fram í húsinu Tangagötu 24 á Ísafirði. Hann hefur eindregið neitað, að rétt væri frásögn kæranda um kunningsskap þeirra. Eins hefur kærandi neitað að hafa haft samfarir við kærða í mai 1937. Niðurstaða blóðrannsóknar þeirrar, er fram hefur farið, hefur ekki útilokað kærða frá að vera föður barnsins. Þar sem eigi hefur fengizt sönnun þess, að kærandi og kærði hafi haft samfarir á getnaðartíma barnsins, hljóta úrslit málsins að velta á eiði. Þar sem nú kærandi er önduð, verða úrslitin að velta á synjunareiði kærða, þannig að vinni hann innan 60 daga frá lög- birtingu dóms þessa eið að því, eftir löglegan undirbúning, á varnarþingi sinu, að hann hafi ekki haft holdlegar samfarir við kæranda, Pálínu Kristínu Jensdóttur, á tímabilinu 10. nóvember 1936 til 30. janúar 1937, skal hann vera sýkn af kröfum kæranda málsins, og málskostnaður falla niður. Verði honum hins vegar eiðfall, skal hann teljast faðir meybarns þess, Jennýar Helgu Breiðfjörð að nafni, er kærandi, Pálína Kristin Jensdóttir, ól hinn 19. september 1937, og skyldur til að greiða meðlag með barninu og barnsfara- kostnað eftir úrskurði yfirvalds, og loks 75 krónur í málskostnað. 115 Því dæmist rétt vera: Synji kærði, Hafliði Anaís Einarsson, eftir löglegan undir- búning, fyrir það með eiði á varnarþingi sinu innan 60 daga frá lögbirtingu dóms þessa, að hann hafi haft holdlegar sam- farir við kæranda, Pálínu Kristínu Jensdóttur, á tímabilinu frá 10. nóvember 1936 til 30. janúar 1937, skal hann vera sýkn af kröfum kæranda í máli þessu, og málskostnaður falla niður. Verði honum hins vegar eiðfall, skal hann teljast faðir mey- barnsins Jennýar Helgu Breiðfjörð, er kærandi ól 19. september 1937, greiða meðlag með barninu og barnsfarakostnað eftir úr- skurði yfirvalds, og kr. 75.00 í málskostnað. Dóminum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 7. maí 1941. Nr. 6/1941. Valdstjórnin. (Ólafur Þorgrímsson) Segn Ástu Júlíusdóttur (Kristján Guðlaugsson). Áfengissala. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Guðmundur Hannesson bæjarfógeti á Siglufirði. Brot kærðu varðar við 15. gr. sbr. 2. mgr. 33. gr. laga nr. 33 frá 1935. Þykir refsing kærðu hæfilega ákveðin 2 mánaða varðhald og 1000 króna sekt til menningarsjóðs, og komi í stað sektarinnar, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birt- ingu dóms þessa, varðhald í 40 daga. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um greiðslu sakarkostnaðar i héraði staðfestist. Kærða greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin laun skipaðs sækjanda og verj- anda fyrir hæstarétti, 80 krónur til hvors. Við meðferð héraðsdómarans á málinu er það, að athuga, að ekki hefur verið aflað upplýsinga um heimilishagi kærðu, og að héraðsdómarinn lætur þess ekki getið í dóminum, eftir hvaða lögum hann dæmir henni refsingu. 116 Því dæmist rétt vera: Kærða, Ásta Júlíusdóttir, sæti 2 mánaða varðhaldi og greiði 1000 króna sekt til menningarsjóðs. Ef sektin greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa, komi í hennar stað varðhald í 40 daga. Ákvæði héraðsdómsins um greiðslu sakarkostnaðar í héraði staðfestist. Kærða greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttarmál- flutningsmannanna Ólafs Þorgrímssonar og Kristjáns Guðlaugssonar, 80 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Siglufjarðar 6. des. 1940. Málavextir eru þeir, er nú skal greina: Að kveldi þess 9. ágúst s. 1. hefur sakborningur, Ásta Júlíus- dóttir Siglufirði, samkv. eiðfestum vitnisburði 2 vitna, 19 og 17 ára, selt þeim einn whiskyfleyg, hálfflösku af whisky, á 14 kr., frá áfengisverzlun ríkisins, þar sem útsöluverðið var 11 kr. Verður að telja þessa áfengissölu kærðrar sannaða, þrátt fyrir ákveðnar neit- anir sökunauts. Þá var húsrannsókn gerð hjá kærðri, og fundust á heimili hennar nokkrar flöskur af áfengi, sem hún sumpart kveðst eiga, en látið einhverja, sem hún kvaðst ekki muna nafn á, kaupa fyrir sig í áfengisverzlun ríkisins, en sumpart ættu áfengið til- teknir menn, en fæsta þeirra hefur náðst i. Sumpart kveðst hún hafa notað áfengi þetta til neyzlu sjálf og fyrir sína gesti, sumpart kveðst hún hafa keypt áfengi þetta fyrir aðra, sem hún geti ekki nafngreint, en án þess að leggja á það einn eyri. En ekki hefur sakborningi tekizt að gera slíkt að nokkru sennilegt. Þá hefur eitt vitni borið, að það hafi oft heyrt og séð menn vera á götunni að taka til peninga, er þeir sögðust ætla að kaupa áfengi fyrir hjá Ástu Júíusdóttur, og séð þá koma út frá henni með flöskur. Þá hafa tvö vitni borið, að þau hafi séð oft ös að húsi hennar og frá, líkast því sem aðsókn að verzlun væri, og enn eitt vitni, að það hafi oft sótt áfengi fyrir kærðu og tvisvar séð, að menn keyptu hjá henni áfengi. Með ofangreindri áfengissölu til tveggja manna, 17 og 19 ára, sem fyrr segir, verður því að telja, að um áfengissölu í atvinnuskyni sé að ræða, enda hefur sakborningur áður gerzt ivisvar sek um áfengissölu. Með hæstaréttardómi %á 1936 sætt 950 kr. sekt í menningarsjóð fyrir áfengissölu og með lögregluréttar- 117 dómi frá 11. des. 1937 500 kr. sekt fyrir ítrekaða áfengissölu, og álizt refsingin hæfilega ákveðin 1000 kr. sekt í menningarsjóð, til vara, ef sektin verður eigi greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa, sæti kærð 50 daga varðhaldi. Auk þess sæti kærð 3 mánaða fangelsi. Sökunautur greiði og allan kostnað sakarinnar, þar á meðal 20 kr. til skipaðs talsmanns síns, Jóns Sigurðssonar lögfræðings. Að því er snertir áfengi það, er fannst heima hjá kærðri, þá eru kaup hennar á því að vísu ólögleg, en upptaka þess er þó ekki heimil að lögum, og ber því að sýkna hana af þessari kröfu í stefnunni. Á máli þessu hefur enginn óþarfur dráttur orðið. Því dæmist rétt vera: Kærð, Ásta Júlíusdóttir, sæti 3 mánaða fangelsi og 1000 kr. sekt í menningarsjóð, en ef sektin verður ekki greidd innan mánaðar frá lögbirtingu dóms þessa, komi í stað sektarinnar 50 daga varðhald. Svo greiði og dæmd allan kostnað sakarinnar, þar á meðal 20 kr. málsvarnarlaun til skipaðs talsmanns síns, Jóns Sigurðs- sonar lögfræðings Siglufirði, en sé sýkn af frekari kröfum. Dóminum að fullnægja með aðför að lögum. Föstudaginn 9. maí 1941. Nr. 19/1941. Réttvísin og valdstjórnin (Kristján Guðlaugsson) gegn Guðbirni Ólafssyni (Jón Ásbjörnsson). Brot á bifreiðalögum. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn er upp kveðinn af Sigurði bæjarfógeta Eggerz. Aðfaranótt þess 3. júni 1940 ók ákærði bifreiðinni A. 155, sem er vörubifreið með farþegabyrgi, áleiðis frá Saurbæ í Eyjafirði til Akureyrar. Telur ákærði, að 15 menn hafi verið í bifreiðinni, og þar af 5 á vörupalli. Þegar bifreiðin var að komast yfir Skjóldalsárbrú, ók ákærði út af veginum, og valt bifreiðin á hliðina. Hrutu nokkrir farþeganna út úr 118 bifreiðinni, og hlutu sumir þeirra nokkur meiðsl, en þau ekki veruleg, að því er séð verður. Ákærði hefur kannazt við, að hann hafi ekið of hart og að hann muni hafa verið með áhrifum áfengis. Með því að brot ákærða var framið, meðan hegningarlög frá 25. júni 1869 voru enn í gildi, meiðsl farþeganna svara alls ekki til þeirra lemstra, sem greinir í 206. gr. þeirra laga, og heimildarlaust var því að refsa honum eftir 209. gr. þeirra, þá verður honum ekki heldur refsað eftir 219. gr. laga nr. 19/1940, sbr. 2. gr. þeirra, og ber því að sýkna hann af ákæru réttvisinnar. Brot ákærða varðar við 5. og 6. gr. laga nr. 70/1931 og 21. gr. laga nr. 33/1935, en dæma ber hann einnig eftir hin- um síðartöldu lögum, þótt héraðsdómarinn hafi ekki til- kynnt honum málshöfðun eftir þeim, með því að hann gekk þess ekki dulinn, að honum var gefin áfengisneyzla við bifreiðarakstur að sök. Refsing ákærða þykir samkvæmt 14. gr. laga nr. 70/1931 og 39. gr. laga nr. 33/1935 hæfilega ákveðin 300 króna sekt til ríkissjóðs, er afplánist með 18 daga varðhaldi, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Enn fremur ber að svipta hann öku- leyfi eitt ár frá 4. júní 1940 að telja. Ákvæði héraðsdómsins um greiðslu sakarkostnaðar í héraði þykir mega staðfesta. Ákærði greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skip- aðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 130 krónur til hvors. Það athugast, að atvikalýsing í héraðsdóminum er óglögg og að ekki hefur verið aflað læknisvottorða um áverka far- þega, þótt ákærði hafi verið dæmdur til refsingar eflir hegn- ingarlögunum vegna þeirra. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Guðbjörn Ólafsson, greiði 300 króna sekt í ríkissjóð, og komi varðhald í 18 dag í stað sektarinnar, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu 119 dóms þessa. Ákærði skal sviptur ökuleyfi eitt ár frá 4. Júní 1940 að telja. Ákvæði héraðsdómsins um greiðslu sakarkostnaðar í héraði á að vera óraskað. Ákærði greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda í hæstarétti, hæstaréttar- málflutningsmannanna Kristjáns Guðlaugssonar og Jóns Ásbjörnssonar, 130 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukadómþings Eyjafjarðarsýslu 9. nóv. 1940. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað fyrir aukarétti Eyjafjarðarsýslu og Akureyrar með stefnu dags. 23. ág. síðastl. gegn bifreiðarstjóra Guðbirni Ólafssyni, Hvassafelli í Saurbæjarhreppi, fyrir brot á 23. kafla hegningarlaganna, manndráp og líkamsmeiðingar, með hliðsjón af eldri hegningarlögum frá 1869, sbr. 2. gr. núgildandi hegningarlaga, og af valdstjórnarinnar hálfu fyrir brot á lögum nr. 70 1931 um notkun bifreiða, Atvik málsins eru þessi: Mánudaginn 3. júni síðastl. kl. 2 e. h. komst lögreglan á snoðir um, að bifreiðarslys hefði orðið nóttina áður á veginum framan úr Evjafirði skammt frá Grund. Var þá hringt á sjúkrahúsið, og lágu þar 2 menn, sem slasazt höfðu í þessu bifreiðarslysi, en fleiri menn höfðu meiðzt, eins og siðar verður vikið að. Hafðist nú upp á Þifreiðarstjóranum, ákærða í þessu máli. Var hann sendur til héraðslæknis, er tók blóðprufu af honum. Lögreglan fór á vettvang kl. 5 e. h. þennan dag. Upplýstist þá, að á Grund lá einn maður slasaður og á öðrum bæ var maður nokkuð meiddur. Lögreglan tók afstöðuteikning af staðnum. Rétt þykir að taka nú fram, að málið var tekið til dóms 30. ág. síðastl., en tals- maður ákærða lagði fram í aukaréttinum réttarskj. nr. 6, vottorð frá bifreiðarstjóra um, að vegurinn á þessum stað væri mjög vara- samur og hefði þarfnazt aðgerðar. Sagði bílstjórinn, að dæld hefði verið í veginum. Málið var nú aftur tekið upp til rannsóknar. En ekki þýddi að fara á staðinn, þar sem aðgerð hafði farið fram á veginum. Hins vegar var bílstjóri sá, sem hafði gefið vottorðið á réttarskj. 6, yfirheyrður, og sagði hann, að dæld þessi hefði ekki verið djúp, en hefði getað orðið til þess, ef hart hefði verið keyrt, að billinn hefði slingrað, og gæti þessi dæld verið ein af fleiri orsökum til þess, að billinn valt. Vitninu var sýnd afstöðuteikningin, og gerði það enga athuga- semd við hana. Tveir bilstjórar aðrir, kunnugir staðháttum, hafa 120 verið yfirheyerðir um þetta sama atriði. Segir annar þeirra, að hliðarhalli hafi verið norðan við brúna og myndazt nokkur dæld, þó ekki hafi verið mikil, en hinn bilstjórinn kannast við hliðarhall- ann, en ekki við það, að dæld hafi myndazt. Báðum bilstjórunum var sýnd afstöðuteikningin, og höfðu þeir ekkert við hana að athuga. Ákærði ekur mjólkurbilnum A. 155, sem er eign Júlíusar Ingi- mundarsonar, frá Hvassafelli til Akureyrar, og eru 2 nýnefndir staðir endastöðvar. Ákærði sýndi í réttinum ökuskírteini sitt, útgefið 23. október 1936, með viðbótarskirteini, dags. 28. nóvember 1938. Það skal tekið fram, að ökuleyfið var tekið af honum eftir fyrsta réttar- haldið. Ákærði var á dansleik í Saurbæ og ók þaðan á mjólkurbilnum kl. 3—3% f. h. 2. júni. Um nóttina drakk ákærði vin, sem keypt var í áfengisverzluninni. Brennivinið hafði hann á whiskypela, og var hann ekki alveg fullur. Brennivinið var svo kallaður „Svarti dauði“, og hafði hann keypt það fyrir nokkru. Segist ákærði síðar eftir slysið hafa mölvað pelann með því, sem í honum var. Ákærði viðurkennir, að hann hafi ekið hart yfir Skjóldalsárbrúna, þar sem slysið varð, og virðist hann ætla, að hann hafi ekið með 30—-40 kilómetra hraða. Bifreiðin fór á hliðina, þar sem merktur er veltustaður á teikningunni. Ákærði fór að Grund eftir bilslysið og keyrði sjálfur bifreið sína, en þaðan keyrði Magnús á Grund bif- reiðina til Akureyrar, og var komið þar kl. 5 f. h. Er til Akureyrar kom, lagðist ákærði til svefns. segist ekki hafa hugsað út í að tilkynna lögreglunni slysið, en aðalhugsunin snerist um að koma hinum slösuðu á sjúkrahúsið. Keyrðu bifreiðarstjór- arnir á A. 105 og A. 55 hina sjúku menn á sjúkrahúsið. Þessir menn virðast hafa meiðzt, eftir því sem þeir bera fyrir rétti: Þorbjörn Indriðason. Hann varð meðvitundarlaus, er hann kast- aðist út úr bifreiðinni. Hann var fluttur heim til sin og rankaði ekki við sér, fyrr en um kl. 7 um morguninn. Lá einn dag í rúminu og var slappur nokkra daga. Baldur Gunnarsson varð að mestu með- vitundarlaus, þegar hann hentist út úr bilnum. Farið var með hann til Akureyrar. Lá hann í 3 daga á sjúkrahúsinu. Hann er búinn að ná sér aftur eftir slysið. Ásbjörn Magnússon. Hann kastaðist út úr bilnum, þegar hann valt, og meiddist á hnjánum og bringsmölunum. Farið var með hann á sjúkrahúsið, og var hann % mánuð að ná sér. Kristinn Magnússon. Hann lá á sjúkrahúsinu, og var eftir þann tíma undir læknishendi. Hann meiddist aðallega á vinstra hnénu. Valgerður Sigurvinsdóttir meiddist á öxl og enni. Datt maður ofan á hana, er billinn valt. Mörg vitni hafa verið yfirheyrð í málinu og hafa aðallega verið spurð um 2 atriði, hvort ákærði hafi verið undir 121 áhrifum vins og hvort hann hafi ekið hart. Þykir rétt að taka upp meginatriðin í framburði vitnanna um þetta atriði. Magnús á Grund tók ekki sérlega eftir, að ákærði væri undir áhrifum víns. Hann sá breytingu á manninum, en hvort hún staf- aði af áfenginu eða byltunni, getur hann eigi sagt. Þorbjörn Indriðason veitti því eigi athygli, hvort hart var ekið eða ekki, enda var að tala við félaga sína. Í byrjun dansleiksins sá hann ekki, að Guðbjörn var undir áhrifum víns, en eftir það sá hann hann aðeins tilsýndar, en getur því eigi sagt, hvort hann var undir áhrifum víns, er hann keyrði bilinn, en ekki segist hann hafa heyrt sagt, að ákærði hafi verið drukkinn undir akstrinum í þetta sinn. Baldur Gunnarsson hafði það á tilfinningunni, að ekki hefði verið ekið hart. Hann getur eigi sagt um, hvort ákærði hafi verið undir áhrifum víns, og hefur eigi heyrt talað um það síðan. Ásbjörn Magnússon sá ákærða einu sinni um nóttina og tók ekki eftir því, að hann væri undir áhrifum víns. Hann segir, að ákærði hafi ekki ekið mjög hart, en þó nokkuð hart yfir brúna á Skjóldalsá. Vitnið átti ekki tal við ákærða, eftir að slysið varð, og veitti því ekki eftirtekt, að hann væri undir áhrifum vins. Friðrik Stefánsson. Vitnið segist ekki vita, hvað sé löglegur hraði, en tók ekki eftir, að sérstaklega hafi verið keyrt hart yfir brúna. Hann sá ákærða eftir slysið og tók ekki eftir, að hann væri undir áhrifum vins. Guðrúnu Jónsdóttur virtist ekki keyrt óvenju hart á veginum eða yfir brúna. Hún tók ekki eftir, að ákærði væri undir áhrifum víns. Aðalsteinu Magnúsdóttur virtist keyrt með venjulegum hraða og tók ekki eftir, að ákærði væri undir áhrifum vins. Kristbjörgu Magnúsdóttur virtist keyrt með venjulegum hraða. Hún tók ekki eftir, að ákærði væri undir áhrifum víns. Hún segir, að hann hafi verið hægur, og það muni hann vera venjulega. Guðrúnu Ingólfsdóttur virtist ákærði ekki aka hart, þegar hann fór yfir brúna. Vitnið veitti því ekki eftirtekt, að ákærði væri undir áhrifum víns. Jóni Jónssyni virtist lítillega sjá á ákærða, en segir, að þetta hafi getað stafað af því, að hann hafi verið „nervös“ eftir slysið. Garðar Guðjónsson sá ákærða eftir slysið og talaði við hann, en sá ekki á honum. Hann sá hann einnig einum tíma eftir að hann keyrði, en sá ekki á honum þá. Kristni Magnússyni fannst ákærði keyra heldur hart alla leiðina, og þegar hann nálgaðist brúna yfir ána, herti hann á, og heldur hann, að hann hafi keyrt með 40 kilómetra hraða. Segir hann, að ákærði hafi orðið of seinn til að taka beygjuna. 122 Hann talaði ekkert við ákærða, fyrr en eftir slysið, og tók hann ekki eftir, að hann væri undir áhrifum víns. Valgerði Sigurvins- dóttur fannst ákærði aka heldur hart, en segist þó ekki vel geta borið um það. Hann herti á ferðinni sunnan við brúna yfir Skjól- dalsá, og virtist henni hann halda ferðinni, þangað til bíllinn valt. Hún segir, að ákærði hafi byrjað að syngja, er hann herti ferðina á bilnum, en hann hafi verið að öðru leyti stilltur. Hún álítur, að ákærði hafi verið töluvert drukkinn, af þvi hann fór að syngja, og segir, að bann hafi keyrt harðara en venjulega. Eftir slysið voru augu hans þokukennd, en hún sá hann ekki reika, og er hann fór inn í bílinn, sá hún ekki á honum. Kristinn Kjartansson segir, að ákærði hafi eigi keyrt með nein- um óvenjulegum hraða, og ekki varð hann var við, að ákærði hefði hert á akstrinum, er hann keyrði yfir brúna. Hann veitti því ekki eftirtekt, að ákærði væri undir áhrifum vins. Eftirlitsmaður bifreiða skoðaði bifreiðina, og reyndist hún vera í góðu lagi. Hemlur bifreiðarinnar verkuðu jafnt og örugglega, stýrið þétt og stýrisgangur allur öruggur, hjól bifreiðarinnar vel og tryggi- lega fest á og ljós og flauta í lagi. Ástandið gott að öðru leyti en því, að hraðamælissnúran var slitin í sundur. Skoðun á bifreiðinni fór fram 3. júni. Lýsing á yfirbyggingu bif- reiðarinnar er á réttarskj. 5. Var farþegabyrgi fyrir 10 menn og áföst grind. Ákærði heldur, að 10 menn hafi verið í farþegabyrginu og 5 í griáídinni. Hefur verið reynt að grennslast eftir, hvað margir far- þegar voru í bílnum, en ekki fengizt nákvæmari skýrsla en þessi. Í réttinum var sýnt skírteini, er sýnir, að A. 155 var tjónvátrvggð fyrir 20000 kr. Í sjálfu skírteininu vár ekki getið um, hve margir farþegar voru tryggðir, en ákærði hefur játað, að sér hafi verið kunnugt um, að aðeins 10 farþegar voru tryggðir. Að því er vitnisburðina snertir, þá hafa sum vitnin borið, að ekið hafi verið með eðlilegum hraða, önnur segjast ekki bera skyn á málið, en nokkrum virðist hafa verið ekið hart. Ákærði sjálfur hefur áætlað, að hann hafi keyrt með 30 eða 40 kílómetra hraða, og virðist mega leggja framburð hans til grundvallar, og verður að telja, að þetta hafi verið óleyfilegur hraði, þar sem vegurinn um brúna, þar sem slysið varð, var athugaverður. Mörg vitni hafa sagt, að þau hafi ekki veitt því eftirtekt, hvórt ákærði var undir áhrifum áfengis. Sum vitnin vita eigi, hvort þau sáu áfengi á honum, eða hann var „nervös“ eftir slysið. Einu vitni virtist ákærði drukkinn. Sjálfur hefur ákærði játað, að hann hafi drukkið áfengi, og í blóðprufunni, sem af honum var tek- in, fundust reduceruð efni, sem samsvara 0.7%, alkóhólefni. Segir héraðslæknirinn, að fyrsta tímann, eftir að ákærði neytti síðasta 123 alkóhólsskamtsins, hafi verið svo mikil alkóhólkoncentration í blóðinu, að ákærði muni hafa verið undir áhrifum vins. Samkvæmt þessu virðist því mega ganga út frá, að ákærði hafi verið undir á- hrifum áfengis. Sjálfur telur ákærði og, að aðalorsökin til slyssins hafi verið, að hann var undir áhrifum áfengis og keyrði of hart. Dómarinn tekur fram, að þar sem játning ákærða er svo skýr, bæði um hraðann og einnig um það áfengi, sem hann drakk, sbr. og vottorð héraðslæknisins, þá hafi sér ekki virzt, að nauðsyn- legt væri að láta staðfesta framburð vitnanna, enda allerfitt að ná í þau eftir að fyrsta yfirheyrslan yfir þeim fór fram, vegna þess að þau búa á svo mörgum stöðum utan Akureyrar. Brot ákærða, sem kominn er yfir lögaldur sakamanna, ber að færa undir 219. sbr. 218. gr. gildandi hegningarlaga og undir 5. gr. bifreiðalaga og 6. gr. sbr. 14. gr. sömu laga, og þykir refsing hans hæfilega ákveðin 1 mánaðar varðhald, og enn ber samkvæmt bifreiðalögunum að svipta hann ökuskirteini ævilangt. En, þar sem ákærði hefur aldrei fyrr gerzt brotlegur gegn lög- unum, óg þar sem játning hans er svo hreinskilin og þar sem vott- orðið á réttarskj. 4 sýnir, hve mikla samúð ákærði hefur unnið sér með góðri framkomu, þykir rétt, að varðhaldshegningin sé skilorðsbundin, þannig að fullnustu refsingarinnar skal frestað, og hún falli niður eftir 2 ár, ef skilyrði VI. kafla núgildandi hegn- ingarlaga um skilyrðisbundna refsidóma er fullnægt. Ákærði greiði allan af sökinni leiðandi löglegan kostnað, þar á meðal kr. 60.00 til skipaðs talsmanns síns, Björns Halldórssonar málaflutningsmanns. Með tilvísun til bókunar í málinu vottast, að enginn óþarfa dráttur hefur orðið á rekstri málsins. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Guðbjörn Ólafsson, sæti eins mánaðar varðhalds- refsingu, en fullnustu refsingarinnar skal frestað, og hún falla niður eftir 2 ár, ef skilyrði VI. kafla núgildandi hegningar- laga um skilyrðisbundna refsidóma er fullnægt. Ákærði skal sviptur ökuskirteini ævilangt. Ákærði greiði allan af sökinni löglegan leiðandi kostnað, þar á meðal kr. 60.00 til skipaðs talsmanns síns, Björns Hall- dórssonar málaflutningsmanns. Dóminum að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 124 Miðvikudaginn 14. maí 1941. Nr. 16/1941. Alþýðusamband Íslands og Alþýðuflokkurinn (Guðmundur Í. Guðmundsson) gegn Héðni Valdimarssyni (Pétur Magnússon). Meiðyrðamál. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Björn lögmaður Þórð- arson. Áfrýjendur hafa skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 7. febrúar þ. á. Krefjast þeir þess, að refsing stefnda verði hækkuð frá því, sem ákveðið er í héraðsdóminum, og öll ummæli þau, sem stefnt er fyrir, verði ómerkt. Svo krefjast þeir og málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar úr hendi áfrýjenda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Ummæli þau, sem stefnt er fyrir, fela öll í sér aðdrótt- un um óheiðarlegt atferli af hálfu áfrýjenda. Varða þau við 235. sbr. 2. mgr. 236. gr. almennra hegningarlaga nr. 19. frá 1940. Við ákvörðun refsingar verður annars vegar höfð hliðsjón af því, að ummæli stefnda eru fram komin í sambandi við harðar blaðadeilur, og hins vegar af upp- lýsingum, sem fram hafa komið í hæstarétti um góðan efnahag stefnda, sbr. 51. gr. nefndra hegningarlaga. Þykir refsing stefnda hæfilega ákveðin 700 króna sekt til ríkis- sjóðs, og komi í stað sektarinnar 18 daga varðhald, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dómsins. Svo ber og að ómerkja öll ummæli þau, sem stefnt er fyrir. Eftir þessum málalokum þykir rétt, að stefndi greiði áfrýjendum málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, sam- tals 500 krónur. 125 Því dæmist rétt vera: Ummæli þau, sem stefnt er fyrir, skulu vera ómerk. Stefndi, Héðinn Valdimarsson, greiði 700 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 18 daga varðhald í stað sektarinnar, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Stefndi greiði áfrýjendum, Alþýðusambandi Íslands og Alþýðuflokknum, málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, samtals kr. 500.00. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 8. nóv. 1940. Mál þetta, sem dómtekið var 5. þ. m. er eftir árangurslausa sáttaumleitun höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 17. september s. 1. af Alþýðusambandi Íslands og Alþýðuflokknum gegn Héðni Valdimarssyni, forstjóra hér í bænum, út af ummæl- um, er birtust í blaðinu „Nýtt land“, er út kom 7. september s. 1., i grein er nefndist: „Sjaldan fellur eplið langt frá eikinni“, og undirrituð var af stefndum. 1. 2 3. Hin átöldu ummæli eru: Fyrirsögn greinarinnar: „Sjaldan fellur eplið langt frá eik- inni“. „svo að Skjaldborgin gæti notað sinar aðferðir í þeim málum“ a. ... „Fullvíst mun þó eitt vera, að formaður hafi, með eða án samþykkis félagsstjórnar, auk, þess að stela, greitt Al- þýðusambandi Íslands 5—6 þús. krónur, upphæð, sem Al- þýðusambandið krafði Dagsbrún um, en félagið hafði neit- að að greiða, nema með dómi, þar sem það taldi sig skuld- laust við Alþýðusambandið, og enginn dómur hefur enn gengið í málinu.“ b. „Það er þess vegna fullljóst, að stjórn Alþýðusambands Stefáns Jóhanns hefur haft beinan peningalegan hag af þessari nýju fjármálastefnu, þó að annað fé hafi ef til vill ekki runnið til þess eða Alþýðuflokksins, sem þó mun ekki enn fullrannsakað“. „Og eftir að allur landslýður veit, að fámennum meiri hluta stjórnar Alþýðusambandsins, Skjaldborginni, helzt uppi, með lögleysum og lagakrókum, þvert ofan í vilja sambands- 126 þings þess, sem kaus þá, að sprengja alþýðusamtökin, svæla undir sig og sinn arm, en svipta félög þau í Reykjavík, sem stóðu á móti einræði þeirra og vildu frjáls og pólitískt óháð verkalýðsfélög, öllum sameiginlegum eignum félaganna í Reykjavík, Iðnóeigninni, Alþýðuhúsinu, Alþýðubrauðgerðinni, Stórasjóði, mörg hundruðum þúsundum króna“, ... „þá ... liðsmönnum Skjaldborgarinnar, sem ekki eru eins vel að sér í lagakrókum, telji sér fært og réttmætt, að halda áfram sjálfir á sömu braut, ef þeir geta komizt í færi við sjóði þess- ara félaga, jafnvel þó að það sé af svo lítilli lagamennt leikið, að þeir hljóti að fá sinn dóm hjá hinum hæglátu dóm- stólum landsins“. 5. ... „Þá eiga þessir pólitísku flokkar, ef þeir hafa nokkra sómatilfinningu, að greiða Dagsbrún að fullu fjárdráttinn, vegna afskipta sinna af þessum málum“. Telja stefnendur hin umstefndu ummæli öll mjög meiðandi og móðgandi við sig. Krefjast þeir þess, að þau verði ómerkt, stefnd- um refsað fyrir þau, hann dæmdur í 10000.00 króna skaðabóta- greiðslu til þeirra og loks til að greiða þeim málskostnað að skað- lausu. Stefndur krefst aðallega sýknu og málskostnaðar, en til vara, að ummælin verði ómerkt, en kröfum stefnanda ekki sinnt að öðru leyti. Byggir stefndur kröfur sínar á því, að hann hafi um langt ára- skeið verið formaður verkamannafélagsins Dagsbrún hér í bæn- um og ætið unnið að því, að bæta og tryggja fjárhag félagsins og koma því upp sjóðum. Á s. 1. vetri hafi verið kosin ný stjórn í félaginu og síðan eftir nokkra mánuði komið í ljós, að hinn nýi formaður, ásamt einum starfsmanni félagsins, hafi dregið sér og sólundað mestum hluta af sjóði félagsins. Hafi verið mjög sárt fyrir sig að sjá þannig margra ára starf sitt eyðilagt á fáum mán- uðum. Því sárar hafi þetta verið, þar sem þvi hafi verið haldið fram af hálfu stefnanda í kosningabaráttunni, að skipta þyrfti um stjórn í félaginu til þess að koma betra skipulagi á fjárreiður félagsins. Það sé því eðlilegt, að hann hafi fyllæt réttlátri reiði við þessar aðfarir allar, og út frá því sjónarmiði beri að skoða og dæma grein sina. Þegar hin einstöku unmmæli eru athuguð. bæði sjálfstætt og í því sambandi, er þau standa í greininni, verður að fallast á það með stefnendum, að þau séu öll meiðandi og móðgandi við þá, nema ummælin undir 3 a, enda fela þau ummæli ekki í sér neina móðgun né dylgjur í garð stefnenda. Ber því að ómerkja ummælin með þeirri undantekningu, sem nú er greind, enda er ekkert af þeim réttlætt. Við ákvörðun refsingarinnar ber að taka tillit til framangreindra 127 málsatvika, og þykir hún með tilliti til þeirra og eftir 235. sbr. 50. gr. hinna almennu hegningarlaga nr. 19 frá 12. febr. 1940 hæfi- lega ákveðin 200.00 kr. sekt í ríkissjóð eða til vara 10 daga varð- hald. Engar upplýsingar liggja fyrir um efnahag stefnds. Til skaðabótagreiðslu verður stefndur ekki dæmdur, þar eð ólíklegt er, að ummælin hafi valdið fjártjóni og ákvæði 264. gr. hegningarlaganna þykja ekki koma til greina. Í málskostnað þykir hæfilegt, að stefndur greiði stefnendum kr. 120.00. Því dæmist rétt vera: Framangreind ummæli undir nr. 1—5, að undanteknum um- mælunum undir nr. 3 a, skulu vera ómerk. Stefndur, Héðinn Valdimarsson, greiði 200 króna sekt í ríkissjóð innan aðfararfrests í máli þessu, en sæti ella 10 daga varðhaldi. Í málskostnað greiði stefndur stefnendunum, Alþýðusam- bandi Íslands og Alþýðuflokknum, kr. 120.00. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 16. maí 1941. Nr. 78./1940. Réttvísin (Guðmundur Í. Guðmundsson) Segn Gunnari Á. S. Ásgeirssyni (Pétur Magnússon). Líkamsáverkar. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Jón sýslumaður Hall- varðsson. Áverki sá, er ákærða er stefnt um, varðar við 205. gr. almennra hegningarlaga frá 1869, og þykir refsing hans hæfilega ákveðin samkvæmt 217. gr. sbr. 2. gr. laga nr. 19/1940 300 króna sekt, er afplánist í 18 daga varðhaldi, ef hún verður ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Samkvæmt þessu ber að dæma ákærða til greiðslu skaðabóta þeirra, er kærandi hefur krafizt, er nema alls kr. 255.60. 128 Ákvæði héraðsdómsins um greiðslu sakarkostnaðar í héraði ber að staðfesta. Ákærði greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skip- aðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 90 krónur til hvors. Rannsókn máls þessa hefur í ýmsum atriðum verið á- bótavant. Fæstir sjónar- og heyrnarvottar að orðasennu ákærða og kæranda og árás ákærða hafa verið yfirheyrðir, og ekki hefur verið tekin skýrsla af mönnum þeim, er fylgdu kæranda heim eftir árásina. Loks hefur ekki verið aflað nægilega greinilegrar lýsingar héraðslæknis á áverka kæranda og líðan. Verður að átelja þessa sakarmeðferð. Dómur í málinu er uppkveðinn 18. febrúar 1939, en var ekki birtur ákærða fyrr en 18. október sama ár. Krafðist ákærði þá áfrýjunar, en áfrýjunarstefna er ekki gefin út fyrr en 25. maí 1940. Skipun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti er gefin út 16. september 1940, og hefur málið því verið allt að 8 mánuðum í höndum sækjanda og verj- anda fyrir hæstarétti. Verður að víta þenna drátt málsins. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Gunnar Á. S. Ásgeirsson, greiði 300 króna sekt í ríkissjóð, og komi 18 daga varðhald í stað sekt- arinnar, ef hún greiðist ekki innan 4 vikna frá bÞirt- ingu dóms þessa. Ákærði greiði kæranda, Halldóri Ólasyni, kr. 255.60. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu sakarkostnaðar í héraði á að vera óraskað. Ákærði greiði allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutnings- laun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarmálflutningsmannanna Guðmundar Í. Guð- mundssonar og Péturs Magnússonar, 90 krónur til hvors. Dóminum Þber að fullnægja með aðför að lögum. 129 Dómur aukaréttar Snæfellsness- og Hnappadalssýslu 18. febr. 1939. Mál þetta er höfðað af hálfu réttvísinnar gegn Gunnari Ás- geiri Steinssyni Ásgeirssyni bónda, til heimilis Glaumbæ í Stað- arsveit hér í sýslu, fyrir brot gegn 18. kapitula hinna almennu hegningarlaga frá 25. júní 1869. Málavextir eru samkvæmt því, sem upplýst er í málinu, sem hér segir: Þann 10. desember s. 1. var ákærður staddur að Neðra-Hóli í Staðarsveit, ásamt með Halldóri Ólasyni, bónda að Ytri-Tungu í sama hreppi o} fl., og spiluðu nefndir menn o. fl. á spil um stund, en er þeir höfðu spilað nokkra stund, lentu þeir í orðasennu ákærður og Halldór Ólason, og endaði hún á þá leið, að ákærður stóð á fætur og laust Halldór með krepptum hnefa hægra megin á höfuðið aftanvert, og hlauzt af því „áverkamar“ á höfðinu sam- kvæmt vottorði héraðslæknisins í Borgarnesi, Ingólfs Gíslasonar, sem sóttur var til Halldórs Ólasonar daginn eftir að framangreirtd viðureign átti sér stað. Halldór Ólason hefir borið sem vitni í málinu, að þetta hafi atvikazt þannig, að eftir stutta orðasennu á milli þeirra ákærða og vitnisins, hafi ákærður slegið í borðið, staðið upp, tekið báðum höndum um háls vitnisins og því næst barið hann, eins og að. fram- an greinir, og hafi framangreindur áverki hlotizt af því höggi, og hafi vitnið því næst farið heim til sín, en verið svo máttfarið eftir höggið, að 2 menn hafi stutt hann á leiðinni heim, og hafi hann, er heim kom, verið borinn inn í bæinn, og kveðst vitnið ekki hafa getað sofið neitt vegna þjáninga, sem hann telur hafa verið af- leiðingar höggsins og áverkans, en daginn eftir, þann 11. desem- ber, hafi héraðslæknirinn í Borgarnesi, Ingólfur Gislason, komið til vitnisins og látið vitninu í té svefnmeðöl, og hafi hann (vitn- ið), vegna verkja í höfðinu, ekki getað sofið neitt, án svefnmeðala, fyrstu tvær næturnar, eftir að læknirinn kom til hans, og kveðst vitnið hafa legið rúmfast til 19. desember s. 1. vegna %júkleika, sem hafi stafað af umræddu höggi og áverka. Í framangreindu læknisvottorði er meiðslum vitnisins ekki lýst nánar en þannig, að um „áverkamar“ hafi verið að ræða, en vitnið hefur borið, að bólgnað hafi mikið blettur á höfðinu, þar sem ákærður barði hann, og hafi bletturinn, sem var Þannig marinn og bólginn, verið ca. 6—8 cm á hvorn veg, en bólgan var mikið hjöðnuð, er rannsókn málsins hófst. Á meðan vitnið lá rúmfast, eins og framan greinir, kveðst hann jafnan hafa haft verk í höfði og seyðingsverk fyrst eftir Það, og fyrir lækni, sem skoðaði vitnið þann 3. og 4. janúar s. 1., skýrði vitnið þannig frá, að hann hafi, þá er hann fór heim til sin, eftir að hafa fengið framangreint högg, misst meðvitund á leiðinni og verið borinn inn í bæ og hafi eftir að hann fékk höggið og þar 9 130 til skoðun fór fram, eftir að aðalþjáningunum linnti, haft sífelldan drunga í höfði, svima í köstum og með honum léttan flökurleika, sé seinni að hugsa og lengur að átta sig á hlutunum en hann áður var, og komi sviminn helzt og höfuðverkurinn aukist, er hann lúti og við líkamlega áreynslu. Við objekiva rannsókn á höfðinu fundust þó engin einkenni ytri áverka. Hann (vitnið) kvaðst þá vera aumur fyrir þrýstingi á höfðinu hægra megin, en orsök þeirra eymsla gat læknirinn ekki sagt um. Röntgenmynd var tekin af höfði vitnisins í Landsspítalanum í Reykjavík þann 4. janúar s. 1, og sást ekki, að um nokkurt beinbrot væri að ræða. Framangreinda skýrslu, sem vitnið gaf fyrir lækninum, hefur hann staðfest að öllu leyti fyrir rétti og kveðst hann aldrei hafa fundið til svima né annara slíkra óþæginda, áður en honum, var veitt umrætt högg og áverki, að öðru en því, að hann kveðst eitt sinn fyrir mörgum árum hafa fengið svima eða yfirlið, er hann var á skemmtisamkomu, en það hafi verið um kl. 45 um nótt, og hann hafi þá verið búinn að vaka alla nóttina. Þann 23. janúar s. l, er vitni þetta var síðast yfirheyrt í máli þessu, kvaðst vitnið ekki finna til stöðugs verkjar eða óþæginda, en kveðst hafa haft slík óþægindi stöðugt, þar til einni viku þar áður, og kvaðst þá enn finna til slíkra óbæginda öðru hvoru, einkum ef hann reynir mikið á sig, og kveður sér einkum hafa batnað mikið í höfði, eftir að hann tók að nota meðul, samkvæmt ráðleggingu læknis þess, er skoðaði hann í Reykjavík. Vitnið hefur staðfest framangreindan framburð sinn með eiði sinum. Ákærður hefur kannazt við að hafa barið Halldór Ólason á þann hátt, sem H. Ó. hefur lýst í framangreindum framburði sinum, en hefur neitað að hafa tekið um háls H. Ó. Hann heldur og fram, að það hafi ekki verið eingöngu vegna framangreinds ágreinings eða orðakasts út af spilum, að hann barði H. Ó., heldur með fram og aðallega vegna gamallar óvildar til H. Ó. út af fyrri viðskiptum þeirra. Þá hefur ákærður og véfengt framburð H. Ó. viðvíkjandi framangreindum sjúkleik hans eða afleiðingum höggsins og heldur fram, að H. Ó. muni gera of mikið úr þessu, og heldur fram, að ekki muni bafa verið nauðsynlegt fyrir H. Ó., vegna áverkans eða afleiðinga hans að láta sækja lækni, heldur muni læknirinn hafa verið sóttur aðallega til þess að afla læknisvottorðs til afnota í máli þessu. Vitnið Elenbergur Eiríkur Guðmundsson hefur borið, að hann hafi verið viðstaddur, er framangreind viðureign átti sér stað, og að hann hafi séð, að ákærður hafi tekið annari hendi um öxi Hali- dórs Ólasonar, en barið Halldór á hnakkann með hinni hendinni, og hafi ákærður því næst farið, og er hann var að ganga út, hafi 131 Halldór Ólason haft í heitingum við hann, um að þetta (Þ. e. höggið) skyldi verða ákærða dýrt. Vitni þetta hefur staðfest framangreindan framburð sinn með eiði sínum. Halldór Ólason heldur fram, að hann muni ekki eftir að hafa viðhaft nein ummæli um, að höggið skyldi verða ákærða dýrt, en kveður mega vera, að hann hafi viðhaft einhver slík ummæli, þó hann muni ekki eftir því. Samkvæmt því, sem þannig er upplýst í máli þessu, þykir verða að leggja framburð vitnisins Halldórs Ólasonar viðvíkjandi afleið- ingum höggs þess, sem ákærður veitti honum, til grundvallar við dóm í máli þessu, og telja nægjanlega sannað, að höggið hafi haft Þau áhrif á heilsu hans og líðan, sem hann hefur borið, og verður rétturinn að líta svo á, að afleiðingar höggsins hafi verið slíkar, að þær verði að teljast áverki, sem heyri undir ákvæði 205. gr. hinna almennu hegningarlaga. Ákærður er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur þann 6. október 1910, og hefur hann ekki áður sætt refsingu fyrir nokkurt lagabrot. Með framangreindum framburði sínum (sic) hefur ákærður að áliti réttarins brotið gegn 205. gr. hinna almennu hegningarlaga frá 25. júní 1869, og þykir refsing sú, sem hann hefur unnið til, eftir atvikum hæfilega ákveðin 10 daga fangelsi við venjulegt fangaviðurværi. Halldór Ólason hefur krafizt þess, að ákærður verði dæmdur til þess að greiða honum kr. 93.60 í skaðabætur vegna kostnaðar við að fá lækni til sín, eftir að hann hlaut áverkann, og meðala- kostnað, og kr. 100.00 í bætur fyrir óþægindi og vinnutap, eða samtals kr. 193.60. Ákærður hefur mótmælt skaðabótakröfu þess- ari, en eftir atvikum verður hún alls ekki talin of há, og þykir því bera að taka hana til greina að öllu leyti. Loks ber að dæma ákærðan til þess að greiða allan kostnað við mál þetta. Á máli þessu hefur enginn óþarfur dráttur orðið. Því dæmist rétt vera: Ákærður, Gunnar Á. S. Ásgeirsson, sæti fangelsi við venju- legt fangaviðurværi í 10 daga. Hann greiði Halldóri Ólasyni kr. 193.60 í skaðabætur innan 15 sólarhringa frá lögbirtingu dóms þessa. Loks greiði ákærður allan kostnað sakarinnar. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. 132 Mánudaginn 19. maí 1941. Nr. 73/1940. Ásgeir Pétursson £ Co (Einar B. Guðmundsson) gegn Jörundi Jörundssyni (Garðar Þorsteinsson). Ómerking og heimvisun. Dómur hæstaréttar. Dómi hafa stýrt í máli þessu í héraði ýmist Sigurður Eggerz bæjarfógeti eða Guðmundur Eggerz settur bæjar- fógeti, og hinn síðarnefndi hefur upp kveðið héraðs- dóminn. Er mál þetta var þingfest, var lögð fram greinargerð af hálfu sækjanda, og 19. jan. 1939 kom greinargerð fram af hálfu stefnda. Átti héraðsdómari þá samkvæmt 109. gr. laga nr. 85/1936 að kveða á um munnlegan eða skriflegan málflutning og veita aðiljum sameiginlegan frest til öfl- unar sakargagna. Í stað þess fá umboðsmenn aðilja, lög- fræðingarnir Jón Sveinsson og Björn Halldórsson, eða um- boðsmenn þeirra, fresti á víxl og skiptast á alls 13 skrif- legum sóknum og vörnum til 13. júní 1940, er munnlegur flutningur málsins var ákveðinn, eftir skriflegar sóknir og varnir allan þenna tíma. Auk þessara dómglapa eru þeir gallar á, að héraðsdómari hefur ekki dæmt um þá varnar- ástæðu, er stefndi byggði á aðildarskorti sækjanda, að rök- stuðning dómsniðurstöðu er harla lausleg, og loks, að dómur er ekki kveðinn upp fyrr en 16 júlí 1940, enda þótt munnlegur málflutningur færi fram og dómtaka 19. júní s. á. Virðist munnlegur málflutningur ekki geta haft til- ætlaða þýðingu, er svo langur tími líður milli hans og dómsuppsögu, enda er slík meðferð verulegt brot á fyrir- mælum 1. málsgreinar 191. gr. laga nr. 85/1936. Af framantöldum ástæðum þykir verða að ómerkja með- ferð máls þessa í héraði frá þinghaldi 19. jan. 1939 og héraðsdóminn, og visa máli heim í hérað til löglegrar með. ferðar og dómsálagningar af nýju. 133 Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Meðferð máls þessa í héraði frá þinghaldi 19. jan. 1939 og héraðsdómur skulu ómerk vera, og vísast málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar og dóms- álagningar af nýju. Málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. Dómur sjó- og verzlunardóms Akureyrar 16. júlí 1940. Mál þetta hefur höfðað Ásgeir Pétursson framkvæmdarstj. f. h. Ásgeirs Péturssonar £ (Co Akureyri með stefnu dags. 30. nóv. 1938 fyrir sjó- og verzlunarrétti Akureyrar gegn Jörundi Jörunds- syni, útgerðarmanni í Hrisey, til þess að fá hann dæmdan til að greiða skuld, að upphæð kr. 1936.29, auk 5% ársvaxta frá 1. janúar 1938 til greiðsludags, og til greiðslu málskostnaðar, en samkvæmt framlögðum reikningi er hann gerður kr. 298.00. Stefndi hefur mótmælt kröfum og krefst algerðrar sýknunar og í málskostnað krefst hann, að sér verði greiddar kr. 250.00, auk út- lagðs kostnaðar, kr. 20.00, eða kr. 270.00 Málavextir virðast þessir: Haustið 1936 útskipaði Ásgeir Pétursson £ Co farmi af sild í e/s „Heklu“. Segir stefnandi, að félagið og ymsir aðrir, þar á meðal stefndi, hafi átt farminn. Heldur hann því fram, að stefndur hafi falið sér munnlega að sjá um sölu á sild hans. Farmur þessi var síðan sendur til Svíþjóðar, og þar tók við honum, eftir þvi sem stefnandinn skýrir frá, C. James Anderson, Smögen. Símaði hann, að sögn stefnanda, fyrir fram út á sildina kr. 13.50 pr. tunnu. Stefnandinn segir, að Pontus Nilsson hafi séð um sölu á síldinni, en C. James Andersen hafi tekið á móti öllum greiðslum fyrir hana og greitt hins vegar allan kostnað við hana. Þegar sildin var gerð upp, kom í ljós, að minna verð fékkst fyrir síldina en lánað var út á hana, og sérstaklega átti þetta sér stað um sild stefnda, því stefnandinn segir, að hún hafi verið súr. Stefnandinn segist nú hafa orðið að greiða mismuninn á því raunverulega verði sild- arinnar og þess, sem lánað var út á hana. Nam sá mismunur með kostnaði, sbr. rskj. 2, hinni umstefndu upphæð, eða kr. 1936.29. Stefndi byggir neitun sina á kröfunni á því, að hér hafi ekki verið um lán að ræða út á síldina, heldur hafi greindar kr. 13.50 pr. tunnu verið fyrirframgreiðsla, sem óafturkræf hafi verið. Enn segir hann, að rskj. nr. 3 sé ekki kvittað, og stefnandinn eigi þvi 134 ekki kröfu þá, sem hann stefni fyrir, heldur, ef einhver ætti hana, þá ættu útlendingarnir hana, en nú stefnir Ásgeir Pétursson á Co ekki í þeirra nafni. Stefndi neitar því og ákveðið, að sildin hafi verið súrskemmd, segir hann, að sér hafi áður um sumarið verið boðið 21 kr. í síldina, tunnuna, en þessu er mótmælt. Vottorð liggja fyrir frá 3 erlendum mönnum um, að sildin hafi verið skemmd, er hún kom til Sviþjóðar. Vottorðum þessum hefur verið mótmælt. Þá eru og vottorð frá 3 islenzkum mönnum um, að sildin hafi verið góð, er hún fór héðan, en þessu er einnig mót- mælt. Þá þykir rétt að taka það fram, að stefnandinn segir, að nauðsynlegt hafi verið, að greiddar væru kr. 13.50 út á sildina, þar sem ekki mætti samkv. íslenzkum lögum láta síldina fyrir minna verð en þetta. Stefndur heldur þvi fram, að umræddar kr. 13.50 séu aðeins fyrir kostnaði, og þó hann fengi þetta verð, þá hafi hann ekkert fengið fyrir sildina sjálfur. Stefnandinn virðist hafa sönnunarskylduna fyrir því, að kr. 13.50 pr. tunnu hafi verið lán, en ekki endanleg fyrirframgreiðsla. Sömuleiðis ber honum að sanna, að sildin hafi verið skemmd, en þar sem sannanir liggja ekki fyrir um þessi atriði, þykir mega sýkna stefnda af kröfum stefnanda. Samkvæmt þessari niðurstöðu ber og að dæma stefnanda til að greiða stefndum í málskostnað kr. 270.00. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Jörundur Jörundsson Hrísey, á að vera sýkn af kröfum stefnandans í málinu Ásgeir Pétursson f. h. h/f Ásgeir Pétursson á Co, Akureyr. Í málskostnað greiði stefnandinn stefnda kr 270.00. Dóm- inum að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að við- lagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 21. mai 1941. Nr. 85/1940. Þorsteinn Sigvaldason (Eggert Claesen) gegn Huldu Ásbjarnardóttur (Sveinbjörn Jónsson). Barnsfaðernismál. Ómerking og heimvísun. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Sigurður bæjarfógeti Eggerz. 135 Rannsókn máls þessa er ábótavant um þau atriði, er nú verða talin. 1. Blóðrannsókn á aðiljum og barninu hefur ekki verið framkvæmd eftir MN aðferðinni. 2. Stefnda hefur ekki verið krafin sagna um það, við hvað hún styður þá minningu sína, að það hafi verið 9. mai 1939, er samfarir aðilja fóru fram. 3. Jón Bergdal hefur ekki verið inntur eftir því, hve tíður gestur áfrýjandi hafi verið á heimili hans og hve nær hann, þ. e. Jón, hafi verið fjarverandi af heimilinu, sér- staklega þann 9. maí 1939. Af greindum ástæðum þykir verða að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu heim í hérað til framhalds- rannsóknar og dómsálagningar af nýju. Bétt þykir, að málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður, en málflutningslaun skipaðs talsmanns stefndu, sem gjaf- vörn hefur fengið fyrir hæstarétti, kr. 100.00 greiðist úr ríkissjóði. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera ómerkur, og vísast málinu heim í hérað til framhaldsrannsóknar og dóms- álagningar af nýju. Málskostnaður fyrir hæstarétti fellur niður, en laun talsmanns stefndu, hæstaréttarmálflutningsmanns Sveinbjörns Jónssonar, kr. 100.00, greiðist úr ríkissjóði. Dómur bæjarþings Akureyrar 29. júlí 1940. Mál þetta hefur höfðað Hulda Ásbjarnardóttir. Hafnarstræti 37 Akureyri, fyrir bæjarþingi Akureyrar með stefnu dags. 3. júni 1940 gegn Þorsteini Sigvaldasyni, Hafnarstræti 35 Akureyri, og gerir hún þær réttarkröfur, að stefndur verði dæmdur faðir að barni því, sem hún ól 8. febr. 1940, og að hann verði skyldaður til að greiða meðlag með barninu og barnsfarakostnað eftir yfir- valds úrskurði. Svo krefst hún, að sér verði fildæmdur máls- kosnaður. Stefnandinn í þessu máli, Hulda Ásbjarnardóttir, ól 8. febr, síðasti. stúlkubarn, Jóninn Maggv, og lýsti föður að því stefnda, 136 Þorstein Sigvaldason, en hann neitar því ákveðið, að hann sé faðir barnsins. Blóðprufa hefur verið tekin af hlutaðeigendum, og sýndi blóð- prufan, að stefndur gat verið faðir barnsins. Lögreglupróf hafa farið fram í málinu. Segir stefnandinn, Hulda Ásbjarnardóttir, að hún hafi haft sam- farir við stefnda, áður en hann giftist, en stefndi hefur nú verið 4 ár í hjónabandi. Segir stefnandinn, að stefndi hafi komið heim til sín að kvöldi þess 9. maí 1939 og hafi þá haft samfarir við sig. Viku áður segist stefnandinn hafa verið heima hjá stefnda, er tilkynnti henni, að hann mundi koma til hennar 9. mai. Stjúpi stefnanda, hún og stefndi spiluðu stundum saman bridge eða vist. Kvöldið 9. maí var Þorsteinn % tíma inni hjá stefnandanum og hafði samræði við Huldu, stefnandann, á dívan, en hafði engar verjur. Stefnandinn veit eigi til, að nokkur hafi séð stefnla, Þorstein, fara inn til sín umrætt kvöld. Stefnandinn segist ekki hafa haft samræði við nokkurn mann frá 9. maí og þar til hún ól barnið, og í síðara réttarhaldi segist hún ekki hafa haft samræði við neinn annan en Þorstein á þeim tíma, að hann geti verið faðir að barninu. Veturinn 1939 hafði hún einu sinni eða tvisvar samræði við Þor- stein heima hjá honum. Stefndi kannast við að hafa þekkt Huldu, og að hann hafi spilað við hana, eins og kemur fram í prófunum, en hann neitar að hafa haft nokkurn tíma samræði við hana. Stefndi bendir á, að maður, sem heiti Gústaf og sé sonur Júlíusar einevgða, muni hafa verið í tygjum við stefnanda. Segir stefnandinn, að þessi maður sé þremenningur við sig, en að hún hafi aldrei átt vingott við hann. Greindur Gústaf hefur verið yfirheyrður. Segist hann hafa búið í sama húsi og móðir stefnanda hér á Akureyri. Segir, að þau séu þremenningar og kunningjar, og segir, að ekkert hafi verið á milli þeirra, og að hann hafi ekki einu sinni kysst hana. Gunnar Hafdal, sem stefnandinn bjó hjá, hefur verið yfirheyrður. Segir hann, að stefnandinn og stjúpi hennar hafi búið í húsi sinu, leigt þar 2 herbergi og eldhús. Var stefnandinn ráðskona hjá stjúpa sinum. Ekki segist hann hafa orðið þess var, að karlmenn heimsækti Huldu, svo orð væri gerandi á því. Dagleg framkoma stúlkunnar segir hann, hafi verið viðunandi. Hún hvorki reykti eða drakk. Ekki varð hann þess var, að Þor- steinn kæmi til Huldu í einkaerindum. Síðan var lagt fram vottorð frá sama vitni, réttarskj. 4. Segir hann, að Gústaf Júlíusson hafi heimsókt Huldu einsamall á ferð veturinn 1938—1939 og þá um vorið í maibyrjun 1939. Segir hann,að svo hafi hitzt á, að þetta 137 hafi verið á kvöldin, þegar Jón Bergdal, stjúpi Huldu, var ekki við. Segir hann enn fremur, að hjónin, sem bjuggu í húsinu í íbúð á sömu hæð og Hulda, hafi veitt þessu athygli og haft nokkrum sinn- um orð á þessu við sig. Gefur hann í skyn í framburði sinum, að einkakunningsskapur hafi verið á milli Huldu og Gústafs. Hjónin, sem Hafdal hefur vísað til í framburði sínum, neita því bæði, að þau hafi haft orð á því við Hafdal, að þau hafi veitt heim- sóknum Gústafs athygli, konan þó, eftir að hún hafði leiðrétt fram- burð sinn. Bréf hafa farið milli stefnanda og stefnda um málið, og er bréf stefnda óvenjulega ruddalega skrifað. Stefnandinn og Gústaf hafa bæði viðurkennt, að frændsemi og kunningsskapur hafi verið á milli þeirra. Einnig var kunningsskapur milli Gústafs Júlíussonar og stjúpa Huldu. Framburður Hafdals í málinu virðist vera á reiki, og hjónin neita að hafa átt samtal það við hann, er hann vísar til. Gústaf hefur í réttinum þverneitað að hafa átt mök við Huldu, og í málinu virðast nægileg rök leidd að því, að heimsóknir hans hjá henni voru 'eðlilegar vegna kunnings- skapar og frændsemi, og hefur því ekki þótt ástæða til að yfirheyra hann frekar. Stefnandinn hefur átt barn í lausaleik fyrir 5 árum, og stefndur Íyrir 8 árum. Þá hefur umboðsmaður stefnanda upplýst, að sam- kvæmt lögregluþingbók Eyjafjarðarsýslu og Akureyrar hafi Þor- sleinn Sigvaldason, stefndi, játað, að hann aðfaranótt 13. marz 1931 hafi brotizt inn í hús Kaupfélags Eyfirðinga og stolið þar útvarps- tæki, peningum m. m., og fyrir sama rétti 25. marz 1931 játar hann að hafa verið dæmdur til vatns og brauðs hegningar á Siglufirði fyrir peningastuld, en dómurinn hafi verið skilyrðisbundinn. Hins vegar ber hegningarskrá Eyjafjarðarsýslu ekki með sér, að dómur hafi gengið um innbrotið. Stefnandinn hefur haldið því ákveðið fram, að stefndur einn geti verið faðir að barninu, og blóð- prufan, sem tekin hefur verið, sýnir, að svo geti verið. Hins vegar neitar stefndi því afdráttarlaust, að hann sé faðir að barninu. Þykir því auðsætt, að úrslit málsins verða að koma undir eiði annars hvors aðilja, og þar sem líta verður á, að trúverðugleiki stefnda sé veiktur við afbrot þau, sem hann hefur viðurkennt að vera sekur um, þykir rétt að láta úrslit málsins vera komin undir því, hvort stefnandinn vinnur eið að þvi eftir löglegan undirbúning á varnar- þingi samkvæmt 166. gr. laga nr. 85 1936, innan 6 vikna frá birtingu doms þessa, að hún hafi haft holdlegar samfarir við stefnda 9. maí 1939. En við þann tíma einan ber að miða, þar eð stefnandinn hefur ekki haldið því fram, að hún hafi haft samfarir við stefnda á öðrum tíma, sem hér skiptir máli. Vinni hún eiðinn, þá skal stefndur teljast faðir að barni því, er hún ól 8. febr. 1940, og ber honum þá að greiða meðlag með því og löð barnsfarakostnað, hvort tveggja eftir yfirvalds úrskurði, og í máls- kostnað kr. 135.00, þar í 35 kr., kostnaður við blóðrannsókn. Verði stefnanda hins vegar eiðfall, skal stefndur vera sýkn af öllum kröfum stefnanda í þessu máli, en málskostnaður greiðist af almannafé. Því dæmist rétt vera: Ef stefnandinn, Hulda Ásbjarnardóttir, innan 6 vikna frá birt- ingu dóms þessa, eftir löglegan undirbúning, vinnur eið að því á varnarþingi samkvæmt 166. gr. laga nr. 85 1936, að hún hafi haft holdlegar samfarir við stefnda 9. maí 1939, þá skal stefndi, Þorsteinn Sigvaldason, teljast faðir að barni því, er stefnandinn ól 8. febr. 1940, og vera skyldur til að greiða meðlag með barn- inu og barnsfarakostnað eftir yfirvaldsúrskurði og í máls- kostnað kr. 135.00, þar í kr. 35.00, kostnaður við blóðrannsókn. Verði stefnanda hins vegar eiðfall, skal stefndur vera sýkn af öllum kröfum stefnanda í þessu máli, en málskostnaður greiðist af almannafé. Dóminum að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 23. maí 1941. Nr. 55/1939. Gunnar Pétursson (Lárus Jóhannesson) gegn Strætisvögnum Reykjavíkur h/f (Garðar Þorsteinsson). Bótakrafa vegna ólögmætra slita á vinnusamningi, Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið . Björn lögmaður Þórðarson. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 2. júní 1939. Krefst hann þess, að stefndi verði dæmd- ur til að greiða honum kr. 2600.00 með 6% ársvöxtum frá 9. marz 1938 til greiðsludags. Svo krefst hann og máls- kostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæsta. rétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. 139 Með ráðningarsamningi, dags. 1. nóv. 1937, var áfrýjandi ráðinn forstöðumaður málningarvinnustofu stefnda frá þeim degi til jafnlengdar næsta ár. Skipta því vanefndir áfrýjanda á vinnuskyldu sinni fyrir þann tíma ekki máli. Þann 12. jan. 1938 var annar maður settur yfir hann við starf hans. Ekki verður séð, að sá maður hafi eftir þann dag tryggt sér nægilega sönnun fyrir fjarvistum áfrýjanda neinn ákveðinn tíma, og er ekki á annan hátt leitt í ljós, að vanefndir áfrýjanda, eftir að ráðningarsamningurinn var gerður, hafi verið svo vaxnar, að heimilt hafi verið að segja honum upp starfinu fyrirvaralaust, án undangenginn- ar áminningar. Ber stefnda því að greiða áfrýjanda bætur, og þykja þær með hliðsjón af því, að ætla vefður, að áfrýj- andi hafi haft möguleika til þess að afla sér nokkurra tekna, það sem eftir var ráðningartímans, hæfilega ákveðn- ar 1500 krónur. Þá ber og að dæma vexti af þeirri fjárhæð, eins og krafizt er, svo og málskostnað fyrir báðum dóm- um, er þykir hæfilega ákveðinn samtals kr. 500.00. Dráttur sá, sem á máli þessu hefur orðið fyrir hæsta- rétti, hefur verið réttlættur. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Strætisvagnar Reykjavíkur h/f, greiði áfrýj- anda, Gunnari Péturssyni, kr. 1500.00 með 6% árs- vöxtum frá 9. marz 1938 til greiðsludags og samtals kr. 500.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 3. marz 1939. Mál þetta, sem dómtekið var 28. febrúar s. 1, er að undangenginni árangurslausri sáttaumleitun höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 23. marz 1938 af Gunnari Péturssyni málara, Hávallagötu öl hér í bæ, gegn Strætisvagnar Reykjavíkur h/f hér í bænum til greiðslu skuldar, að upphæð kr. 2600.00, með 6% ársvöxtum frá út- gáfudegi sáttakæru 9. marz 1938 til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. 140 Stefndur, Strætisvagnar Reykjavíkur h/f., krefst aðallega sýknu og ínálskostnaðar, en til vara lækkunar á stefnukröfunni eftir mati réttarins. Málavextir eru þeir, að með ráðningarsamningi dagsettum 1. nóv- ember 1937 var stefnandi, sem þá alllengi undanfarið hafði verið starfsmaður á bifreiðamálningarvinnustofu stefnds, ráðinn til eins árs til að veita vinnustofunni forstöðu. Var m. a. svo kveðið á í samningi þessum, að vinnutími stefnanda skyldi vera 10 stundir á dag, nema laugardaga í júní, júlí og ágúst. Kaupið var ákveðið kr. 325.00 á mánuði, en eftir- og næturvinna skyldi greidd eftir Dags- brúnartaxta. Skyldi kaupið greiðast eftir á fyrir eina viku í senn. Fyrir þá daga, er stefnandi kæmi ekki til vinnu, eða fyrir aðrar fjarvistir, skyldi stefndur ekkert kaup greiða, og skyldu allar fjar- vistir dregnar frá mánaðarkaupi hans, þó þannig, að ekki skyldu dragast frá allt að 14 dagar á ári vegna hugsanlegra sjúkdóms- forfalla. Á þeim tíma, er samningur þessi var gerður, var cand. jur. Ólafur Þorgrímsson framkvæmdastjóri stefnds og jafnframt formaður stjórnarinnar. Þann 10. janúar 1938 lét Ólafur af formennsku stjórnarinnar, og frá sama degi varð Egill Vilhjálmsson bifreiða- sali framkvæmdarstjóri, ásamt Ólafi. Hélzt þetta ástand til 1. febrúar 1938, en þá gekk Ólafur úr þjónustu félagsins sem framkvæmda- stjóri, en Egill tók einn við framkvæmdastjórninni. Þann 23. febrúar 1938 ritaði framkvæmdastjórinn, ásamt allri stjórn stefnds og f. h. stefnds, stefnanda bréf, þar sem honum var vikið frá starfi sínu frá 26. sama mánaðar. Ástæður þær, er bréfið greindi fyrir brottvikningunni, voru þær, að stefnandi hefði um langt skeið vanrækt starf sitt hjá stefndum, þannig, að hann hefði hvorki unnið tilskilinn vinnutíma né haldið sig að verki þá tíma, er hann hefði mætt. Stefnandi leit hins vegar svo á, að brottvikningin væri óréttmæt, og með því að ekki varð úr sættum, höfðaði hann mál þetta og gerir í því áðurgreindar kröfur, er miðast við það, að hann fái kaup sitt samkvæmt ráðningarsamningnum greitt að fullu til loka ráðningar- tímans, 1. nóvember 1938. Byggir stefnandi kröfur sínar á því, að hann hafi á engan hátt brotið svo af sér gagnvart stefndum, að heim- ilt hafi verið að víkja sér úr starfinu, og beri sér því full laun út ráðn- ngartímann, þrátt fyrir brottvikninguna, enda kveðst hann aldrei hafa fengið neina áminningu af hálfu stefnds um neitt, er laut að starfi hans né starfstíma. Sýknukröfu sina byggir stefndur á því, að stefnandi hafi van- rækt starf sitt mjög verulega. Hann hafi komið of seint til vinnu og óreglulega og suma daga aðeins stutta stund. Svo mikil brögð hafi verið að þessu, að stefnandi hafi oft ekki sézt á verkstæðinu meiri hluta dags, jafnvel þótt nægilegt verkefni væri fyrir hendi. 141 Enn fremur hafi stefnandi sem forstöðumaður málningarverk- stæðisins átt að gefa skrifstofu félagsins upp tíma þann, er hann og aðrir, er þar unnu, væru fjarverandi, til þess að unnt væri að draga hann frá kaupinu. En þrátt fyrir allar fjarvistir sínar, hafi hann aldrei gefið upp neinn tíma til frádráttar hjá sér og því stöð- ugt tekið fullt kaup. Allt þetta telur stefndur svo verulegar mis- fellur í starfi stefnanda, að heimilt hafi verið að vikja honum úr starfi fyrirvaralaust, þrátt fyrir ráðningarsamninginn, án þess að hann ætti nokkra kröfu út af þvi. Báðir málsaðiljar hafa leitt nokkur vitni til upplýsingar um, hvernig stefnandi hefur rækt starf sitt. Verða þessir vitnafram- burðir nú raktir að því leyti, sem þeir þykja geta haft áhrif um úrslit málsins. 1. Vitnið Daniel Sumarliðason, sem er eftirlitsmáður hjá stefnd- um og kveðst hafa unnið mestmegnis innan húss í sama húsi og stefnandi, segir, að eftir að Egill hafi tekið við, hafi hann beðið sig sérstaklega að athuga, hvernig stefnandi mætti. Kveður vitnið, að stefnandi hafi sinnt starfi sinu mjög illa, bæði að því leyti, að hann hafi mætt illa á morgnana, en hann hafi átt að byrja vinnu kl. 7 f. h., og svo hafi hann horfið frá vinnu aftur, oft eftir litla stund, og síðan verið burtu allan daginn. — Í sambandi við framburð þessa vitnis má geta þess, að það vann aðra vikuna frá kl. 6% f. h. til 2 e. h., en hina frá kl. 2 e. h. til 12 á miðnætti. 2. Vitnið Björgvin Jóhannsson, er tók við starfi sem viðgerðar- verkstæðisformaður hjá stefndum 12. janúar 1938, kveðst hafa veitt því eftirtekt, að stefnandi hafi jafnaðarlega komið of seint til vinn- unnar og óreglulega. Suma daga hafi hann aðeins komið stutta stund og þá verið fjarverandi meiri hluta dagsins, en verkefni hafi þó verið nóg fyrir hendi. Kveðst vitni þetta hafa haft umsjón með málningarverkstæðinu og því vera kunnugt þessu. Annars má geta þess, að aðalvinnustaður þessa vitnis var á annari hæð hússins en málningarverkstæðið. 3. Vitnið Skúli Halldórsson, gjaldkeri hjá stefndum, hefur borið, að stefnandi hafi aldrei gefið upp frádrátt frá hinum samnings- bundna vinnutíma, og að honum hafi því verið greitt fullt kaup eftir samningi. 4. Vitnið Jón Þorsteinson, er mun hafa unnið eitthvað litilræði með stefnanda eftir að árssamningurinn var gerður við hann, segir, að stundum hafi hann komið of seint, án þess þó að mikil brögð væru að því, og þyki sér fráleit staðhæfing, að stefnandi hafi verið óeðlilega mikið í burtu og ekki haldið sér að verki, er hann var á vinnustað. 5. Framburður vitnisins August Hakansson, er var yfirmaður málningarverkstæðisins, unz stefnandi tók við, þykir ekki hafa þýð- ingu í máli þessu, þar sem vitnið ber ekki um neitt, er gerist eftir 142 að ráðningarsamningurinn var gerður, en það, sem gerðist fyrir þann tíma, skiptir ekki máli hér. 6. Vitnið Gunnar Björnsson, er vann í trésmiðaverkstæði stefnds til janúarloka 1938, kveður sér hafa verið ókunnugt um stundvísi stefnanda, en segir hins vegar, að þann tíma, er það var á trésmíða- verkstæðinu, hafi málningarverkstæðið leyst „viðstöðulaust að kalla“ af hendi þau verkefni, er það fékk þaðan. Kveður vitnið sér kunnugt um, að stefnandi hafi oft og kannske allt að því daglega farið út í bæ til að sækja efni fyrir málningarverkstæðið. 7. Vitnið Brynjólfur Beck, sem vann í málningarverkstæðinu sumurin 1936 og 1937 og allt fram til ca. 20. janúar 1938“, segir, að stefnandi hafi ekki verið svo stundvis á morgnana sem skyldi, en hafi að öðru leyti rækt starf sitt vel. Þá segir vitnið enn fremur, að „yfirleitt“ hafi stefnandi ekki verið fjarverandi á daginn, nema þegar hann fór til læknis eða var í efnisútvegunum. 8. Þá hefur Ólafur Þorgrímsson, fyrrverandi framvæmdarstjóri stefnds, verið leiddur sem vitni í málinu, en hann er mágur stefn- anda. Segir hann, að gætt hafi nokkurrar óstundvísi hjá stefnanda. en annars hafi hann verið mjög nýtur starfsmaður. Kveðst hann 1 eift skipti fyrir öll hafa gefið stefnanda leyfi til að fara til augn- læknis, er hann þyrfti þess vegna sjúkdóms, er talið hafi verið, að hann hafi fengið í verkstæðinu. Segir hann, að sér hafi verið ókunn- ugt um, að stefnandi væri fjarverandi af öðrum orsökum en þess- ari, og stundum, er hann hafi þurft út í bæ fyrir félagið. Enn frem- ur skýrir hann frá því, að um áramótin 1936 og 1937 hafi hann látið athuga, hvernig starfsmenn félagsins mættu, og hafi þá verið mest brögð að óstundvísi stefnanda og þáverandi forstjóra málningar- verkstæðisins, vitnisins undir nr. 5. Hafi þeim verið refsað með því að draga af kaupi þeirra, en að sumu leyti muni þeir þó hafa fengið að vinna óstundvísina af sér. Framburður allra framangreindra vitna, nema Björgvins Jó- hannssonar, er vann eið að framburði sinum, hefur verið tekinn gildur sem eiðfestur. Loks hafa þeir Lúðvík Á. Jóhannesson, Tómas Nikulásson og Eiríkur M. Þorsteinsson gefið vottorð í málinu, sem ekki hefur verið mótmælt sem óstaðfestum. Ber þeim öllum saman um, að stefnandi hafi verið mjög óstundvis. Þrátt fyrir það, að ýmis vitnanna eru enn í þjónustu siefnds og þ. á. m. þau, er bera stefnanda mest í óhag, þykir með framan- greindum framburðum þeirra sannað, að um megna óstundvísi hafi verið að ræða hjá stefnanda, svo og alltíðar fjarvistir í vinnutíma á daginn, enda má telja hvort tveggja viðurkennt af stefnanda sjálf- um. Hins vegar segir hann, að ekki hafi verið svo mikil brögð að óstundvísinni, að heimilað hafi aðvörunarlausan brottrekstur, og að því er fjarvistirnar snertir, hafi þær ýmist stafað af því, að 143 hann hafi verið hjá augnlækni eða í erindum félagsins úti um bæ. Í málinu liggur fyrir vottorð augnlæknis þess, er stefnandi leitaði til, og sýnir það, að á tímabili því, er hér skiptir aðallega máli, þ. e. frá áramótum 1937 og 8 og til brottvikningardags, getur stefnandi í hæsta lagi þrisvar hafa leitað til hans. Hvað hitt atriðið snertir, bá telur stefnandi, að erindi sín út í bæ fyrir félagið hafi verið til efniskaupa vegna málningarverkstæðisins. En þegar tekið er tillit til þess, að alkunnugt er, að slík kaup fara oftast fram gegnum sima, og vörurnar eru síðan sendar frá viðkomandi verzlun, og þess, að eðli- legra var, að stefnandi sendi einhvern undirmanna sinna eftir efni, ef og þegar þess þurfti, og loks þess, að vitnið Björgvin hefur upplýst, að stefndur hafi sendil í þjónustu sinni, þá telur rétturinn þessa skýringu stefnanda ekki nægilega. Hvorug skýringa þeirra, er stefnandi hefur gefið á fjarvistum sínum, getur því að áliti réttarins talizt nægileg. Þá má telja upplýst í málinu, að stefnandi hafi aldrei gefið skrifstofunni upp óstundvísi sína og fjarvistir, eins og honum þó bar sem formanni málningarverkstæðisins, til þess að unnt væri að beita frádráttarákvæði ráðningarsamningsins. Kveðst hann hafa unnið þetta af sér með yfirvinnu, en gegn mótmælum stefnds hefur hann þó engar líkur að því leitt. Að þessu athuguðu og þá með sérstöku tilliti til þess, að stefn- „ andi var trúnaðarmaður stefnds og yfir aðra starfsmenn hans á málningarverkstæðinu settur, þá lítur rétturinn svo á, að stefnandi hafi verið svo sekur gagnvart stefndum, að fyrirvaralaus brottvikn- ing hafi verið heimil, enda þykir ekki eiga að skipta máli hér, þótt stefnandi hafi enga aðvörun fengið á þeim tíma, er hér skiptir aðal- lega máli og áður er tilgreindur, þar sem hann var yfirmaður og hafði ekki rétt til að ætla, að óstundvísi hans og fjarvistir skiptu stefndan litlu máli. Þess má geta, að stefnandi hefur haldið því fram í málinu, að afsakanlegt sé, þótt hann hafi e. t. v. ekki að öllu leyti staðið við sínar skyldur, vegna þess að stefndur hafi ekki staðið við þá skyldu sína að greiða sér kaup sitt reglulega eftir ákvæðum ráðn- ingarsamningsins. Þetta atriði þykir þó ekki eiga að skipta máli þegar af þeirri ástæðu, að fullt lag komst á um kaupgreiðslur þegar við framkvæmdarstjóraskiptin, en stefnandi hélt áfram uppteknum hætti þrátt fyrir það. Verða lok málsins því þau í samræmi við framanritað, að stefnd- ur verður sýknaður af öllum kröfum stefnanda, en þó þykir rétt að láta málskostnað falla niður. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Strætisvagnar Reykjavíkur h/f., á að vera sýkn af kröfum stefnanda, Gunnars Péturssonar, í máli þessu. MálckractnaAnr falli niður. 144 Mánudaginn 26. mai 1941. Nr. 109/1940. Marteinn Þorsteinsson og Árni Bövarsson (Theódór B. Líndal) gegn H/f Alliance (Jón Ásbjörnsson). Björgunarlaun. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjendur, sem skotið hafa máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 16. desember f. á., krefjast þess, að bjarg- laun héraðsdómsins verði færð niður all verulega, og máls- kostnaður fyrir héraðsdómi verði látinn niður falla og að þeim verði dæmdur málskostnaður úr hendi gagnáfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi, sem áfrýjað hefur málinu með stefnu 14. janúar þ. á., krefst aðallega kr. 50000.00 ásamt 5% ársvöxtum frá 11. október f. á., en til vara, að héraðsdómurinn verði staðfestur. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi aðaláfrýjanda eftir mati dómsins. Í máli þessu hafa full rök verið að því leidd, að aukinn fékostnaður gagnáfrýjanda og aflatjón vegna björgunarinn- ar hafi ekki numið undir kr. 25000.00. Þegar litið er til þessa svo og til bjargstarfans, verðmæta þeirra, er bjargað var, og verðmæta þeirra, er lögð voru í hættu við björgun- ina, þykir greiðsla sú, er aðaláfrýjendum ber að inna af hendi til gagnáfrýjanda, hæfilega ákveðin 47000.00 krónur með 5% ársvöxtum frá 11. október 1940 til greiðsludags. Eftir þessum málalokum þykir rétt, að aðaláfrýjendur greiði gagnáfrýjanda samtals kr. 5000.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Loks ber gagnáfrýjanda sjóveðréttur samkvæmt 1. tölul. 236. gr. siglingalaganna í v/s Dóru S. U. 36 til tryggingar nefndum fjárhæðum. Því dæmist rétt vera: Aðaláfrýjendur, Marteinn Þorsteinsson og Árni Böð- varsson, greiði gagnáfrýjanda, h/f Alliance, kr. 47000.00 145 með 5% ársvöxtum frá 11. október 1940 til greiðslu- dags og málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti, sam- tals kr. 5000.00. Gagnáfrýjandi hefur sjóveðrétt í v/s Dóru S. U. 36 til tryggingar nefndum upphæðum. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 27. nóv. 1940. Mál þetta, sem dómtekið var 23. þ. m., er með samkomulagi málsaðilja höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með stefnu út- gefinni 11. f. m. af Ólafi H. Jónssyni framkvæmdarstjóra f. h. h/f Alliance, hér í bæ, gegn eigendum v/s „Dóra“, þeim Marteini Þorsteinssyni kaupmanni, Fáskrúðsfirði, og Árna Böðvarssyni út- serðarmanni, Klöpp Seltjarnarnesi, til greiðslu björgunarlauna in solidum, að upphæð kr. 50000.00, eða til vara aðra upphæð eftir mati dómsins, auk 5% ársvaxta frá stefnudegi til greiðsludags, svo og málskostnaðar skv. reikningi eða eftir mati réttarins. Enn fremur krefst stefnandi þess, að viðurkenndur verði sjóveðréttur i v/s „Dóru“ S. U. 36, fyrir hinum tildæmdu upphæðum. — V/s „Dóra“ var vátryggð hjá Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f, og hefur félaginu því verið stefnt til réttargæzlu í málinu. Stefndir krefjast þess, að stefnukrafan verði lækkuð skv. mati dómsins, og málskostnaður verði látinn falla niður. Málsatvik eru þessi: V/s „Dóra“, sem er eign hinna stefndu, var þann 10. apríl s. 1. á siglingu frá Fleetwood í Englandi áleiðis til Íslands. Um kl. 6,30 f. h. þennan dag, þegar skipið var búið að sigla „143 sjómílur í N 30 V réttvísandi frá Butt of Lewia“, stöðv- aðist vél skipsins, vegna mikillar bilunar, og varð engri aðgerð við komið. Talstöð var í skipinu, og var nú kallað á hjálp skipa, en enginn svaraði fyrr en kl. 9,30 f. h., að íslenzkur vélbátur, er átti um 140 sjómilur ófarnar til Vestmannaeyja, komst í talsam- band við v/s „Dóru“. Bátur þessi tilkynnti útgerðarmönnum v/s „Dóru“ í Vestmannaeyjum, hvernig komið væri, og fyrir beiðni þeirra fór b/v „Tryggvi gamli“, sem er eign stefnanda, v/s „Dóru“ til hjálpar. Togarinn var að koma úr söluferð frá Englandi og var staddur um 135 sjómilur N—NV af Barra Head, þegar hjálpar- beiðnin barst, en það var kl. 16,50 nefndan dag. Breytti hann þá stefnu úr NNV í NA og náði jafnframt talsambandi við v/s „Dóru“. Þennan dag var allgott veður á þessum slóðum og kyrr sjór. Að- faranótt 11. april fór veður siðan vernsnandi, norðvestan vindur, allt að 8—9 vindstigum, að því er skipverjar á v/s „Dóru“ telja, með krapaéljum og all-miklum sjó. Hélzt svo þann dag, en þá um ki. Í5.25 hafði Tryggvi gamli komið á vettvang, og hafði v/s „Dóru“ 16 146 þá rekið 11—15 mílur til austurs. Það kom í ljós, að enginn not- hæfur dráttarvir var til um borð í v/s „Dóru“, og vinda skipsins varð ekki notuð til að koma á sambandi milli skipanna. Var þá skotið línu frá „Tryggva gamla“ yfir í v/s „Dóru“, og um kl. 17.30 var búið að ganga frá dráttartaugunum, sem togarinn lagði til að mestu, og festa varð um „vélarreisninguna“ og „brúna“ á v/s „Dóru“, þar sem um annað traust hald var ekki að ræða. Var síðan haldið af stað með hægri ferð, eftir að gefnir höfðu verið út 350 faðmar á hvorn bóg af trollvir frá „Tryggva gamla“. KI. 18.30 slitnaði keðjan frá v/s „Dóru“, en togvirinn hafði verið festur í keðjuna. Ekki gátu skipverjar á v/s. „Dóru“ náð keðjunni inn aftur og urðu þeir að höggva hana frá sér. Og um kl. 21.30 var fyrst lokið við að koma aftur á dráttartaugum milli skipanna. Var þá haldið af stað með hægri ferð, og var stefnt í norðvestur, en vindur var þá NV G—-7 stig með allmiklum sjó. Um miðnættið kom í ljós; að skipunum hafði ekkert miðað áfram, en er á nóttina leið, fór þó heldur að draga úr veðrinu. Kl. 4 f. h. slitnuðu dráttarvírarnir enn, en um átta leytið varð þó komið á sambandi aftur, og var þá haldið áfram með fullri ferð, enda var veður þá miklu betra, hægur vestan vindur, en nokkur alda. Um þetta leyti bilaði talstöð v/s „Dóru“, svo að hennar varð ekki frekar not, og urðu skipverjar eftir það að hafa samband við „Tryggva gamla“ með ljós- og flaggmerkjum. Þennan dag gekk ferðin síðan sæmilega. Aðfaranótt 13. apríl fór veður aftur versnandi, VNV, allt að 6—7 vindstigum og éljagangur. Var hægt á ferðinni undir hádegið, enda fór vindur og sjór þá mjög versnandi, vindur allt að 8—10 stigum. Hélzt veðrið fram á kvöld, og kl. 19.25 slitnaði bakborðsvirinn. Undir miðnætti lægði aftur, og var þá sett á hálfa ferð. Þann 14. april var NV gola og minni bára, enda var þá farið með meiri ferð. Um hádegið þennan dag varð vart leka á v/s „Dóru“, einkanlega í vélarrúmi, og varð að nota dælur við. Aðfaranótt þess 15. april tók enn að hvessa, þá af norðri, og varð að hægja mjög ferðina. Um kl. 8 f. h. var vindur orðinn allt að 10 vindstigum. Hélzt svo allan daginn, og var komið allt að því fárviðri um miðnættið, og varð svo fram á næsta morgun, þann 16. apríl. Lekinn jókst og heldur, enda erfiðaði skipið mjög mikið. Um kl. 11 f. h. þennan dag var komið á ytri höfnina í Vest- mannaeyjum, og kl. 13,10 var v/s „Dóra“ dregin af öðrum vél- bát inn á höfn, en „Tryggvi gamli“ hélt síðan áleiðis til Reykja- víkur, og var veður þá enn hið versta, NNA 11 vindstig. Með skirskotun til þess, að v/s „Dóra“ hafi í umrætt skipti verið með ónýta vél, ónothæfan seglabúnað, stödd á hættusvæði og of- viðri mikil hafi geisað um þessar mundir, heldur stefnandi því fram, að skipið hafi verið statt í slíkum háska, að hjálp sú, er b/v „Tryggvi gamli“ veitti því og að framan er lýst, verði tvímælalaust 147 að teljast björgun í skilningi siglingalaganna. Verður og á það að fallast, enda er það út af fyrir sig ekki véfengt af hálfu hinna stefndu. Kemur þá til athugunar, hver séu hæfileg björgunarlaun til handa útgerð og skipshöfn „Tryggva gamla“, en stefnandi verður að teljast vera í fyrirsvari fyrir báða þá aðilja. Verða nú rakin þau atriði, er til greina koma við ákvörðun björgunarlaunanna skv. 230. gr. siglingalaganna. Nokkrar smáskemmdir virðast hafa orðið á v/s „Dóru“, en ann- ars tókst björgunin fullkomlega. Skipverjar á „Tryggva gamla“ unnu með verklagni og atorku að björguninni, enda þurfti fyllstu varúðar við vegna ofviðrisins, sem var mestan hluta leiðarinnar. Björgunin tók og, eins og að framan er lýst, langan tíma, eða alls 5 sólarhringa og 21% klst. Eins og ástatt var, verður v/s „Dóra“, að teljast hafa verið í mikilli hættu, en hins vegar verður ekki séð, að skipverjar á „Tryggva gamla“, eða togarinn, hafi verið lagður í sérstaklega mikla hættu við björgunina. Um tilkostnað þann og Íjártjón, er útgerð og skipshöfn togarans hafa orðið fyrir í sam- bandi við björgunina, verður þetta að teljast upplýst: Bein tímatöf vegna björgunarinnar virðist hafa verið 3% sólarhringur. Beinn kostnaður vegna kaups skipshafnar og fæðis, stríðstryggingar skips og skipshafnar þennan tíma virðist nema um 2600 kr. Andvirði eyddra kola og olíu á sama tíma virðist og hæfilega áætlað kr. 3000.00. Telja verður og, að mestur hluti togvíranna frá „Tryggva samla“, eða að verðmæti um 5000 kr., hafi ónýtzt eða skemmzt við björgunina. En um verðmæti togarans sjálfs, er björgunin átti sér stað, er ekki annað upplýst, en að hann hafi verið vátryggður fyrir um 500 þús. kr. Þá verða einnig að teljast færðar allsterkar líkur fyrir því, að „Tryggvi gamli“ hafi orðið fyrir veiðitapi vegna björg- unar v/s „Dóru“, er áætla má, að nemi um 6000 krónum, „netto“, svo og, að tjón hans, vegna þess að hann hafi vegna tafarinnar náð lakari markaði fyrir fisk sinn í næstu söluferð en ella mundi verið hafa, muni hafa numið um 10 þús. króna. Með tilliti til alls þessa, svo og þess, að skv. yfirmatsgerð dóm- kvaddra manna, nam verðmæti v/s „Dóru“, ásamt farmi, þá er skip- inu hafði verið bjargað, alls kr. 118620.00, þykja björgunarlaunin hæfilega ákveðin kr. 40000.00, er stefndu verður verður gert að greiða stefnanda, ásamt vöxtum eins og krafizt hefur verið. Máls- kostnað, þar með talinn kostnað við yfirmat, greiði stefndur stefn- andanum með kr. 3200.00 Gegn mótmælum stefndu verður ekki séð, að heimild sé til að dæma þá til greiðslu upphæða þessa in solidum. Fyrir hinum tildæmdu upphæðum viðurkennist sjóveðréttur í v/s „Dóru“ S. U. 36. 148 Réttinn skipuðu: hinn reglulegi formaður dómsins og sjó- og verzlunardómsmennirnir Hafsteinn Bergþórsson framkvæmdar- stjóri og Jón Axel Pétursson hafnsögumaður. Því dæmist rétt vera: Stefndir, eigendur v/s „Dóru“, Marteinn Þorsteinsson og Árni Böðvarsson, greiði stefnandanum h/f Alliance, af hálfu útgerðar og skipshafnar b/v „Tryggva gamla“, kr. 40000.00 með 5% árs- vöxtum frá 11. okt. 1940 til greiðsludags, og kr. 3200.00 í máls- kostnað. Á stefnandi sjóveðrétt í v/s „Dóru“ S. U. 36 fyrir upp- hæðum þessum. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 28. mai 1941. Nr. 34/1940. Johan Ellerup gegn Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs og Hjálm- ari Vilhjálmssyni. Frestun. Nýjar upplýsingar. Úrskurður hæstaréttar. Áður en dómur verður á mál þetta lagður, þykir rétt að veita sækjanda samkvæmt analógiu 120. gr. laga nr. 85/1936 kost á því að leggja fyrir dóminn nánari upplýsingar um þessi atriði: 1. Skýrsla löggilts endurskoðanda um birgðir sínar af vörum 6. ágúst 1939, bæði unnum og óunnum, í efnagerð sér og lyfjabúð sér, og efnahagsreikning miðaðan við sama dag og gerðan af löggiltum endurskoðanda. 9. Bekstrarreikning sömu fyrirtækja, gerðan af löggilt- um endurskoðanda, tímabilið frá 1. jan. 1939 til 7. ágúst s. á., og rtekstrarreikning þeirra árin 1937 og 1938. 3. Skýrslu með staðfestu eflirriti úr tryggingaskirtein- um um Þrunatryggingarupphæð húss sins 1939 og vara þeirra, áhalda og annara fjárverðmæta, er hann átti í hús- 149 inu 6. ágúst 1939, þar á meðal um brunatryggingu á vör- um, sem til efnagerðar hans töldust þá, hvort og hverjar breytingar orðið hafi á brunatryggingum á nokkrum eða öllum þessara verðmæta síðasta árið fyrir 6. ágúst 1939, og hvort hann hafi verið tryggður við tjóni af rekstrar- stöðvun vegna bruna. 4. Skrá yfir útistandandi skuldir sínar 6. ágúst 1939 og, eftir því sem unnt er, mat á líklegu tapi á þeim. 5. Greinargerð um viðgerð og endurbætur á húsi sínu, er hann telur hafa farið fram rétt áður en í því kviknaði. Því úrskurðast: Flutning þessa máls skal fresta, og veitist sækjanda kostur á að leggja framangreindar upplýsingar fyrir dóm. Föstudaginn 30. maí 1941. Nr. 37/1940. Tómas Þorvaldsson (Pétur Magnússon) gegn Ketilbjörru Erlendínu Magnúsdóttur (Garðar Þorsteinsson). Barnsfaðernismál. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 10. maí 1940, hefur krafizt þess aðallega, að hann verði sýknaður af faðerniskröfu stefndu, en til vara, að úrslit málsins verði látin velta á synjunareiði hans. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi stefndu bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefnda krefst hins vegar staðfestingar héraðsdómsins og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Samkvæmt blóðrannsókn, sem fram hefur farið eftir uppkvaðningu héraðsdómsins á aðiljum og barni stefndu, getur áfrýjandi verið faðir barnsins, en blóðrannsóknin sannar ekki, að hann sé það. 150 Vitnismaðurinn Þorsteinn Danielsson, sem reri til fiskjar ásamt áfrýjanda veturinn 1938, kveður áfrýjanda ekki hafa gelað án sinnar vitundar farið til Reykjavikur nema hluta úr nóttu á tímabilinu frá 9. febrúar til 11. maí 1938. Þor- steinn segist muna, að áfrýjandi hafi unnið að því að vega fisk pálmasunnudagsmorguninn þann 10. april 1938. Vitnis- maðurinn Árni Ágúst Magnússon, sem var vertiðarfélagi áfrýjanda nefndan vetur, fortekur, að áfrýjandi hafi farið til Reykjavíkur á tímabilinu frá 8. febrúar til 11. maí. Seg- ist Árni hafa verið í fiskvinnu með áfrýjanda á pálma- sunnudag og hafi þeir verið návistum eftir vinnu þenna dag, og minnir Árna, að þeir áfrýjandi hafi verið saman á dansleik um kveldið í Grindavík. Báðir þessir vitnismenn hafa staðfest skýrslur sínar fyrir dómi. Vitni þeirra styrkir svo sögn áfrýjanda, að rétt þykir, að hann sé sýkn af kröf- um stefndu, ef hann synjar þess með eiði á lögmæltu varn- arþingi innan fjögra vikna frá birtingu dóms þessa, að hann hafi á tímabilinu frá 20. marz 1938 til 25. maí sama ár haft samfarir við stefndu. Ef áfrýjandi fellst á eiðnum, skal hann talinn faðir barns þess, er stefnda ól þann 21. janúar 1939, enda greiði hann þá meðlag með barninu og stefndu barnsfarakostnað og styrk fyrir barns- burð og eftir, allt eftir úrskurði yfirvalds. Ef áfrýjandi vinnur eiðinn, á málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti að falla niður, en ef honum verður eiðfall, þá greiði hann stefndu samtals kr. 400.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Ef áfrýjandi, Tómas Þorvaldsson, synjar með eiði sinum á lögmæltu varnarþingi innan 4 vikna frá birt- ingu dóms þessa samfara á tímabilinu 20. marz til og með 25. maí 1938 við stefndu, Ketilbjörgu Erlendinu Magnúsdóttur, þá á hann að vera sýkn af kröfum hennar í máli þessu. En ef áfrýjandi fellst á eiðnum, skal hann talinn faðir barns þess, er stefnda ól þann 151 21. janúar 1939, enda greiði hann þá meðleg með barninu og stefndu barnsfarakostnað og styrk fyrir barnsburð og eftir, allt eftir úrskurði yfirvalds. Ef áfryjandi vinnur eiðinn, á málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti að falla niður, en ef honum verður eiðfall, þá greiði hann stefndu samtals kr. 400.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur aukaréttar Gullbringu- og Kjósarsýslu 27. marz 1940. Ár 1940, miðvikudaginn 27. marz, var í aukadómþingi Gullbringu- og Kjósarsýslu, sem haldið var á skrifstofu embættisins í Hafnar- firði af sýslumanni Bergi Jónssyni, uppkveðinn dómur í fyrrgreindu máli, sem dómtekið var hinn 27. febr. s. 1. Málavextir eru þeir, er nú skal greina: Þann 21. jan. 1939 ól ógift stúlka, Ketilbjörg Erlendina Magnús- dóttir, til heimilis að Garðhúsum í Hafnahreppi, sveinbarn, sem samkvæmt vottorði ljósmóður var fullburða við fæðingu. Föður að barni þessu lýsti hún Tómas Þorvaldsson, til heimilis að Borgar- garði í Grindavík. Hann hefur ekki viljað kannast við faðernið, og er mál þetta höfðað gegn honum samkvæmt beiðni barnsmóður, og hefur hún gert þær kröfur, að hann verði dæmdur faðir að barn- inu, til þess að greiða meðlag með því, styrk til sín fyrir og eftir barnsburðinn samkvæmt úrskurði yfirvalds og auk þess málskostnað að skaðlausu. Sáttatilraun hefur reynzt árangurslaus. Kærandi hefur haldið því fram, að hún hafi fyrst kynnzt kærð- um árið 1937, þegar hún var í vist í húsinu nr. 14 við Egilsgötu í Reykjavík. Síðan kveðst hún ekki hafa séð kærðan, fyrr en um miðjan apríl 1938. Kveðst hún þá kvöld nokkurt hafa hitt kærðan á götu í Reykjavík, og bauð hann henni þá fyrst upp á herbergið, sem hann hafði á sjómannaheimili Hjálpræðishersins í Reykjavík. Dvöldu þau þar um 15 mínútur, en fóru þaðan, þegar umsjónar- maður hússins tilkynnti kærðum, að hann mætti ekki hafa kven- mann á herberginu. Fóru þau síðan á Hótel Heklu, og kveðst kær- andi hafa sofið þar hjá kærðum um nóttina, og hafi þau, að því er kærandi minnir, haft um nóttina þrisvar sinnum fullkomnar hold- legar samfarir. Kærandi hefur og haldið því fram, að kærður hafi ekki notað neinar verjur. Morguninn eftir hafi þau orðið samferða í strætisvagni til Hafnarfjarðar, þar sem þau ætluðu bæði að hitta Bjarna Snæbjörnsson lækni, kærður til þess að láta hlusta sig, en 152 kærandi til þess að láta gegnumlýsa sig. Kærandi kveðst ekki í önnur skipti hafa haft samræði við kærðan og ekki haft holdlegar samfarir við neinn annan karlmann á getnaðartíma barnsins. Sam- kvæmt vottorði Bjarna Snæbjörnssonar læknis í Hafnarfirði kom kærandi til hans til rannsóknar 10. april 1938, og vísaði hann henni til læknis í Reykjavík, til efnaskiptarannsóknar. Segir læknirinn, að fyrr á árinu hafi kærandi ekki komið til hans til lækninga, að þvi hann muni eða hafi skráð það í bækur sinar. Matthias Einarsson læknir í Reykjavík hefur í málinu gefið vottorð um það, að kærandi hafi komið til hans til efnaskiptarannsókna á Landakotsspitala 11. april 1938 og verið til lækninga á sama sjúkrahúsi frá 23. júní 1938 til 7. júlí 1938. Vottar læknirinn, að daginn, sem kærandi fór af sjúkrahúsinu, hafi hún verið athuguð, og reyndist hún þá vera van- fær og ca. 3 mánuði á leið. Undir rannsókn málsins hafa nokkur vitni borið það, að kærandi hafi ekki farið til Reykjavíkur eða Hafnarfjarðar á tímabilinu des. 1937, þangað til að hún fór í april- mánuði 1938 til lækninga, eins og áður segir. Vitni þessi eru syst- kini kæranda, móðir hennar og faðir og Magnús Ketilsson, Bakka í Höfnum, sem kveðst þó ekki geta staðfest með eiði sínum, að kær- andi hafi ekki farið til Reykjavikur á tímabilinu des. 1937 til april 1938, þó hann hins vegar teldi líklegt, að hann hefði fengið vitneskju um það, ef svo hefði verið. Kærður hefur á hinn bóginn haldið því fram, að samfarir þeirra, kærandi og kærðs, hafi átt sér stað í janúarmánuði 1938, og hefur hann haldið því fram, að í önnur skipti hafi hann ekki haft hold- legar samfarir við kærandi. Staðfestir kærður framburð kærandi að því er snertir stað þann, er samfarirnar hafi átt sér stað á, og önnur atvik í sambandi við samvistir þeirra, en hann hefur hins vegar haldið þvi stöðugt fram undir rannsókn málsins, að samfar- irnar hafi átt sér stað aðfaranótt 13. jan. 1938 á Hótel Heklu í Reykjavík. Kærður hefur lagt fram í málínu vottorð Bjarna Snæ- björnsonar læknis í Hafnarfirði um það, að hann hafi rannsakað kærða 13. jan. 1938, og hefur læknirinn lyst því yfir í sama vott- orði, að hann hafi ekki síðar rannsakað kærða. Þá hefur verið lagt fram vottorð forstöðukonu sjómannaheimilis Hjálpræðishersins í Reyjavík, í þá átt, að kærður hafi ritað nafn sitt í gestabók sjó- mannaheimilisins og tekið herbergi á leigu til næsturgistingar 12. jan. 1938, en sú athugasemd hafi verið færð inn í gestabókina, að kærður hafi ekki gist, sem sýni, að hann hafi af einhverjum ástæð- um ekki fengið að halda herberginu. Þá hefur vitnið Haraldur Teitsson borið það, að kærður hafi ekki farið til Reykjavíkur frá 25. jan. til 11. maí 1938. Dvaldi vitnið á sama heimili og kærður og svaf í sama herbergi og reri á sama bát í Grindavík, og hefur vitnið borið það, að kærður hafi verið í herbergi sinu á hverjum morgni 153 þetta tímabil. Þennan framburð hefur vitnið staðfest með eiði. Vitnið Steingrimur Hannes Friðlaugsson hefur einnig borið það, að kærður hafi ekki farið til Reykjavíkur á tímabilinu frá 2. febr. til 11. maí 1938, en þann tíma dvaldi vitnið í Grindavík við land- vinnu og sjóróðra og kvaðst þá daglega hafa hitt kærðan, en ekki hafa átt heima í sama húsi eða róið á sama bát og kærður. Enn fremur hefur faðir kærða, Þorvaldur Klemenzson, borið það, að hann hafi ekki farið til Reykjavíkur á ofangreindu tímabili. Kærður hefur krafizt algerðrar sýknu af kröfum kærandi. Eins og áður er fram tekið, ber kærðum og kærandi alveg saman um samvistir þeirra, nema að því er snertir tímann, er samfarir beirra hafi átt sér stað. Það er upplýst í málinu, að í samtali, sem fór fram milli kærðs og kærandi, er þau komu frá Bjarna Snæ- björnssyni lækni og voru á leið frá Hafnarfirði til Reykjavíkur í bíl, að kærandi hafi sagt kærðum, að læknirinn hefði sagt henni, að eitthvað væri að henni í skjaldkirtlinum. Kærandi hefur haldið þvi fram, að samtal þetta hafi farið fram 10. april 1938, en kærður 13. jan. 1938. Í vottorði Bjarna Snæbjörnsonar læknis er komizt svo að orði, að kærandi hafi komið til hans 10. apríl og ekki fyrr á árinu, að því er hann muni eða hafi skráð hjá sér, og tekur lækn- irinn það fram, að ábyggilegt sé, að hann hafi ekki ráðlagt kærandi að leita efnaskiptarannsóknar, nema í þetta eina skipti, enda hafi hann ekki orðið var við sjúkdóminn í skjaldkirtlinum, fyrr en Þennan dag. Að þessu athuguðu gæti kærandi ekki hafa látið orð falla í þá átt, að læknirinn hefði sagt, að hún væri með sjúkdóm í skjaldkirtlinum, fyrr en eftir að læknirinn rannsakaði hana 10. april. Vitnið Haraldur Teitsson hefur enn fremur borið það undir rann- sókn málsins, að það muni það með vissu, að ekki hafi verið farið á sjó 10. apríl 1938, og að það hafi verið að vigta fisk með kærðum að. morgni þessa dags. Vitnið kveðst þó ekki muna, hve lengi þeir hafi unnið að vigtun fisksins. Þennan framburð hefur vitnið staðfest með eiði. Með skirskotun til framangreindra upplýsinga verður að telja, að kærandi hafi leitt þær líkur til styrktar máli sínu, að málalok verði látin velta á eiði hennar samkv. 213. gr. laga nr. 85/1936. Vinni kærandi eið að því, eftir löglegan undirbúning, á varnarþingi skv. 166 gr. laga nr. 85/1936, innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa, að hún hafi haft holdlegar samfarir við kærðan á tímabilinu frá 5. til 20. apríl 1938, skal kærður talinn faðir barns þess, sem hún ól 21. jan. 1939, enda greiði hann þá meðlag með barninu, barnsfarar- kostnað og styrk til barnsmóður fyrir og eftir barnsburð, allt eftir úrskurði yfirvalds, svo og málskostnað með 50 kr. Vinni kærandi ekki eiðinn, skal kærður vera sýkn af kröfum hennar í máli þessu, og greiði kærandi þá 50 kr. í málskotnað. 154 Því dæmist rétt vera: Vinni kærandi, Ketilbjörg Erlendina Magnúsdóttir, eið að því, eftir löglegan undirbúning, á varnarþingi samkv. 166. gr. 1. nr. 85/1936, innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa, að hún hafi haft holdlegar samfarir við kærðan á tímabilinu 5.—-20. april 1938, skal kærður, Tómas Þorvaldsson, talinn faðir barns þess, er kærandi ól 21. jan. 1939, enda greiði hann þá meðlag með barninu, barnsfarakostnað og styrk tit barnsmóður fyrir og eftir barnsburðinn, allt eftir úrskurði yfirvalds, svo og máls- kostnað með 50 kr. Verði kærandi hins vegar eiðfall, skal kærður vera sýkn af kröfum kærandi í máli þessu, og greiðir þá kærandi 50 kr. í málskostnað. Dóminum skal fullnægt að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 30. maí 1941. Nr. 13/1941. Ólafur Johnson gegn Fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs. 2 Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Ólafur Johnson, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkisspjóðs, ef hann vill fá mált sitt tekið fyrir af nýju. Föstudaginn 6. júní 1941. Nr. 15/1941. Eyþór Árnason (Theódór B. Líndal) gegn Páli Magnússyni (Lárus Jóhannesson). Húsakaup. Krafa um riftingu. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Björn lögmaður Þórðarson. 155 Áfrýjandi, sem hefur að fenginni gjafsókn fyrir hæsta- rétti 29. jan. þ. á. áfrýjað máli þessu með stefnu 30. s. m., hefur krafizt þess aðallega, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 11365.00 með 6% ársvöxtum frá 17. febr. 1937 til greiðsludags, en til vara, að stefnda verði dæmt að greiða honum aðra fjárhæð eftir mati dómsins með vöxtum sem fyrr segir, hvort tveggja gegn framsali á þeirri kr. 1415.20 kröfu til stefnda, er hann hafði framselt áfrýjanda í sam- bandi við húskaup aðilja. Loks krefst áfrýjandi máls- kostnaðar úr hendi stefnda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar eins og málið væri eigi gjafsóknarmál. Stefndi hefur krafizt staðfestingar á héraðsdóminum og málskostn- aðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Það er eigi sannað í máli þessu, að aðiljar hafi samið um annað kaupverð á húsinu en það, er í afsalinu getur, að viðbættum þeim verðmætum, sem í héraðsdómi greinir og stefndi kveður ekki hafa verið verðsetta. Svo er ekki heldur neitt komið upp Í málinu, er sýni það, að stefndi hafi mátt sjá það, að áfrýjanda væri það forsenda fyrir kaupunum, að hann kæmi verðmætum þessum út fyrir nokkurt ákveðið lágmarksverð. Með þessum athugasemd- um og að öðru leyti með skírskotun til forsendna héraðs- dómsins þykir mega staðfesta hann. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Málflutningslaun umboðsmanns áfrýjanda, kr. 300.00, greiðist úr ríkissjóði. Meðferð máls þessa, sem þingfest var í héraði 11. maí 1939, hefur þar verið mjög aflaga og lögum andstæð. Þá er fram var komin greinargerð samkvæmt 105. og 106. gr. laga nr. 85/1936, skyldi dómari hafa ákveðið tilhögun málflutn- ings samkvæmt 109. gr. sömu laga og ákveðið málflytjend- um sameiginlegan frest til öflunar gagna. Í stað þessa veitti dómari málflytjendum fresti á vixl málinu til óhæfilges dráttar, og lögðu málflytjendur fram 8 skrifleg sóknarskjöl og varnar. Loks var munnlegur flutningur málsins ákveð- inn 13. júní 1940, og munnlega var það flutt 29. okt. s. á. 156 Fyrir þessa löglausu meðferð málsins ber að átelja héraðs- dómarann og málflytjendur, þá Ingólf Jónsson héraðsdóms- málflutningsmann og Lárus Jóhannesson hæstaréttarmál- flutningsmann, sem virðist hafa ráðið flutningi málsins fyrir stefnda í héraði. Því dæmist rétt vera: Héraðsdómurinn á að vera óraskaður. Málskostnað- ur fyrir hæstarétti falli niður. Málflutningslaun skipaðs talsmanns áfrýjanda, Theódórs Lindals hæstaréttar- málflutningsmanns, kr. 300.00, greiðist úr ríkissjóði. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 1. nóv. 1940. Mál þetta, sem dómtekið var 29. f. m., er eftir árangurslausa sátta- umleitun höðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 3. maí 1939 af Eyþóri Árnasyni sjómanni, Reykhólum hér í bæ, gegn Páli Magnússyni járnsmið, Bergstaðastræti 4 hér í bænum, og eru réttar- kröfur stefnanda aðallega þær, að afsalsbréf hans til stefnds, dags. 17. febr. 1937, fyrir síðargreindum húseignum verði ógilt, og stefnd- ur dæmdur til að greiða honum kr. 585.00 í húsaleigu á mánuði hverjum frá 18. febrúar 1937 til þess tíma, að hann skilar húseign- unum aftur, ásamt 6% ársvöxtum af leigunni, svo og kr. 10000.00 í gabbsbætur og loks málskostnað að skaðlausu. Til vara krefst stefnandi þess, að stefndur verði dæmdur til að greiða sér kr. 11365.00 með 6% ársvöxtum frá sáttakærudegi, 6. janúar 1939, til greiðsludags, kr. 10000.00 í skaðabætur og málskostnað að skaðlausu. Stefndur krefst sýknu og málskostnaðar og enn fremur, að stefn- andi verði sektaður fyrir óþarfa þrætu. Stefnandi lýsir atvikum máls þessa á þá leið, að í byrjun ársins 1937 hafi Sigurður nokkur Þorsteinsson hvað eftir annað komið til sin og boðið sér að selja fyrir sig húseignir sinar nr. 9 við Berg- staðastræti, og hafi hann tilgreint ákveðinn væntanlegan kaupanda. Kveðst stefnandi hafa þegið boðið, en ekkert orðið úr kaupum. Skömmu seinna, eða um það bil 15—17. febrúar, hafi Sigurður komið aftur og sagt, að nú hefði hann kaupanda að eigninni, stefndan í þessu máli, og væri hann að láta skrifa afsalið. Vildi stefanndi, að því er hann segir, fá kr. 65000.00 fyrir eignina, en vildi þó til samkomulags samþykkja að láta hana fyrir 58000.00. Kveður stefnandi það síðan hafa orðið samninga með sér og stefnd- um fyrir milligöngu Sigurðar, að stefndur keypti eignina fyrir kr. 58000.00. Hafi hann síðan gefið út afsal til stefnds fyrir eigninni, dagsett 18. febrúar 1939. Í afsalinu stóð, að verð eignarinnar væri 157 kr. 42000.00, en stefnandi kveður þannig standa á því, að hann hafi fyrir orðastað Sigurðar aðeins látið afsalið hljóða um þá fjárhæð, enda hafi Sigurður sagt, að það væri bæði hentugra og ódýrara. Hið raunverulega söluverð eignarinnar telur stefnandi eiginlega hafa átt að vera kr. 58615.20, og hafi það verið greitt þannig: 1. Stefndur hafi greitt í peningum með því að taka að sér greiðslu áhvílandi skulda og á annan hátt .. kr. 42000.00 2. Með afhendingu hlutabréfs í Strætisvagnar Reykja- víkur h/f ...........0000 00. eeen — 1000.00 3. Með afhendingu hlutabréfs í Eimskipafélagi Ís- las h/f 0 sáð á á a á a á REB 9 A 2 BIÐ á a 200.00 4. Með framsali kröfu á hendur Freygarði Þorvalds- SVR nn 2 na a 0 0 I BS — 1415.20 5. Með afhendingu einnar Nygrei bátsvélar ........ — 14000.09 Samtals kr. 58615.20 Það er viðurkennt í málinu, að auk afsalsverðsins, sem greint er í 1. lið hér á undan, fékk stefnandi fyrir eignina öll þau verðmæti, sem greind eru í 25. Staðhæfir stefnandi, að stefndur hafi sagt sér, að strætisvagnahlutabréfið, er var kr. 500.00 að nafnverði, væri 1000.00 kr. virði, Eimskipafélagshlutabréfið 200.00 kr. virði, krafan á hendur Freygarði rétt og góð, en hún var að nafnverði kr. 1415.20, og loks, að Nygrei vélin væri 14000.00 virði. Þessu kveðst stefn- andi hafa trúað og því tekið verðmæti þessi sem fulla greiðslu upp í söluverð eignarinnar. Þegar á hafi reynt, hafi hlutabréfin þó reynzt mun minna virði, krafan á Freygarð röng og ónýt, og Nygrei vél- ina hafi reynzt ómögulegt að selja fyrir meira en kr. 3800.00. Hafi því verið um hin stórkostlegustu svik að ræða af hálfu stefnds, er eigi að varða því, að aðalkrafa sín verði tekin til greina um riftun kaupanna, en þyki ekki unnt að fallast á hana, beri þó að taka vara- kröfuna til greina, en upphæð hennar er mismunur sá, er stefn- andi kveður vera á fjárhæð þeirri, er hann hafi í raun og veru fengið fyrir eignina og hins samningslega ákveðna söluverðs. Stefndur byggir kröfur sínar á því, að verð það, sem tilgreint hafi verið í afsalinu, kr. 42000.00, hafi verið hið raunverulega sölu- verð, þó að viðbættu því, er stefnandi gæti gert sér úr verðmætun- um undir nr. 25. Kveðst hann aldrei hafa viljað láta meira fyrir húsið en kr. 42000.00, auk hlutabréfanna, kröfunnar og vélarinnar. Hann neitar að hafa gefið stefnanda aðrar upplýsingar um verð- mætin undir nr. 25. en þær, að sér hafi verið boðnar kr. 800.00 í strætisvagnahlutabréfið, en að hann hafi ekki viljað láta það fyrir minna en kr. 1000.00, og að krafan á Freygarð væri rétt. Þessar upplýsingar hafi verið réttar og geti því ekki varðað sig neinum vitum. Hvað þeir stefnandi og Sigurður kunni að hafa verðlagt framangreind verðmæti, sé sér með öllu óviðkomandi, enda hafi 158 Sigurður á engan hátt verið í þjónustu sinni við kaupin, heldur hafi hann komið fram sem söluumboðsmaður stefnanda sjálfs. Meðal gagna máls þessa er ýmislegt, sem þykir benda ákveðið í þá átt, að stefnandi hafi ekki viljað selja eignina fyrir minna en kr. 58000.00 í raunverulegu verðmæti. Virðist og svo, sérstaklega af miða nokkrum með rithönd Sigurðar, sem lagður er fram, sem Sigurður hafi viljað telja stefnanda trú um, að hann fengi raun- verulega kr. 58000.00 fyrir húsið í kaupunum við stefndan. Hins vegar er með öllu ósannað gegn andmælum stefnds, að hann hafi nokkru sinni verðlagt hlutabréfin, kröfuna og vélina við stefn- anda né gefið honum í skyn, að í umræddum kaupum fengi hann kr. 58000.00 fyrir eignina að raunverulegu verðmæti. Þá þykir ekkert fram komið, er bendi til þess, að stefndur hafi á nokkurn hatt stuðl- að að því, að Sigurður teldi stefnanda trú um, að hann fengi í raun og veru kr. 58000.00 fyrir eignina, með þvi að gera kaupin við stefndan, né haft grun um fort.ölur Sigurðar í þá átt, enda virðist Sigurður hafa komið fram gagnvart stefndum sem umboðsmaður stefnanda. Verður rétturinn því samkvæmt framanskráðu að lita svo á, að ósannað sé, að stefndur hafi í umræddum kaupum hagað sér á nokkurn þann hátt, að leitt geti til þess, að kröfur stefnanda verði teknar til greina, enda er og ósannað í málinu, að verðmæti það, er stefnandi fékk fyrir eignina, hafi verið óhæfilega litið. Verður því að sýkna stefndan af kröfum stefnanda, en málskostnað ber að láta falla niður. Mál þetta er rekið sem gjafsóknarmál af hálfu stefnanda. Mál- flutningslaun skipaðs talsmanns hans, hdm. Ingólfs Jónssonar, greið- ast úr ríkissjóði og þykja hæfilega ákveðin kr. 300.00. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Páll Magnússon, á að vera sýkn af kröfum stefn- anda, Eyþórs Árnasonar, en málskostnaður falli niður. Málflutningslaun skipaðs talsmanns stefnanda, hdm, Ingólfs Jónssonar, kr. 300.00 greiðist úr ríkissjóði. 159 Mánudaginn 9. júní 1941. Nr. 30/1941. Steingrímur Pétursson og Höskuldur Guð- mundsson (Sveinbjörn Jónsson) gegn Margréti Guðlaugsdóttur (Pétur Magnússon). Bótakrafa vegna bifreiðarslyss. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Sigurður bæjarfógeti Eggerz. Áfrýjendur hafa skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 31. marz þ. á. og fengið áfrýjunarleyfi. Krefjast þeir aðallega algerrar sýknu af kröfum stefndu og máls- kostnaðar úr hendi hennar bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti eftir mati dómsins. Til vara krefjast þeir þess, að f jár- hæð sú, sem þeim var í héraði dæmt að greiða, verði lækkuð eftir mati dómsins, og verði málskostnaður í héraði þá lát- inn falla niður, en stefnda dæmd til að greiða þeim máls- kostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefnda krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og að áfrýjendur verði dæmdir in solidum til að greiða henni málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Í vottorði Jóhanns Sæmundssonar tryggingarlæknis frá 18. janúar 1940, sem ekki er skráð rétt er héraðsdómi, er ör- orka stefndu áætluð þannig: 1. ár. Fyrstu 4 mánuði eftir slysið ........ 100% örorka Næstu 4 mánuðina ................ Í Næstu 4 mánuðina ................ 40— — II. ár. Fyrstu 6 mánuði .........0..0..0...... 0 Næstu 6 mánuði ......00.00000... 10 En eftir það megi gera ráð fyrir, að örorka verði engin. Með hliðsjón.af vottorði þessu, svo og upplýsingum, er fram hafa komið um stórfelld og varanleg andlitslýti 160 stefndu, þykja bætur henni til handa fyrir atvinnutjón, þjáningu og lýti hæfilega ákveðnar kr. 9000.00. Verða þá bætur þær, er áfrýjendum ber in solidum að greiða henni, samtals kr. 9416.56 með vöxtum eins og krafizt er. Samkvæmt þessum úrslitum þykir rétt, að áfrýjendur greiði stefndu in solidum samtals kr. 1500.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti og kr. 130.74 í ríkissjóð. Því dæmist rétt vera: Áfrýjendur, Steingrímur Pétursson og Höskuldur Guðmundsson, greiði in solidum stefndu, Margréti Guðlaugsdóttur, kr. 9416.56 með 5% ársvöxtum frá 27. desember 1939 til greiðsludags. Svo greiði þeir stefndu og in solidum samtals kr. 1500.00 í málskostnað í hér- aði og fyrir hæstarétti og kr. 130.74 í ríkissjóð. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur hæjarþings Akureyrar 20. des. 1940. Atvik málsins eru þessi: Steingrímur Pétursson Þbifreiðarstjóri kom frá Hálsi í Saur- bæjarhreppi. Ók hann 3. september 1939 kl. 3.40 að næturþeli eftir Aðalstræti. Stýrði hann flutningabifreið A. 142, sem er eign hans og meðstefnda, Höskuldar Guðmundssonar, Lækjargötu 16. Þegar stefndi Steingrímur var kominn bæjar megin við kirkjuna, varð árekstur milli bifreiðarinnar og gangandi stúlku, Margrétar Guðlaugsdóttur, stefnanda í þessu máli, sem kom með Þórði Jóns- syni Þilstjóra innan úr bænum. Segir stúlkan, að þau hafi gengið á vinstri kanti vegarins, og var hún nær bílnum en maðurinn. Bifreiðarstjórinn, Steingrímur Pétursson, stefndi í þessu máli, segist hafa verið á miðjum veginum, er hann sá stúlkuna og mann- inn í Þifreiðarljósinu. Segir hann, að sér hafi ekki komið til hug- ar, að hann rækist á þau. Svo hafi hann séð stúlkuna beygja að bílnum, og við það hafi áreksturinn orðið. Sá hann stúlkuna hverfa í skugga bifreiðarinnar. Margrét Guðlaugsdóttir, stefnandinn, hefur borið fyrir rétti, að hún hafi gengið á austurkanti vegarins eins austarlega og hún gat, en hún gekk á hægri hlið Þórðar. Hún hefur sagt, að bifreiðin hafi verið með ljósum, en ekið á austurkanti vegarins. Hún man aðeins eftir, að hún sá ljós og féll svo í ómegin. 161 Hún gelur um, að nokkru áður en áreksturinn varð, sá hún bif- reiðina inn við Gróðrarstöð. Að því er snertir vitnisburð Þórðar, sem var með stúlkunni, hefur hann fyrst borið, að hann og stúlkan hafi verið á leið inn til bæjarins, og Þifreiðin því komið á eftir þeim, en svo breytir hann þessum vitnisburði og segist hafa verið undir áhrifum víns — og virðist vitnisburður hans bera vott um það. Hann heldur, að bifreiðin hafi ekið með 30 km hraða. Höskuld- ur, meðeigandi bifreiðarinnar og meðstefndur, tók ekki eftir stúlk- unni og manninum, fyrr en þau voru 2—3 metra frá bifreiðinni. Bifreiðin segir hann, að hafi verið sem næst miðjum vegi. Hann heldur, að ekið hafi verið með 20—-30 metra hraða (svo). Pilturinn og stúlkan, segir hann, hafi verið svo langt frá bifreið- inni, að sér hafi sýnzt, að ekki gæti verið að ræða um hættu fyrir Þau. Bifreiðin, segir hann, að muni hafa stöðvazt 5—6 metra frá þeim stað, þar sem stúlkan lá eftir áreksturinn, en þetta var venju- legur flutningabíll. Sama segir stefndur Steingrímur bílstjóri um þetta atriði. Vitnið Þórður segir, að Höskuldur hafi sagt sér, að hann hafi sofið, þegar áreksturinn varð, og hafi vaknað við, að bilstjórinn sagði honum, að hann hefði keyrt á mann. Höskuldur neitar, að þetta sé rétt. Steingrímur segir aftur, að hann hafi kallað til hans, að hann hafi keyrt á mann. Höskuldur meðstefndur játar, að hann hafi verið undir áhrifum vins. Á vitnisburðum þessara vitna virðist ekki mikið byggjandi, þar sem báðir voru undir áhrif- um víns, og Þórður auk þess breytt vitnisburði sínum, en Höskuld- ur meðeigandi bifreiðarinnar. Bifreiðarstjórinn sjálfur var aftur á móti ekki undir áhrifum víns. Hann segist hafa keyrt með 30 km hraða, er hann sá stúlkuna og piltinn. Er sá hraði ólöglegur eftir bifreiðalögunum og lögreglusamþykkt Akureyrar. Það er upplýst, að staðurinn, sem slysið varð, er innan bæjar. Auk þess virðist stað- urinn þannig, að ástæða sé til að viðhafa sérstaka gætni við keyrslu á honum samkvæmt athugunum og mælingu lögreglunnar. Er veg- urinn, þar sem slysið varð, 7 metra breiður. Gangstétt er hvorugum megin, en austurkantur vegarins er upphlaðinn grjótgarður, ca. 60 cm á hæð, og með flóði fellur sjór að kantinum. Vestan að veg- inum er girðing úr tré, og hallar aðeins frá henni fram að götunni. Steingrímur stefndur hefur lýst yfir því, að stuttu eftir að hann fór frá Hálsi, hafi hann orðið þess var, að vinstra ljós bifreiðar- innar var í ólagi. Ljósið slokknaði við og við. Leiðslurnar voru laus- ar. Hægra ljósið logaði allt af. Hann getur ekki fullyrt, að logað hafi á vinstra ljósinu, þegar áreksturinn varð. Hins vegar sá hann piltinn og stúlkuna í bifreiðarljósinu eða bÞifreiðarljósunum. Stein- grímur gaf ekki hljóðmerki. Steingrímur segir, að þegar hann og Höskuldur tóku stúlkuna upp, hafi hún legið á miðri götunni, en Höskuldur segir, að hún hafi legið nær hægri kantinum á veginum. Steingrímur heldur, að stúlkan hafi rekizt á pallinn aftan á stýris- 11 162 húsinu, en vill þó eigi fullyrða það. Það er upplýst, að „boddy“ var á bilnum. Snæbjörn Þorleifsson bifreiðaeftirlitsmaður skoð- aði bifreiðina 3. september 1939 og segir hann, að bifreiðin hafi verið í góðu lagi, að undanskildu því, að ljóstengill á vinstri fram- lukt gaf eigi gott samband, og því eigi hægt að fullyrða, að bif- reiðin hafi ekið með báðum framljósum daginn áður. Bifreiða- eftirlitsmaður segist ekki minnast þess, að hann 5. september 1940 hafi sérstaklega athugað hraðamælirinn, en 5. júlí 1939, þegar bif- reiðaskoðun fór fram, var hann í lagi. Hann tekur fram, að hann hafi séð hár á „boddyinu“ hérumbil % alin frá bilpallinum. Höskuldur segist aftur hafa séð blóð á „boddyinu“ rétt fyrir framan stýrishúsið. Steingrímur var svo óstyrkur eftir slysið, að hann treysti sér ekki að keyra bifreiðina með stúlkuna upp á sjúkrahúsið, en bað Höskuld um að gera það. Próf hafa farið fram um för stefnanda Margrétar út að Reistará og til Akureyrar, en í ferð þessa fór hún að kveldi 2. sept. 1939 og kom til bæjarins rétt áður en slysið vildi til nóttina 3. september 1939. Aðallega hefur verið athugað, hvort stúlkan muni hafa verið undir áhrifum áfengis. Tvö vitni, sem þekkja stúlkuna, segja, að hún yfir höfuð bragði eigi áfengi. Sjálf neitar hún, að hún hafi bragðað áfengi í ferðinni. Eitt vitni heldur ef til vill, að hún hafi smakkað vin, og bifreiðar- stjórinn Ingólfur segist jafnvel hafa heyrt á mæli hennar, en aðal- atriðið er, að við rannsókn á stúlkunni varð læknirinn eigi var við neitt í þá átt, að hún hefði smakkað áfengi, og seldi hún þó upp nokkru á eftir að hún kom á sjúkrahúsið. Rétturinn lítur svo á, að enginn vafi sé á, að stefndur Stein- grimur Pétursson hafi keyrt óleyfilega hart, eigi sizt, þegar það var á nóttu og á athugaverðum vegi, og einkum þar sem hann vissi, að ljós hans voru í ólagi. Auk þess gaf hann eigi hljóðmerki, enda virðist heldur eigi hafa keyrt vinstra megin á veginum. Virðist því enginn vafi á, að hann og meðstefndur, sem eru eig- endur bifreiðarinnar, séu skaðabótaskyldir, og þar sem eigi verður séð, að stefnandinn, Margrét Guðlaugsdóttir, eigi sök á bílslysinu, verður eigi að ræða um neina skiptingu á skaðabótum. Skaðabótakröfurnar eru: 1. Sjúkrahúskostnaður kr. 448.50. 2. Fyrir atvinnutjón, þjáningar og líkamslyti kr. 18000.00. Margrét Guðlaugsdóttir var flutt á sjúkrahúsið í september 1939, og veitti Árni Guðmundsson henni móttöku. Lá hún á sjúkrahús- inu til 26. september 1939. 18. nóvbr. þ. á. lætur Guðm. Karl Péturs- son í ljósi álit sitt um heilsufar stúlkunnar. Í það álit er einnig tekinn journal sá, sem færður var við móttöku stúlkunnar á sjúkra- húsið. Þykir því ekki ástæða til að taka upp í forsendur dómsins álit Árna Guðmundssonar læknis sérstaklega, en hins vegar þykir 163 rétt að tilfæra álit Guðmundar Karls Péturssonar í aðaldráttum, réttarskj. 3. Segir þar svo: „Var hún strax eftir slysið flutt á sjúkrahús Akureyrar, og er þess getið meðal annars um ástand hennar þá í „journal“ spítalans. Var komið með sjúklinginn, að því er virðist, meðvitundarlausan, og hún lögð upp á rannsóknarborð á skrifstofu spítalans. Blæddi allmikið frá sárum á höfði sjúklingsins, og kápa sjúklingsins var allmikið blóði drifin, en enginn merki samt um, að hún hefði fallið á götuna, og ekkert göturyk eða skítur var í eða kringum áverkana. Strax eftir að sjúklingurinn var kominn inn í sjúkrahúsið, vaknaði hún við og var þá töluvert exalteruð og vildi strax fara heim, án þess nokkuð væri við sárið gert. Ekki var finnanleg nein vínlykt af sjúklingnum og heldur ekki af því, sem hún kastaði upp nokkru síðar. Augu eðlileg, reagera fyrir ljósi og „accomodation“. Engin blæðing frá nefi eða eyr- um. Miðframtönn hægra megin er brotin upp við tannhold og lateralinn þeim megin er skekkt, sleginn inn í munninn. Sömuleiðis er brotið framan af medial framtönn vinstra megin (mediala hornið). Yfir miðri augnabrún hægra megin er gapandi sár 7,5 em á lengd, sem nær ofan úr hársrótum og niður fyrir augnabrún. Er það höggvið inn í bein, og í miðju sárinu er impression fractura með tveimur brotlínum, parallellum húðsárum, með 1 til 1,5 em millibili, og hefur beinbrú sú, sem þar myndast á milli, slegizt bað inn, að útflötur stendur dýpra en innra borð. Lamina interna svo að sést inn á dura beggja megin, þar sem dypst er, en ekki virðast frissurur ganga neitt út frá þessu broti. Við neðri brún hægra orbiti er ca. 1,5 cm langt sár í stefnu orbitalrandarinnar, en ekki finnst nein brotlöm á kinnbeinsboganum. Neðanverðu frá nasavængnum hægra megin liggur 7 em langt gapandi sár gegnum lab.sup. og hægri vangafyllu niður á kjálkabarðið hægra megin. Er sár þetta alveg opið inn í munn, svo tungan rekst annað slagið út í sárið. Gert var að sárum sjúklingsins, sem greru vel. Fyrstu dagana á eftir slysið var þó líðan sjúklingsins slæm vegna óþæginda frá höfuð- og andlitsmeiðslum. Seinni hluta veru sinnar á spítalanum fékk hún nokkur slæm höfuðverkjarköst, sem þó liðu fljótlega frá aftur. Sjúklingurinn var burtskráður frá spítalanum 26. sept. 1939, og hafði þá verið á fótum í 2 daga við góða líðan. Sjúkdómsgreining spítalans: Commotio cerebri, Fractura ossis Írontalis, vulnera contusa faciei. Síðan slasaða fór af spitalanum, hefur hún haft fótavist dag- 164 lega, en stundum orðið að leggja sig stund og stund, þesar höfuð- verkurinn hefur verið verstur. Hefur ekkert getað unnið. Núver- andi ástand samkvæmt lýsingu slösuðu Þykir ekki ástæða til að taka upp í forsendum dómsins. Þá er tekið fram í vottorðinu, objectiv rannsókninni: Heldur grannvaxinn stúlka, holdafar nokkurn veginn í meðal- lagi. Svarar öllum spurningum skýrt og vöflulaust. Það, sem mest fellur í augu við fyrstu sýn, eru 2 stór rauðleit, dálitið upphleypt ör, annað yfir hægra augabrún og hitt frá miðri efri vör beint niður undir h. nasavæng á ská út á við og niður á við, niður á kjálkabarð, jafnframt nokkurri skekkju á munninum, þannig að hægra munnvik slapir töluvert niður, og verður þetta enn meira áberandi við það, ef slasaða brosir eða talar. Efra örið nær frá efri rönd orbita beint upp í hársrætur, tæplega 7 cm á lengd. Á nokkru svæði undir miðbiki örsins finnst dálítill beingarður, en lateralt við hann er dæld í beinið, og sést hún greinilega að utan. Dæld þessi gengur alveg niður í gegnum augnabrúnina, og þegar það við bætist, að hreyfing er upphafin á svæðinu medialt við örið, en lateralt við það lyftist brúnin óeðlilega mikið, þá verður af þessu hlykkur á augnabrúninni, sem breytir andlitssvipnum og er til lýta. Yfir neðri augnatóftarbrún frá miðju og inn undir nefið er óreglulegt, upphækkað, rauðlegt ör ca. 10 x< 4 mm. Ljótasta örið er þó neðarlega á. hægri vanga, byrjar beint niður undan h. nasavæng yzt mitt á milli munns og nefs og gengur á ská út á við og niður á við 1,5 em utan h. munnviks, en þar verður á því nokkur hlykkur, svo að myndast ca. 170* horn opið að mið- linu, og síðan gengur örið niður á kjálkabarð. Þar sem hlykkurinn er á örinu, gengur 1,5 em langt ör næstum lárétt út á kinnina. Inn- endi örsins er T-lagaður, og stefnir annar anginn niður að munni, en hinn upp að nefi. Allt er örið talsvert óreglulegt, upphækkað, rautt og vel 0,5 em breytt, þar sem það er breiðast. Andspænis þessu öri inni í munninum er annað ör á slímhúðinni og mikið herzli í vangafyllunni. Vegna þess, hve mikið hefur slitnað af vöðvum og taugum við þessi meiðsli, hefur orðið lömun á vöðvunum medialt við örið, og veldur þetta skekkju á munninum, Þannig að hægra munnvikið slapir talsvert niður, og ber einna mest á þvi, þegar stúlkan hlær eða talar. Þá segir læknirinn, að stúlkan hafi efalaust fengið heilahrist- ing, sbr. sjúkdómsgreining spitalans. Enn fremur segir hann, að til þessa tíma hafi hún verið óvinnufær, en ástæða sé til að ætla, að ástandið breytist til batnaðar. Þá segir læknirinn, að af heilahristing hljótist oft varanleg óbþæg- 165 indi, er leitt geti til mismikils orkutaps, allt upp í það að vera full- kominn „invalid“ æfilangt. Af andlitsmeiðslunum segir hann, að stúlkan hafi hlotið mjög afskræmandi ör. Segir hann, að þau likamslýti, auk sálarangurs, geti beinlínis að ýmsu leyti orðið stúlkunni farartálmi og spillt fyrir henni í lífsbaráttunni. Þá hefur augnlæknir Helgi Skúlason skoðað stúlkuna 17. nóvember 1939 og 12. febr. siðastl., réttarskj. 4 og 27. Samkvæmt vottorði hans virðist sjón stúlkunnar óskemmd, en hins vegar telur hann, að augnahimnuboginn hægra megin sé ekki alveg eins reglulega lagaður og vinstra megin, og virðist telja það talsvert áberandi lýti. Þá hefur tannlæknirinn einnig skoðað stúlkuna, réttarskj. 5. Hann hefur gert við tennur í henni, sem hafa brotnað og skemmzt. Segir hann, að styrkleiki tannanna sé minni á eftir, og eins talar hann um lýti þau, sem stafa af skemmdunum. Álit liggur einnig fyrir frá Friðriki V. Björnssyni, ódags., réttar- skjal 18, en hann er læknir vátryggingarfélagsins, þar sem bifreiðin er vátryggð. Er álit þetta byggt á rannsóknum þeim, sem læknarnir á Akur- eyri hafi gert á sjúklingnum. Alvarlegasta afleiðingin af áverkan- um, segir hann, að örin séu og þar af leiðandi líkamslýti. Telur hann, að örin muni lagast nokkuð, og bendir sérstaklega á álit augnlæknisins, þar sem hann segir, að örið sé eigi vaxið við undirlagið (beinið), en þar sem missmiði séu á beininu, sé húðin sæmilega hreyfanleg. Þá telur hann einnig, að skekkjan á munnvikinu geti lagazt. Líðan sjúklingsins telur hann einnig, að seti staðið til bóta. Þessu vottorði hefur umboðsmaður stefnanda niótmælt, þar sem læknirinn sé starfsmaður tryggingarfélagsins, þar sem billinn sé vátrvyggður. Þá er og álit tryggingarlæknis Jóhanns Sæmundssonar, réttarskj. 18, dags. 18. jan. 1940, fyrir hendi. Telur hann, að hér hafi verið um léttan heilahristing að ræða. Álit hans í málinu er byggt á rannsókn, sem læknar á Akureyri hafa framkvæmt. Hann metur örorkuna þannig: 1. ár. Fyrsta mánuðinn ......0.0..00000. 00... 100% örorka næsta mánuðinn .........2.0000. 00. 00. Jj— — þar næsta mánuð .........0.00.0.. 0... 0... 40— — 2. ár. Fyrstu 6 mánuði ........00000.0.. 0... .0... 20— — SS MÁNUÐ sm 2 200 í Si 3 68 AE A BB 10— — og svo ekkert úr því. Þá hefur héraðslæknirinn á Akureyri skoðað sjúklinginn 10. febr. síðastl., réttarskj. 26. Vísar hann í vottorð spitalalæknisins. Líðan sjúklingsins, segir hann, sé betri 18. nóv. 166 1939, hvað viðvíkur höfuðverk, sviða og verkjum í örunum. Einnig segir hann, að sjúklingurinn sé nokkuð þolmeiri og styrkari. Aftur virðast hinar psykisku og nervösu truflanir engu minni en 18. okt. 1939. Telur hann, að Örorka stúlkunnar sé um 100%, og þó er kominn sá tími, þegar tryggingarlæknirinn mat örorkuna 75%. Eftir tvo til þrjá mánuði telur hann, að eitthvað muni breytast til batnaðar, og hún muni þá fær til einhverrar léttari vinnu, en um þetta segir héraðslæknirinn, að ekki sé hægt að fullyrða, þar sem það hafi sýnt sig, að sjúklingar, sem hafi fengið heilahristins, nái sér mjög misjafnlega fljótt, þó um léttari heilahristing sé að ræða. Húsbóndi stúlkunnar, J. Kvaran, upplýsir, að stúlkan hafi haft í kaup 75 kr. á mánuði. Var atvinna hennar í skósmíðaverksmiðju hans, og var hún byrjandi. Samkvæmt reglum verksmiðjunnar getur hún síðar fengið 150 kr. í kaup og auk þess 9% í kaupbætir. Að því er 1. lið skaðabótakröfunnar snertir, þá eru lagðir fram reikningar fyrir kr. 416.50, er ber að taka til greina. Að því er 2. lið snertir fyrir atvinnutjón, þjáningar og líkams- lýti, þá er gerð krafa ósundurliðuð fyrir alla þessa liði, enda erfitt að sundurliða þá. Að því er atvinnutjónið snertir, þá liggur að vísu fyrir vottorð frá tryggingarlækninum um, að örorkan vari aðeins 2 ár, en trygs- ingarlæknirinn hefur ekki skoðað sjúklinginn, og samkvæmt áliti héraðslæknisins hér á staðnum, sem hefur skoðað sjúklinginn, þá hefur álit tryggingarlæknisins ekki staðizt fyrir þann tíma, sem liðinn er. Héraðslæknirinn telur og mjög erfitt að ákveða, hvort og að hve miklu leyti stúlkan verður vinnufær. Þykir því eins vel geta farið svo, að atvinnutjón stúlkunnar verði mikið, auk þess sem telja verður, að jafnvel þó líkamskraftar hennar leyfðu henni að vinna, þá yrði vegna útlits hennar erfiðara fyrir hana að fá atvinnu en áður var. Þá virðist alvarlegasta hlið málsins vera lýti þau hin miklu, sem stúlkan hefur orðið fyrir við slysið, sbr. vottorð læknanna og myndir þær, er fram hafa verið lagðar í málinu. Þegar tekið er tillit til atvinnutjóns nú og í framtíðinni og tekið er tillit til þess, hvað viðhorf stúlkunnar til lífsins hlýtur að hafa breytzt við slysið og allar horfur fyrir framtíð hennar þungbærar, þá Þykir rétt að taka kröfu stefnandans, að því er þennan lið snertir til greina, með kr. 16000.00, og ber því að dæma stefndu in solidum til að greiða stefnandanum kr. 16416.56. Í málskostnað greiði stefndu in solidum kr. 1000.00 og í rikis- sjóð kr. 130.75 aur. Dómarinn tekur fram, að honum þótti rétt að kveða þennan dóm ekki upp, fyrr en dómur væri genginn í lögreglurétti í máli því, 167 sem réttvísin og valdstjórnin hefur höfðað gegn Steingrími Pét- urssyni, öðrum stefnda í þessu máli. Því dæmist rétt vera: Stefndu, Steingrímur Pétursson og Höskuldur Guðmunds- son, til heimilis á Akureyri, greiði in solidum stefnandanum, Guðlaugi Kristjánssyni f. h. Margrétar Guðlaugsdóttur, Akur- eyri, kr. 16416.56, ásamt 5% ársvöxtum frá 27. desember 1939 til greiðsludags. Í málskostnað greiði stefndu in solidum stefnandanum kr. 1000.00 og í ríkissjóð kr. 130.75. Dóminum að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 11. júní 1941. Nr. 1/1941. Axel Schiöth (Eggert Claessen) Segn Sigurbirni Guðmundssyni (Pétur Magnússon). Lausafjárkaup. Rifting vegna galla. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Guðbrandur sýslumað- ur Ísberg. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 2. janúar 1941 og að fengnu áfrýjunarleyfi 12. des. f. á., hefur krafizt þess, að honum verði dæmt heimilt að rifta kaup á hesti þeim, sem stefndi seldi honum 27. maí 1939, og að stefnda verði dæmt að endurgreiða honum kaupverð hestsins kr. 320.00 ásamt 6% ársvöxtum frá 22. júlí 1939 til greiðsludags, svo og að greiða honum þær kr. 25.00, sem hann hefur orðið að borga fyrir viðgerðir á girðingum, sem hesturinn spillti 30. maí 1939, og 1 krónu á dag á tímabilinu 29. maí til 20. júli 1939, eða kr. 52.00, fyrir beit handa hestinum og fyrirhöfn við hann, og kr. 1.50 á dag fyrir hirðingu og fóður hestsins frá síðarnefndum degi til þess dags, þegar stefndi tekur við honum aftur. 168 Loks krefst áfrýjandi málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdómsins og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Það hefur komið upp í máli þessu, að hesturinn reyndist óviðráðanlegur af styggð og tryllingi. Vönun á honum hafði mistekizt, og stóðust því ekki þau ummæli stefnda við kaup- in, að geldingin myndi reynast fullnægjandi. Af þessum sökum er áfrýjanda rétt að rifta kaupin og fá endurgreitt kaupverðið ásamt vöxtum eins og krafizt er. Ennfremur ber stefnda að greiða þær kr. 25.00, sem áfrýjandi krefst vegna spjalla af völdum hestsins. Eftir að stefndi hafði synjað viðtöku hestsins í bréfi 12. júlí 1939, gat áfrýjandi ráðstafað hestinum á ábyrgð stefnda að fram farinni til- kynningu um það. Samkvæmt þessu þykir hæfilegt að gera stefnda að greiða áfrýjanda kr. 75.00 fyrir vörzlu hestsins um það tímabil, er áfrýjandi þurfti að hafa hann í gæzlu. Eftir þessum málsúrslitum þykir rétt, að stefndi greiði áfrýjanda samtals kr. 500.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Áfrýjanda, Axel Schiöth, er heimil riftun á kaupi hests þess, er stefndi, Sigurbjörn Guðmundsson, seldi honum þann 27. maí 1939, og ber stefnda að endur- greiða honum kaupverðið, kr. 320:00, með 60% ársvöxt- um frá 22. júlí 1939 til greiðsludags og ennfremur kr. 100.00. Stefndi greiði áfrýjanda samtals kr. 500.00 í máls- kostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur aukaréttar Húnavatnssýslu 5. júní 1940. Mál þetta, sem að undangenginni árangurslausri sáttatilraun var þingfest 30. september 1939 og tekið upp til dóms 22. maí þ. á., er höfðað af Axel Schiöth, bakarameistara á Akureyri, gegn Sigur- 169 birni Guðmundssyni Þverá (Syðri-Þverá) í Þverárhreppi. Eru málsatvik þau, er hér greinir: Þann 27. maí 1939 keypti Axel Schiöth rauðan hest, 7 vetra gamlan, af Sigurbirni Guðmundssyni, er þá var staddur að Kaup- angi í Eyjafirði. Kveðst stefnandi, Axel Schiöth, hafa spurt um Það sérstaklega, hvort hesturinn væri styggur, en stefndur (Sigur- björn Guðmundsson) neitaði því, en getið þess þó jafnframt, að hesturinn væri hræddur um hausinn á sér og hefði það til að bjóða rassinn, en stæði kyrr, ef gæfur hestur væri með. Að kveldi sama dags var hesturinn fluttur heim til stefnanda og látinn laus inn á afgirt tún. Eftir að hesturinn hafði verið þar einn í 2 daga, var á 3. degi reynt að handsama hann af 2 fullorðnum mönnum, Helga Schiöth og Sigurði Eiríkssyni, en þeir náðu eigi hestinum, fyrr en inni í húsi, eftir að hesturinn hafði brotizt í gegnum hlið, sem hann var króaður við. Var hestinum svo sleppt lausum aftur í afgirt hólf. En síðar sama dag reyndu sömu 2 menn aftur að ná hest- inum og höfðu þá með sér stilltan hest. Náðist rauði hesturinn þá eigi að heldur og stökk nú á girðinguna og fór yfir hana, og úr þvi á hverja girðinguna af annari, og reyndist trylltur og nær óviðráðanlegur. Hafði þá og komið í ljós við athugun, að hesturinn var graður, og telur stefnandi, að trylling hestsins og styggð muni stafa af því að miklu leyti. Heldur stefnandi því fram, að stefndur hafi leynt hann stórkostlegum göllum á hestinum, þ. e. styggð hans, svo og því, að hann væri graður. Skoraði hann á stefnda að taka hestinn aftur og skila andvirði hans og greiða auk þess áfallinn kostnað við gæzlu hestsins og skemmdir af hans völdum, og Þegar stefndur neitaði að verða við þeirri áskorun, höfðaði kaupandi mál gegn honum, og eru dómkröfur stefnanda þessar: 1. Að kaupin á rauða hestinum gangi til baka, og að hann fái endurgreiddar þær kr. 320.00, sem hann greiddi fyrir hestinn, ásamt 6% ársvöxtum frá sáttakærudegi til greiðsludags. 2. Skaðabætur vegna spjalla á girðingum af völdum hestsins skv. frásögn í sáttakæru, kr. 25.00. 3. Greiðslu fyrir fyrirhöfn við hestinn og beit Í kr. á dag frá 29. maí til 20. júlí 1939 og frá þeim degi til þess dags, er hestur- inn verður tekinn, kr. 1.50 á dag fyrir hirðingu og fóður. 4. Málskostnað að skaðlausu, þ. á. m. ferðakostnað allan samkv. reikningi. Stefndur krefst hins vegar fullkominnar sýknu í málinu af öllum kröfum stefnanda, og auk þess málskostnaðar að skaðlausu samkv. reikningi. Aðalkröfu sína í málinu, riftunarkröfu, byggir stefnandi á því, að stefndur hafi leynt göllum á hestinum, sem sé þvi, að hestur- inn væri graður og að hann væri styggur. Hinn fyrrnefndi galli er sýnilegur við skoðun. Kaupandi er sjálfur til staðar, Þegar 170 kaupin fara fram, og hefur með sér mann, vitnið Sigfús Axfjörð, sem er talinn vera og telur sjálfan sig vera vanan hestakaupmann. Þessi maður handleikur hestinn og skoðar hann fyrir kaupanda (stefnanda). Hann skoðar upp í hann og hann skoðar undir hann og telur fyrst, að hann sé ógeltur. Og er honum er sagt, að hestur- inn hafi verið vanaður með aðferð, er hefði það í för með sér, að eistun visnuðu smám saman, þá ber hann sem vitni, að hann hafi sagt við stefnanda, að hann mætti búast við að þurfa að vana hest- inn, og er þessum framburði eigi mótmælt af stefnanda. Vitnin Þorleifur Þorleifsson og Árni Guðjónsson bera báðir, að Sigfús Axfjörð hafi skoðað undir hestinn, og hið fyrrnefnda vitni, að Sigfús hafi sagt, „að hesturinn mundi vera ógeltur eða ekki al- mennilega geltur“. Vottorð dýralæknis, er frammi liggja í málinu, virðast sanna, að gelding hafi verið framkvæmd, en mistekizt að mestu leyti. Vitnið Sigurbjartur Þorláksson og auk hans vitnin Guð- mundur Árnason og Jóhannes Guðmundsson, faðir og bróðir stefnda, bera öll, að þeir hafi verið viðstaddir, er hesturinn var geltur með klíptöngum, „síðastliðinn vetur“, þ. e. veturinn 1938— 1939. Í sam- bandi við þessa vitnaleiðslu er það ekki véfengt af hendi stefn- anda, að hesturinn hafi verið geltur með kliptöngum, svo sem stefndur hefur haldið fram. Það verður því að teljast sannað, að stefndur hafi sagt rétt til um það, að hesturinn hafi verið geltur með klíptöngum, þó að það virðist hafa mistekizt að allverulegu leyti, en hins vegar talið sérkennilegt um þessa geldingaraðferð, að það komi fyrst í ljós, er alllangt er fráliðið, hvort mistök hafi átt sér stað. Með vitnisburði vitnanna Sigfúsar Axfjörð og Þor- leifs Þorleifssonar, sem ekki er mótmælt af stefnanda, verður og að telja það sannað, að stefnandi hafi fengið fulla vitneskju um ástand hestsins, að því er ófullnægjandi vönun snertir, er kaupin fóru fram, en af því leiðir aftur, að stefnandi getur eigi gert þá ástæðu gildandi sem riftunarástæðu eftir að kaupin eru gerð. Viðvíkjandi styggð hestsins og óþægð, sem er hin önnur rift- unarástæða stefnanda, koma fyrirliggjandi framburðir vitna mjög til álita. Vitnin Sigfús Axfjörð og Þorleifur Þorleifsson herma báðir eftir stefnda, að hann hafi talið hestinn óstyggann, en þó dálítið varan um sig að framan, og Þorleifur hefur það enn fremur eftir stefnda, að hesturinn hafi til að bjóða rassinn, en sé þó eigi slægur. Kemur þetta mjög heim við það, sem tilfært er úr sátta- kæru af hendi stefnanda hér að framan. Þar er og auk þess haít eftir stefnda, að hesturinn stæði kyrr, ef gæfur hestur væri með. Vitnið Árni Guðjónsson og stefndur sjálfur telja, að orð stefnda um þetta atriði hafi fallið þann veg, að vandræðalaust væri að ná hestinum með gæfum hestum. Framburður vitnanna Þórðar Jónssonar, Agnars Guðmundssonar 0$ Sigurbjörns G. Björnssonar hníga allir í þá átt, að stefndur hafi lýst hestinum rétt, eins og 171 hann var, áður en hann seldi hann. Í óstaðfestu vottorði Ingvars Guðjónssonar segir, að daginn áður en sala hestsins til stefnanda fór fram, hafi hann skoðað hestinn niður á Kaupangsbökkum og gengið að honum lausum í haganum. Hefur því atriði vottorðs- ins ekki sérstaklega verið mótmælt. Að kveldi þess dags, er kaupin gerðust, var hesturinn teymdur af manni á hjólhesti til Akureyrar, og virðist svo sem ferðin hafi gengið vel, að öðru en því, að hestur- inn sýndi á sér talsverða hræðslu, er hann mætti bilum. Þetta sama kvöld upplýsir umboðsmaður stefnanda, að Sigurður Eiríks- son hafi gengið að hestinum — væntanlega lausum og liðugum — og hesturinn eigi brugðið sér við (sbr. þskj. nr. 17). Ekkert af þvi, sem hér hefur verið talið, styrkir þá fullyrðingu stefnanda, að stefndi hafi blekkt hann, að því er hér um rætt atriði snertir, heldur þvert á rhóti veikir hana. Hér við má svo bæta því, sem alkunnugt verður að telja, a. m. k. í sveitum landsins, að hugtakið „styggur“ í sambandi við hesta þýðir ekki ætið hið sama. Er slíkt alþekkt fyrirbrigði um fleiri orð. Mismunurinn kemur fram milli einstak- linga og milli héraða. Sumir telja þá hesta eina „óstygga“, er svo að segja hvert barn getur náð og beizlað í haga. Aðrir, og þá eink- um þeir, er í hrossahéruðum búa — og Húnavatnssýsla er í fremstu röð þeirra — telja þá hesta eina stygga, er fullorðnir menn geta eigi náð í haga hjá tömdum hestum. Ætla verður þeim mönnum, er við kaup á hestum fást, að þekkja skil á þessum mun, og ganga úr skugga um, við hvað er átt. Eftir er þá að athuga, hvort styggð sú og óþægð, er hesturinn sýndi, eftir að stefnandi eignaðist hann, sé sönnum þess, að stefndur hafi sagt rangt til um hestinn, m ö. o. blekkt kaupanda. Hesturinn er ungur. Kaupanda virðist hljóta að hafa verið ljósi, að hann kaupir hann svo að segja úr stóði, nokkuð taminn, en lítið brúkaðan. Hesturinn er alinn upp í einu mesta hrossahéraði lands- ins, þar sem hrossin ganga gjarna í stórhópum í miklu frjálsræði og verða að bjarga sér að mestu sjálf sumar og vetur. Auk þess er hesturinn óvanaður stóðhestur, þar til fáum mánuðum áður en hann er seldur. Þrátt fyrir vitund um þetta, lætur stefnandi setja hestinn einan og allslausan inn á afgirt tún, þar sem ganga má út frá sem gefnu, að sæki á hann óyndi og heimþrá. Það er fyrst í 3. sinn, sem honum er sleppt lausum einum í túngirðingu, að þeim, sem með hann fara, hugkvæmist að setja band um hálsinn á honum til að auðvelda handsömun hans. Í fyrsta skipti, sem reynt er að ná honum, stekkur hann ekki á girðingu, en brýtur að lokum hlið. Næsta sinn stekkur hann á girðingu og úr því yfir hverja girð- inguna af annarri og brýtur girðingarstaura. En þetta getur hann ekki gert, án þess að rifa sig meira og minna, og er þá ekki að undra, þó hesturinn tryllist æ meir, því meir sem hann er eltur. Það er alkunna, að fullorðnir, alvanir akhestar geta fælzt svo og tryllzt 172 af litlu tilefni, að þeir séu aldrei öruggir, og stundum jafnvel óhæfir til dráttar upp frá þvi. Um unga, lítt reynda hesta gildir þetta í enn ríkari mæli. Með tilliti til alls þessa verður eigi á það fallizt, að óþægð sú, er hesturinn sýndi, eftir að hann kom í vörzlu slefnanda, sé sönnun þess, að stefndur hafi sagt rangt til um still- ingu hestsins, og þann veg blekkt stefnanda. Þvert á móti virðist vel mega gera ráð fyrir, að allt hefði gengið vel með hestinn, ef hann hefði fengið aðbúð við sitt hæfi, miðað við uppeldi hests- ins, aldur og tamningu. Samkvæmt því, sem að framan er greint, verður að líta svo á, að krafa stefnanda um riftun kaupsins á hinum rauða hesti þann veg, að stefndur verði dæmdur til að taka við honum aftur og skila kaupverði hans, sé ekki á rökum reist, og ber því eigi að taka hana til greina. Af þessu leiðir svo aftur, að hinar aðrar kröfur stefn- anda koma eigi til álita. Hins vegar verður að taka til greina kröfu stefnds um algjörða sýknun. Jafnframt verður eigi komizt hjá að taka einnig til greina kröfu stefnda um málskostnað. Ber því að dæma stefnanda til að greiða stefnda kostnað hans af málinu, sem með hliðsjón af fram- lögðum reikningi ákveðst kr. 250.00 — tvö hundruð og fimmtíu krónur. Því dæmist rétt vera: Stefndur í máli þessu, Sigurbjörn Guðmundsson, Syðri Þverá í Þverárhreppi, á að vera sykn af kröfum stefnandans, Axels Schiöth, bakarameistara á Akureyri. Stefnandi greiði steindum 250.00 —- tvö hundruð og fimmtíu krónur — í málskostnað. Dóminum að fullnægja innan 15 sólarhringa frá löglegri birtingu hans að viðlagðri aðför að lögum Föstudaginn 13. júni 1941. Nr. 29/1941. Kaupfélagið Björk (Theódór B. Líndal) gegn Árna Jónssyni (Pétur Magnússon). Bótakrafa vegna bifreiðarslyss. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Björn Þórðarson lögmaður. 173 Máli þessu er skotið til hæstaréttar með stefnu 18. marz þ. á., og hefur áfrýjandi aðallega krafizt algerrar sýknu af kröfum stefnda, en til vara, að kröfur stefnda verði lækk- aðar eftir mati dómsins. Svo krefst hann og málskostnað- ar úr hendi stefnda fyrir báðum dómum eftir mati hæsta- réttar. Stefndi hefur krafizt staðfestingar héraðsdómsins og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi var í þjónustu áfrýjanda, þegar slys það varð, sem í máli þessu getur, og verður að telja, að. stefndi hafi hafzt við á palli bifreiðarinnar vegna flutningsins og eftir ráðstöfun fyrirsvarsmanna áfrýjanda. Verður því að meta bótaskyldu áfrýjanda í máli þessu eftir ávæðum 2. mgr. í5. gr. laga nr. 70/1931. Verður einnig að telja, að unnt hefði verið að komast hjá slysinu, ef bifreiðarstjórinn hefði sýnt fulla gætni og ef nægilega tryggur umbúnaður á vöru- palli bifreiðarinnar hefði verið til varnar slysi. Samvæmt þessu og að öðru leyti með skírskotun til forsendna héraðs- dómsins þykir rétt að staðfesta hann. Eftir þessum málalokum þykir rétt, að áfrýjandi greiði stefnda 800 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Kaupfélagið Björk, greiði stefnda, Árna Jónssyni, kr. 800.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 5 marz 1941. Mál þetta, sem dómtekið var 28. f. m., er samkæmt samkomulagi aðilja höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 30. septem- ber 1940 af Árna Jónssyni, verkamanni á Eskifirði, Segn Kaup- félaginu Björk, sama stað, til greiðslu skaðabóta, að upphæð kr. 6098.00, með 5% ársvöxtum frá útgáfudegi stefnu til greiðsludags, og málskostnaðar að skaðlausu. Enn fremur hefur Sjóvátryggingar- félagi Íslands h/f., sem siðargreind bifreið var tryggð hjá, verið stefnt til að gæta réttar sins í málinu. 174 Stefndur, Kaupfélagið Björk, krefst aðallega sýknu og málskostn- aðar, en til vara lækkunar á stefnukröfunum eftir mati réttarins og niðurfalls málskostnaðar. Þá hefur Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f krafizt málskostnaðar sér til handa, en ekki gert aðrar sjálf- stæðar kröfur. Atvik máls þessa eru þau, að þann 20. september 1939 vann stefn- andi, ásamt fleiri mönnum, að flutningi á vörum frá afgreiðslu Skipaútgerðar ríkisins á Eskifirði í verzlunarhús stefnds. Við flutn- inginn var notuð vörubifreiðin U. 15, eign stefnds, en vátryggð hjá Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f. Bifreiðarstjóri var Kristján Tómasson. Um kl. 2.45 síðdegis hafði bifreiðin verið hlaðin korn- vörum á afgreiðslunni, og var henni síðan ekið af stað áleiðis 1il vöruhúss stefnds. Í umræddri ferð var stefnandi, ásamt tveimur öðrum verkamönnum, látinn setjast ofan á farm bifreiðarinnar, og sat stefnandi hægra megin. Auk þessara Þriggja verkamanna, sem hafðir voru ofan á farminum, bæði til að gæta hans, svo og til þess, að þeir yrðu til taks til að afferma bifreiðina, þegar þar að kæmi, var hjá þeim á vörupallinum átta ára gamall drengur, að því er virðist, með fullu samþykki bifreiðarstjórans. Þegar komið var suður á móts við hús Ingólfs Hallgrímssonar kaupmanns, stóð þar á veginum bifreiðin R. 452, og var hún mannlaus. Vegur var svo mjór þarna, að U. 15 komst ekki fram hjá R. 452 eftir honum. Í vegbrúnina var hlaðið steinum, er stóðu nokkuð upp úr, og var veg- brúnin og sjálfur vegurinn nokkrum þumlungum hærri en landið utan vegarins. Tók nú bifreiðarstjóri U. 15 þann kost að aka hægri hjólum bifreiðar sinnar út af vegbrúninni, til þess að komast fram hjá R. 452. Ók hann síðan hægri hjólunum utan vegarins, meðan hann fór fram hjá R. 452, en er hann var kominn fram hjá henni, beygði hann bifreið sinni aftur upp á veginn. Þegar bifreiðinni var ekið út af, kom talsvert kast á hana, og jafnframt hliðarhalli út í hægri hlið. Við þetta kom hreyfing á ækið, er var mjölpokar, sem stóðu upp á endann, og virtist stefnanda, að fyrrgreindur drengur, er sat hægra megin á bifreiðinni fyrir framan stefnanda, ætla að missa jafnvægið. Kallaði hann þá til drengsins og sagði honum, að hann skyldi reyna að ná Í og halda sér í gluggann á stýrishúsinu, en jafnframt rétti stefnandi út hendina í því skyni að ná drengnum, ef hann missti jafnvægið Svo fór þó ekki, en í sömu svifum sá stefnandi, að tveir pokar voru að velta og ætlaði hann að grípa þá, til þess að varna þvi, að allt ækið færi af bifreiðinni, og e. t. v. mennirnir Mka. Við þessa tilraun til að gæta ækisins missti stefn- andi sjálfur jafnvægið og féll af bifreiðinni, ásamt fimm mjölpok- um, er tveir lentu ofan á stefnanda. Verður ekki annað séð, en að þetta hafi orðið í sömu svifum og bifreiðinni var ekið upp á veg- 175 inn aftur, en þá hefur að sjálfsögðu komið á hana allmikill hnykkur. Við byltuna lærbrotnaði stefnandi og gat ekki hreyft sig. Var þegar sóttur læknir, er lét bera stefnanda heim til hans á sjúkra- börum. Bjó læknirinn um brotið, en síðar var stefnandi, að boði læknisins, fluttur til Seyðisfjarðar á sjúkrahús. Var hann þar all- lengi, og voru gerðar við hann ýmsar lækningatilraunir, en þráti fyrir það hefur stefnandi ekki enn náð fullri heilsu eftir slysið. Stefnandi telur sig eftir öllum atvikum slyssins eiga skaðabóta- rétt á hendur stefndum vegna þess, og hefur því, þar sem ekki náðist samkomulag um bæturnar, höfðað mál þetta og gert í því áðurgreindar kröfur. Stefndur telur stefnanda hins vegar sjálfan eiga alla eða a. m. k. mestalla sök á slysinu og byggir framangreindar réttarkröfur sínar á því. Þær athafnir stefnanda, sem lýst er hér að framan, í þann mund, er slysið varð, virðast hafa verið svo sjálfsagðar, eins og á stóð, að honum verður ekki gefin nein sök á slysinu. Hins vegar verður rétturinn að telja, að með því að aka út af veginum á fyrrgreindan hátt og valda þannig miklum veltingi á bifreiðinni, vitandi um mennina í hættulegri aðstöðu á farmi hennar, og án þess að Sera Þeim á nokkurn hátt aðvart, hafi bifreiðarstjórinn sýnt vitaverða óvarkárni. Verður rétturinn því að líta svo á, að stefndur beri óskipta ábyrgð á umræddu slysi, og beri að bæta stefnanda tjón hans að fullu. Svo sem áður segir, var fyrst búið um meiðsli stefnanda, er var brot á vinstri lærlegg, skammt fyrir neðan lærhnútu, heima hjá honum. Siðan var hann sendur til lækninga á sjúkrahúsið á Seyðis- firði, en þar lá hann alllengi, eða, að því er virðist, fram undir mánaðarmót nóvember og desember 1939. Síðan virðist hann hafa verið hjá nuddlækni á Eskifirði um skeið. Í ágúst og september 1940 var hann í Reykjavík til skoðunar og örorkumats. Mat Jóhann Sæ- mundsson tryggingaryfirlæknir örorku hans og skoðaði hann ná- kvæmlega. Vottorð Jóhanns um skoðunina og örorkumatið er dag- sett 8. desember 1940. Telur hann brotið gróið í góðum stelling- um, nokkra vöðvarýrnun á vinstra læri og kálfa og gigt í hægri mjöðm, vegna óeðlilega mikillar áreynslu á þann fót eftir slysið. Ororku stefnanda metur hann: Fyrstu 6 mánuðina 100% og næstu 6 mánuði 75%, næstu 6 mán- uðina 40% og loks næstu 6 mánuði 20%, en úr því telur hann, að stefnandi muni verða orðinn fullfær til vinnu, og að um lengri örorku verði ekki að ræða. Stefnandi sundurliðar kröfu sína þannig: 1. Kostnaður við læknishjálp, sjúkrahúsvist o. fl. .. kr. 618.00 2. Ferðakostnaður til Reykjavíkur í ágúst og septem- ber 1940 til skoðunar og Örorkumats ............ — 250.00 176 3. Vinnutap miðað við 300.00 króna tekjur á mánuði og í samræmi við örorkumat tryggingaryfirlæknis: Fyrstu 6 mánuðina ......0.00.00. 000. nv eeen. — 1800.00 Næstu 6 mánuðina 75% .......00e. 000... 0... — 1350.00 Næstu 6 mánuðina 40% .......00000. err... — 790.00 Næstu 6 mánuðina 20% .....ccceeeccc0 rn... — 360.00 4. Fyrir þjáningar og heilsutjón ....00.00000 0... — 1000.00 Samtals kr. 6098.00 Um 1. og 2. Þessir liðir eru báðir viðurkenndir réttir í munnleg- um flutningi málsins. Um 3. Stefnandi var 53. ára gamall, duglegur og áreiðanlegur verkamaður, er hafði góða möguleika til atvinnu, er nokkur vinna var, auk þess sem hann hafði sjálfur smávegis búskap, er hann vann að í tómstundum sínum. Fyrir liggur vottorð útgerðarmanns á Eskifirði um, að stefnandi myndi hafa starfað við bát hans árið 1940, ef hann hefði ekki orðið fyrir slysinu, en hásetahlutur á bát þessum er talinn hafa numið kr. 5050.00 árið 1940. Með tilliti til þess, sem nú hefur verið sagt, svo og þess, hversu afkomumögu- leikar verkamanna almennt hafa verið góðir á tímabili því, er hér skiptir máli, þykir kröfulið þessum svo i hóf stillt, að taka beri hann til greina óskertan. Um 4. Við hinn munnlega málflutning hefur stefndur mótmælt því, að um slíkar bætur og hér greinir geti verið að ræða, eins og hér stendur á, en ekki þykja þau mótmæli hafa við slík rök að styðjast, að þeim verði sinnt. Þó segja megi, að heilsutjónið kunni að vera bætt með örorkubótunum, þá verður að telja hinar um- kröfðu bætur undir þessum lið, með hliðsjón af hinu lága og lækk- andi verðgildi peninga, hæfilegar, og ber því að taka þenna kröfu- lið að fullu til greina. Verða lok málsns því þau, samkvæmt framansögðu, að stefndur verður dæmdur til að greiða stefnanda kr. 6098.00, með vöxtum, eins og krafizt hefur verið, enda er það samkomulag milli stefn- anda og Slysatryggingar ríkisins, er hefur greitt honum kr. 1518.00, að stefnandi krefjist fullra bóta og eigi síðan við Tryggingarstofn- unina um þá greiðslu, og hefur stefndur ekkert haft við þetta að athuga. Í málskostnað ber stefndum að greiða stefnanda kr. 350.00, en málskostnaður á að falla niður að því er snertir Sjóvátryggingar- félag Íslands h/f, enda var því einungis stefnt til réttargæzlu, svo sem skylt var að lögum. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Kaupfélagið Björk, greiði stefnandanum, Árna Jónssyni, kr. 6098.00, með 5% ársvöxtum frá 30. september 1940 til greiðsludags, og kr. 550.00 í málskostnað. 177 Gagnvart Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f falli málskostn- aður niður. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 13. júni 1941. Nr. 40/1941. Óskar Gíslason (Einar B. Guðmundsson) gegn Marinusi Buch (Ólafur Þorgrímsson). Húsaleiga. Ágreiningur um gildi uppsagnar. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða dóm hefur upp kveðið Björn lögmaður Þórðarson. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 21. mai 1941, krefst þess, eins og í héraði, að uppsögn húsnæðis þess, er í málinu getur, verði metin gild, miðað við 14. maí 1941, en til vara við 14. ágúst s. á. Svo krefst áfrýjandi og málskostnaðar bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdómsins og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Áfrýjandi fékk afsal fyrir húsinu nr. 5 við Skólavörðu- stig í Reykjavík þann 27. nóvember 1940, en í húsi þessu hafði stefndi á leigu húsnæði fyrir hjólhestaverkstæði sam- kvæmt leigumála, er gilda átti frá 1. október 1938 til 1. október 1943. Áfrýjandi mátti gera ráð fyrir því, að leigu- máli stefnda, sem áfrýjanda hafði ekki verið kynntur, væri gildur allt að einu ári, og varð stefnda þess vegna ekki sagt upp húsnæðinu til brottflutnings fyrr en frá 1. október 1941. Hins vegar þykir stefndi ekki eiga rétt til afnota hús- næðisins um lengri tíma, þar sem leigumála stefnda og fyrri húseiganda hafði ekki verið þinglýst og vitneskja áfrýjanda um hann hefur ekki verið leidd í ljós, enda hefur 12 178 það ekki verið véfengt í málinu, að áfrýjandi ætli að nota húsnæðið í eigin þarfir. Verður því að telja rétt, að upp- sögnin komi til framkvæmda 1. október 1941. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Uppsögn áfrýjanda, Óskars Gíslasonar, á húsnæði því, er stefndi, Marinus Buch, hefur á leigu í húsinu nr. 5 við Skólavörðustíg í Reykjavík, kemur til fram- kvæmda 1. október 1941. Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reyjavíkur 2. maí 1941. Með samningi dagsettum 18. september 1938 seldi Vilborg Guðna- dóttir, Skólavörðustíg 5 hér í bæ, stefndum, Marinusi Buch, hjól- hestaviðgerðarmanni hér í bænum, á leigu húsnæði fyrir hjólhesta- viðgerðir í húsi sínu nr. 5 við Skólavörðustíg, en húsnæði þetta hafði stefndur þá haft á leigu til sömu nota um nokkur undangengin ár. Samningur þessi mun hafa átt að öðlast gildi 1. október 1938 og gilda til 1. október 1943. Þann 27. nóvember 1940 keypti stefnandi, Óskar Gíslason, gull- smiður hér í bæ, ofannefnt hús af Vilborgu fyrir milligöngu lengdar sonar hennar, en sjálf er hún orðin aldurhnigin kona, og virðist svo sem stefnandi hafi litt eða ekki talað um kaupin við hana. Við samningsuppgjörið spurði stefnandi ekki um, hvernig leigumála stefnds væri háttað, né heldur mun honum hafa verið frá þvi skýrt, og ekki var leigumálanum þinglýst. Í janúar 1941 mun stefnandi hafa sagt stefndum upp húsnæð- inu, enda ætlaði hann að taka það til afnota til leigu iðnreksturs frá 14. maí 1941 að telja. Uppsögn þessa tók stefndur ekki gilda og vitnaði til þess, að hann hefði leigusamning um húsnæðið við fyrri eiganda til Í. október 1943. Síðar, þ. 13. febrúar 1941, lét stefn- andi stefnuvotta birta steindum uppsögn á húsnæðinu frá 14. mai 1941 að telja, enda kvaðst hann ætla að taka það til eigin þarfa. Þessari uppsögn svaraði stefndur með bréfi dagsettu 14. febrúar 1941 á þá leið, að hann teldi sig eiga rétt á húsnæðinu til 1. októ- ber 1943 (samkvæmt samningnum frá 18. september 1938) og myndi því ekki víkja fyrr. Þann 10. marz æskti stefnandi úrskurðar húsaleigunefndar um 179 ágreininginn, og 15. s. m. ritaði nefndin honum á þá leið, að hún teldi stefndan geta setið, en benti honum jafnframt á að leita úr- skurðar dómstólanna um málið, ef hann teldi það vafasamt. Lagði stefnandi síðan málið fyrir bæjarþingið með stefnu útg. 24. marz 1941, og eru réttarkrður hans þær aðallega, að uppsögn hans verði viðurkennd gild miðuð við 14. ágúst 1941, eða annað tímamark, er rétturinn ákvæði. Enn fremur krefst hann málskostn- aðar að skaðlausu. Stefndur krefst sýknu og málskostnaðar eftir mati réttarins. Þegar miðað er við það, að stefndur notaði umrætt húsnæði til atvinnureksturs síns, sem telja verður þess eðlis, að mikilsvert sé fyrir stefndan, að sé sem lengst á sama stað, þá verður ekki talið, að samningur hans við Vilborgu hafi á neinn hátt verið óeðlilegur. Virðist stefnandi fremur hafa mátt búast við því, að stefndur hefði leigumála til langs tíma eða a. m. k. til svo langs tíma, er eftir var af leigutíma stefnds, þegar kaupin fóru fram. Skiptir ekki máli gagnvart stefndum, þótt telja kynni mega, að seljanda hefði borið að vekja athygli stefnanda á samningnum. Samkvæmt framansögðu, svo og því, að venja mun vera hér í bæ, að húsnæði til iðnreksturs sé leigt til alllangs tíma í senn, ber að sýkna stefndan af kröfum stefnanda, jafnvel þótt hann hafi ekki þinglyst leisumála sínum, enda verður ekki talið, að með honum hafi verið stofnað til neinna réttinda yfir húseigninni, er gerði þinglýsingu nauðsynlega, til þess að þau héldi gildi. Eftir málavöxtum þykir málskostnaður eiga að falla niður. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Marínus Buch, á að vera sýkn af kröfum stefnanda, Óskars Gíslasonar. Málskostnaður falli niður. 180 Föstudaginn 13. júni 1941. Nr. 108/1940. H/f Shell á Íslandi (Jón Ásbjörnsson) gegn bæjarstjórn Neskaupstaðar f. h. bæjarsjóðs (Enginn). Skuldamál. Ágreiningur um ábyrgð bæjarfélags á skuldum fyrirtækis. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Jónas Thoroddsen settur bæjarfógeti. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 3. desember 1940 og samkvæmt áfrýjunarleyfi útgefnu 19. nóvember s. á., hefur krafizt þess, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 700 með 6% ársvöxtum frá 1. janúar 1940 til greiðsludags og málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi hefur ekki komið fyrir dóm né nokkur af hans hálfu, enda þótt hæstaréttarstefnan hafi verið honum lög- lega birt. Er málið því flutt skriflega samkvæmt 1. tölulið 38. gr. hæstaréttarlaga nr. 112/1935 og dæmt eftir fram- lögðum skjölum. Stendi, sem keypti svonefnda Fóðurmjölsverksmiðju Norðfjarðar 3. marz 1932, setti reglur um rekstur verk- smiðjunnar, þar sem meðal annars var ákveðið, að verk- smiðjan skyldi „rekin sem sjálfseignarfyrirtæki og starf- rækt undir yfirumsjón bæjarstjórnar Neskaupstaðar“. Bæjarsjóður var undan ábyrgð á rekstrarskuldbindingum verksmiðjunnar skilinn, nema allt að 10000 króna rekstrar- láni, er virðist hafa verið tekið eða átt að taka. Skuld sú, sem áfrýjandi krefur stefnda í máli þessu, er óvefengd, en stefndi telur sér óskylt að greiða hana vegna téðra ákvæða reglugerðar sinnar. Stefndi var framvegis eigandi verk- smiðjunnar og bæjarstjórnin lét starfrækja hana. Bæjar- stjórnina brast allt vald til þess að undanskilja fyrirtæki þetta ábyrgð bæjarsjóðs, enda er eigi sannað, að áfrýjandi 181 hafi samþykkt að hlíta slíkri ráðstöfun í skiptum sínum við stefnda. Mátti áfrýjandi því gera ráð fyrir því, að bæjar- sjóður ábyrgðist skuldbindingar varðandi verksmiðjuna, eins og hverja aðra starfsemi sína. Verður því áð dæma stefnda til greiðslu áðurnefndra króna 700 ásamt vöxtum svo sem krafizt er. Samkvæmt þessum málalokum þykir rétt að dæma stefnda til að greiða áfrýjanda samtals kr. 700 í málskostnað fyrir báðum dómum. Því dæmist rétt vera: Stefndi, bæjarstjórn Neskaupstaðar f. h. bæjarsjóðs, greiði áfrýjanda, H/f Shell á Íslandi, kr. 700 með 6% ársvöxtum frá 1. janúar 1940 til greiðsludags og sam- tals 700 krónur í málskostnað í héraði og fyrir hæsta- rétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Neskaupstaðar 20. febrúar 1940. Mál þetta er höfðað með stefnu, birtri þann 13. janúar s. 1, af Freymóði Þorsteinssyni f. h. h/f Shell á Íslandi gegn Jóni Sigfús- syni bæjarstjóra f. h. Neskaupstaðar, til greiðslu á skuld Fóður- mjölsverksmiðju Neskaupstaðar, að upphæð kr. 700.00, ásamt 6% ársvöxtum frá 1. janúar 1940 til greiðsludags, svo og málskostnað samkvæmt reikningi, kr. 131.65. Málavextir eru þeir, sem nú skal greina. Hinn 3. marz 1932 kaupir Neskaupstaður Fóðurmjölsverksmiðju Norðfjarðar, og samþykkir bæjarstjórn Neskaupstaðar síðan reglu- gerð fyrir verksmiðjuna, réttarskjal nr. 6 í máli þessu. Stefnandi í máli þessu heldur því fram, að aldrei hafi verið formlega gengið frá stofnun félags til þess að starfrækja verk- smiðjuna, og beri því bæjarstjórn Neskaupstaðar ábyrgð á skuld- bindingum hennar sem eigandi. Enn fremur heldur stefnandi því fram, að þó litið væri á verksmiðjuna sem sjálfseignarfyrirtæki, eins og reglugerðin gerir ráð fyrir, þá sé bæjarsjóður engu að siður ábyrgur skulda hennar, þar eð bæjarstjórnin hafi átt að hafa yfirumsjón með rekstri verksmiðjunnar, en hún hafi verið rekin með stöðugu tapi Stefndur heldur því fram, að reglugerð bæjarstjórnar Neskaup- 182 staðar, réttarskjal nr 6, sé bindandi fyrir þá, sem viðskipti hafi haft við Fóðurmjölsverksmiðjuna, og beri bæjarsjóður Neskaup- staðar ekki ábyrgð á rekstri hennar, sbr. 2. og 10. gr. nefndrar reglugerðar. Krefst þvi stefndur sýknunar í máli þessu. Rétturinn litur svo á, að með reglugerð bæjarstjórnar Neskaup- staðar, réttarskjal nr. 6, sbr. 2. og 10. gr., þá hafi bæjarstjórn Nes- kaupstaðar lýst því yfir, svo bindandi sé fyrir þá, sem viðskipti hafi haft við verksmiðjuna, að rekstur hennar sé bæjarsjóði óvið- komandi, enda hefur reikningshald verksmiðjunnar verið algjör- lega sundurskilið frá rekstri bæjarins. Hvað þvi viðvíkur, að bæjarstjórn hafi bakað sér skaðabóta- ábyrgð með því að gefa ekki Fóðurmjölsverksmiðjuna upp til gjald- þrotaskipta, þar eð hún hafi ekki átt fyrir skuldum og stöðugt verið rekin með halla, þá álítur rétturinn, að slíka skaðabótakröfu sé ekki hægt að taka til greina, nema með því móti, að bæjarstjórn hafi sýnt af sér refsivert athæfi, hvað þetta atriði snertir. Telur rétturinn að fyrir slíku hafi ekki komið fram sannanir í máli þessu og tekur því þá kröfu ekki til greina. Málskostnaður fellur niður. Því dæmist rétt vera: Jón Sigfússon f. h. Neskaupstaðar skal vera sýkn af kröfum stefnanda, Freymóðs Þorsteinssonar málflutningsmanns f. h. h/f Shell á Íslandi. Mánudaginn 16. júní 1941. Nr. 76/1940. Freygarður Þorvaldsson (Theódór B. Lindal) gegn Eimskipafélagi Íslands h/f (Einar B. Guðmundson). Frestun. Nýjar upplýsingar. Úrskurður hæstaréttar. Stefndi hefur ekki í máli þessu leitt sönnur að því, að nokkur þau atvik hafi gerzt í ferð þeirri, sem í málinu greinir, er leysi hann undan skyldu til þess að bæta spjöll á bifreið þeirri, sem hér er um að tefla, enda hefur hann ekki með skírskotun sinni í fylgibréfi með bifreiðinni til fyrirvara í farmskirteini, sem ekki var fengið áfrýjanda í 183 hendur, leyst sig undan ábyrgð á þessum spjöllum. En áður en dæmt verður um bætur, þykir samkvæmt analogiu 120. gr. laga nr. 85/1936 nauðsynlegt að veita áfrýjanda kost á því að láta fram koma skýrslu um aldur bifreiðarinnar, verð hennar nýrrar og söluverð hennar til Vilhjálms Jóns- sonar á Akurepri, og að afla mats dómkvaddra kunnáttu- manna um hæfilegan frádrátt á bótahæðinni samkvæmt matsgerð þeirri, sem fram hefur verið lögð í málinu, vegna fyrningar bifreiðarinnar. Því úrskurðast: Máli þessu skal frestað, og veitist áfrýjanda kostur á að afla framangreindra upplýsinga. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 15. maí 1940. Mál þetta, sem dómtekið var 11. þ. m. er höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með stefnu útgefinni 23. febrúar s. Í. af Freygarði Þorvaldssyni vélstjóra, hér í bæ, gegn Eimskipafélagi Íslands h/f, hér í bænum, til greiðslu skaðabóta, að upphæð kr. 1673.71, ásamt 5% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðsludags og málskostnaðar og matskostnaðar að skaðlausu skv. framlögðum reikningi eða eftir mati dómsins. Stefndur krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda og málskostn- aðar skv. mati réttarins. Málavextir eru þeir, að hinn 21. nóv. 1938 sendi stefnandi þessa máls 7 manna Buick bifreið með e/s Dettifoss frá Reykjavík til Akureyrar. Fylgibréf var gefið út um flutning þennan, og segir þar m. a., að sendandi og viðtakandi séu háðir þeim reglum um flutn- ing í skipum félagsins, sem prentaðar séu í farmskirteini þess. Bif- reiðin, sem var umbúðalaus, var bundin ofan á eina af „lestar- millumþilfarslúkum“ skipsins, en á leiðinni norður mun bifreiðin hafa losnað í lestinni og skemmæzt nokkuð, og varð það, að sögn stefnanda, til þess, að maður sá á Akureyri, er ætlað hafði að kaupa bifreiðina, neitaði að taka við henni, en bifreiðin mun síðan hafa legið á afgreiðslu stefnds á Akureyri til 26. sept. 1939. Með bréfi dags. 11. marz, 1939 krafðist stefnandi þess, að stefndur bætti sér Það tjón, er hann taldi sig hafa beðið af nefndum orsökum, og rökstuddi hann þá, eins og í máli þessu, kröfu sina með því, að óforsvaranlegum umbúnaði í lest e/s Dettifoss væri að kenna um skemmdir þær, er bifreiðin hafi orðið fyrir Stefndur vísaði hins vegar kröfum þessum algerlega á bug í bréfi dags. 31. s. m. Leið svo fram til 16. sept. 1939, að stefnandi bað bæjarfógetann á Akur- 184 eyri að útnefna tvo menn til að meta skemmdir þær, er umrædd bifreið hafði hlotið um borð í e/s Dettifoss á leiðinni til Akureyrar, og voru menn þessir útnefndir þann 18. s. m. Matsgerðin fór síðan fram 23. s. m., án þess að séð verði, að menn af hálfu stefnds hafi verið þar viðstaddir eða gefinn kostur á því. Matsmennirnir möttu (sic) skemmdir á bifreiðinni á samtals kr. 1673.71, sem er hin umstefnda upphæð, auk vaxta og kostnaðar. Sýknukröfu sína byggir stefndur bæði á því, að skv. 147. gr. siglingalaganna svo og skv. ákvæðum framskirteina félagsins, sem áðurnefnt fylgibréf vitnar í, beri hann ekki ábyrgð á tjóni því, er bifreið stefnanda hafi orðið fyrir við nefnt tækifæri. — Skv. leiðar- bók e/s Dettifoss, þann 20. (sic) nóv. 1938, er skipið var á ferð fyrir Vestfjörðum, frá höfn til hafnar, hreppti það slæmt veður (Vindur NA 6, kl. 4—8 f. h., síðar NA 8 og sjór 8). Valt skipið mikið, og tók sjó inn yfir þilför og „lúkur“, og er tekið var ofan af lestum, kom í ljós, að bíll stefnanda hafði slitið (nagað sundur) eitt af böndunum, sem hann var bundinn með, svo los hafði komið á hin böndin, og Þillinn náð til að slást út í „lúku“-karminn og skemmt á sér húsið, sér í lagi að aftan. Með tilliti til þess, svo og þess, að billinn var umbúðalaus, þykir tjón það, sem upplýst er, að hann hafi orðið fyrir við flutning þennan, hafa orðið með þeim hætti, að stefndur beri ekki ábyrgð á þvi skv. 147. gr. siglingalag- anna, auk þess sem stefndur hefur í hinum tilvitnuðu farmskir- teinisákvæðum undanskilið sig ábyrgð á tjóni sem þessu, enda verð- ur, eins og á stóð, ekki séð, að óforsvaranlegum umbúnaði af hálfu stefnds hafi verið að kenna um, að skemmdir þessar urðu á bif- reiðinni. Þykir því verða að sýkna stefndan af öllum kröfum stefn- anda í máli þessu, en eftir atvikum verður málskostnaður látinn falla niður. Réttinn skipuðu hinn reglulegi formaður dómsins og sjó- og verzlunardómsmennirnir Jóhann Ólafsson stórkaupmaður og Þor- steinn Þorsteinsson hagstofustjóri. Því dæmist rétt vera: Stefndur, h/f Eimskipafélag Íslands, skal vera sýkn af kröf- um stefnanda, Freygarðs Þorvaldssonar, í máli þessu, en máls- kostnaður falli niður. 185 Miðvikudaginn 18. júní 1941. Nr. 35/1941. Kristmundur Kristmundsson (cand. jur. Sigurgeir Sigurjónsson) gegn P. Smith é£ Co. og gagnsök (cand. jur. Þórólfur Ólafsson). Ágreiningur um ábyrgð eiganda ökutækis á skaða, er það olli. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Björn lögmaður Þórðarson. Aðaláfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæsta- réttar með stefnu 22. april 1941, krefst þess, að gagnáfrýj- andi verði dæmdur til að greiða honum kr. 3755.00 eða til vara aðra lægri fjárhæð ásamt 5% ársvöxtum frá 5. marz 1940 til greiðsludags. Svo krefst aðaláfrýjandi málskostn- aðar úr hendi gagnáfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi, sem áfrýjað hefur málinu með stefnu 28. april 1941, krefst aðallega, að hann verði algerlega sýknaður og að sér verði dæmdur máls- kostaður úr hendi aðaláfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins, til vara, að kröfur aðaláfrýj- anda verði lækkaðar og málskostnaður látinn falla niður fyrir báðum dómum, og til þrautavara, að héraðsdómurinn verði staðfestur með þeirri breytingu, að málskostnaður falli niður fyrir báðum dómum. Þar sem útbúnaður ökutækja þeirra, sem í málinu grein- ir, var ekki í fullu lagi, og gagnáfrýjandi lét nota þau í því ástandi, þá verður hann þegar af þeirri ástæðu að bera ábyrgð á slysi því, sem hann er sóttur til bóta fyrir, enda verður ekki talið, að aðaláfrýjandi hafi hagað sér þannig, að hann eigi sök á slysinu. Bætur þær, sem gagnáfrýjanda ber að greiða aðaláfrýjanda, þykja hæfilega ákveðnar kr. 2000.0 ásamt 5% ársvöxtum frá 5. marz 1940 til greiðslu- dags. 186 Samkvæmt þessum úrslitum þykir rétt, að gagnáfrýj- andi greiði aðaláfrýjanda samtals kr. 600.00 í málskostnað bæði í héraði og fyrir hæstarétti. Meðferð máls þessa í héraði hefur verið lögum andstæð. Í stað þess að ákveða þegar eftir framlagningu greinar- gerða eftir 105. og 106. gr. laga nr. 85/1936, hvort mál skyldi flutt munnlega eða skriflega, smbr. 109. gr. sömu laga, hefur dómarinn látið það viðgangast. að málflytj- endurnir, þeir Guðmundur Í. Guðmundsson og Theódór B. Líndal, tækju frest á víxl í tæpa níu mánuði og skrifuðu alls 8 greinargerðir í málinu, þar til er það loks var munn- lega flutt þann 22. febrúar þ. á. Verður að átelja dómara og málflytjendur fyrir þessar lögleysur. Því dæmist rétt vera: Gagnáfrýjandi, P. Smith á Co, greiði aðaláfrýjanda, Kristmundi Kristmundssyni, kr. 2000.00 með 5% árs- vöxtum frá 5. marz 1940 til greiðsludags og samtals kr. 600.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 26. febr. 1941. Mál þetta, sem dómtekið var 22. þ. m., er höfðað fyrir bæjar- þinginu með stefnu útgefinni 12. apríl f. á. af Kristmundi Krist- mundssyni, bifreiðarstjóra hér í bæ, gegn P. Smith f. h, firmans P. Smith á Co, hér í bænum, til greiðslu skaðabóta, að upphæð kr. 3755.00, ásamt 5% ársvöxtum frá 5. marz f. á. til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndur krefst aðallega sýknu og málskostnaðar, en fil vara lækkunar á kröfum stefnanda, enda verði málskostnaður þá látinn falla niður Málavextir eru þeir, að hinn 24. júlí 1939, um kl. 10 að morgni, var stefnandi þessa máls staddur á svonefndum „Sprengisandi“ hér við höfnina. Var stefnandi að annast akstur á vörum úr e/s „Súðin“, en hún lá þar við austanverðan garðinn. Bifreið stefnanda var við skipshlið, og var verið að ferma hana. Á meðan á því stóð, varð stefnanda gengið að annarri vöruflutingabifreið, er stóð þar rétt hjá, og tóku þeir stefnandi og bifreiðarstjórinn á þessari bifreið 187 tal saman. Um sama leyti kom einn af starfsmönnum stefnds, Sig- urður E. Ágústsson að nafni, akandi á dráttarvagni niður „Sprengi- sand“, en aftan í vagninn var festur vöruvagn. Þegar vagninn fór yfir rafmagnsleiðslu, sem lá þar þvert yfir akbrautina, losnaði vöruvagninn úr tengslum og rann síðan stjórnlaust á stefnanda, þar sem hann stóð við fyrrnefnda bifreið. Lenti vagninn á vinstra fótlegg stefnanda, þannig að hann féll við, en fóturinn klemmdist milli vagnsins og bifreiðarinnar. Var stefnandi strax fluttur í Land- spítalann, og kom þá í ljós, að fótleggurinn hafði klofnað og kálf- inn marizt mikið. Var stefnandi frá vinnu af völdum slyss þessa til 15. febrúar f. á., og telur hann sig hafa orðið fyrir tjóni í því sambandi, sem hér segir: 1. Læknishjálp, myndatökur o. fl. .................. kr. 689.50 2. Atvinnutjón frá 24. júlí 1939 til 15. febrúar 1940 .. — 2655.00 3. Þjáningar, óþægindi o. fl. ......0000000 0000... — 2000.00 Alls kr. 5344.50 Hefur stefnandi í upphafi haldið því fram, að stefndum beri að bæta allt þetta tjón, en hefur síðan lækkað kröfur sínar, eins og áður er tekið fram, þannig að hann hefur alveg fallið frá 1. k.röfu- lið og lækkað 2. lið um kr. 900.00, þar sem Tryggingarstofnun ríkis- ins hefur greitt honum þessar fjárhæðir. Bótakröfu sína á hendur stendum hefur stefnandi í fyrsta lagi byggt á því, að áðurnefndur dráttarvagn sé bifreið í skilningi bif- reiðalaganna, og beri þvi stefndur sem eigandi vagnsins ábyrgð á nefndu tjóni skv. 15. gr. bifreiðalaganna, enda sé og öðrum skil- yrðum þeirrar greinar fullnægt. Af hálfu stefnds er því hins vegar mótmælt, að um ábyrgð skv. bifreiðalögunum geti verið að ræða, og er í því sambandi skirskotað til framlagðs vottorðs frá lögreglustjóranum í Reykjavík, þar sem segir, að umræddir dráttarvagnar hafi ekki verið settir á bifreiða- skrá hér í umdæminu. Þess hafi því ekki verið krafizt, að vátrygg-. ing væri keypt fyrir vagna þessa, né að stjórnendur þeirra hefðu ökuskírteini. Í 1. gr. bifreiðalaganna nr. 70 1931 segir: „Bifreið nefnist í lögum þessum hver sá vagn, sem er knúinn áfram með aflvél í vagninum sjálfum og ætlaður er til að flytja fólk eða varning. Lögin ná ekki til vagna, sem renna á spori ....“. Ákvæði þetta er komið óbreytt úr hinum fyrstu lögum, sem sett voru um notkun bifreiða hér á landi, þ. e. lögum nr. 21 1914, en þá var með öllu ókunnugt um þá tegund vélknúinna vagna, sem hér um ræðir, eins og ýmsar aðrar, er síðar hafa komið fram og sam- kvæmt orðanna hljóðan gætu fallið undir nefnda skýringu bifreiða- laganna. Það er upplýst, að dráttarvagnar þessir, sem eru vél- knúnir, muni fyrst hafa flutzt hingað til lands á árinu 1931, og hafa 188 þeir verið notaðir á mjög takmörkuðu svæði, þ. e. aðallega við flutninga á vörum frá geymsluhúsum hér við höfnina til skips og öfugt. Vagnar þessir eru og svo lághjóla og hægfara, og gerð þeirra að ýmsu öðru leyti þannig háttað, að nothæfi þeirra er mjök tak- markað. En af síðari málsgrein í. gr. bifreiðalaganna þykir sýnt, að tilætlun löggjafans hefur verið sú, að þeir vélknúnu vagnar, sem þekktir voru 1914 og ætlaðir voru til afnota á takmörkuðu svæði, skyldu ekki lúta ákvæðum bifreiðalaganna. Með tilliti til þessa, svo og þess, er áður segir um það, hve nær nefnd skýrgreining bif- reiðalaganna er til orðin, verður því að telja, að sama gildi um vagna sem þá, er um ræðir í máli þessu, enda er það beint tekið fram í hinum nýju Þifreiðalögum (nr. 75 1940). Í framkvæmdinni hefur og sú orðið raunin á, eins og áðurnefnt vottorð lögreglu- stjórans í Reykjavík sýnir, enda virðast og ýmis ákvæði bifreiða- laganna ekki eiga við um vagna þessa. Að öllu þessu athuguðu, þykir skaðabótaábyrgð á hendur stefndum því ekki verða byggð á ákvæðum bifreiðalaganna, enda virðist og 2 málsgr. 16. gr. þeirra laga geta komið hér til álita. Í öðru lagi byggir stefnandi kröfur sínar á því, að óforsvaran- legur umbúnaður á ökutækinu og óaðgæzla vagnstjórans, starfs- manns stefnds, hafi valdið slysinu, en á því hvoru tveggja beri stefndur ábyrgð skv. almennum reglum. Um fyrra atriðið er það að segja, að tengingu hins vélknúna dráttarvagns og vöruvagnsins var svo háttað, að aftan á aflvagn- inum voru tvær láréttar stálplötur, hvor upp af annarri, með 7 em millibili, en hvor plata er 1 em á þykkt. Framan á vöruvagninum er járnstöng með lykkju á endanum, og eru vagnarnir tengdir á þann hátt, að lykkjan á stönginni er sett á milli platnanna, þannig, að lykkjugatið stenzt á við göt á plötunum, og er þá bolta stungið í gegnum öll þrjú götin. — Þegar vagnarnir fóru yfir umrædda rafmagnsleiðslu á „Sprengisandi“, mun bolti þessi hafa hrokkið upp úr götunum, og tengslin þannig rofnað. Í málinu hefur verið lagður fram bolti, sem stefndur telur, að sé einmitt sá sami, er not- aður var í umrætt skipti. Verður rétturinn að telja, að bolti þessi hafi langt frá því veitt það öryggi við tengingu vagnanna, er krefjast verður, og er það sérstaklega ljóst, þegar hann er borinn saman við bolta þann með haki, sem einnig hefur verið lagður fram, og aðrar skipaafgreiðslur nota í sama skyni, enda hefur og stefndur tekið upp þann öryggis- titbúnað, eftir að umrætt slys hafði orðið. Það verður heldur ekki betur séð, en að slíkt hak hafi upphaflega verið á fyrrnefndum bolta, en það hafi fyrir löngu síðan verið burtu. Þykir stefndur verða að bera ábyrgð á tjóni af völdum þessa ófullkomna útbúnaðar tækisins, sem eftir öllum atvikum verður að teljast a. m. k. ein eða önnur orsök slyssins. 189 Þá telur stefnandi aðra orsök slyssins vera ógætilegan akstur vagnstjórans, en á þeim akstri beri stefndur ábyrgð, þar sem vagn- stjórinn hafi verið í þjónustu hans, er slys þetta varð. Um þetta atriði er það upplyst, að vagnstjórinn var í þetta sinn ráðinn til að stjórna vögnum þessum við uppskipun úr e/s „Lyra“, en hún lá við „Gamla hafnarbakkann“, sem kallaður er. Umræddan morgunn, er vagnarnir voru á leið frá vörugeymslum til skipsins, kom þar að kunningi vagnstjórans og fór að tala við hann. Maður þessi var á leið út í rannsóknarskipið „Dana“, er lá við „Sprengi- sand“ vestanverðan, og varð það úr, að vagnstjórinn ók með hann þangað, en í þeirri ferð skeði umrætt slys. Stefndur heldur því fram, enda ekki annað sannað, en að för þessi hafi verið farin í fullkomnu heimildarleysi og hún hafi alger- lega verið óviðkomandi starfi því, er vagnstjórinn var ráðinn til, og þegar af þeirri ástæðu beri hann ekki ábyrgð á akstri vagn- stjórans, hvernig sem á hann verði litið. — Verður að fallast á þessa skoðun stefnda, og stefndur þvi ekki talinn bera ábyrgð á meintum ógætilegum akstri vagnstjórans, en á það verður ekki lagður dómur í máli þessu, sem einungis er höfðað gegn stefndum, hvort vagnstjórinn hafi sýnt af sér óvarkárni að þessu leyti eða ekki. En þótt svo yrði litið á, og vagnstjórinn þannig einnig tal- inn eiga nokkra sök á slysinu og vera bótaskyldur að því leyti, en þá ásamt stefndum vegna hins ófullkomna útbúnaðar, eins og áður er greint frá, þá mundu þeir skv. íslenzkum rétti bera „solidariska“ ábyrgð á tjóninu, þannig að stefnandi gæti krafið hvorn þeirra sem er um alla bótaupphæðina. Í máli þessu, sem aðeins hefur verið beint gegn stefndum, verður hann því talinn réttilega krafinn um allar þær bætur, sem komizt kann að verða að raun um, að stefn- anda beri, hvort sem stefndur kann siðar að einhverju leyti að eiga endurgreiðslurétt á hendur nefndum vagnstjóra eða eigi. Loks hefur stefndur haldið þvi fram, að stefnandi hafi hagað sér svo ógætilega, er slysið varð, að hann af þeim sökum hafi firrt sig öllum rétti til bóta, eða a. m. k. eigi það að valda verulegri lækkun á Þbótunum. Það er upplýst, að bifreið sú, er stefnandi stóð við, er slysið varð, stóð á „Sprengisandi“, samhliða skipshlið Súðarinnar, og sneri framendi bifreiðarinnar til lands (í suður). Um erindi stefn- anda til bifreiðarstjórans er með öllu óupplýst, en hann tók sér stöðu við bifreiðina umferðar megin á bakkanum og stóð þannig, að hann var með hægri fót upp á gangbretti bifreiðarinnar, en þann vinstri á götunni. Virðist hann þannig að mestu leyti hafa snúið baki að umferð þeirri, er vænta mátti frá landi niður á hafnar- bakkann. Verður rétturinn að telja það ógætni að standa þannis umferðar megin á jafn fjölfarinni leið og þarna er, þótt það atferli stefnanda verði ekki talið eiga að valda honum algerum bótamissi. 190 Hins vegar verða bæturnar lækkaðar af þessum sökum, eins og síðar verður vikið að. Kemur þá upphæð Þótanna til athugunar. Atvinnutjónið. Stefnandi reiknar sér 15 kr. „nettó“-tekjur á dag í 177 virka daga frá 24. júlí 1939 til 15. febrúar 1940. — Stefndur mótmælir upphæð þessari sem allt of hárri. Af framlögðum læknisvottorðum þykir sýnt, að stefnandi hafi verið alóvinnufær nefnt tímabil, sem verður því lagt til grundvallar við útreikning bótanna. Það er upplýst, að stefnandi átti góða vöru- flutningabifreið og að hann sé hinn ötulasti maður við starf sitt. — Hann hafði undanfarin haust stundað langflutninga til bæjar- ins, en þeir flutningar gefa bifreiðarstjórum sérstaklega góðar tekj- ur, og virðist stefnandi hafa átt kost á þeirri vinnu haustið 1939, ef umrætt slys hefði ekki borið að höndum. Skv. framlögðum skatt- skýrslum stefnanda hafa atvinnutekjur hans numið kr. 2700.00 árið 1938, en kr. 2250.00 þann hluta ársins 1939, er hann gat stundað vinnu sína. — Gögn þessi öll eru að vísu á ýmsan hátt ófullnægj- andi til rökstuðnings þessari kröfu stefnanda, en eftir atvikum verður þó lagður dómur á hana, og eftir því, sem fyrir liggur, þykir hæfilegt að áætla atvinnutjón stefnanda kr. 1900.00 á umræddu tímabili. Þar af hefur Tryggingarstofnunin greitt kr. 900.00 og standa þvi eftir kr. 1000.00. Bætur fyrir þjáningar, óþægindi o. fl. Við hinn munnlega málflutning hefur stefndur mótmælt því, að um slíkar bætur geti verið að ræða í tilfelli sem þessu, en ekki þvkja þessi mótmæli hafa við þau rök að styðjast, að þau verði tekin til greina. Stefndur hefur og mótmælt kröfu þessari sem allt of hárri, og eftir öllum atvikum þykir hún hæfilega ákveðin kr. 1000.00 “ Með tilliti til þess, er að framan segir um sök stefnanda sjálfs á umræddu slysi, þykja bætur þær í heild, sem stefndum ber að greiða, hæfilega ákveðnar kr. 1500.00. Verður stefndum gert að greiða stefnanda þá upphæð með vöxtum, eins og krafizt hefur verið, svo og kr. 250.00 í málskostnað. Því dæmist rétt vera: Stefndur, P. Smith f. h. P. Smith á Co, greiði stefnandan- um, Kristmundi Kristmundssyni, kr. 1500.00, með 5% ársvöxt- um frá 5. marz 1940 til greiðsludags, og kr. 250.00 í málskostnað, innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 191 Föstudaginn 20. júní 1941. Nr. 38/1941. Dánarbú Sigurðar Jónssonar (cand. jur. Magnús Thorlacius) Segn Peter Schannong og gagnsök (Einar B. Guðmundsson). Umboðssala. Krafa í dánarbú vegna vanskila á umboðs- söluvörum. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða úrskurð hefur upp kveðið Björn lögmaður Þórðarson. Aðaláfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 7. maí þ. á. og krafizt þess aðallega, að krafa gagnáfrýjanda verði tekin til greina einungis að 420 ísl. krónum, en til vara, að auk þess verði lagt fyrir skiptaráð- anda að leggja til hliðar þann hundraðs hluta 1500 ísl. króna, er búið kann að greiða af almennum kröfum, til kostnaðar við flutning umgetinna steina til Kaupmanna- hafnar. Svo krefst hann og málskostnaðar úr hendi gagn- áfrýjanda fyrir skiptarétti og hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað málinu með stefnu 27. maí þ. á. Krefst hann þess, að krafa hans verði tekin til greina að dönskum kr. 4703.11, og að honum verði dæmdur máls- kostnaður úr hendi aðaláfrýjanda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Samkvæmt þvi, sem upp hefur komið í málinu, hefur gagnáfrýjanda með vissu ekki verið skilað úr dánarbúi Sig- urðar Jónssonar 5 granilsteinum og 2 marmarasteinum, auk nokkurra smærri muna. Umboðsmaður gagnáfrýjanda hef- ur áætlað andvirði muna þessara 2000 d. kr., og virðist það sennileg áætlun. Frá fjárhæð þessari ber að draga viður- kennd sölulaun, 20%, og þykir því verða að taka kröfu sagnáfrýjanda til greina að 1600.00 d. krónum. Ekkert er upplýst um spjöll þau, er af hálfu gagnáfrj- anda eru talin hafa orðið á minnismerkjum þeim, sem 192 skilað hefur verið, og verður krafa hans um 800 kr. bætur af þeim sökum ekki tekin til greina. Gegn andmælum aðal- áfrýjanda hefur gagnáfrýjandi ekki leitt í ljós, að dánar- búinu beri að greiða nokkurn kostnað af geymslu eða flutningi greindra muna, eftir að dánarbúið hafði skilað þeim í hendur umboðsmanns hans hér á staðnum. Verða því kröfur gagnáfrýjanda, sem að því lúta, ekki teknar til greina. Eftir þessum málalokum þykir rétt, að aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda 500 krónur í málskostnað fyrir báðum dómum. Það þykir aðfinnsluvert, að skiptaráðandi hefur um lýs- ingu málsatvika að sumu leyti skírskotað til úrskurðar 20. jan. þ. á., er kærður hefur verið til hæstaréttar og um hann kveðinn upp dómur 28. febr. s. á., og að hann hefur byggt úrskurðinn á munnlegum málflutningi, er fram fór 8. jan. þ. á. En með því að úrskurðurinn frá 20. jan. er birtur í dómasafni hæstaréttar og héraðsdómarinn veitti aðiljum kost á málflutningi af nýju, þykir ekki, eins og á stendur, alveg næg ástæða til að ómerkja úrskurðinn og vísa málinu heim í hérað til löglegri meðferðar. Því dæmist rétt vera: Krafa gagnáfrýjanda, Peter Schannongs, í dánarbú Sigurðar Jónssonar skal tekin til greina að dönskum krónum 1600.00. Aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjanda samtals 500 kr. í málskostnað í héraði og fyrir hæsta- rétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður skiptaréttar Reykjavíkur 9. apríl 1941. Með hinum framlagða hæstaréttardómi er niðurstöðu úrskurðar skiptaréttarins frá 20. jan. s. 1, um kröfu sækjanda, breytt á þá leið, að lagt er fyrir skiptaréttinn að kveða upp úrskurð um efni kröfunnar, enda var það varakrafa sækjanda. Jafnframt og vísast til forsendna úrskurðarins frá 20. jan. um málavexti, að því leyti 193 sem þeir eru raktir þar, verður að geta þess, að á þessum tíma eru ekki fáanleg frekari gögn en þá voru fyrir hendi. Sækjandi krefur búið um danskar kr. 4703.11, sem sundurliðast þannig: 1. Andvirði minnismerkja o. fl. sem óskilað er .. d. kr. 2000.00 2. Skemmdir á skiluðum minnismerkjum ........ — — 800.00 3. Leiga á geymslu fyrir hið skilaða í 2 ár ...... — — 286.21 4. Flutningsgjald til Khafnar, vátrygging og umbúðir — — 1500.00 5. Flutningskostnaður hér þegar greiddur ........ — 116.90 Við kröfu þessa er það fyrst að athuga, að það iðin ekki séð, að það hafi við rök að styðjast, að búið er krafið um danskar krónur. Þess vegna verður þvi gert að svara í islenzkum eyri því, sem það kann að verða talið eiga að greiða. Hinn 12. sept s. 1. fór fram afhending til kröfuhafa á steinum þeim, sem hann átti og fyrirfundust í vörzlum búsins. En þetta virðist hafa verið 10 minnismerki úr granit, 7 úr sandsteini, 4 úr marmara, 2 marmarakrossar og 20 steyptir undirsteinar undir plöt- ur. Fyrsti töluliður peningakröfunnar á hendur búinu, d. kr. 2000.00, er miðaður við, að eigi hafi verið staðin skil á 6 minnismerkjum úr granit og 2 úr marmara, einni marmaraplötu, tveimur granit- plötum, einum postulinsdreng, nokkrum postulinsdúfum og áhöld- um. Frá búsins hálfu hafa alls engar upplýsingar fengizt um við- skiptin, og verður því að leggja til grundvallar þær skýrslur og gögn, sem kröfuhafi hefur látið í té. Samkvæmt þeim er það ber- sýnilega athugavert við nýnefnda kröfugerð, að hún er miðuð við ótrausta umsögn Schannongs í fyrsta bréfi hans til umboðsmanns eða aðstoðarmanns ekkju hins látna, dags. 15. marz 1939, um hvað miklar birgðir hann ætti í vörzlu búsins eða ekki fengið skil fyrir. Þar telur hann meðal annars vanta skil fyrir 16 granitminnis- merkjum, 2 granitplötum og einni marmaraplötu, og verðmæti birgðanna, sem hann ekki hafi fengið skil fyrir, nemi alls d. kr. 7245.00. Síðan virðist hann hafa athugað málið betur, því að í bréfi, dags. 25. okt. 1939, telur hann að nýju upp það, sem hann hafi ekki fengið skil fyrir, og eru nú ekki talin nema 15 granit- minnismerki og granitplöturnar ekki nefndar né marmaraplatan. Þrátt fyrir þetta er verðhæð birgðanna talin sama og áður. Sam- kvæmt þvi, sem nú hefur verið sagt, verður búið eigi talið að eiga eftir að standa skil á nema 7 minnismerkjum, 5 úr granit og tveim úr marmara, auk postulinsgripanna og áhaldanna. Af þessu virðist auðsætt, að fyrsti kröfuliður er að verulegum mun of hár. Annars liggur ekki fyrir sundurliðun á verðmæti hinna vantandi minnis- merkja og muna, en verðsetningu kröfuhafa á þeim í heild hefur ekki verið hnekkt, enda þótt það hefði mátt gera af búsins hálfu, ef efni hefðu staðið til. Að þessu athguðu þykir við hóf að telja kröfuhafa eiga rétt til að fá greiddar úr búinu 2000 íslenzkar krón- ur fyrir vantandi minnismerki og muni. 13 194 Þá er í 2. lið kröfunnar krafizt bóta fyrir skemmdir á hinum skiluðu minnismerkjum. Það er eigi sannað, að vörzluhafi þessa umboðssöluvarnings hafi átt sök á skemmdum þeim, sem á vörunum kunna að vera, eða að hann eigi að bera ábyrgð á þeim, og verður þegar af þessum ástæðum þessi kröfuliður ekki tekinn til greina. Eigi þykir heldur unni, gegn mótmælum af hálfu búsins, að taka til greina 3. og 5. tölulið, enda ekki leiddar sönnur að þvi, að þessir kröfuliðir séu í samræmi við samning aðilja í upphafi. Hins vegar hefur því stöðugt verið haldið fram, án sérstakra mót- mæla af hálfu búsins, að í 6. gr. samnings aðilja frá 12. marz 1928 hafi Sigurður sálugi Jónsson skuldbundið sig til að kosta umbúðir og flutning vörubirgðanna til Kaupmannahafnar að samningstíma loknum, sem kröfuhafi telur, að hafi verið við andlát Sigurðar. Þessar kröfur þykir því verða að taka til greina á þann veg, að búið leggi fyrir á öruggum stað upphæð, er nægi til að standast umræddan kostnað, þó ekki yfir 1500 ísl. krónur. Þá hefur sóknar- aðili krafizt málskostnaðar úr hendi búsins, og þykir eftir atvik- um rétt að taka þá kröfu til greina með 150 krónum. Því úrskurðast: Dánarbú Sigurðar Jónssonar, Vatnsstig 16, greiði Peter Schannong kr. 2000.00 og kr. 150.00 í málskostnað. Búið leggi fyrir á öruggan stað 1500 kr. til að verja eftir þörfum til um- búnaðar og flutningskostnaðar á vörubirgðum þeim til Kaup- mannahafnar, er Peter Schannong átti í vörzlum búsins. Mánudaginn 23. júní 1941. Nr. 60/1940. H/f Vestfjarðabáturinn (Pétur Magnússon) gegn dánarbúi Sigurðar Bjarnasonar (Jón Ásbjörnsson). Skipakaup. Krafa um riftingu vegna galla. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu útgefinni 25. júní 1940, hefur gert þá aðal- kröfu, að honum verði dæmt heimilt að rifta kaupum á v/b Kolbeini unga E. Á. 450 og að stefnda verði dæmt að endurgreiða honum kaupverðið, kr. 45000.00, með 6% árs- 195 vöxtum frá 2. okt. 1937 til greiðsludags. Til vara hefur áfrýjandi krafizt 13000.00 króna afsláttar á kaupverði téðs skips, ef aðalkrafan yrði ekki tekin til greina. Svo krefst áfrýjandi málskostnaðar fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi hefur aðallega krafizt staðfestingar á héraðsdóminum og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins, en til vara, ef riftingarkrafa áfrýjanda yrði tekin til greina, að frá endurgreiðslukröfu hans verði dregn- ar kr. 3500.00 og að málskostnaður verði þá látinn falla niður. Með skoðunargerðum þremur, þann 17. okt. 1937, 7. des. s. á. og 10. júní þ. á., og efnafræðirannsókn 28. april 1938 á sýnishornum viðar úr skipinu, verður að telja það sannað, að það hafi verið mjög spillt af fúa, er salan fór fram. Það verður og að telja fúann þá hafa verið þannig leyndan í skipinu, að kaupanda mátti dyljast hann, þegar hann skoð- aði skipið, áður en kaupin tókust, enda var honum sýnt vottorð skipaskoðunarmanna ríkisins frá 13. júní 1987, þar sem skipið er að öllu leyti talið fullnægja öllum þeim kröf- um, er gera eigi til haffærs skips. Samkvæmt þessu þykir áfrýjanda hafa verið heimil rift- ing á kaupunum, og ber því að taka til greina kröfu hans um endurgreiðslu kaupverðsins, kr. 45000.00, með 6% ársvöxtum frá útgáfu héraðsstefnu í málinu þann 27. júni 1938. Krafa stefnda um frádrátt frá endurgreiðslukröfunni kemur þá til álita. Er krafa þessi í o liðum. 1. Krafa um 800 kr., er stefndi telur áfrýjanda eiga að greiða í bætur fyrir spjöll á tveimur byrðingsplönkum í skipinu, er skemmzt hafi eða brotnað, þegar því hafi verið hagrætt í lægi sinu, og fyrir rúður í skipinu, sem brotnar hafi verið, meðan það var í vörzlum áfrýjanda. Ekki verð- ur áfrýjandi talin bera ábyrgð á rúðum skipsins, með því að vangeymsla hans í því efni er ekki sönnuð, en ósundur- liðað er, hvers virði rúðurnar eru og hvers virði plankarnir, og er því eigi unnt að taka þenna kröfulið til greina. 2. Þá krefur stefndi áfrýjanda um kr. 1000.00 með þeirri 196 rökfærslu, að málning skipsins hafi úr sér gengið, er því nemi, meðan skipið var í vörzlum áfrýjanda. En þegar af því, að ósannað er, að málningarskortur á skipinu hafi valdið spjöllum á því, meðan það var í vörzl- um áfrýjanda, verður þessi kröfuliður ekki til greina tekinn. 3. Kostnaður af viðgerð á vindu skipsins, kr. 1000.00. Vindan virðist ekki hafa spillzt af völdum áfrýjanda, og verður liður þessi því eigi tekin til greina. 4. Vegna vangeymslu á vél skipsins, meðan það var í vörzlum áfrýjanda, krefst stefndi kr. 300.00. Athugun vél- fróðs manns á vélinni þann 7. nóv. 1940 hefur leitt það í ljós, að vélin og það, er hana snertir, var þá í góðu standi, nema símaleiðslan var slitin niður, keðjur hennar ekki sjá- anlegar og olíuhylkin talin liggja undir skemmdum vegna ryðs. Í málinu skortir öll gögn um það, hvert tjón sé af þessu orðið, og þykir því eigi fært að taka þenna lið til greina. 5. Loks gerir stefndi þá kröfu til áfrýjanda, að hann greiði kr. 400.00 fyrir ýmsa muni, sem stefndi hafi látið áfrýjanda fá í skiptum fyrir virvafning, sem skipinu átti að fylgja, en stefndi hélt, er það var selt. Finnist munir þessir ekki, og beri áfrýjanda því að bæta honum þá. Með því að allar upplýsingar skortir um verðmæti þessara muna, þykir ekki unnt að taka kröfulið þenna til greina gegn mótmæl- um áfrýjanda. Eftir atvikum þykir rétt, að stefndi greiði áfrýjanda kr. 1500.00 upp í málskostnað fyrir báðum dómum. Því dæmist rétt vera: Áfrýjanda, h/f Vestfjarðabátnum, skal heimil rift- ing á kaupum sinum á v/b Kolbeini unga E. A. 450 af stefnda, dánarbúi Sigurðar Bjarnasonar. Stefndi endurgreiði áfrýjanda kaupverðið, kr. 45000.00, með 6% ársvöxtum frá 27. júni 1938 til greiðsludags og kr. 1500.00 í málskostnað fyrir báðum dómum. 197 Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 21. maí 1940. Mál þetta, sem dómtekið var 18. þ. m., er með samkomulagi máls- aðilja höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með stefnu útgefinni 28. sept. f. á. af h. f. „Vestfjarðabáturinn“, Ísafirði, segn frú Önnu Jósefsdóttur f. h. db. Sigurðar Bjarnasonar, Akureyri. Gerði stefn- andi upphaflega þær réttarkröfur, aðallega, að stefnda yrði dæmd til að endurgreiða sér kaupverð m. s. Kolbeinn ungi, kr. 45000.00, ásamt 6% ársvöxtum frá 2. okt. 1937 til greiðsludass, gegn afhend- ingu skipsins í því ástandi, sem það er nú, svo og til að greiða sér skaðabætur samkvæmt mati réttarins fyrir tjón Það, er hann telur sig hafa beðið af samningsrofum í þessu sambandi, allt að kr. 15000.00, auk málskostnaðar að skaðlausu eða eftir mati réttarins; til vara, að stefnda yrði dæmd til að greiða sér skaðabætur eftir mati dómkvaddra manna, er miðaðar væru við kostnað þann, er við- serð skipsins hefur í för með sér, svo og til greiðslu málskostnaðar, eins og áður segir. Við hinn munnlega flutning málsins hefur stefnandi fallið frá þessari varakröfu sinni. Stefnda krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda, svo og máls- kostnaðar eftir mati réttarins. Málavextir eru þeir, að um mörg undanfarin ár hefur stefnandi haldið uppi áætlunarferðum um Ísafjarðardjúp og viðar um Vest- firði. Hefur félagið annazt bæði fólksflutninga, vöru- og póstflutn- inga á þessu sviði og notið til þess styrks af opinberu fé. Haustið 1936 kom það fyrst til orða, að félagið keypti m/b „Kolbeinn ungi“ E. A. 450 til þessara flutninga, en eigandi skipsins var Sig- urður Bjarnason, þá kaupmaður og útgerðarmaður á Akureyri. Hið umtalaða verð var þá um 50 þús. kr. Umboðsmaður stefnanda, Jón Grímsson, skoðaði skipið og gaf siðan stefnanda allýtarlega lýs- ingu á því. Leizt honum vel á skipið og hafði góðar spurnir af Þvi, en ekki varð þó af kaupum í það sinn. Í marzmánuði 1937 fór framkvæmdarstjóri stefnanda, Ólafur Pálsson, ásamt öðrum manni, til Akureyrar, m. a. til að líta á skipið og semja um kaup á því, et það væri falt, en svo var þá ekki. Litu þeir þó lauslega á skipið og leizt vel á það, og ýmsir menn, er skipinu voru kunnugir, báru þvi gott órð. Næsta haust fór framkvæmdarstjóri stefnanda enn norður sömu erinda. Fór hann fyrst til Siglufjarðar og hitti þar Ásgeir Pétursson útgerðarmann, er þá hafði fengið söluumboð á skipinu, enda þá boðið það til kaups fyrir 45 þús. kr., og var svo að orði komizt í umboði Sigurðar Bjarnasonar til Ásgeirs, að skipið seldist „i því ásigkomulagi, sem það er nú“. Fóru þeir Ásgeir og Ólafur síðan til Akureyrar, og skoðaði Ólafur enn skipið og leizt 198 vel á, sem fyrr, og þeir, sem hann átti tal við um skipið (en það var m. a. einn skipaskoðunarmanna á Akureyri) töldu skipið gott. Var siðan afráðið, að stefnandi keypti skipið fyrir 45 þús. kr., og þann 9. sept. 1937 var gert uppkast að kaupsamningi hjá tilteknum lögfræðingi á Akureyri, og var í því uppkasti m. a. svo ákveðið, að skipið seldist í „Tikisskoðunarástandi“ og tiltekin viðurlög við samningsrofum. Fékk hvor þeirra, Ólafur og Ásgeir, afrit af þessu uppkasti, en samningar VOrU ekki undirritaðir í þetta skipti, og mun það aðallega hafa stafað af því, að stefnandi þurfti að fá samþykki stjórnarráðs til kaupanna, þar sem í ráði var, að ríkissjóður hjálp- aði til við þau. Hélt framkvæmdarstjóri stefnanda síðan til Reykja- víkur og lagði samningsuppkastið fyrir fjármálaráðuneytið. Til Ísa- fjarðar kom frank væmdarstjórinn svo þann 12. sept. og sendi þá samdægurs Sigfús Guðfinnsson skipstjóra til Akureyrar í því skyni að skoða skipið og veita því móttöku, ef til kæmi, og hafði Sigfús meðferðis áðurnefnt samningsuppkast. Eftir að loforð var fengið um ríkisábyrgð fyrir nokkrum hluta kaupverðsins, og stjórn stefn- anda hafði á fundi sínum þann 23. sept. formlega samþykkt kaupin, var nefndum Sigfúsi veitt fullt umboð og ótakmarkað til að undir- rita kaupsamning um skipið. Sigfús hafði þegar þann 13. sept., er hann kom til Akureyrar, skoðað skipið (og eftirlitsbók þess), undir leiðsögn sonar Sigurðar Bjarnasonar, og leizt Sigfúsi vel á skipið. Jafnframt leitaði hann álits manna, er taldir voru skipinu kunnugir, og var það einróma skoðun þeirra, að skipið væri hið vandaðasta. Skipasmiður sá á Akureyri, er mikið hafði unnið við skipið, svo og einn skoðunarmanna, gáfu samhljóða umsögn um gæði skipsins og virtu það jafnframt á kr. 45000.00. Símskeyti um þetta var sent ráðu- neytinu og forstjóra Skipaútgerðar rikisins. Nokkrum dögum áður en samningar skyldu undirritaðir, kom Ásgeir Pétursson frá Siglu- firði til Akureyrar og tjáði hann þá Sigfúsi, að Sigurður Bjarna- son, er þá var veikur, vildi ekki undirrita samninginn, nema ákvæð- ið um „ríkisskoðunarástand“ og viðurlög við samningsrofum væri fellt burtu. Fór Sigfús þá á fund Sigurðar, en hann vildi engu um þoka, og varð það úr, að kaupsamningurinn var undirritaður þannig breyttur af nefndum umboðsmönnum aðilja þann 2. okt., og sama dag var afsal gefið tt, enda var bá greiðslum öllum fullnægt. Dag- inn eftir að samningum þessum var lokið, hélt Sigfús af stað með skipið til Ísafjarðar, og var komið þangað þann 5. okt. Áður en skipið for frá Akureyri, var það vátryggt til bráðabirgða hjá Vél- bátaábyrgðarfélagi Ísfirðinga, en þegar skipið kom til Ísafjarðar, lét vátryggingarfélagið trúnaðarmenn sina skoða það, og töldu þeir þá svo mikinn fúa á skipinu, að félagið neitaði að tryggja það og sagði upp tryggingunni. Sendi stefnandi þá Sigurði Bjarnasyni sím- skeyti, þar sem tilkynnt var, að við skoðun hefði komið í ljós, að skipið væri svo stórkostlega fúið, að það fengist ekki vátryggt, á 199 það skráð eða fengi haffærisskirteini, nema með gagngerðri við- gerð. Tilkynnti stefnandi, að kaupunum yrði rift og skaðabóta krafizt, jafnframt því sem skorað var á seljanda að sæta réttar sins í þessu sambandi. Sigurður svaraði þessari tilkynningu þann 15. okt. á þá leið, að skipið hefði verið selt í því ástandi, sem það var í, og því honum óviðkomandi allar viðgerðir á þvi. Stefnandi bað síðan um ríkisskoðun á skipinu, og dæmdu skoðunarmenn það ósjófært. Yfirskoðun fór svo fram 7. des. s. á. af 6 dómkvöddum mönnum, og töldu þeir einnig skipið algerlega ósjófært. Töldu þeir bönd skipsins vera fúin í hásetaklefa og í afturenda frá þilfari og svo langt niður sem sézt hafi, en þó heldur minna í lest. Í bjálkavegur- um, bitahnjám og styttuendum neðan skammdekks hafi og mjög víða verið fúi og á stjórnborðssíðu í lest hafi fúinn verið út úr byrðingnum. Á skammdekki stjórnborðsmegin hafi fúinn verið upp úr, borð hafi verið negld þar yfir og sumstaðar sementað í fúapolla. Einnig töldu þeir búnað skipsins ófullnægjandi, en vélina hins vegar vel útlítandi, litið slitna og að sjá í góðu standi. Með bréfi dags. 8. nóv. 1937 bað stefnandi um, að opinber rannsókn færi fram út af skipasölunni, bæði að því er framkomu seljanda snerti svo og skipaskoðunarmanna á Akureyri. Fór síðan fram ýtarleg rann- sókn um þessi efni, en ekki verður séð, að frekar hafi verið aðhafzt á þeim vettvangi. Réttarkröfur sínar í málinu byggir stefnandi á því, að af hans hálfu hafi höfuðáherzla verið lögð á það við allar samningagerðir tm skipakaupin, að skipið væri traust, vandað og í góðu ástandi í hvívetna. Seljanda hafi og hlotið að vera þetta ljóst frá öndverðu, enda hafi kaupverð skipsins tvímælalaust verið við bað miðað, að skipið þyrfti engra teljandi viðgerða með. Nú hafi reyndin orðið sú, að skipið hafi verið svo fúið og ástandi þess í fleiri efnum svo ábótavant, að það hafi verið með öllu ósjófært, og mjög vafasami, að það borgi sig að gera við skipið. Telur stefnandi allar líkur benda til þess, að seljanda hafi verið fullkunnugt um ágalla þá, er á skipinu voru, en jafnvel þótt svo hefði ekki verið, hafi honum hlotið að vera það ljóst, að við kaupin hafi það verið hrein ákvörð- úunarástæða af hálfu kaupanda, að skipið væri í góðu standi að öllu leyti, og að hann mundi aldrei hafa keypt það, ef hann hefði vitað hið sanna um ástand þess. Og þar sem þetta traust hans hafi brugð- izt, svo sem raun ber vitni, telur stefnandi, að hann skv. beinu ákvæðum laga og grundvallarreglum þeirra eigi rétt til að rifta kaupum og krefjast skaðabóta. Hefur hann því höfðað mál þetta segn stefndu f. h. dánarbús Sigurðar heit. Bjarnasonar, og gert í því framangreindar réttarkröfur. Af hálfu stefndu hefur það fyrst og fremst verið véfengt, að áðurnefnd skoðunargerð frá Ísafirði hafi að geyma rétta lýsingu á m/b „Kolbeinn ungi“ á þeim tíma, er umrædd kaup fóru fram, svo 200 og að niðurstaða skoðunarmanna sé á rökum reist. Hefur sérstak- lega verið á það bent, að skv. vottorðum skoðunarmanna á Akur- eyri (hið síðasta dags. 13. júní 1937), framburðum skipstjóra þeirra, er voru með skipið undangengin ár, svo og virðingarmanna þeirra, er við skipið höfðu unnið, hafi skipið allan þennan tíma verið í sóðu standi og ekkert verulegt að því fundið. En nú má það telj- ast upplýst við áðurnefnda sakamálsrannsókn, að skoðun þess skoðunarmanns á Akureyri, er athugaði bol skipsins og búnað, hafi a. m. k. upp á síðkastið farið fram með þeim hætti, að hún verði ekki talin veita öruggar upplýsingar um þessi efni, svo og að skipstjórar þeir og viðgerðarmenn, er stefnda hefur vitnað til, hafi ekki athugað skipið svo gaumgæfilega að þessu leyti, að framburðir þeirra hér að lútandi hafi sérstakt gildi. Umrædd yfirskoðunar- gerð í heild þykir því veita sönnur fyrir því, að skipinu hafi verið áfátt á svipaðan hátt og þar greinir, er gerð þessi fór fram, enda þótt sjá megi, og því sé ómótmælt haldið fram, að í nokkrum at- riðum skeiki þar um lýsingu á skipinu og búnaði þess. Eins og áður er tekið fram, telur stefnandi, að Sigurði heit. Bjarnasyni muni hafa verið kunnugt um nefnda ágalla á skipinu, er það var selt, þótt ekki minntist hann á þá við kaupanda, Þessari staðhæfingu sinni til stuðnings telur stefnandi aðallega vera það, að Kristján Nói Kristjánsson, sem oft var við aðgerðir á m/b „Kol- beinn ungi“, hefur komizt svo að orði við áðurnefnd próf, að Sis- urður beit. hafi sjálfur verið smiður og jafnan sagt sér, í samráði við skoðunarmann, hvað gera ætti við skipið, en kveðst hins vegar aldrei hafa verið látinn skoða skipið eða athuga það fyrir eiganda til að sjá, hverrar viðgerðar væri þörf. Einnig hafi Leo, sonur Sig- urðar, borið það að hafa sagt föður sinum frá því, að tiltekinn viðgerðarmaður hefði orðið var við, að sementað hafi verið í skeyti á „hekkinu“ og ótrúlegt sé annað, en að nefndur Kristján Nói og skipstjóri sá, er sumarið 1937 hafi verið með skipið, og báðir muni hafa orðið varir við eða heyrt talað um fúa í skipinu, muni hafa sagt Sigurði frá þessu. Loks telur stefnandi, að það, hversu Sig- urður hafi lagt mikið kapp á að fá ákvæðið um „ríkisskoðunar- ástand“ burtu úr samningnum, bendi einnig í sömu átt. Sigurður var yfirheyrður um þessi atriði fyrir lögreglurétti, og tók hann það fram, að árið 1930 hefði verið rifinn burtu meyr viður undan katli skipsins, en síðan hefði hann ekki orðið var við fúa í því, enda talið það traust, og Bjarni Einarsson skipaskoðunarmaður hafi ávallt látið vel af skipinu við sig og aldrei minnzt á, að það væri fúið. Hann minnti þó, að Leo, sonur sinn, hefði talað um einhvern fúa, þetta annars óglöggt, enda var Sigurður þá veikur maður, hafði fengið heilablóðfall 1. marz 1937 og verið sjúklingur af þeim sökum síðan. Og þær ástæður færði Sigurður fyrir því að vilja fella burtu 201 ákvæðið um ríkisskoðunarástand, að skv. vottorðum skipaskoðunar- manna hafi skipið þá verið í slíku ástandi, og því hafi hann talið óþarft að taka slíkt fram, en ákvæði sem það hefði ef til vill skoðazt svo sem ný rikisskoðun ætti að fara fram á skipinu á sinn kostnað, en það hafi hann ekki viljað, auk þess sem því er haldið fram af hálfu stefndu, að niðurfelling ákvæðisins hafi þýtt það, að áhættan á leyndum göllum færðist yfir á kaupanda, eins og síðar verður vikið að. Með tilliti til þessa framburðar Sigurðar og annars, sem fram hefur komið í málinu, og gegn eindregnum and- mælum stefndu, þykir engan veginn verða fullyrt, að Sigurði heit. eða þeim, sem við söluna voru riðnir af hans hálfu, hafi verið kunnugt um nefnda ágalla, nema þá í smávægilegum atriðum, sem ekki geta haft þýðingu í þessu sambandi. Kröfur stefnanda geta því ekki orðið teknar til greina á þeim grundvelli. Stefnandi hefur haldið því fram, að Sigurði heit. hafi þó hlotið að vera það ljóst, að kaupandi hafi gert ráð fyrir því að fá gott og ógallað skip, er ekki þyrfti teljandi viðgerðar með, áður en það væri tekið til notkunar. Ekki virðist það þó hafa úrslitaþýðingu í þessu sambandi, þótt Sigurður hafi vitað, til hverra nota skipið var ætlað, að honum hafi verið kunnugt um, að skoðunarvottorð skips- ins og önnur þau skilríki, sem stefnandi hafði kynnt sér eða út- vegað, hafi talið skipið ógallað, svo og það, að ríkissjóðsábyrgðar var leitað fyrir kaupverðinu. Og eftir því, sem fyrir liggur í mál- inu, þykir af kaupverði skipsins ekki verða neitt ályktað um hug- myndir aðiljanna um ástand þess. Hins vegar er á það bent af stefndu, að skv. berum orðum kaupsamningsins frá 2. okt. 1937 hafi skipið, eins og algengt sé, a. m. k. á Akureyri, einungis verið selt í því ástandi, sem það var Akureyrarhöfn, er kaupin fóru fram, svo og að stefnanda hafi verið veitt full og óskoruð heimild til að rannsaka eða láta rannsaka skipið ýtarlega hvað eftir annað, áður en kaupin fóru fram, og geti hann með hliðsjón af 47. gr. laga nr. 39 1922 því ekki borið fyrir sig nefnda galla á skipinu. Um fyrra atriðið er það upplýst, að Sigurður heit. veitti Ásgeiri Péturssyni aðeins umboð til að selja skipið í því ástandi, sem það þá var. Skv. vottorði lögfræðings þess, er samdi hið fyrrnefnda samningsuppkast, og starfsmanns hans, gerði framkvæmdarstjóri stefnanda kröfu til þess, að í samningnum stæði, að skipið seldist í rikisskoðunarástandi, en sonur Sigurðar, Leo, sem þarna var við- staddur, mótmælti því og hélt því fram, að skipið yrði aðeins selt í því ástandi, sem það var. Samkomulag náðist ekki um betta, og skv. vottorði lögfræðingsins setti hann nefnt ákvæði um ríkisskoð- unarástand, án þess að þá væri fengið til þess samþykki af hálfu seljanda, enda taldi hann sig starfa í þágu kaupanda og gerði honum einum reikning fyrir þetta starf sitt. Framkvæmdarstjóri stefnanda virðist og skv. framburði sínum ekkert frekar hafa búizt við því, 202 að ákvæði þetta yrði sett í samningsuppkastið, enda er það viður- kennt í málinu, að kaupanda var allt af kunnugt um (og hefur hann því engar kröfur byggt á þvi), að þótt ekki annað hefði verið að skipinu, þá vantaði það mikið á, að búnaður þess væri Í lagi, að það þess vegna mundi tæpast hafa verið talið í ríkisskoðunar- ástandi. Þótt þvi Ásgeir Pétursson segi, að hann fyrir sitt leyti hafi ekkert haft við nefnt samningsuppkast að athuga, verður, eftir því sem á undan var gengið, að telja, að stefnanda hafi mátt vera það ljóst, að ákvæði þetta mundi ekki vera Í samræmi við vilja seljanda, eins og síðar kom beint fram. Umboðsmaður stefnanda, Sigfús Guðfinnsson, sem, að því er séð verður, hafði fullt og ótak- markað umboð til að gera alla samninga um skipið, samþykkti síðan beinlínis, að ákvæði þetta væri fellt í burtu. Ákvæðið um, að skipið seldist í því ástandi, sem það var, var því ekki sett, án þess að um væri rætt, og mátti stefnanda því vera það ljóst, að með breytingu þessari frá samningsuppkastinu tók hann á sig aukna áhættu. Þá er það og upplýst, að stefnandi hafði ávallt heimild til að skoða skipið svo grandgæfilega sem hann vildi eða að fá menn til þeirrar skoðunar. Verður að telja, að stefnda eigi ekki að svara til þess, þótt stefnandi eða menn þeir, sem hann fékk til skoðunarinnar, hafi ekki innt þetta starf sitt af hendi af þeirri nákvæmni, sem vera bar, enda mátti stefnanda vera það ljóst, vitandi það, að hér var um gamalt furuskip að ræða (byggt 1920), að sérstakrar rann- sóknar þurfti með á efnisgæðum þess, eins og einn af umboðs- mönnum hans, Jón Grímsson, benti honum á í bréfi sínu þegar í sept. 1936. Og ekki verður það heldur talið vera á ábyrgð seljanda, að hinir opinberu skoðunarmenn á Akureyri virðast einnig hafa vanrækt verulega skoðun sína á skipinu og hafa gefið vottorð, sem komið er á daginn, að hafi verið í verulegu ósamræmi við hið rétta ástand skipsins. Eftir því sem göllum skipsins er lýst, verður einnig ekki annað séð, en að sjá hafi mátt suma þeirra, án ýtarlegrar rannsóknar. Að öllu framangreindu athuguðu, þykja kröfur stefnanda gagn- vart stefndu hér að lútandi ekki hafa við nægileg rök að styðjast, og verður því sýknukrafa hennar tekin til greina, en eftir atvikum öllum þykir málskostnaður eiga að falla niður. Réttinn skipuðu: hinn reglulegi formaður dómsins og sjó- og verzlunardómsmennirnir Hafsteinn Bergþórsson framkvæmdar- stjóri og Þorsteinn Þorsteinsson hagstofustjóri. Því dæmist rétti vera: Stefnd, Anna Jósefsdóttir f. h. dánarbús Sigurðar Bjarna- sonar, á að vera sýkn af kröfum stefnanda, h. f. „Vestfjarða- báturinn“, í máli þessu, en málskostnaður falli niður. 203 Mánudaginn 23. júni 1941. Nr. 93/1940. Sigurjón Pétursson gegn Tómasi Ólasyni. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Sigurjón Pétursson, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Mánudaginn 23. júní 1941. Nr. 7/1941. Júlíus Fjeldsted Óskarsson (Jón Ásbjörnsson) gegn Hönnu Guðrúnu Jóhannesdóttur (Pétur Magnússon). Barnsfaðernismál. Eiður. Dómur hæstaréttar. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 14. jan. þ. á. og krafizt þess, að úrslit málsins verði látin velta á synjunareiði sinum. Svo krefst hann og máls- kostnaðar úr hendi stefndu bæði í héraði og fyrir hæsta- rétti eftir mati dómsins. Stefnda, sem þann 16. maí þ. á. hefur fengið gjafvarnar- leyfi og sér skipaðan talsmann fyrir hæstarétti, krefst stað- festingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar af áfrýj- anda fyrir hæstarétti eins og málið væri ekki gjafvarnar- mál. Svo krefst og talsmaður hennar málflutningslauna sér til handa, hvernig sem málið fer. Með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms ber að staðfesta hann, þó svo, að eiðstimabilið teljist frá 14. janúar til 26. marz 1940, og eiðsfresturinn verði 4 vikur frá birt- ingu dóms þessa. 204 Vinni stefnda eiðinn, skal áfrýjandi greiða henni sam- tals 350 krónur í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Fallizt stefnda á eiðnum, skal hún greiða áfrýjanda kr. 350.00 í málskostnað fyrir hæstarétti, en málflutnings- þóknun skipaðs talsmanns hennar fyrir hæstarétti, kr. 300.00, greiðast úr ríkissjóði. Því dæmist rétt vera: Ef stefnda, Hanna Guðrún Jóhannesdóttir, vinnur innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa og eftir löglegan undirbúning eið að þvi á lögmæltu varnarþingi, að hún hafi á tímabilinu frá og með 14. janúar til og með 26. marz 1940 haft holdlegar samfarir við áfrýjanda, Júlíus Fjeldsted Óskarsson, þá skal hann talinn faðir barns þess, sem stefnda ól þann 19. nóv. 1940, enda greiði áfrýjandi þá meðlag með barninu og stefndu barnsfarakostnað og styrk fyrir og eftir barnsburð eftir úrskurði yfirvalds. Ef stefnda vinnur eiðinn, skal áfrýjandi greiða henni samtals kr. 350.00 í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Fallizt stefnda á eiðnum, á áfrýjandi að vera sýkn af kröfum hennar í máli þessu, enda greiði hún honum þá kr. 350.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Þá skal og málflutningsþóknun talsmanns stefndu, Péturs Magnússonar hæstaréttarmálflutningsmanns, kr. 300.00, greiðast úr ríkissjóði. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 28. des. 1940. Árið 1940, laugardaginn 28. desember, var í bæjarþingi Reykja- víkur, sem haldið var í skrifstofu sakadómara af fulltrúa hans, Valdimar Stefánssyni, uppkveðinn dómur í Þbarnsfaðernismálinu nr. 24/1940: Hanna Guðrún Jóhannesdóttir gegn Júlíusi Fjeldsted Óskarssyni, er tekið var til dóms sama dag. 205 Hinn 19. nóvember s. 1. ól ógift vinnustúlka, Hanna Guðrún Jóhannesdóttir, til heimilis á Njálsgötu 23 hér í bæ, óskilgetið full- burða sveinbarn. Hún hefur lýst föður að því Júlíus Fjeldsted Óskarsson sjómann, til heimilis á Laugavegi 84 hér í bæ, en hann hefur eigi viljað við faðernið kannast. Hefur barnsmóðir því höfðað mál þetta og gert þær réttarkröfur, að kærði verði dæmdur faðir barnsins, til að greiða meðlag með þvi, barnsfarakostnað og styrk fyrir og eftir barnsburð, allt eftir yfirvaldsúrskurði, og loks málskostnað eftir mati réttarins. Aðiljar eru sammála um, að þau hafi þekkzt í undanfarin 3 ár og að þau hafi öðru hvoru (sic) haft holdlegar samfarir. Heldur kærandi því fram, að þau hafi í s. 1. janúar- og febrúarmánuðum iðulega haft holdlegar samfarir saman í herbergi kærða hér í bænum, og hljóti barnið að vera getið við einhverjar þessara sam- fara, en síðustu tíðir sínar fyrir barnsburð segir hún hafa verið G. febrúar s. 1. Kveðst hún aldrei hafa haft holdlegar samfarir við annan en kærða, og sé því eigi öðrum til að dreifa um faðerni barnsins. Kærði hefur hins vegar haldið því fram, að þau hafi í síðasta sinn haft holdlegar samfarir saman miðvikudagskvöldið næst fyrir Jól 1939. Kveðst hann hafa hætt samförum við kæranda vegna Þess, að hann hét annari stúlku eiginorði upp úr síðustu áramótum. Hann hefur þó kannazt við, að kærandi hafi nokkrum sinnum komið heim í herbergi hans eftir s. 1. nýár, og hafi þau ræðzt þar við í fullri vinsemd og a. m. k. einu sinni verið þar tvö ein. Þá kveðst hann 2—3 eftir s. 1. áramót hafa komið heim til systur kær- anda og spurt þar eftir kæranda, sem hann vildi fá með sér í spilasamkvæmi, og einnig hafi hann nokkrum sinnum á sama tíma hringt í síma heim til kæranda, þar sem hún var í vist, til að tala við hana. Blóðrannsókn hefur ekki útilokað kærða frá faðerninu. Þar sem sönnun hefur eigi fengizt um faðernið, verða úrslit málsins að velta á eiði annars aðiljanna, og þar sem kærandi að áliti réttarins hefur líkurnar frekar með sér, verða úrslitin látin velta á fyllingareiði hennar, þannig að vinni hún, eftir löglegan undirbúning, innan 30 daga frá birtingu dóms þessa, eið á lög- mætu varnarþingi að því, að hún hafi haft holdlegar samfarir við kærða, Júlíus Fjeldsted Óskarsson, á tímabilinu frá 6. febrúar til 6. apríl 1940, skal hann teljast faðir barnsins, enda greiði hann þá meðlag með barninu, barnsfarakostnað og styrk fyrir og eftir barnsburð, eftir yfirvaldsúrskurði, og málskostnað, er þykir hæfi- lega ákveðinn kr. 20.00. Vinni kærandi ekki eiðinn, á kærði að vera sýkn af kröfum hennar í málinu. 206 Því dæmist rétt vera: Vinni kærandi, Hanna Guðrún Jóhannesdóttir, innan 30 daga frá birtingu dóms þessa, eið að því á lögmætu varnar- þingi, að hún hafi haft holdlegar samfarir við kærða, Júlíus Fjeldsted Óskarsson, á tímabilinu frá 6. febrúar til 6. april 1940, skal hann teljast faðir sveinbarns þess, er kærandi ól 19. nóvember 1940, enda greiði hann þá meðlag með barninu, barnsfarakostnað og styrk fyrir og eftir barnsburð, eftir yfir- valdsúrskurði, og kr. 20.00 í málskostnað til kæranda. Vinni kærandi ekki eiðinn, á kærði að vera sýkn af kröf- um hennar í máli þessu. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 29. september 1941. Nr. 76/1940. Freygarður Þorvaldsson gegn Eimskipafélagi Íslands h/f. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Freygarður Þorvaldsson, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir að nýju. Miðvikudaginn 1. október 1941 Nr. 54/1941. Réttvísin og valdstjórnin (Einar B. Guðmundsson) gegn Jóni Ásgeiri Guðmundssyni (Lárus Jóhannesson). Bifreiðalagabrot. Manndráp af gáleysi. Dómur hæstaréttar. Brot ákærða varðar við 4. málsgr. 26. gr., sbr. 38. og 39. gr. laga nr. 23/1941, sbr. 2. gr. almennra hegningarlaga 207 nr. 19/1940, og 215. gr. síðarnefndra laga. Þykir refsing ákærða hæfilega sett 45 daga varðhald og svipting ökuleyfis 1 ár frá birtingu héraðsdóms talið. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms á að vera óraskað. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 120 krónur tl hvors. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Jón Ásgeir Guðmundsson, sæti 45 daga varð- haldi og skal sviptur ökuleyfi 1 ár frá birtingu héraðs- dóms talið. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms á að vera óraskað. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarmálflutningsmannanna Einars B. Guðmundssonar og Lárusar Jóhannessonar, 120 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 23. maí 1941. Ár 1941, föstudaginn 23. maí, var Í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var á skrifstofu sakadómara af hinum reglulega dómara, Jónatan Hallvarðssyni, sakadómara, uppkveðinn dómur í málinu nr. 1381/1941: Réttvísin og valdstjórnin gegn Jóni Ásgeiri Guð- mundssyni, sem tekið var til dóms 16. s. m. Mál þetta er af réttvísinnar og valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Jóni Ásgeiri Guðmundssyni, bifreiðarstjóra, til heimilis á Reykjavíkurvegi 31 hér í bæ, fyrir brot gegn XXIII. kafla alm. hegn- ingarlaga nr. 19 12. febrúar 1940 og lögum nr. 70 8. september 1931 um notkun bifreiða. Ákærður er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 18. júní 1895, og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refs- ingum: 1932 %o Sátt, 5 kr. sekt fyrir brot á samþ. um bifreiðastæði. 1933 ?2% Sátt, 10 kr. sekt fyrir að aka gegnum skrúðgöngu. 1936 %o Undir rannsókn útaf ökuóhappi. Ekki talin ástæða til málssóknar. 1937 ?%s Aðvörun fyrir ljósleysi á bifreið. 208 1941 30 Sátt, 25 kr. sekt fyrir að hlýða ekki umferðarmerki lög- regluþjóns. S. 1. nýjársdag, kl. um 21,45, gengu Dagbjört Ólafia Þorsteins- dóttir, ekkjufrú, Jófriðarstöðum við Kaplaskjólsveg, og börn henn- ar, Kristjana Steinunn Guðjónsdóttir, 17 ára, Garðastræti 33, og Þorsteinn Guðlaugur Guðjónsson, Sandgerði, fæddur 12. júní 1920, norður vesturgangstétt Fríkirkjuvegar. Dagbjört Ólafía gekk vest- ast, þá Kristjana, en Þorsteinn Guðlaugur austast, þ. e. a. s. næst akbrautinni. Mæðgurnar leiddust. Systkinin leiddust einnig, þar til rétt áður en slys það gerðist, er brátt verður lýst. Samtímis þessu ók ákærður fólksflutningsleigubifreiðinni R 1216 norður Fríkirkjuveg af Skothúsvegi. Strax og ákærður hafði beygt af Skothúsvegi inn á Fríkirkjuveg, sá hann mjög sterk ljós á bif- reið, sem var á móts við Fríkirkjuna á leið suður götuna. Gaf hann þá strax merki með því að slökkva og kveikja á víxl tvisvar ljósin á R 1216, en það átti að gefa til kynna, að hann óskaði, að ljósin á bifreiðinni, sem á móti honum kom, yrðu minnkuð. Ákærður ók með um 20 km. hraða miðað við klukkustund, en bifreiðin, sem á móti honum kom, mun hafa ekið með nokkuð meiri hraða, og nálguðust þær brátt hvor aðra. Þegar þær nálguðust, gerðu hin skæru ljós bifreiðarinnar, sem ók suður veginn, það að verkum, að ákærður sá ekkert fram fyrir sig, Þegar um 10 metrar voru milli bifreiðanna, slökkti ákærður ljós sinnar bifreiðar til að vita, hvort hann gæti þá ekki frekar séð til götunnar Þannig í ljósum hinnar bifreiðarinnar, og hafði hann þá hægt ferðina, svo að hann ók með um 17 km hraða miðað við klst. Skipti það þá engum togum, að bifreiðarnar mættust, og sú, sem í suður ók, hélt leiðar sinnar, og hefur ekki vitnazt, hvaða bifreið það var. Ákærður ók um meter frá gangstéttarbrún, eftir því sem næst verður komizt, og samsíða gangstéttarbrúninni. Þegar bifreiðarnar voru að mætast, varð ákærð- ur þess var, að bifreið hans rakst á eitthvað, og um leið heyrði hann, að gler hrundu á götuna. Hann hemlaði þá bifreiðina og eyrði um leið, að kvenmaður hljóðaði aftan við bifreiðina. Bif- reiðin nam skjótt staðar, enda voru á henni góðar hemlur, og fór ákærður úr henni og einnig enskur starfsmaður í Rauðakrossdeild brezka setuliðsins, en hann hafði setið í framsæti bifreiðarinnar við hlið ákærðum og var eini farþeginn í bifreiðinni. Þegar þeir komu út úr bifreiðinni, lá Þorsteinn Guðlaugur Guðjónsson með- vitundarlaus á götunni skammí aftan við bifreiðina. Hafði hann, í því er bifreiðina bar að, hrasað út af gangstéttarbrúninni. Hefur systir hans borið, að hún hafi séð hann stíga upp á gangstéttar- brúnina, eftir að hann hrasaði út af henni, en ekki sá hún beinlínis eða tók eftir, hvar hann gekk, þegar bifreiðin rakst á hann. Móðir hans sá það ekki heldur, og þar sem þeir, er í bifreiðinni sátu, sáu þau mæðgin alls ekki fyrr en eftir áreksturinn, verður engu slegið 209 föstu um hreyfingar Þorsteins Guðlaugs í því áreksturinn varð. Hitt er vist, að bifreiðin rakst á hann, svo að hann kastaðist niður á götuna í um tveggja faðma vegalengd frá bifreiðinni. Mun vinstra framhorn hennar hafa rekizt á hann, enda brotnaði vinstra fram- ljósker bifreiðarinnar við áreksturinn. Með aðstoð hins brezka manns og bifreiðarstjóra, sem þarna bar að, tók ákærður hinn slasaða mann upp í bifreið sína og ók þegar með hann á Lands- spítalann, og var maðurinn þá enn meðvitundarlaus. Um einni klukkustund eftir að hann kom á spítalann, andaðist hann af sköddun á höfði, er hann hafði fengið við slysið. Þegar slysið gerðist, var gatan blaut, og var annaðhvort rigning eða nýlega uppstytt, og var ekki góð lýsing á slysstaðnum, því að slysið gerðist um það bil mitt á milli götuljóskera. Bifreiðin R 1216 var skoðuð daginn eftir slysið, og reyndist hún í góðu lagi að öðru leyti en því, að vinstra ljósker var bilað, en það bilaði, eins og áður segir, við slysið. Með þvi að halda áfram akstri bifreiðarinnar, eftir að honum hafði algerlega blindazt útsýn, hefur ákærður brotið 15. sbr. 14. gr. laga nr. 70 8. september 1931 um notkun bifreiða, og þar sem dauða Þorsteins Guðlaugs Guðjónsssonar má að minnsta kosti að verulegu leyti kenna þessari háskalegu ógætni ákærða, hefur hann gerzt brotlegur við 215. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 129. febr. 1940. Þykir refsing ákærðs hæfilega ákveðin varðhald í 30 daga. Þá ber að svipta hann rétti til að stýra bifreið í eitt ár frá birt- ingu dóms þessa. Ákærðan ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, hrm. Ólafs Þorgríms- sonar, kr. 50.00. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. Þvi dæmist rétt vera: Ákærður, Jón Ásgeir Guðmundsson, sæti 30 daga varðhaldi. Hann skal sviptur leyfi til að stýra bifreið í eitt ár frá Þirt- ingu dóms þessa. Hann greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnar- laun skipaðs verjanda síns, hrm. Ólafs Þorgrímssonar, kr. 50,00. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. 210 Föstudaginn 3. október 1941. Nr. 24/1941. Lárus Jóhannesson og Kristján Kristjánsson (cand. jur. Gunnar J. Möller) segn Vigfúsi Jónssyni (cand. jur. Egill Sigurgeirsson) og Vigfús Jónsson gegn Pöntunarfélaginu á Grímsstaðaholti (cand. jur. Gunnar J. Möller). Deila um eignarrétt að fasteign og húsaleigu. g g Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjendur, sem skotið hafa máli þessu til hæstaréttar með stefnu 1. marz þ. á., hafa gert þær kröfur, að þeir verði sýknaðir af leigugreiðslukröfu sagnáfrýjanda og að eignar- réttur þeirra að skúr þeim, er Í málinu greinir, verði að öllu eða til vara að hálfu leyti viðurkenndur með dómi hæsta- réttar. En ef sú krafa yrði ekki tekin til greina, þá krefjast þeir þess, að málinu verði vísað heim til dómsálagningar að efni til um þrautavarakröfu þeirra í gagnsök í héraði. Loks krefjast aðaláfrýjendur málskostnaðar úr hendi gasnáfryj- anda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar, hvernig sem málið fer. Gagnáfrýjgændi hefur með stefnu 1. marz þ. á. skotið mál- inu til hæstaréttar að því leyti sem dæmt er um skyldu Pönt- unarfélagsins á Grímsstaðaholti, og krefst hann þess, að fé- lag þetta verði dæmt til þess að greiða honum kr. 448.00 með 5% ársvöxtum frá 26. okt. 1939 til greiðsludags, ef aðaláfryj- endur yrðu sýknaðir af áðurnefndri leigugreiðslukrófu, enda krefst gagnáfryjandi þá og málskostnaðar úr hendi Pönt- unarfélagsins eftir mati dómsins. Pöntunarfélagið krefst stað- festingar á héraðsdómi og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr bendi gagnáfrýjanda. Ákvæði héraðsdóms um greiðsluskyldu aðaláfrýjanda krefur gagnáfrýjandi staðfest og málskostn- aðar krefst hann úr hendi aðaláfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. 211 Kemur fyrst til álita krafa aðaláfrýjanda um viðurkenn- ingu á eignarrétti þeirra að framangreindum skúr. Gagnáfrýj- andi og Þorleifur Jónsson áttu eignina Fálkagötu 23 A í óskiptri sameign að hálfu hvor, þar til er þrotabú Þorleifs afsalaði gagnáfryjanda hluta Þorleifs 18. sept. 1936. Var cignarhluta Þorleifs þá afsalað Sagnáfrýjanda að engu und- anskildu, er eigninni fylgi. „Þess skal þó getið“, segir í afsal- inu, „að með í kaupunum fylgir ekki lóðarspilda sú, er við- bygging að eigninni nr. 25 við Fálkagötu er reist á, enda fylgir sú lóð þeirri eign, og gerir kaupandi (þ. e. Sagnáfryj- andi) engar kröfur á hendur þrotabúinu fyrir hana.“ Hefur umboðsmaður gagnáfrýjanda einnig sett nafn sitt undir afsal þetta, enda tók hann með því að sér fyrir hönd kaupanda greiðslu veðskulda, sem á hinni seldu eign hvíldu. Þótt vafa- samt megi telja, hvaða skilning eigi að leggja í ákvæði hinnar auðkenndu greinar, þá er þó óheimilt að telja þau fela í sér afsal af hálfu sagnáfrýjanda til þrotabúsins á eignarhluta hans í lóð undir skúr þeim, sem stendur áfastur aðalhúsinu á lóðinni nr. 23 A við Fálkagötu öðrum megin og bruna- veggnum milli þeirrar lóðar og Fálkagötu 25 hinum megin. Verður þvi að gera ráð fyrir því, að Sagnáfryjandi hafi áfram haldið eignarrétti að öllum sínum hluta lóðarinnar 93 A við Fálkagötu eftir afsalið 18. sept. 1986. Það var að öllu eðlilegast og líklegast, að Sagnáfrýjandi fengi óskertan eignarhluta Þorleifs Jónssonar í Fálkagötu 23 A, er gagnáfrýjandi keypti þá eign af Þrotabúi Þorleifs, enda virðist helzt svo, að umboðsmenn aðilja að kaupum Þessum hafi ekki gert sér fulljóst, hvað í orðum hinnar auð- kenndu greinar afsalsins 18. sept. 1936 skyldi felast. Þann 29. sept. 1936 fengu aðaláfrýjendur afsal að eign Þorleifs Jónssonar við Fálkagötu 25, og er ekki orði að því vikið í afsali þessu, að kaupendur skyldu fá nokkurn hluta lóðar Fálkagötu 23 A. Aðaláfrýjendur kveðast að vísu hafa þekkt afsalið frá 18. sept. 1936, er umboðsmaður Þrotabúsins hafði einnig samið, og telja þeir, að svo hafi verið til ætlazt, að þeir fengju lóðina undir skúrnum á Fálkagötu 23 A. En þótt svo kunni að hafa verið til ætlazt, máttu þeir ekki að órannsökuðu máli treysta því, að þeir gætu fengið hluta af 212 nágrannalóðinni, sem skilin var með brunavegg frá eign þeirri, er þeir voru að kaupa og afsal þeirra minntist ekki á, en oftnefnd grein í afsali sagnáfrýjanda mjög svo óglögg. Verður því ekki talið, að þeir hafi öðlazt eignarrétt að nokkrum hluta lóðar Fálkagötu 23 A, er Þorleifur Jónsson hafði áður átt. Skúrinn á lóðinni við Fálkagötu 23 A, sem um er deilt í máli þessu, var í öndverðu reistur af eiganda þeirrar eignar, áður en hún komst í eigu þeirra gagnáfrýjanda og Þorleifs, og varð síðan óskipt sameign þeirra, eins og önnur mannvirki á lóðinni. Þær ástæður, sem að framan eru greindar og eru til fyrirstöðu eignarrétti aðaláfrýjanda að lóð undir skúrn- um, valda því og, að þeir verða ekki heldur taldir eigendur skúrsins að neinu leyti. Og verður krafa þeirra um viður- kenning á eignarrétti þeirra að skúrnum, öllum eða hálfum, því ekki tekin til greina. Samkvæmt þessari úrlausn og samkvæmt málflutningi aðaláfrýjenda virðist þeim á engu standa að fá dóm í héraði um þrautavarakröfu sína í gagnsök þar, og verður því krafa þeirra þar um ekki heldur tekin til greina. Það er ekki gegn mótmælum hins stefnda Pöntunarfélags sannað, að gagnáfrýjandi hafi krafið það um leigu fyrir af- not skúrsins fyrr en um það leyti, sem mál þetta hófst í hér- aði. Verður að telja, að Pöntunarfélagið hafi, eins og á stóð, mátt telja leiguna réttilega greidda aðaláfrýjendum, og verður það því ekki nú skyldað til að greiða gagnáfrýjanda hana. Þótt aðaláfrýjendur hafi brostið eignarheimild að skúrn- um, þá mundi nægilega langvarandi eignarhald þeirra á hon- um hafa að lögum getað skapað þeim eignarhefð á honum, með því að ekkert er komið fram um það, að slíkt eignar- hald hefði ekki fullnægt skilyrðum til eignarhefðar sam- kvæmt 4. gr. laga nr. 46/1905. En af því leiðir aftur, að þeir verða ekki skyldaðir til að skila sagnáfrýjanda heimtri leigu fyrir afnot skúrsins til birtingardags dómstefnu í sak- aukamáli í héraði, sbr. 5. gr. laga nr. 46/1905. Verður því að sýkna aðaláfrýjendur af leigugreiðslukröfu gagnáfrýjanda. 213 Eftir málavöxtum þykir rétt, að málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Því dæmist rétt vera: Gagnáfrýjandi, Vigfús Jónsson, á að vera sýkn af kröfu aðaláfryjenda, Lárusar Jóhannessonar og Kristjáns Kristjánssonar, um dómsviðurkenningu á eignarrétti þeirra að skúr á lóðinni 23 A við Fálkagötu í Reykjavík. Stefndi, Pöntunarfélagið á Grímsstaðaholti, og aðaláfrýjendur eiga að vera sýknir af kröfum gagn- áfrýjanda í máli þessu. Málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 2. desember 1940. Mál þetta, sem dómtekið var 23. f. m., var eftir árangurslausa sáttaumleitun höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 31. október 1939 af Vigfúsi Jónssyni, Fálkagötu 23 hér í bænum, gegn Pöntunarfélaginu á Grímsstaðaholti til greiðslu á leigu eftir hálfan geymsluskúr á Fálkagötu 23 A frá 18. sept. 1936 til 31. okt. 1939, kr. 15.00 á mánuði, með 6% ársvöxtum frá sáttakærudegi, 30. okt. 1939, til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Undir rekstri málsins hefur þó stefnandi lækkað leigukröfuna niður í kr. 19.00 á mánuði samkv. mati, er fram fór á leigunni. Þá hefur stefnandi höfðað sakaukamál með stefnu útgefinni 20. febrúar 1940 gegn þeim Lárusi Jóhannessyni, hæstaréttarmál- flutningsmanni í Reykjavík, og Kristjáni Kristjánssyni, fulltrúa lög- manns, til greiðslu in solidum á hinni umkröfðu leiguskuld, ef að- alstefndi verður sýknaður á þeim grundvelli, að hann hafi fullnægt greiðsluskyldu sinni með því að greiða leiguna fyrir afnot á um- ræddum geymsluskúr til eigenda Fálkagötu 25, stefndu í sakauka- málinu, ásamt 6% ársvöxtum af skuldinni frá 26. okt. 1939 til greiðsludags svo og á málskostnaði í aðalsök og sakaukamáli að skaðlausu. Loks hafa stefndu í sakaukamálinu, þeir Lárus Jóhannesson. hæstaréttarmálflutningsmaður, og Kristján Kristjánsson, fulltrúi lögmanns, með gagnstefnu, dags. 7. maí 1940, gagnstefnt aðalstefn- anda, Vigfúsi Jónssyni, og krafizt þess aðallega, að viðurkenndur verði með dómi réttarins eignarréttur þeirra að hinum umrædda geymsluskúr öllum, og til vara, að skúrnum hálfum, en til þrauta- vara, að aðalstefnandi verði dæmdur til að sreiða þeim leigu eftir 214 lóðina undir geymsluskúrnum frá 29. sept. 1936 til 7. mai 1940 eftir mati réttarins svo og til að taka skúrinn burt af lóðinni að viðlögðum 50.00 króna dagsektum. Þá hafa þeir einnig krafizt sýknu í sakaukamálinu svo og að aðalstefnandi verði dæmdur til að greiða þeim málskostnað í sakaukamáli og gagnsök eftir mati réttarins. Aðalstefndi krefst sýknu í aðalsök og málskostnaðar að skað- lausu. Þá hafa aðiljar krafizt, að sakaukamálið og gagnsökin verði sameinuð aðalmálinu og dómur lagður á allar sakirnar í einu lagi. Málavextir eru þeir, að með afsali. dags. 18. sept. 1936, réttar- skj. nr. 12, afsalaði skiptaráðandinn í Reykjavík f. h. þrotabús Þorleifs Jónssonar, kaupmanns í Reykjavík, til aðalstefnandans í máli þessu, Vigfúsar Jónssonar, eignarrétti yfir hálfri húseign- inni nr. 23 A við Fálkagötu hér í bænum „með öllu múr- og nagl- föstu, með tilheyrandi lóð og öllum mannvirkjum og með öllu, er eign þessari fylgir og fylgja ber, að engu undanskildu“. En eign þessi hafði áður verið í óskiptri sameign þeirra aðalstefnanda og Þorleifs Jónssonar. Í afsali þessu stendur einnig eftirfarandi setn- ing: „þess skal þó getið, að með í kaupunum fylgir ekki lóðar- spilda sú. er viðbygging að eigninni nr. 25 við Fálkagötu er reist á, enda fylgir sú lóð þeirri eign, og gerir kaupandi engar kröfur á hendur þrotabúinu fyrir hana.“ Undir afsal þetta ritar samþykki sitt Gunnar Þorsteinsson, hæstaréttarmálflutningsmaður v. Svein- bjarnar Jónssonar, hæstaréttarmálflutningsmanns, f. h. Vigfúsar Jónssonar (aðalstefnanda). Með afsali, dags. 29. sept. 1936, réttar- skj. nr. 19, afsalar síðan Einar B. Guðmundsson, hæstaréttarmál- flutningsmaður, f. h. og í umboði þrotabús Þorleifs Jónssonar til stefndu í sakaukamálinu húseigninni nr. 25 við Fálkagötu í Reykja- vík „með öllu múr- og naglföstu, með tilheyrandi lóð og öllum mannvirkjum og með öllu, sem eign þessari fylgir og fylgja ber, að engu undanskildu“. Þegar þessar sölur fóru fram, hafði aðalstefndi á leigu búð í húsinu nr. 25 við Fálkagötu ásamt tveim geymsluherbergjum fyrir kr. 50.00 á mánaði, sbr. réttarskj. nr. 8. Upplýst er, að annað þess- ara geymsluherbergja er í skúr þeim eða viðbyggingu, er liggur að eigninni nr. 25 við Fálkagötu, en um eignarrétt þess skúrs er meðal annars deilt í máli þessu. Það er og upplýst, að aðalstefndi hefur greitt hina umsömdu leigu, kr. 50.00 á mánuði, tl stefndu í sak- aukamálinu, eftir að sölur þessar fóru fram, og kveðst hann ætið hafa staðið í þeirri meiningu, að þeir ættu alla eignina, er hann hafði þarna á leigu. Í réttarskj. nr. 9 er það líka staðfest af stefndu í sakaukamálinu, að þeir hafi gengið inn í leigusamning aðal- stefnda við Þorleif Jónsson, er þeir kevptu Fálkag. 25, og hafi sá leigusamningur framlengt óbreyttur þar til sumarið 1939, er 215 þeir létu standsetja búðina. Jafnframt er viðurkennt, að aðal- stefndi hafi greitt þeim alla leiguna, kr. 50.00 á mánuði, skilvís- lega allan þennan tíma. Aðalsökin. Aðalstefndi byggir sýknukröfu sína meðal annars á því, að hann hafi í góðri trú greitt hina umsömdu leigu til stefndu í sakaukamálinu og þar með fullnægt greiðsluskyldu sinni. Það hefur ekki komið fram, að aðalstefnandi hafi beint neinni ákveð- inni kröfu til aðalstefnda um að hann greiddi honum leigu eftir skúrinn, fyrr en mál þetta var höfðað, enda var eignarheimil: hans að skúrnum umdeild, en stefndu í sakaukamálinu hafa til- kynnt aðalstefnda, að þeir hafi gengið inn í leigusamning hans við Þorleif Jónsson og jafnan krafið hann um fulla leigu eftir búðina ásamt báðum geymsluskúrunum, og með því aðalstefndi hefur þannig greitt þá leigu mánaðarlega, að því er virðist í góðri trú, þá litur rétturinn svo á, að aðalstefndi hafi þegar af þessari ástæðu losast undan greiðsluskyldu sinni til aðalstefnanda, og ber því að sykna hann af kröfum aðalstefnanda í aðalsök. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í aðalsök falli niður. Sakankamálið. Í sakaukamálinu byggja stefndu sýknukröfu sína aðallega á því, að þeir hafi verið eigendur húseignarinnar Fálka- götu 25 frá 29. sept. 1936 ásamt skúrbyggingunni, er liggur að Þeirri eign, og Pöntunarfélagið hefur haft til afnota að nokkru leyti. Jafnframt hafa þeir viðurkennt, að þeir hafi allan þennan tíma tekið á móti leigu frá Pöntunarfélaginu fyrir búðina ásamt geymslunni í margnefndum skúr. Eignarrétt sinn að skúrnum byggja þeir á því, að þegar þeir keyptu eignina Fálkagötu 25 af Þrotabúi Þorleifs Jónssonar, þá hafi skúrbyggingin fylgt með í þeim kaupum. Í því sambandi benda þeir á, að í afsalinu á réttar- skj. nr. 12 sé berum orðum tekið fram, að lóðin undir skúrnum fylgi eigninni Fálkagötu 25, og siðan hafi þeir samkvæmt afsal- inu á réttarskj. nr. 19 keypt Fálkagötu 25 „með tilheyrandi lóð og öllum mannvirkjum og með öllu, sem eign þessari fylgir og fylgja ber, að engu undanskildu“ og þar á meðal ásamt hinum um- rædda skúr. Um skúr þennan er það viðurkennt, að áður en afsalið á réttar- skj. nr. 12 var gefið út, tilheyrði hann eigninni nr. 23 A við Fálka- götu og var þá í óskiptri sameign aðalstefnanda og þrotabús Þor- leifs Jónssonar. Kemur þá til álita, hvaða breytingar afsölin á réttarskj. nr. 12 og 19 hafa gert á eignarréttinum yfir skúrbygg- ingunni. Í afsalinu á réttarskj. nr. 12 segir orðrétt: „með í kaupun- um fylgir ekki lóðarspilda sú, er viðbygging að eigninni nr. 25 við Fálkagötu er reist á, enda fylgir sú lóð þeirri eign, og gerir kaupandi engar kröfur á hendur þrotabúinu fyrir hana“. Þetta afsalsbréf samþykkti umboðsmaður aðalstefnanda fyrir hans hönd. Eftir orðalagi þessa afsals getur hér ekki verið um að ræða aðra 216 lóðarspildu en þá, sem hinn umdeildi skúr stendur á, því engin önnur viðbygging, sem hér gæti verið um að ræða, liggur að eign- inni Fálkagötu 25. Í nefndu afsali er aftur á móti ekkert minnzt á skúrinn sjálfan, og í afsalinu fyrir Fálkagötu 25 er ekkert minnzt á skúrinn né lóðina undir honum, en upplýst er, að stefndu í sak- aukamálinu höfðu afsalað á réttarskj. nr. 12 til athugunar, er þeir keyptu Fálkagötu 25, og auk þess hefur umboðsmaður þrotabús Þorleifs Jónssonar, er gekk frá afsalinu fyrir búið, lýst því yfir, að hann hafi sagt stefndum í sakaukamálinu, er þeir gerðu at- hugasemd um að skúrinn, sem um ér deilt í máli þessu, væri ekki sérstaklega nefndur í afsalinu, að þess væri ekki þörf, með þvi að lóðin undir honum væri undanskilin í afsalinu fyrir Fálka- götu 23 Á. Þar sem upplýst er, að margnefndur skúr ásamt lóðinni undir honum fylgdi eigninni Fálkagötu 23 A fyrir 18. sept. 1936, lítur rétturinn svo á, að þurft hefði skýlausa yfirlýsingu til að skilja hann frá þeirri eign. Rétturinn lítur því svo á, að skúrinn sjálfur fylgi eigninni Fálkagötu 23 A og að aðalstefnandi hafi orðið eig- andi þess hluta hans, er hann eigi átti áður, með afsalinu á réttar- skj. nr. 12. Um lóðina undir skúrnum er aftur það að segja, að enda þótt það virðist mjög óeðlilegt að aðskilja eignarréttinn að skúrnum annarsvegar og lóðinni undir honum hins vegar, og einkum má telja óeðlilegt, að aðalstefnandi hafi ætlað að afsala eignarréttin- um yfir hans hluta lóðarinnar með afsalinu á réttarskj. nr. 12, þá þykir þó ekki fært að ganga fram hjá hinu skýlausa orðalagi af- salsins, sem umboðsmaður aðalstefnanda samþykkti, enda verð- ur að líta svo á, að kaupendur Fálkagötu 25 hafi haft fulla ástæðu til að ætla, að lóðarspildan fylgdi þeirri eign, er þeir sáu afsalið á réttarskj. nr. 12. Rétturinn lítur þvi svo á, að umrædd lóðar- spilda verði að teljast eign stefndu í sakaukamálinu, enda þó skúr- inn sjálfur teljist eign aðalstefnanda. Frá því stefndu í sakaukamálinu eignuðust Fálkagötu 25, hafa þeir hirt leiguna fyrir búð þá, er Pöntunarfélagið hafði á leigu í þessari eign ásamt hinum tveim geymsluherbergjum, en annað þeirra er í hinum umþráttaða skúr, og er það krafa aðal- stefnanda, að þeir verði dæmdir til að endurgreiða honum hæfilega leigu eftir skúrinn, ef aðalstefndi (Pöntunarfélagið) verði álitið hafa fullnægt greiðsluskyldu sinni með því að greiða alla leiguna til stefndu í sakaukamálinu. Undir rekstri málsins hefur farið fram mat á því, hvað vera muni hæfileg leiga eftir skúrinn á um- ræddu tímabili. Hafa matsmennirnir komizt að þeirri niðurstöðu, að hæfileg leiga megi teljast kr. 12.00 á mánuði. Þessu mati hefur umboðsmaður stefndu mótmælt sem allt of háu og hefur í mál- 217 flutningi sínum talið, að kr. 5.00 á mánuði myndi vera hæfileg leiga. Eigi hefur hann þó áfrýjað matsgerðinni til yfirmats, og með því að engir verulegir gallar virðast á henni vera, verður að leggja hana til grundvallar. Með því að stefndu í sakaukamálinu hafa allan þennan tíma hirt leigu eftir eign, er þeir máttu ætla að væri eign aðalstefnanda, lítur rétturinn svo á, að þeim, in solidum, beri skylda til að end- urgreiða aðalstefnanda leigu þessa, sem samkvæmt framansögðu Þykir hæfilega ákveðin kr. 12.00 á mánuði, frá 29. sept. 1936, er þeir byrjuðu að taka á móti leigunni, til 26. okt. 1939, samtals kr. 442.80, ásamt 5% ársvöxtum (sbr. réttarskj. nr. 46) af þeirri upp- hæð, er rétt þykir að reikna frá birtingu sakaukastefnu 20. febr. 1940 til greiðsludags. Í málskostnað í sakaukamálinu þykir rétt að, stefndu greiði stefnanda kr. 125.00. Gagnsökin. Í gagnsökinni hafa gagnstefnendurnir, þeir Lárus Jóhannesson, hæstaréttarmálflutningsmaður, og Kristján Kristjáns- son, fulltrúi lögmanns, gert þrjár kröfur, aðalkröfu, varakröfu og Þrautavarakröfu, eins og að framan er lýst. Aðalkrafan og vara- krafan verða ekki teknar til greina samkvæmt því sem áður er sagt um sakaukamálið. Þrautavarakrafan er á þá leið, að gagn- stefndi (aðalstefnandi) verði dæmdur til að greiða þeim hæfilega leigu „eftir mati réttarins“ fyrir lóðina undir skúrnum frá 29. sept. 1936, svo og að hann verði skyldaður til, að viðlögðum 50.00 kr. dagsektum, að flytja skúrinn burt af lóðinni. Það liggur ekki fyrir neitt mat eða upplýsingar um það, hvað telja megi hæfilega leigu fyrir hina umræddu lóðarspildu, og heldur ekki, hvað hún muni vera mikils virði, nema gamalt fast- eignamat á allri lóðinni Fálkagötu 23. Þá hafa ekki heldur komið fram neinar upplýsingar um það, hvort mögulegt sé að taka skúr- inn burt af lóðinni án þess að hann verði eigandanum verðlaus með öllu. Ekki liggur heldur fyrir neitt loforð frá aðalstefnanda um að greiða leigu eftir lóðina né heldur um að flytja skúrinn af henni. Með því þannig að ekki þykja liggja fyrir nægar upplýsins- ar um þau atriði, er þrautavarakrafan verður að byggjast á, þykir rétt að vísa henni frá dómi ex officio. Þá þykir rétt eftir atvikum að málskostnaður í gagnsök falli niður. Dómur þessi er uppkveðinn í bæjarþingi Reykjavikur, sem haldið var í bæjarþingsstofunni í hegningarhúsinu í Reykjavík mánudaginn 2. des. 1940, af Ragnari Bjarkan, stjórnarráðsfulltrúa, sem skipaður var setudómari í málinu með bréfi dómsmálaráðu- neytisins, dags. 13. nóv. 1940, eftir að hinn reglulegi dómari, lög- maðurinn í Reykjavík, hafði með úrskurði 10. okt. 1940 vikið sæti í málinu. 218 Því dæmist rétt vera: Í aðalsök á aðalstefndi, Pöntunarfélagið á Grímsstaðaholti, að vera sýknað af kröfum aðalstefnanda, Vigfúsar Jónssonar, en málskostnaður að falla niður. Í sakaukamálinu greiði stefndu, þeir Lárus Jóhannesson, hæstaréttarmálflutningsmaður, og Kristján Kristjánsson, full- trúi lögmanns í Reykjavík, in solidum stefnanda, Vigfúsi Jóns- syni, kr. 442.80 með 5% ársvöxtum frá 20. febr. 1940 til greiðsludags og kr. 125.00 í málskostnað. Í gagnsök verða aðalkrafa og varakrafa gagnstefnenda, Lár- usar Jóhannessonar hrm., og Kristjáns Kristjánssonar fulltrúa, ekki teknar til greina, en þrautavarakröfunni vísast frá dómi og málskostnaður falli niður. Dómi þessum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirt- ingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 6. október 1941. Kærumálið nr. 5/1941. Pétur Bóasson f. h. eigenda jarðar- innar Hafnar, Siglufirði gegn Indiðnu Tynes Dómkvaðning matsmanna. Dómur hæstaréttar. Í kærumáli þessu, sem hæstarétti hefur verið sent með bréfi bæjarfógetans á Siglufirði 18. f. m. og hingað komnu 95. s. m., hefur sóknaraðili krafizt þess, að úrskurður í mál- inu, kveðinn upp af Guðmundi Hannessyni, bæjarfógeta á Siglufirði, 4. f. m., verði úr gildi felldur og að lagt verði fyrir bæjarfógetann á Siglufirði að dómkveðja menn til að meta leigugjald um næstu 10 ár eftir norðurhluta lóðar þeirrar, sem Ole útgerðarmaður Tynes fékk á leigu úr landi jarðarinnar Hafnar með samningi 3. janúar 1913, ásamt sjávarréttindum þeim, sem lóðinni fylgja, en eigandi rétt- inda þessara er nú talin frú Indiana Tynes, Siglufirði. Enn- fremur hefur sóknaraðili krafizt málskostnaðar úr hendi varnaraðilja fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Varnaraðili, 219 sem í héraði mótmælti dómkvaðningu matsmanna, hefir hvorki sent hæstarétti greinargerð um málið né gert kröfur í því hér fyrir dómi. Framkvæmd mats dómkvaddra manna um leigu eftir af- notaréttindi þau, sem í máli þessu greinir, skiptir sóknar- aðilja máli í lögskiptum sinum við varnaraðilja, og mats- dómaranum bar ekki fyrir fram í máli þessu úrlausn þess, hvort mat dómkvaddra manna á leigu eftir afnotaréttindin sé lögbindandi fyrir aðilja í máli þeirra á milli um leiguna. Synjun dómarans um að dómkveðja matsmenn var þannig ekki á rökum reist, og verður því að fella hinn áfrýjaða úr- skurð úr gildi og leggja fyrir héraðsdómarann að fram- kvæma dómkvaðninguna. Eftir þessum úrslitum málsins verður að dæma varnar- aðilja til að greiða sóknaraðilja 70 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Bæjarþingsúrskurðurinn er úr gildi felldur, og ber héraðsdómaranum að framkvæma ofangreinda dóm- kvaðningu matsmanna. Varnaraðili, Indiana Tynes, greiði sóknaraðilja, Pétri Bóassyni f. h. eigenda jarðarinnar Hafnar, Siglufirði, 70 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður bæjarþings Siglufjarðar fimmtudaginn 4. september 1941. Með grunnleigusamningi dags. 3. jan. 1913 leigja eigendur jarð- arinnar Hafnar, Siglufirði, O. Tynes, Siglufirði, lóðarspildu með réttindum til sjávar, og telja þeir í stefnunni samning þenna end- urnýjaðan 19. apríl 1918, en því neitar leigutaki, og er slík endur- nýjun ósönnuð, eins og málið liggur fyrir. Hins vegar hefur leigu- taki lagt fram leigusamning um lóðina og sjávarréttindi, dags. 5. jan. 1915, og sýnt frumrit hans í réttinum, og stendur í þessum samn- ingi: „þessi samningur kemur í stað eldri samnings frá 3. jan. 1913“. Deila aðilja um, hvaða leigusamningur sé í gildi, skiptir að vísu engu fyrir aðalkröfuna, að fá meina lóðarleiguna að nýju af útnefndum matsmönnum, nema að því leyti sem réttur leigutaka kynni að vera meira virði eftir leigusamningum frá 5. jan. 1915 220 en eftir eldri samningnum og útnefning matsmanna færi fram af réttinum. Með hvorugum þessum leigusamningum er að ræða um útmæl- ingu eftir lögum 75/1917, heldur um frjálsa samninga milli aðilja, frjálsa leigusamninga, sem ekki að lögum er takmarkað samninga- frelsi til. Verður því að telja óheimilt leigusala, sem með sjálfum leigusamningnum hefur gengið inn á, að „leigurétturinn“ væri „óuppsegjanlegur af hálfu landsdrottna“, að koma nú, eftir að leigutaki hefur lagt ógrynni fjár í mannvirki á lóðinni, dýpkað sjóinn framundan og fyllt upp og skapað og aukið hið leigða land að miklu og skapað bætta aðstöðu til þess að nota það og með því að mestu lagt grundvöll að nýju og auknu verðmæti leigurétt- arins og heimta hærri leigu eftir lóðarréttindin eftir máti mats- manna. Væri því sérlega óeðlilegt og ósanngjarnt að láta leigutaka gjalda hinnar bættu aðstöðu, er hann hefur skapað með því að auka þannig verðmæti leiguréttarins, og láta hann gjalda hærri leigu fyrir. Leigusalar eiga því enga kröfu til hærri leigu eða til þess að fá útnefnda matsmenn til þess að meta slíka leigu, og ber því að synja þeim um útnefningu matsmanna til þess að meta leigu eftir lóð þessa og leiguréttindi. Fyrir því úrskurðast: Eigendum jarðarinnar Hafnar ber eigi réttur til þess að fá útnefnda (2) menn samkvæmt lögum 75/1917 til þess að meta árlegt eftirgjald um næstu 10 ár eftir umrædda lóð, og synjar rétturinn þeim því um útnefningu matsmanna til um- beðins mats. Mánudaginn 6. október 1941. Nr. 27/1941. Valdstjórnin (Sveinbjörn Jónsson) gegn Guðmundi Holberg Þórðarsyni (Garðar Þorsteinsson). Brot á húsaleigulögum. Dómur hæstaréttar. Verknaður sá. sem í 1. 3. 4. og 5. tölulið Í. kafla hins áfrýjaða dóms getur, varðar við 1. gr. laga nr. 91 frá 1940, og verknaður sá, sem getið er Í 2. tölulið sama kafla, varðar við 7. gr. laga nr. 10 frá 1939. Telja verður sannað, að kærði 291 hafði sagt upp leigusamningum þeirra Guðmundar Lofts Jónssonar og Sigurjóns Sigurðssonar, er í 1. og 4. tölulið II. kafla héraðsdómsins getur, vegna þess, að hann fékk ekki framgengt kröfu sinni um hærri húsaleigu en hann átti heimtingu á. Varðar sá verknaður við 1. gr. laga nr. 91/1940. Með hliðsjón af góðum efnahag kærða, sbr. 51. gr. al- mennra hegningarlaga nr. 19 frá 1940, þykir refsing hans hæfilega ákveðin 800.00 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 18 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dómsins. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um greiðslu sakarkostnaðar í héraði ber að staðfesta. Kærða ber að greiða allan áfrýj- unarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 300,00 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Kærði, Guðmundur Holberg Þórðarson, greiði 800.00 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 18 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um greiðslu sakarkostn- aðar í héraði eiga að vera óröskuð. Kærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutn- ingslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæsta- rétti, hæstaréttarmálflutningsmannanna Sveinbjarnar Jónssonar og Garðars Þorsteinssonar, 300.00 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 4. febr. 1941. Ár 1941, þriðjudaginn 4. febrúar, var í lögreglurétti Reykja- víkur, sem haldinn var á skrifstofu sakadómara af fulltrúa hans, Valdimar Stefánssyni, uppkveðinn dómur í málinu nr. 253/1941: Valdstjórnin gegn Guðmundi Holberg Þórðarsyni, er tekið var 1il dóms 22. janúar sama ár. 222 Mál þetta er höfðað af valdstjórnarinnar hálfu gegn Guðmundi Holberg Þórðarsyni, stórkaupmanni, til heimilis á Grundarstig 11 hér í bæ, fyrir brot gegn lögum nr. 91 frá 14. mai 1940 um húsa- leigu. Kærður er kominn yfir lögaldur sakamanna og hefur svo kunn- ugt sé sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1932 104 Kærður af Guðbirni Guðmundssyni, prentsmiðjustjóra, fyrir meint svíksamlegt atferli. Rannsókn leiddi ekki saknæmi í ljós, og málið féll niður. 1932 2%, Sátt, 100 kr. sekt fyrir brot gegn lögum nr. 53/1911. 1932 134 Kærður af Sturlaugi Jónssyni á Co. fyrir ávísanasvik. Kærður innleysti ávísanirnar með kr. 200.00, og kæran /ar afturkölluð. 1934 % Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1940 6 Sátt, 5 kr. sekt fyrir brot á lögum nr. 18/1901. Með bréfum dagsettum 18. september og 17. október s. 1. hefur húsaleigunefndin hér í bænum kært kærðan fyrir brot gegn tveim- ur ákvæðum húsaleigulaganna. Í fyrsta lagi fyrir að hafa án mats nefndarinnar hækkað leigu fyrir húsnæði nokkurra nafngreindra leigutaka sinna frá því sem áður var samið og goldið. Í öðru lagi fyrir að hafa á ólögmætan hátt sagt upp leigusamn- ingum nokkurra nafngreindra leigutaka sinna og þannig gert til- raunir til að hrekja þá úr íbúðum þeirra. Skulu nú kæruatriði þessi athuguð hvort um sig. Í Hér koma til athugunar viðskipti kærðs við þessa leigutaka: 1. Halldór Guðmund Sölvason, 2. Guðmund Loft Jónsson, 3. Jón Gauta Jónatansson, 4. Ólaf Magnússon og 5. Gunnar Sigurgeirsson. 1. Með samningi, undirrituðum 22. september 1939, leigði kærð- ur Halldóri Guðmundi Sölvasyni íbúð, tvö herbergi og eldhús, í húsinu Karlagötu 6 hér í bænum fyrir kr. 120.00 á mánuði eða eftir mati húsaleigunefndar. Hafði nefndin þá ekki metið íbúð- ina. Þann 6. apríl 1940 mat nefndin hámarksleigu eftir íbúð þessa kr. 100.00 á mánuði fyrst um sinn og tilkynnti það kærðum og leigutaka, og hefur ekki svo kunnugt sé farið fram endurmat íbúðarinnar. Fyrir apríl og maí greiddi leigutaki kr. 120.00 mán- aðarleigu og fyrir mánuðina júni-—september incl. sömuleiðis, en kærður hefur haldið því fram, að leigutaki hafi á ólögmætan hátt tekið kvittanir fyrir húsaleiguna eftir þá mánuði og raunveruleg greiðsla þeirrar leigu hafi ekki farið fram, heldur hafi hann 223 skilið eftir kr. 480.00, sem kærður síðan geymi. Um hvernig þessu er farið, þarf ekki að fjölyrða, því að ágreiningur kærðs og leigutaka var ekki um leiguupphæðina. Kvittanir fyrir húsa- leigunni nefnda mánuði, er leigutaki hafði í höndum og undir- ritaðir eru af kærðum, eru allar með upphæðinni kr. 120.00. Á þær allar nema eina er ritað a. c., eða a conto, og telur kærður það merkja, að greiðslur leigutaka skyldu skoðast sem greiðslur inn á reikning hans, og ef um umframgreiðslur væri að ræða, kæmi það honum til sóða við endanlegt uppgjör. Eftir mat nefnd- arinnar færðist leigutaki undan að greiða meiri mánaðarleigu en matið tilskyldi, en eigi varð það, heldur greiddi hann samn- ingsupphæðina, og kveðst hann hafa gert það til að losna við óþægindi og til að missa ekki íbúðina. Með þessu atferli sínu, að áskilja sér og taka hærri leigu fyrir íbúðina en nefndin hafði metið, þykir kærður hafa brotið 4. gr. húsaleigulaganna. 2. Með samningi dagsettum 10. maí 1940 leigði kærður Guð- mundi Lofti Jónssyni ibúð, eitt herbergi og eldhús, á Þriðju hæð húss síns, Grundarstig 11 hér í bæ, frá 14. sama mánaðar, og var mánaðarleiga ákveðin kr. 65.00. Áður hafði sama íbúð verið leigð fyrir kr. 45.00 á mánuði af þáverandi eiganda hússins. Leigutaki átti kost á að fá íbúð þessa viðgerða fyrir kr. 65.00 á mánuði eða óviðgerða fyrir kr. 45.00 á mánuði að sögn kærðs, en kr. 55.00 á mánuði að sögu leigutaka, og kaus hann hana viðgerða með kr. 65.00 mánaðarleigu. Ákvörðun leiguupphæðarinnar var ekki serð í samráði við húsaleigunefnd, og ekki hafði mat íbúðarinnar farið fram. Þann 31. júlí s. 1. ákvað nefndin að leiga íbúðarinnar skyldi frá 14. maí vera kr. 45.00 á mánuði, eins og áður hafði verið. Með þeirri hækkun leigunnar, er að framan er nefnd, án mats nefndarinnar hefur kærður brotið 1. gr. húsaleigulaganna. 3. Með samningi dagsettum 18. maí s. |. leigði kærður Jóni Gauta Jónatanssyni, verkfræðingi, íbúð, þrjú herbergi og eldhús, í húsi sínu, Barónsstíg 43 hér í bænum. Var mánaðarleigan ákveðin kr. 140.00 og svo um talað, að íbúðin yrði lagfærð nokk- uð. Síðar fór leigutaki fram á, að öll íbúðin yrði máluð, og taldi sig í því efni byggja á því, er um hafði verið talað við samnings- gerðina. Skýrir nú leigutaki svo frá, að kærður hafi ekki viljað gera íbúðinni það til góða, er fram á var farið, nema að hækkuð yrði leigan upp í kr. 160.00 á mánuði. Að því vildi hann ekki ganga, en féllst á hækkun hennar upp í kr. 150.00 á mánuði gegn umbeðinni viðgerð. Kveðst hann svo siðan hafa greitt í leigu kr. 150.00 á mánuði þar til húsaleigunefnd 17. okt. s. 1. sagði honum að halda sér við samningsleiguupphæðina. Kærður heldur því hins vegar fram, að svo hafi verið um samið, að viðgerðarkostnaði íbúðarinnar yrði haldið sérstökum og vitnið 224 ætti framvegis að greiða kr. 10.00 á mánuði upp í hann, en greiðsla þessi hafi ekki verið ákveðin sem hækkun leigunnar. Á húsaleigukvittunum leigutaka fyrir mánuðina mai—september incl., undirrituðum af kærðum, er öll upphæðin, kr. 150.00, talin húsaleiga, og af þessari ástæðu og hinum eindregna framburði leigutaka telst sannað, að um leiguhækkun hafi verið að ræða, en ekki það fyrirkomulag, er kærður hefur frá skýrt. Með þvi þannig að hækka leiguna án mats húsaleigunefndar, hefur kærður brotið 1. gr. húsaleigulaganna. 4. Með samningi dagsettum 31. júli s. l. leigði kærður Ólafi Magnússyni, verzlunarmanni, íbúð, þrjú herbergi og eldhús, í hús- inu Barónsstíg 43, og var umsamin mánaðarleiga kr. 130.00. Þegar samið var um leiguna, kveðst leigutaki hafa farið fram á, að gert yrði við ibúðina, og hafi kærður tekið því vel að gera við hið nauðsynlegasta. Í ágústlok var ekki farið að gera við íbúðina, og herti leigutaki þá á því, að þetta yrði gert og kveður hann kærðan þá ekki hafa talið sér fært að gera þetta, nema leigan hækkaði um kr. 10.00 á mánuði. Gekk leigutaki að þvi og hefur frá 1. september s. 1. greitt kr. 140.00 í mánaðarleigu. Kærður hefur haldið því fram, að sams konar samningur hafi verið milli sin og leigutaka um viðgerðarkostnaðinn og áður er nefndur í sambandi við Jón Gauta. Hafi því hér verið um greiðslu sérstaks viðgerðarkostnaðar að ræða með kr. 10.00 á mánuði, en ekki leiguhækkun. Á húsaleigukvittunum leigutaka fyrir mánuðina septembér og október, undirrituðum af kærðum, er öll greiðslan, kr. 140.00, talin húsaleiga, en ekki minnzt á viðgerðarkostnaðinn. Hins vegar er getið um kostnað á nóvemberkvittuninni. Um þetta kæruatriði er sama að segja og atriði merkt 3, að kærður telst hér hafa brotið Í. gr. húsaleigulaganna. 5. Með samningi dagsettum 12. september 1938 leigði kærður Gunnari Sigurgeirssyni, kennara, íbúð, þrjú herbergi og eldhús, í húsinu Barónsstig 43, og var umsamin leiga kr. 140.00 á mánuði. Í ágúst s. 1. hækkuðu mánaðargreiðslur leigutaka um kr. 10.00 á mánuði, og stafaði það af sömu orsökum og nefnd hafa verið undir 3. og 4., og eru skýrslur leigutaka og kærðs um þetta sama efnis og nefnt er undir þessum atriðum. Kvittanir fyrir ágúst— nóvember eru um kr. 150.00 húsaleigu, og er þar ekki nefndur viðgerðarkostnaður, og einnig hefur kærður ritað þ. 4. júlí s. 1. yfirlýsingu, er fram hefur verið lögð, þar, sem hann samþykkir viðgerð gegn því að leigutaki greiði kr. 150.00 á mánuði í „leigu“ frá 1. ágúst. Verður því niðurstaðan um þetta atriði sú sama og um atriðin hér að framan, að kærður hafi með hækkun leigunnar án mats húsaleigunefndar brotið í. gr. húsaleigulaganna. 225 1. Hér koma til athugunar viðskipti kærðs við þessa leigutaka: Guðmund Loft Jónsson, Steingrim Welding, Óskar Valdimarsson, Sigurjón Sigurðsson, Einar Jónsson og Óskar Benjamínsson. 1. Með bréfi dagsettu 1. ágúst s. 1. sagði kærður Guðmundi Lofti Jónssyni upp íbúðinni á Grundarstig 11 frá 1. október s. 1. að telja. Hefur kærður haldið því fram, að leigutaki hafi staðið í vanskil- um með leigugreiðslur og neitað að taka þátt í kyndingarkostn- aði hússins, og hafi sér því verið heimilt að segja honum upp húsnæðinu. Eins og áður er getið, hækkaði kærður að ólögum leigu eftir íbúð þessa þ. 14. maí s. 1. úr kr. 45.00 á mánuði í kr. 65.00 á mánuði, enda ákvað húsaleigunefnd 31. júlí s. 1, að leigan skyldi vera kr. 45.00 á mánuði frá 14. maí s. 1. Átti kærður því að lögum aldrei kröfu til meiri leigu en kr. 45.00 á mánuði eftir íbúðina. Í upphafi leigutímans greiddi leigutaki kr. 130.00, þ. e. a. s. leigu fyrir hálfan maí, allan júní og júlí og kr. 17.50 af ágúst- leigu, og var því ekki um vanskil að ræða frá hans hendi 1. ágúst. Vær þvi uppsögnin óheimil af þessari ástæðu. Í leigusamningnum var ákveðið, að leigutaki skyldi greiða hita- kostnað eftir samkomulagi við leigusala. Heldur kærður því fram, að þegar væntanleg kynding hafi verið rædd við leigutaka fyrir 1. ágúst, hafi hann neitað að taka þátt í kyndingarkostnaðinum í ágúst og september og hafi hann jafnframt sagzt ætla að kynda með rafmagnsofni í vetur. Leigutaki heldur því hins Vegar fram, að á kyndinguna hafi ekki verið minnzt við sig, fyrr en hann fékk uppsagnarbréf fyrir húsnæðinu, dagsett 5. september. Þetta viðtal um kyndinguna segir kærður hafi fyrið fram á skrifstofu sinni milli sín og leigutaka vitnalaust, áður en hann sendi síðara uppsagnaðarbréfið, en leigutaki neitar að hafa nokkru sinni talað við kærðan frá 1. ágúst og þar til hann fékk síðara uppsagnar- bréfið. Af þeim ástæðum, sem greindar hafa verið, er ljóst, að fyrra uppsagnarbréfið hefur ekki haft við gild rök að styðjast, og hefur kærður með því brotið 2. gr. húsaleigulaganna. Hins vegar þykir ekki nægilega sannað, að kærður hafi með síðara uppsagnarbréf- inu gerzt sekur við ákvæði húsaleigulaganna. 2. Með skiptum sínum við leigutakann Steingrim Welding telst kærður ekki hafa unnið til refsingar. 3. Bæði af hálfu kærðs og leigutakans Óskars Valdimarssonar er því haldið fram, að kærður hafi ekki sagt leigutakanum upp 15 joð 226 húsnæðinu né reynt að hrekja hann úr þvi. Hefur kærður því ekki gerzt sekur um refsivert athæfi í sambandi við þenna lið. 4. Hinn 14. maí s. 1. tók Sigurjón Sigurðsson, verzlunarmaður, íbúð á leigu í húsi kærðs, Vífilsgötu 6, fyrir kr. 120.00 mánaðar- leigu, og skyldi leigan greiðast mánaðarlega fyrir fram. Í ágúst, a. hinn 14. ákvað húsaleigunefnd, að leiga eftir íbúð þessa skyldi vera 100 kr. á mánuði frá 14. maí að telja. Hinn 7. sept- ember s. 1. sagði kærður leigutaka upp húsnæðinu sökum van- skila. Þá stóðu svo sakir, að leigutaki hafði alls greitt kr. 390.00 í leigu. Var það fullnaðargreiðsla fyrir mai—ágúst incl. og auk þess kr. 40.00 af septemberleigu. Voru því fallnar í gjalddaga, en ógreiddar, kr. 60.00 af septemberleigunni. Það virðist hafa verið venja, að kærður vitjaði leigunnar heim til leigutaka. Í byrjun september kom skrifstofumaður kærðs heim til leigutaka og krafði hann um kr. 150.00 í ógreidda leigu, en það var ógreitt samkvæmt leiguupphæð leigusamningsins. Leigutaki neitaði að greiða þetta, en sagði manninum að koma með réttan reikning, þá skyldi hann þegar greiða hann. Það næsta er kærðum og leigu- taka fór á milli var uppsagnarbréf kærðs. Hér virðist ekki hafa verið um uppsagnarsök að ræða af leigutaka hálfu, og hefur kærður því með uppsögn sinni brotið 2. gr. húsaleigulagænna. Kærður hefur í upphafi rannsóknarinnar haldið því fram, að aðallega hafi hann sagt þessum leigutaka upp húsnæðinu sökum þess að hann hafi neitað að taka þátt í kyndingarkostnaði hússins. Leigu- teki neitaði að hafa neitað að taka þátt í kyndingarkostnaðinum, og við samprófun kærðs og leigutaka lýsti kærður yfir því, að skoðun sín á þessu atriði væri á misskilningi byggð, og gat þessi uppsagnarástæða, er kærður færði fram, því ekki staðizt. 5. Sökum vanskila leigutakans Einars Jónssonar á greiðslu húsa- leigu var kærðum heimilt að segja honum upp húsnæðinu, og er því eigi um refsingu að ræða í þessu sambandi. 6. Eftir því sem fram hefur komið, þykja skipti kærðs við leigu- takann Óskar Benjamínsson ekki vera þannig vaxin, að refsa beri kærðum fyrir þau. Eftir þeim málavöxtum, er nú hafa verið raktir, þykir refsing kærðs samkvæmt 9. gr. húsaleigulaganna hæfilega ákveðin 300: króna sekt til ríkissjóðs, og komi 18 daga varðhald í stað sektar- innar, verði hám ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Kærðan ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, hrm. Garðars Þor- steinssonar, kr. 150.00. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. 227 Því dæmist rétt vera: Kærður, Guðmundur Holberg Þórðarson, greiði 300 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 18 daga varðhald í stað sektar- innar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Hann greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnar- laun skípaðs verjanda síns, hrm. Garðars Þorsteinssonar, kr. 150.00. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 6. október 1941. Nr. 44/1941. Þórhildur L. Ólafsdóttir (Eggert Claessen) gegn Einari B. Guðmundssyni f. h. erfingja Kristjönu Pétursdóttur (Einar B. Guðmundsson). Um aðfararhæfi skuldabréfs með veði í fasteign. Dómur hæstaréttar. Kristján Kristjánsson fulltrúi lögmanns hefur kveðið upp hinn áfrýjaða úrskurð. Áfrýjandi, sem hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 4. júní þ. á., krefst þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur og að synjað verði kröfu stefnda um fjárnám það, er í úrskurðinum segir. Svo krefst áfrýjandi málskostnaðar úr hendi stefnda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst staðfestingar á úrskurð- lnum og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Það verður ekki talið, að varnaraðiljar hafi glatað rétti sínum til þess að krefja alla innistæðu skuldabréfs þess, sem Í máli þessu greinir, vegna vanskila á afborgun 1938, þótt handveðshafi tæki við greiðslu síðar athugasemdalaust, enda verður eigi heldur talið, að varnaraðiljar hafi firrt sig neinum rétti vegna framkomu sinnar eða umboðsmanns síns um heimtu skuldarinnar. Með þessum athugasemdum þykir rétt að staðfesta hinn áfrýjaða úrskurð. 228 Eftir þessum málalokum þykir verða að dæma áfrýjanda til að greiða varnaraðiljum 400 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Þórhildur L. Ólafsdóttir, greiði stefnda, Einari B. Guðmundssyni f. h. erfingja Kristjönu Pét- ursdóttur, 400 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti að viðlagðri aðför að lögum. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 30. maí 1941. Í máli því, er hér er til úrskurðar í fógetaréttinum, hefur gerðar- beiðandi, Einar B. Guðmundsson hrm., krafizt þess, að fram fari fjárnám í húseigninni nr. 34 við Tjarnargötu, eigandi Þórhildur L. Ólafsdóttir, til tryggingar skuld samkvæmt veðskuldabréfi út- gefnu af henni þann 4. mai 1935 til handa frú Kristjönu Péturs- dóttur, þá til heimilis á Hringbraut 150 hér í bænum, tryggðu með 9. veðrétti í nefndri eign, nú að eftirstöðvum kr. 11275.48 auk 6% ársvaxta frá 14. maí 1940 til greiðsludags, kr. 538.25 í innheimtu- laun, svo og til tryggingar fjárnámi og uppboðskostnaði, ef til kemur. Gerðarþoli hefur neitað framgangi þessarar gerðar og krafizi málskostnaðar, og lögðu aðiljar því atriðið undir úrskurð fógeta- réttarins. Hið framlagða veðskuldabréf, sem upphaflega var að upphæð kr. 15464.17, átti samkvæmt ákvæðum þess að greiðast á 10 árum, eða kr. 1546.42 þann 14. mai ár hvert, í fyrsta sinn 14. maí 1936, og skyldu vextir greiðast á sama tima árlega eftirá. "Í veðskulda- bréfinu er og ákvæði um það, að skuldarupphæð og vextir skulu miðast við þáverandi gengi ísl. krónu gagnvart sterlingspundi, 22.15, og átti því skuldarupphæðin að hækka og lækka við gengis- lækkun eða gengishækkun ísl. krónunnar í sambandi við ster- lingspund. Gerðarbeiðandi hefur haldið því fram, að samkvæmt áritunum á veðskuldabréfið sjáist, að vanskil hafi verið veruleg með greiðslu afborgana og vaxta, og að um síðastliðin áramót, er hann hafi fengið veðskuldabréfið til innheimtu, hafi ein afborgun verið ógreidd, og verði því ekki annað talið en að bréfið hafi verið 1 fullkomnum vanskilum. Kvaðst gerðarbeiðandi þvinæst í janúar- mánuði þ. á. hafa átt tal við eiginmann gerðarþolá og tjáð honum, að hann hefði fengið umrætt veðskuldabréf til innheimtu, og litið 229 væri þannig á, að allt bréfið væri vegna vanskila og óreglulegrar greiðslu fallið í gjalddagá, og væri þvi krafizt greiðslu á öllum eftirstöðvunum. Kveðst hann jafnframt hafa getið þess við eigin- mann. gerðarþola, að sennilega fengist samkomulag í þessu efni, ef skuldabréfinu yrði breytt þannig, að það yrði losað úr tengsl- um við sterlingspund og framvegis reiknað í íslenzkum krónum, án tillits til gengisbreytinga. Eftir að eiginmaður gerðarþola hafði fengið frest til að athuga málið, kveður gerðarbeiðandi, að hann hafi komið til sín aftur Þann 25. jan. þ. á. og hafi þá með þeim orðið það samkomulag, sem ritað er á veðskuldabréfið og undirritað þann dag af eigin- manni gerðarþola fyrir hennar hönd. Samkomulag þetta er í því fólgið, að ákveða skuldarupphæðina í ísl. krónum, án tillits til gengisbreytinga. Hafi hann í framhaldi af þessu samkomulagi tekið við hinni vangreiddu afborgun, en jafnframt afhent eigin- manni gerðarþola umboð, er hún skyldi undirrita og þar með samþykkja þá ráðstöfun, sem gerð hefði verið, og kveður hann, að samþykki gerðarþola á þessari ráðstöfun hafi verið veruleg forsenda af sinni hálfu fyrir því að falla frá frekari kröfum á hendur gerðarþola, en með því að samþykki hennar hafi brugð- izt, telur gerðarbeiðandi, að hann sé laus við sin loforð, og sé því tvímælalaus heimild til að ganga að eigninni. Gerðarþoli hefur bent á það, að samkvæmt hinu framlagða veðskuldabréfi hafi verið greidd afborgun fyrir árið 1936 þann 14. maí það ár og þann 23. sept. 1937 fyrir árið 1937. Afborgun fyrir árið 1938 hafi fallið niður, en vextir greiddir, og skuldin talin vera pr. 4. apríl 1939 að eftirstöðvum kr. 15080.17, og síðan hafi farið fram tvær afborganir af bréfinu og bæði skiptin kvittað á bréfið og eftirstöðvar tilgreindar án nokkurs fyrirvara, og telur hann því, að þessi vanskil verði ekki borin fyrir sig nú. En þótt svo væri, að skuldareigandi hafi átt rétt á að fá afborgunina, sem ekki var greidd 1938, þá hafi hann fengið hana þann 25. jan. 1941 gegn fyrirvaralausri kvittun, og sé því ekki um nein vanskil að ræða nú. Það er sannað í máli þessu, að gerðarþoli hefur ekki greitt af- borganir og vexti af hinu framlagða veðskuldabréfi samkvæmt ákvæðum þess að undantekinni 1. afborguninni, og eins og skulda- bréfið ber með sér, hefur orðið allverulegur greiðsludráttur. Um síðastliðin áramót, er veðskuldabréf þetta var afhent gerðarbeið- anda til innheimtu, var ogreidd með öllu ein afborgun af bréfinu. Það verður ekki séð af því, sem fyrir liggur, að gerðarþoli hafi fengið frest á greiðslunni, og verður því að telja, að gerðarbeið- anda hafi verið þá rétt að innheimta alla skuldina vegna van- skilanna samkvæmt ákvæðum skuldabréfsins. Hins vegar verður að líta svo á, að samkvæmt áritun á umrætt 230 veðskuldabréf hafi gerðarbeiðandi ekki ætlað að notfæra sér van- skilin og krefjast allrar skuldarinnar þegar í stað, ef greiðsla hinnar vangreiddu afborgunar færi fram og yfirlýsing gerðarþola um fastákveðna upphæð skuldarinnar í ísl. krónum, án tillits til gengisbreytinga, lægi fyrir, og verður að telja, að greiðanda af- borgunarinnar hafi átt að vera það ljóst. að yfirlýsingin væri veru- leg forsenda af hálfu gerðarbeiðanda fyrir samkomulaginu. Þar sem gerðarþoli hefur ekki viljað samþykkja yfirlýsingu þá, er maður hennar hafði undirritað fyrir hennar hönd á veðskulda- bréfið, verður að telja, að forsendan fyrir samkomulaginu sé brost- in, og verður því að lita þannig á, að skuldin sé öll gjaldkræf og leyfa framgang hinnar umbeðnu gerðar á ábyrgð gerðarbeiðanda. Uppkvaðning þessa úrskurðar hefur dregizt vegna mikilla anna undanfarandi vikna við útburði svo og veikindi fógeta. Því úrskurðast: Hin umbeðna fjárnámsgerð skal fara fram á ábyrgð gerðar- beiðanda. Mánudaginn 13. október 1941. Nr. 17/1941. Trolle á Rothe f. h. vátryggingarfélagsins Baltica (Sveinbjörn Jónsson) gegn Guðmundi Ögmundssyni (Ólafur Þorgrímsson). Um endurgreiðslurétt vátrvggingarfélags á hendur bifreiðar- stjóra. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Björn lögmaður Þórðar- son. Áfrýjandi, sem hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 20. jan. þ. á. skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 7. febrúar s. á., krefst þess, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 4348.05 með 5% ársvöxtum frá 22. febrúar 1939 til greiðslu- dags og málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndi krefst staðfestingar á héraðsdómi og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Áfryjandi hafði tekizt á hendur ábyrgðartryggingu fyrir 231 eiganda bifreiðarinnar R 1094 og greiddi bætur konu þeirri, er varð fyrir slysi því, er í máli þessu getur, og fékk sér um leið framseldan rétt konunnar samkvæmt dómi á hendur eiganda bifreiðarinnar. Í því máli sleppti hún bótakröfu á hendur stefnda. Telur hann sig þar með leystan undan skyldu til endurgreiðslu bótafjár til áfrýjanda. En á þessa varnarástæðu verður ekki fallizt, og ber því að athuga, hvort stefndi hafi gerzt bótaskyldur fyrir áðurnefnt slys. Samkvæmt upplýsingum í málinu ók stefndi á beinum vegi í góðri birtu vel fyrir kallaður að öllu leyti bifreiðinni út af, og er engin skýring á því fengin. Með því að telja má fyrir það girt, að brátt sjúkdómsatvik hafi valdið truflun á eftirtekt stefnda eða stjórn hans á bifreiðinni, virðist mega gera ráð fyrir því, að hugur stefnda hafi af ástæðum, sem hann verður að bera ábyrgð á, í svip með öllu beinzt frá akstrinum. En þar með verður að telja slysið hafa gerzt af slíku gáleysi, sem varði hann endurgreiðsluskyldu á fé því, er áfrýjandi greiddi áðurnefndri konu. Verður því að dæma hann til greiðslu upphæðar þeirrar, sem í máli þessu greinir og eigi hefur verið mótmælt út af fyrir sig. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Því dæmist rétt vera: Stefndi, Guðmundur Ögmundsson, greiði áfrýjanda, Trolle á Rothe f. h. vátryggingarfélagsins Baltica, kr. 4348.05 með 5% ársvöxtum frá 22. febrúar 1939 til greiðsludags að viðlagðri aðför að lögum. Málskostnaður fyrir báðum dómum fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur í. okt. 1940. Mál þetta, sem dómtekið var 30. f. m., er eftir árangurslausa sáttaumleitun höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 19. febrúar s. 1. af Vátryggingarfélaginu Baltica gegn Guðmundi Ög- mundssyni, bifreiðarstjóra hér í bænum, til greiðslu kr. 4348.05 með 5% ársvöxtum frá 22. febrúar 1939 til greiðsladags og máls- kostnaðar eftir framlögðum reikningi. Stefndur krefst sýknu og málskostnaðar. Þau eru atvik máls þessa, að í júlí 1936 fóru þeir Björgvin 232 Jónsson, trésmíðameistari, og stefndur í máli þessu ásamt fleira fólki norður í land í bifreiðinni R. 1094, eign nefnds Björgvins, en vátryggðri hjá stefnanda. Stýrðu þeir Björgvin og stefndur bif- reiðinni til skiptis. Er komið var í Öxnadal á móts við Gloppu, var stefndur við stýrið, en þar valt bifreiðin út af veginum. Við veltuna slasaðist kona nokkur, er með var, allmikið. Með stefnu til bæjarþings útgefinni 5. febrúar 1937 höfðaði konan skaðabóta- mál gegn Björgvin og báðum aðiljum máls þessa. Lauk því máli á þá leið með dómi bæjarþingsins uppkveðnum 22. marz 1937, að því var vísað frá dómi að því er snertir tryggingarfélagið, en þeir Björgvin og Guðmundur voru sýknaðir. Var dómi þessum áfrýjað, en við áfrýjunina aðeins gerðar kröfur á hendur Björgvin. Taldi hæstiréttur, gagnstætt bæjarþinginu, að telja yrði, að hin slasaða kona hefði verið farþegi gegn borgun í bifreiðinni, er slysið varð, og þar sem ekki væri upplýst, að það hefði hlotið að verða „þrátt fyrir aðgæzlu þá og varkárni, sem ökumanni var skylt að gæta“ þá taldi rétturinn Björgvin bera að bæta tjón henn- ar. Dæmdi hann Björgvin til að greiða konunni kr. 3035.20 ásamt vöxtum og málskostnaði. Greiddi vátryggingarfélagið konunni þessar fjárhæðir, en þær námu ásamt launum málafærslumanns þess stefnukröfunni í máli þessu. Byggir stefnandi kröfur sínar gagnvart steindum á því tvennu: a) að bifreið Björgvins hafi ekki verið tryggð sem leigubifreið fyrir almenning gegn borgun, og því hafi honum verið óheimil sú notkun hennar, er hæstaréttar- dómurinn geri ráð fyrir, að hún hafi verið, er slysið varð, enda beint bönnuð í tryggingarskilmálunum. Stefndur hafi verið sam- sekur Björgvin um þessa óheimilu notkun og þvi ásamt honum ábyrgur á afleiðingum hennar og að stefndur hafi valdið slysinu með gálauslegum akstri, og sé því samkvæmt almennum skaða- bótareglum skyldur til greiðslu hinna umstefndu fjárhæða, enda kveðst stefnandi hafa fengið sér framselda kröfu hinnar slösuðu konu samkvæmt hæstaréttardómnum, er hann greiddi henni skaða- bæturnar, eftir að árangurslaust hafði reynzt að innheimta þær hjá Björgvin. Rétturinn getur ekki fallizt á þá skoðun stefnanda, að stefnd- ur hafi orðið skaðabótaskyldur gagnvart stefnanda fyrir þá sök, að hann ók bifreiðinni í umrætt skipti, þar sem hann virðist hafa gert það eftir ósk Björgvins sjálfs, er var í bifreiðinni, enda ekki upplýst, að stefndur hafi um það vitað, að farþegaakstur fyrir borgun var óheimill samkv. tryggingarskilmálunum. Af lögregluprófum út af slysinu, sbr. og báða fyrrgreinda dóma, verður það ekki séð, að slysið hafi viljað til fyrir ásetning stefnds eða vitavert gáleysi, og þykir því verða að sýkna hann af kröfum stefnanda, enda eru þær ekki byggðar á öðru en fram hefur verið tekið, en málskostnaður þykir eiga að falla niður. 233 Því dæmist rétt vera: Stefndur, Guðmundur Ögmundsson, á að vera sýkn af kröf- um stefnanda, Vátryggingarfélagsins Baltica. Málskostnaður falli niður. Miðvikudaginn 15. okióber 1941. Nr. 105/1940. Bátaábyrgðarfélag Eskifjarðar og Reyðar- fjarðar (Jón Ásbjörnsson) Segn Sigurði Jóhannssyni og gagnsök (Einar B. Guðmundsson). Félagsmaður krefur gagnkvæmt vátryggingarfélag um hluta af sjóði þess, eftir úrgöngu úr félaginu. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Lúðvík Ingvarsson settur sýslumaður í Suður-Múlasýslu. Aðaláfrýjandi hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 9. nóvem- ber 1940 skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 20 s. m. og krafizt algerrar sýknu af kröfum Sagnáfrýjanda í málinu og málskostnaðar úr hendi hans fyrir báðum dóm- um eftir mati hæstaréttar. Gagnáfrýjandi hefur að fengnu áfrýjunarleyfi 9. des. 1940 skotið málinu af sinni hálfu til hæstaréttar með stefnu 4. jan. þ. á. Krefst hann aðallega, að aðaláfrýjandi verði dæmd- ur til að greiða honum kr. 1278.08, en til vara kr. 716.79. Svo krefst hann og 5% ársvaxta af þeirri fjárhæð, er dæmd yrði, frá 1. janúar 1938 til greiðsludags og málskostnaðar úr hendi aðaláfrýjanda fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Gagnáfrýjandi fékk greidda %, hluta séreignarsjóðs síns i bátaábyrgðarfélaginu þann 10. marz 1927, og eftir þann tíma var hann ekki félagsmaður þess. Samkvæmt 24. gr. samþykkta félagsins, er gagnáfrýjandi hafði Sengizt undir, verður ekki talið, að hann hafi átt frekara tilkall til fjár á 234 hendur félaginu, hvorki við úrgöngu né síðar. Ber því að taka sýknukröfu aðaláfrýjanda til greina, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir báðum dómum falli niður. Héraðsdómarinn, sem ákvað skriflegan málflutning, hef- ur leyft málflytjendum að leggja fram þrjú skrifleg sóknar- skjöl og varnar hvorum, andstætt fyrirmælum 110. gr. laga nr. 85 frá 1936. Verður að átelja málsmeðferðina að þessu leyti. Því dæmist rétt vera: Aðaláfrýjandi, Bátaábyrgðarfélag Eskifjarðar og Reyðarfjarðar, á að vera sýkn af kröfum gagnáfrýj- anda, Sigurðar Jóhannssonar, í máli þessu. Málskostnaður bæði í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Dómur aukaréttar Suður-Múlasýslu 10. maí 1940. Mál þetta er að undangenginni árangurslausri sáttaumleitan höfðað fyrir aukarétti Suður-Múlasýslu með stefnu útgefinni 3. febrúar s. 1. af Eiríki Bjarnasyni f. h. Sigurðar Jóhannssonar hér á Eskifirði gegn Bátaábyrgðarfélagi Eskifjarðar og Reyðarfjarðar til greiðslu á kr. 1880.00, sem stefnandi telur vera eign Sigurðar af sjóði félagsins, er tekinn hafi verið til skipta á árinu 1938. Einnig krefst stefnandi 5% ársvaxta af hinni umkröfðu upphæð frá 1. jan. 1938 til greiðsludags auk málskostnaðar eftir mati réttarins. Verjandi hefur aðallega krafizt sýknunar af kröfu sækjanda, en til vara, að sækjanda verði ekki tildæmd hærri upphæð en kr. 242.96. Tildrög málsins eru þessi. Árið 1919 stofnuðu vélbátaeigendur við Eskifjörð og Reyðarfjörð með sér félag, er nefnt var Báta- ábyrgðarfélag Eskifjarðar og Reyðarfjarðar. Samkvæmt félagslög- unum skyldi hlutverk félagsins vera að taka að sér vátryggingu á bátum félagsmanna. Tryggingartakar greiddu í iðgjöld til félags- ins 4% af vátryggingarverði bátanna, en auk þess ábyrgðust fé- lagsmenn tjón þau, er yrðu á bátum, sem voru í ábyrgð félagsins, hlutfallslega við það, sem hver átti í ábyrgð þess. Sjóðir félagsins voru tveir: Fastasjóður og séreignarsjóður. Í séreignarsjóð skyldu renna Mo hluti iðgjalda hvers tryggingar- taka, en aðrar tekjur skyldu renna í fastasjóð. Hver tryggingar- taki átti sinn reikning Í séreignarsjóði, og á þann reikning var 235 sámkvæmt framansögðu færður Mo hluti iðgjalda hans. Úr fasta- sjóði skyldi greiða öll útgjöld félagsins, þar á meðal bætur fyrir tjón þau á bátum félagsmanna, er félagið ábyrgðist. Ef fastasjóður hrykki ekki til greiðslu tjónbóta, skyldi því, sem ógreitt væri, að honum eyddum, jafnað niður á félagsmenn að réttri tiltölu við það, sem þeir ættu í ábyrgð félagsins. Upphæð sú, er þá kæmi í hvers hlut, skyldi tekin af séreignarsjóðsinnstæðu viðkomanda, en ef hún ekki hrykki, skyldi hann greiða afganginn úr eigin vasa. Ef maður gengi úr félaginu, skyldi hann eiga kost á að fá greidda %o hluta af séreignarsjóðsinnstæðu sinni. Hins vegar var ekki ráð fyrir því gert, að sá, sem færi úr félaginu, ætti nokkra kröfu á greiðslu úr fastasjóði félagsins. Sigurður Jóhannsson, sem kröfuna á, er stefnt er út af í þessu máli, var félagsmaður frá stofnun félagsins til ársbyrjunar 1997. Það ár hætti hann útgerð og fékk greiddan út %o hluta af séreignar- sjóðsinnstæðu sinni hinn 10. marz þess árs. Eftir þann tíma skipti hann sér ekki af starfsemi félagsins, enda er það viðurkennt af sækjanda þessa máls, að eftir lögum félags- ins hafi hann þá verið genginn úr því. Það er upplýst, að um þetta leyti stóð fjárhagur félagsins mjög höllum fæti. Í ársbyrjun 1927 var fastasjóður aðeins kr. 7385.50. Úr því fór hagur félagsins batn- andi. Í ársbyrjun 1938 var ákveðið á félagsfundi að slíta félags- skapnum og taka nokkuð af fé félagsins, eða kr. 40000.00, til skipta milli félagsmanna. Við skiptin var þeim reglum fylgt, að greiða félagsmönnum 74% af iðgjaldagreiðslum þeirra til fastasjóðs, að frádregnum bót- um, er félagið hafði greitt hverjum um sig fyrir beðin tjón. Í lögum þeim, sem samþykkt voru við stofnun félagsins os verjandi hefur lagt fram í máli þessu, voru engin ákvæði um það, hvernig fara skyldi um fastasjóð félagsins, ef til félagsslita kæmi. Þetta hefur sækjandi viðurkennt í fyrsta sóknarskjali sínu og um leið gert ráð fyrir þvi, að þessi lög félagsins væru enn í gildi. Síðar hefur hann haldið því fram, að árið 1936 hafi verið sam- þykkt ný lagaákvæði fyrir félagið, og séu þau nú í gildi. Í þeim séu ákvæði um félagsslit. Þessu til sönnunar hefur sækjandi lagt fram staðfest eftirrit af lögum félagsins, er málflytjandi Báta- ábyrgðarfélagsins hefur lagt fram í öðru máli sem gildandi lög félagsins. Í hinum eldri lögum er ráð fyrir því gert, að lagabreyt- ingar séu samþykktar á aðalfundi félagsins og færðar inn í gerða- bók þess. Lög þau, er sækjandi hefur lagt fram, eru dagsett 2. febrúar 1936. Verjandi hefur neitað því, að þessi lög hafi nokkurn- tíma hlotið fullnaðarsamþykki félagsfundar né félaginu verið sljórnað eftir þeim. Hefur hann lagt fram staðfesta útskrift úr gerðabók félagsins frá 1. febrúar 1936 og fram úr. Af þeirri út- skrift verður ekki séð, að á fundi félagsins hafi verið samþykkt 236 ný lög fyrir það, og ekki hafa þau verið færð inn í gerðabók fé- lagsins eftir þann tíma, en á fundi félagsins 1. febrúar 1936 virðist tveimur félagsmönnum hafa verið falið að fjalla um breytingar á lögum félagsins. Verður því ekki talið sannað, að önnur lög gildi fyrir félagið en þau, sem samþykkt voru á stofnfundi þess. Sækjandi hefur haldið því fram, að umbjóðanda hans, Sigurði Jóhannssyni, bæri greiðsla af eignum félagsins eftir sömu reglum og öðrum, er endurgreidd fengu iðgjöld sín að nokkru leyti við skiptin á fastasjóði félagsins. Telur hann í stefnu, að sú krafa nemi 1880.00 krónum, en hefur í síðasta réttarhaldi í máli þessu fært hana niður í kr. 1278.08. Verjandi hefur krafizt þess að verða með öllu sýknaður af kröfum sækjanda. Færir hann þau rök fyrir sýknukröfu sinni, að krafan, sem sótt er í þessu máli, sé fyrnd; þar sem liðin séu meira en 13 ár frá því að Sigurður gekk úr félaginu, þangað til mál þetta er höfðað. Einnig styður verjandi sýknukröfu sína við það, að Sigurður hafi, er hann gekk úr félaginu 1927 óg undirritaði skilyrðislausa kvittun fyrir greiðslu á stofnsjóðsinnstæðu sinni, afsalað sér öll- um frekari fjárkröfum á hendur félaginu. Til vara hefur verjandi krafizt þess, að sækjanda verði f. h. Sigurðar Jóhannssonar aðeins tildæmdar kr. 242.96, sem sé sú upphæð, er Sigurði hefði borið, ef hann hefði verið látinn njóta sama réttar við skiptin og félagsmenn. Færir verjandi þau rök fyrir varakröfu sinni, að Sigurður geti ekki með neinum rétti krafizt hluta af því fé, er félaginu hafi áskotnazt eftir að hann gekk úr því í ársbyrjun 1927. Sjóður sá, sem úthlutað var, hafi verið að upphæð kr. 40000.00, en sjóðseignin, er Sigurður fór úr félaginu, hafi verið kr. 7385.50. Sigurður ætti því ekki að fá 74% af greiddum iðgjöldum sinum heldur 7385500000 hluta af 74% af iðgjöldunum, en það sé jafnt upphæðinni kr. 242.96. Um þá sýknuástæðu verjanda, að krafan sé fyrnd, er það að segja, að lög félagsins gera ekki ráð fyrir því, að tryggingartaki eigi neina kröfu á endurgreiðslu iðgjalda, meðan félagið starfar að vátryggingum. Gjalddagi slíkrar kröfu gat ekki verið fyrr en félagið hætti tryggingum, en síðan er aðeins liðið á annað ár. Verjandi hefur, eins og áður er sagt, haldið því fram, að Sig- urður Jóhannsson hafi, með því að ganga úr félaginu og undir- rita skilyrðislausa kvittun fyrir greiðslu á séreignarsjóðsinnstæðu sinni, afsalað sér öllum frekari kröfum á hendur félaginu, og því hafi verið leyfilegt að ráðstafa eignum sínum á hvern þann hátt, er því sýndist, án tillits til þeirra eldri tryggingartaka, er úr fé- laginu voru gengir. 237 Á þetta verður ekki fallizt að öllu leyti. Tilgangur félagsins var, eins og áður er að vikið, að vátryggja báta við Reyðarfjörð og Eskifjörð. Meðan þeirri starfsemi var haldið áfram, áttu hvorki félagsmenn né eldri tryggingartakar, er úr félaginu voru gengnir, kröfu á hluta úr fastasjóði félagsins. Hann átti að vera bakhjarl félagsins til þess að það fengi staðizt þau tjón, er verða kynnu. Þegar félagið hins vegar ákveður að taka hluta af sjóði sinum til skipta milli félagsmanna, rís spurning um það, hvort eldri tryggingartakar eigi ekki kröfu til nokkurs hluta af því, sem skipt er. Það verður eigi ætlað, að tryggingartaki, sem hættir viðskipt- um við félagið og gengur úr því, afhendi öðrum félagsmönnum með því sjóði þess til hverrar ráðstöfunar, er þeim kynni góð að þykja. Hitt er samkvæmara eðli þessa félagsskapar, að um leið og félagið hættir að starfa að því markmiði, er stofnendur þess settu því, og sjóði er skipt milli tryggingartaka, þá sé einnig tekið tillit til þeirra eldri tryggingartaka, sem hættir eru viðskiptum við fé- lagið og gengnir úr því. Það er upplýst, að til skipta voru teknar kr. 40000.00 af fasta- sjóði félagsins. Fengu félagsmenn greidd 74% af iðgjöldum þeim, er þeir höfðu innt til félagsins, þó að frádregnum bótum, er þeir höfðu fengið greiddar. Einnig er upplýst, að þegar Sigurður Jó- hannsson gekk úr félaginu, var fastasjóður þess kr. 7385.50 og hafði Sigurður þá greitt iðgjöld, sem námu í fastasjóð félagsins kr. 1973.41, en fengið bætt tjón fyrir kr. 91.60. Í ársbyrjun 1938, þegar skipt er fastasjóði félagsins, hefur sjóðs- eign sú, er til var í ársbyrjun 1927 með vöxtum og vaxtavöxtum verið orðin kr. 11369.61, ef miðað er við almenna sparisjóðs- vexti, 4% p. a. Verður því að telja, að Sigurði hafi borið 113696% 0000, af 74, upphæðarinnar, kr. 1881.81 (þ. e. kr. 1973.41 = 91.60) eða kr. 416.85. Af þessari upphæð ber félaginu að greiða honum 5% ársvexti frá 1. janúar 1938 að telja til greiðsludags. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður falli niður. Á uppkvaðningu dóms í máli þessu hefur orðið nokkur dráttur vegna annríkis dómarans við uppgerð reikninga og sýslufundarhald. Því dæmist rétt vera: Hið stefnda, Bátaábyrgðarfélag Eskifjarðar og Reyðarfjarð- ar, greiði stefnandanum, Eiríki Bjarnasyni f. h. Sigurðar Jó- hannssonar, kr. 416.85 auk 5% ársvaxta frá 1. janúar 1938 til greiðsludags. Málskostnaður falli niður. Dóminum ber að fullnægja innan Íó daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. 238 Föstudaginn 17. október 1941. Nr. 32/1941. Eigendur og vátryggjendur m/b Drífu N. K. 13 og farms hennar (Sveinbjörn Jónsson) gegn eigendum og útgerðarmönnum m/b Arnar V. E. 173 og gagnsök (Pétur Magnússon). Bjarglaun. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða dóm hefur upp kveðið Kristinn Ólafsson fulltrúi ásamt samdómsmönnunum Lúðviki N. Lúðvíkssyni og Páli Þorbjörnssyni. Aðaláfrýjendur hafa að fengnu uppreistarleyfi 1. apríl þ. á. skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 17. s. m. og krafizt að svo stöddu aðallega, að héraðsdómurinn verði ómerktur og málinu vísað frá héraðsdómi, en til vara, að ákvæði héraðsdómsins um skyldur á hendur eigendum og vátryggjendum m/b Drifu verði ómerkt og málinu vísað frá héraðsdómi að því leyti. Loks krefjast aðaláfrýjendur máls- kostnaðar úr hendi gagnáfrýjenda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Gagnáfrýjendur hafa að fengnu áfrýjunarleyfi 21. maí þ. á. sagnáfrýjað málinu með stefnu 27. s. m. Hafa þeir að svo stöddu mótmælt ómerk- ingarkröfum aðaláfrýjenda. M/b Örn og m/b Drífa voru bæði endurtryggð í Samábyrgð Íslands á fiskiskipum, og eiga dómstólarnir þess vegna ekki dóm á kröfum gagnáfrýjenda á hendur eigendum m/b Drifu til bjarglauna fyrir hjálp þá, er í máli þessu greinir, sbr. 11. gr. laga nr. 23/1921 og 25. gr. laga nr. 27/1938. Hins vegar ber dómstólunum úrlausn um kröfu gagnáfrýj- enda til bjarglauna á hendur eigendum farms þess, er m/b Drífa flutti. En þar sem í málinu er gerð í einu lagi krafa á hendur eigendum og vátryggjendum m/b Drifu og eig- endum farms skips þessa, verður að ómerkja héraðsdóm- inn og alla meðferð málsins og vísa málinu frá héraðsdómi. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. 239 Þvi dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur og málsmeðferð eiga að vera ómerk og vísast málinu frá héraðsdómi. Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Dómur sjó- og verzlunardóms Vestmannaeyja 8. ágúst 1940. Mál þetta, sem dómtekið var 11. júlí síðastliðinn, er höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með stefnu útgefinni 14. júní 1939 af B. P. Kalman hrm. f. h. eigenda og útgerðarmanna m/b Arnar V.E. 173 og skipshafnar hans gegn Friðþjófi G. Johnsen lögfræð- ingi f. h. Magnúsar Pálssonar skipstjóra, Neskaupstað, vegna eig- anda og vátryggjenda m/b Drifu N. K. 13 og farms hennar til greiðslu á, in solidum, subsidiært pro rata, kr. 30000.00, — þar með talið skemmdir á m/b Erni, fatatjón skipshafnar og kostnaður við sjópróf m. m. — í björgunarlaun, með 6% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðsludags, og málskostnaði að skaðlausu eða eftir mati réttarins. Undir rekstri málsins hefur stefnandinn gert þær varakröfur, að eigandi Drifu og vátryggjendur hennar verði in solidum dæmdir til þess að greiða umbjóðendum hans björgunarlaun fyrir björgun skipsins eftir mati réttarins, og að vátryggjendur farms- ins verði dæmdir til þess að greiða umbjóðendum stefnandans. björgunarlaun af farmi skipsins Drífu, sömuleiðis eftir mati rétt- arins og með vöxtum sem að ofan. Og til þrautavara hefur stefnandinn krafizt þess, að hinir stefndu verði dæmdir til að greiða umbjóðendum hans björgunar- laun af skipi og farmi eftir hlutfallstölu og upphæð, sem rétturinn til tekur, með vöxtum sem að framan. Og enn til þrautaþrautavara hefur stefnandinn gert þær kröfur, að eigendur og vátryggjendur skipsins verði undir öllum kringum- stæðum in solidum dæmdir til þess að greiða umbjóðendum hans. björgunarlaun fyrir skipið Drifu eftir mati réttarins og með vöxt- um sem að framan. Loks hefur stefnandinn krafizt þess, að honum verði tildæmdur sjóveðréttur í m/b Drífu N.K. 13 til tryggingar ofangreindum dómkröfum. Stefndur hefur fyrst og fremst krafizt þess, að málinu verði vísað frá sjódóminum samkv. 23. gr. laga nr. 27 frá 1938. En til vara hefur hann krafizt þess, að stefndur verði alger- lega sýknaður af öllum réttarkröfum máls þessa, og til þrauta- vara, að stefnukrafan verði stórlega lækkuð og ekki tildæmd nema smávægileg þóknun fyrir litla aðstoð, 240 Í öllum tilfellum hefur stefndur krafizt tildæmdan málkostnað (svo), hvernig sem málið færi. Það skal strax fram tekið, að frávisunarkrafa stefnda er hvorki rökstudd né upplýst á nokkurn hátt, á hverju hún byggist, og verður hún þegar af þeirri ástæðu eigi tekin til greina. Málavextir eru eins og hér segir: Hinn 14. janúar 1939 fór v/b Drífa N.K. 13, skipstjóri og eig- andi Magnús Pálsson, frá Neskaupstað áleiðis til Siglufjarðar að sækja beitusild, sem flytja átti til Vestmannaeyja. Á Siglufirði voru látnar í bátinn 20 smál. af frosinni beitusild, og var haft laust í lestinni. Eigandi sildarfarmsins var Óskar Halldórsson h/f, Vest- mannaeyjum. Þriðjudagsnóttina 17. s. m. kl. 1, var haldið frá Siglufirði, og komið til Neskaupstaðar kl. 4 f. h. þann 18., en lagt af stað þaðan sama dag kl. 7 f. h. áleiðis til Vestmannaeyja. Í bátnum var ekki annar farmur en beitusildin. Skipstjóri var eig- andi bátsins, Magnús Pálsson úr Neskaupstað, en skipshöfnin var, auk hans, stýrimaður og tveir vélamenn. Fjórir farþegar voru með bátnum, einn karlmaður, tveir kvenmenn og ungbarn. Ferðin gekk ágætlega, unz báturinn var kominn upp undir Vestmannaeyjar á fimmtudagskvöld þann 19. Eftir að komið var vestur fyrir Bjarnarey, var haldið með hálfri ferð og stefna tekin á Heimaklett. Rétt fyrir klukkan níu var báturinn kominn lang- leiðina inn undir hafnargarða, en skipstjórinn, sem var sjálfur við stýrið, fannst hann vera kominn of nærri suðurlandinu, enda sá hann í þeim svifum upp Í syðri hafnargarðinn, en þó ógreini- lega, vegna þess að kastljós frá m/s Skeljung, sem lá við bryggju á innri höfn, lýsti á móti Drifu út höfnina. Ákvað hann því að fara fjær landi og gaf vélinni fullt afturábak, með því hann taldi ekki svigrúm að beygja til norðurs og sigla áfram. Um það bil, að ferðin var af bátnum, kenndi hann grunns á skeri, og í þeim svifum stanzaði vélin. Vélstjóri og skipstjóri fóru samstundis niður í vélarrúmið og séttu vélina viðstöðulaust í gang. Fór skip- stjóri upp Í stýrishúsið aftur og setti fulla ferð aftur á bak. Losn- aði báturinn strax af skerinu, en var þá búinn að höggva þrisvar niður. Þegar báturinn var kominn það langt út á leguna, að skipstjórinn taldi nægilegt svigrúm til þess að snúa bátnum út í, setti hann fulla ferð áfram og lagði stýrið fullt til stjórnborða. Kom þá í ljós, að stýrið var bilað, því báturinn lét ekki að stjórn, og setti því skipstjórinn enn fulla ferð afturábak. Þegar komið var út á venjulega skipalegu, var stjórnborðsakkeri látið falla og gefið út um tveir liðir af keðju, en bakborðsakker haft til vara og um þrir liðir af keðju, ef á þyrfti að halda, sem ekki varð. Var síðan andæft á keðjunni, meðan báturinn var að snúast, en brátt stöðvaðist vélin, og vélstjórinn skýrði þá skipstjóra svo frá, að það væri vegna þess, hve mikill sjór væri kominn í bátinn. 241 Þegar strandið varð, var blásið í þokulúður og send út neyðar- köll frá talstöð skipsins. Skipstjórinn hefur haldið fram í sjó- réttinum, að hann hafi ekki vitað til, að kallað hafi verið á hjálp í talstöðina, en í málinu hefur verið lögð fram skýrsla loftskeyta- stöðvarinnar hér, sem sýnir, að svo hefur verið gert, en ekki er upplýst, hver talað hafi. Samkvæmt skýrslu stöðvarinnar kallar Drifa kl. 20,55 og segist vera að fara upp í hafnargarðinn, og kl. 21 biður Drífa um hjálp strax til að taka mannskapinn, segir stýrið brotið og bátinn alveg að fara upp í garðinn. Og enn kallar Drifa kl. 21,05, að báturinn sé að fyllast af sjó, vélin sé að stoppa og stýrið brotið. Eftir þetta var ekki kallað frá Drifu og ekki svarað kalli frá loftskeytastöðinni. Þegar Drifa var lögzt út á og rétt í sömu svifum og vélin var að stöðvast, kom vélbáturinn Örn V.E. 173 bar, og var spurt, hvað að væri. Var þá kallað frá Drífu, að mikill leki væri kominn að skipinu og það væri að sökkva, beðið um, að skipið yrði þegar 1 stað dregið inn á höfn eða skipshöfnin tekin úr því yfir í Örn. Með því að þeim á Erni þótti hættulegt vegna sjávargangs að leggja bátunum saman til að taka fólkið, var ákveðið að koma dráttarvir um borð í Drífu og reyna að draga hana inn á höfn. Þegar hafinn var undirbúningur að því að koma dráttarvír um borð í Drífu, kom björgunarbátur úr landi og lagðist að Drifu og tók konurnar og barnið og fór með þau í land. Síðan var Erni haldið fram með Drífu bakborðsmegin og komið um borð dráttarvír og síðan grastrossu til viðbótar, og er búið var að festa þetta hvorttveggja, slepptu þeir á Drífu legufestinni. Var því næst haldið af stað, með Drifu í togi, en þar sem hún ekki lét að stjórn, af því að stýrið var brotið, varð Örninn að slaga sitt á hvað til að halda Drifu á réttri leið. Brátt slitnaði vírinn, sem dregið var í, en kom ekki að sök, með því að gras- trossan hélt. Til að varna því að Drífa lenti á eða of nærri Hring- skersgarðinum, varð Örninn að halda norður undir Hörgeyrar- garð, og lenti svo nærri, að brotsjór kom á bátinn, enda var þá fjara og grunnt þarna. En Örninn hafði sig út aftur. Gekk síðan greiðlega að draga Drifu inn, og var hún komin upp að Bása- skersbryggju um kl. 10%. Þá kom í ljós, að ekki hafði komið að bátnum verulegur leki, og vélin hafði ekki stanzað af því að svo mikill sjór væri kominn, heldur vegna vanstillingar á olíugjöfinni, svo vélin kældi sig, samkvæmt upplýsingum vélstjórans. Eftir uppgjöf veðurathugunarstöðvarinnar á Stórhöfða hér var stormur á suðaustan, er strandið varð, og vindstyrkur 7. En þess ber að gæta, að sú athugun er gerð á bersvæði rúmum 122 meti- um yfir sjávarmál og vindstyrkur þar því hærri en á höfninni, en ekki er vitað, hve miklu það ætti að muna. Þó er ekki líklegt, 16 242 að það geti munað upp undir tveimur vindstigum, eins og stefnd- ur heldur fram og sum vitni bera. Veður var vaxandi, og um mið- nætti gefur veðurathugunarstöðin upp, að vindur hafi verið orð- inn 8 stig. Sjógangur virðist hafa verið nokkur, aðallega vindkvika eða krappakvika, en ekki undiralda. V/b Drífa N.K. 13 er í málinu talin 38 smál. og tryggð fyrir 61500 kr. hjá Bátaábyrgðarfélagi Norðfjarðar með endurtryggingu hjá Samábyrgð Íslands á fiskiskipum, en farmurinn tryggður hjá Sjóvátryggingarfélagi Íslands fyrir 7000 krónur. Aðrar upplýsingar liggja ekki fyrir í málinu um verðmæti skips og farms. Hins vegar fór fram mat á skemmdum þeim, sem á Drifu urðu við strandið, og voru þær metnar á 4500 krónur. En farmurinn skemmdist ekkert. Rétturinn verður að líta svo á, að v/b Drifa hafi ekki verið stödd í neyð, er hún var lögzt á stórskipalegunni, þannig að yfir- vofandi hætta hafi verið fyrir hendi. Það er ekki óhugsandi, að Drífa hefði getað legið þarna til morguns, að birti, eða jafnvel komizt hjálparlaust inn með neyðarstýri, þar sem að svo reyndist, að vélin var í lagi, því vegalengdin inn fyrir hafnarmynnið var örstutt og undan vindi. Hins vegar lítur rétturinn svo á, að um mjög verðmæta aðstoð hafi verið að ræða af hendi v/b Arnar, ekki sizt vegna farmsins, sem var ónýtur, ef hann hefði blotnað af sjó. Hjálpin var vel og fljótt framkvæmd og með mikilli áhættu, þar sem Örninn varð að fara svo nærri grynningum utan við Hörgeyrargarðinn, að braut á bátnum, enda um fjöru, sem jók á áhættu og erfiðleika verksins. Hjálpin hafði í för með sér nokkurn tilkostnað fyrir v/b Örn, því lítilsháttar skemmdir urðu á bátnum, sem er vont svona i byrjun vertíðar, og skipverjar, sem sumir voru Í góðum fötum, urðu fyrir fataskemmdum. Að öllu þessu athuguðu og með hliðsjón af verðmæti þvi, sem um var að ræða, þykir réttinum greiðsla sú, er stefnandanum beri fyrir hjálpina, hæfilega ákveðin 5000 krónur, þar af % hluti ákveðinn með sérstöku tilliti til farmsins. Þar sem rétturinn litur svo á, að eigi sé um að ræða björgunar- laun samkv. 10. kap. siglingalaganna, fylgir eigi sjóveðréttur kröfunni. Hins vegar ber að taka til greina kröfu stefnandans um greiðslu vaxta, er ákveðst 5% frá 14. júni 1939 til greiðsludags. Enn fremur ber að tildæma stefnandanum málskostnað, er þykir hæfilega ákveðinn 450 krónur. Dómurinn tekur fram, að dómsuppsögn hafi dregizt lítilsháttar vegna anna dómaranna, og málið allyfirgripsmikið. 243 Því dæmist rétt vera: Stefndur, Friðþjófur G. Johnsen f. h. Magnúsar Pálssonar vegna eiganda og vátryggjenda v/b Drífu N.K. 13 og farms hennar, greiði stefnandanum, B. P. Kalman f. h. eigenda og útgerðarmanna v/b Arnar V.E. 173 og skipshafnar hans, kr. 5000.00 með 5% ársvöxtum frá 14. júní 1939 til greiðsludags og kr. 450.00 í málskostnað, allt innan fimmtán daga frá lög- birtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 22. október 1941. Nr. 45/1941. Réttvísin (Einar Ásmundsson cand. jur.) gegn Ingibjörgu Láru Ágústsdóttur, (Sigurður E. Ólason cand. jur.) Óskari Þóri Guðmundssyni, Þorbergi Gunnarssyni og Kristjáni Ingvari Kristjánssyni (Magnús Thorlacius cand. jur.). Fjársvík. Dómur hæstaréttar. Brot ákærðu Ingibjargar Láru varða að nokkru við 257. gr. almennra hegningarlaga 25. júní 1869 og að nokkru við 248. gr. hegningarlaga nr. 19/1940, og ákveðst refsing ákærðu samkvæmt síðarnefndri grein sbr. að nokkru 2. gr. laga nr. 19/1940 6 mánaða fangelsi. Brot ákærða Þorbergs Gunnarssonar varða við 257. gr. hegningarlaga 1869, en refsing hans ákveðst samkvæmt 248. sbr. 2. og 78. gr. hegningarlaga nr. 19/1940 4 mánaða fangelsi. Brot ákærða Kristjáns Ingvars Kristjánssonar varða og við 257. gr. sbr. 2. málslið 48. gr. hegningarlaga 1869, en refsing hans ákveðst eftir 248. gr. sbr. 1. mgr. 22. gr. hegningar- laga nr. 19/1940 sbr. 2. gr. sömu laga 2 mánaða fangelsi. Brot ákærða Óskars Þóris Guðmundssonar varða við 257. sbr. 1. málslið 48. gr. hegningarlaga 1869 og að nokkru við 244 248. sbr. 1. mgr. 22. gr. hegningarlaga nr. 19/1940, og ákveðst refsing hans eftir 248. sbr. að nokkru 2. gr. síðarnefndra laga 2 mánaða fangelsi. Fresta skal fullnustu refsingar hinna ákærðu Ingibjargar Láru, Óskars Þóris og Kristjáns Ingvars, og niður skal hún falla að fimm árum liðnum, ef skilorð VI. kafla hegningar- laga nr. 19/1940 verða haldin. Ákvæði héraðsdómsins um frádrátt refsivistar ákærðu Ingibjargar Láru sakir vistar hennar á Kleppi og um rétt- indasviptingu hennar og ákærða Óskars staðfestast. Brot hinna ákærðu Þorbergs og Kristjáns eru framin áður en hegningarlög nr. 19/1940 komu til framkvæmda, og verða þeir því eigi sviptir í þessu máli réttindum eftir 68. gr. síðar- nefndra laga vegna ákvæða 2. gr. þeirra. Ákvæði héraðsdóms um greiðslu málskostnaðar stað- festast. Ákærða Ingibjörg Lára greiði verjanda sinum fyrir hæsta- rétti kr. 400. Hinir ákærðu Þorbergur, Kristján og Óskar greiði in solidum verjanda sínum fyrir hæstarétti kr. 400. Allan annan áfrýjunarkostnað sakarinnar, Þar á meðal mál- flutningslaun sækjanda fyrir hæstarétti, kr. 500, greiði hin ákærðu öll in solidum. Því dæmist rétt vera: Ákærða Ingibjörg Lára Ágústsdóttir sæti 6 mánaða fangelsi og ákærðu Óskar Þórir Guðmundsson og Krist- ján Ingvar Kristjánsson sæti 2 mánaða fangelsi hvor, en fresta skal fullnustu refsingar þessara þriggja ákærðu og niður skal hún falla að 5 árum liðnum, ef skilorð VI. kafla hegningarlaga nr. 19/1940 verða haldin. Ákærði Þorbergur Gunnarsson sæti 4 mánaða fangelsi. Ákvæði héraðsdómsins um frádrátt refsivistar ákærðu Ingibjargar Láru, um réttindasviptingu hennar og ákærða Óskar Þóris og um greiðslu málskostnaðar í héraði eiga að vera óröskuð. 245 Ákærða Ingibjörg Lára greiði verjanda sínum fyrir hæstarétti, cand. jur. Sigurði Ólasyni, 400 krónur. Ákærðu Óskar Þórir, Kristján Ingvar og Þorbergur greiði in solidum verjanda sínum fyrir hæstarétti, cand. jur. Magnúsi Thorlacius, kr. 400. Allan annan áfrýjunar- kostnað sakarinnar greiði hin ákærðu öll in solidum, Þar á meðal málflutningslaun sækjanda fyrir hæsta- rétti, cand. jur. Einars Ásmundssonar, kr. 500. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 23. maí 1941. Ár 1941 föstudaginn 23. maí var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu sakadómara af hinum reglulega dómara, Jónatan Hallvarðssyni, sakadómara, upp kveðinn dómur í málinu nr. 1083--1086/1941: Réttvísin gegn Ingibjörgu Láru Ágústsdóttur, Þorbergi Gunnarssyni, Kristjáni Ingvari Kristjánssyni og Óskari Þóri Guðmundssyni, sem tekið var til dóms 18. apríl 1941. Mál þetta er af réttvísinnar hálfu höfðað gegn Ingibjörgu Láru Ágústsdóttur, frú, Fischerssundi 3 hér í bæ, Þorbergi Gunnarssyni, verkamanni, Tjarnargötu 3 A hér í bæ, Kristjáni Ingvari Kristjáns- syni, húsgagnabólstrara, Seljalandi hér í bæ, og Óskari Þóri Guð- mundssyni, Klapparstíg 27 hér í bæ, fyrir brot gegn 26. kafla al- mennra hegningarlaga nr. 19 12. febrúar 1940, sbr. 26. kapitula al- mennra hegningarlaga frá 25. júní 1869. Ákærða Ingibjörg Lára Ágústsdóttir er komin yfir lögaldur saka- manna, fædd 15. april 1899, og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirtöld- um dómi og kæru: 1923 184 Dómur aukaréttar Reykjavikur, 18 daga fangelsi við venjulegt fangaviðurværi, skilorðsbundið, fyrir brot gegn 240. gr. almennra hegningarlaga frá 25. júní 1869. 1935 %o Kærð af Ásgeiri Í. Ásgeirssyni fyrir þjófnað. Hið stolna var 29 króna virði. Kærandinn óskaði þess, að máls- sókn félli niður og var málinu þannig lokið skv. 6. gr. 2. mgr. laga nr. 51 1928. Ákærði Þorbergur Gunnarsson er kominn yfir lögaldur saka- manna, fæddur 1. nóvember 1887, og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum refsingum: 1936 24 Dómur aukaréttar Reykjavíkur, 30 daga fangelsi við venjulegt fangaviðurværi, skilorðsbundið, fyrir brot gegn 6. gr. laga nr. 51 1928 með hliðsjón af 63. gr. alm. hegningarlaga frá 25. júní 1869. 246 1938 26) Dómur sama réttar, 30 daga fangelsi við venjulegt fangaviðurværi fyrir brot gegn 8. gr. sbr. 6. gr. laga nr. 51 1928. 1940 12%, Dómur sama réttar, 4 mánaða fangelsi fyrir brot gegn 244. gr. og 254. gr. hegningarlaganna nr. 19 1940. Ákærði Kristján Ingvar Kristjánsson er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 29. júlí 1890, og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1930 164 Sætt 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1933 % Sætt 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1933 Sá Kærður fyrir ölvun og óspektir í prívat-húsi. Vísað frá opinberri meðferð. 1934 21% Sætt 50 kr. sekt fyrir óspektir. 1935 314 Sætt 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1935 24 Sætt 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1935 ?4% Kærður fyrir ölvun og heimilisófrið. Látið falla niður. 1936 2% Sætt 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1936 1%% Kærður fyrir ölvun í heimahúsum.'Látið falla niður. 1936 104, Kærður af konu sinni fyrir ofbeldi gegn henni. Konan afturkallaði kæruna og geðveikralæknir áleit kærðan heilan heilsu. Málið látið falla niður. 1937 “g Kærður fyrir ölvun innanhúss. Látið falla niður. 1938 291, Sætt 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1939 2%s, Sætt 10 kr. sekt fyrir brot á 7. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur. 1940 2% Sætt 25 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. Ákærði Óskar Þórir Guðmundsson er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 8. júlí 1920, og hefur, svo kunnugt sé, sætt eftirtöldum kærum og refsingum: 1939 204 Kærður fyrir ölvun á lokuðum dansleik. Fellt niður. 1940 104 Dómur lögregluréttar Reykjavíkur, 150 kr. sekt og svipt- ur ökuskírteini í 6 mánuði fyrir ölvun við bifreiða- akstur. Ákærða Ingibjörg Lára er fædd að Hellum í Gaulverjabæjar- hreppi og ólst upp þar og að Arnarholti í Flóa hjá afa sínum og ömmu fram undir 18 ára aldur. Var hún síðan í vistum hér í bæn- um og á Stóru-Seilu í Glaumbæjarhreppi þar til 1922, að hún fór að Hlíð á Vatnsnesi. Þar kynntist hún Páli Thorberg Jónassyni, sem nú er bifreiðarstjóri hér í bæ, og áttu þau saman tvö börn. Virðast þau hafa búið saman um skeið. en að því kom, að þau skildu, og veturinn áður en ákærða giftist ákærða Þorbergi, stund- aði hún sauma í Hafnarfirði. Árið 1927 giftist hún ákærða Þor- bergi, sem þá var nýskilinn við konu sína, og stendur það hjóna- band enn, en 30. desember 1936 fengu þau skilnað að borði og sæng, og var þá sambúð þeirra að fullu lokið. Þau eignuðust saman 247 2 börn, sem lifa, eitt barn þeirra fæddist í blóðláti, en tveimur fóstrum var eytt að læknisráði. Fjárhagur þeirra var svo erfiður, að þau þágu af sveit mestan sambúðartímann, og samlyndi þeirra var afleitt og heimilisbrag þeirra virðist hafa verið mjög áfátt. Fyrra hluta ársins 1937 kynntist ákærða Kristján Ingvari, sem sótti marga fundi hennar, og varð hann henni mjög handgenginn, og var með þeim ástasamband um skeið. Í október 1938 trúlofaðist ákærða ákærða Óskari Þóri, og flutti hann á heimili hennar. Bjuggu þau saman til haustsins 1940, að ákærði Óskar Þórir yfirgaf hana og heitbatzt annarri stúlku. Á undanförnum árum hefur ákærða rekið allumsvifamikla mið- ilsstarfsemi, og er nú sannað með eigin játningu hennar, sem er studd af framburðum meðákærðu, vitna og sýnilegum sönnunar- sögnum, að hún hefur beitt verulegum svikum og blekkingum í Þessari starfsemi. Miðilsstarfsemi þessi hefur verið í því fólgin, að láta þá, sem á ákærðu horfðu eða hlýddu á miðilsfundum hennar, sjá ýmis dularfull fyrirbrigði, svo sem útfrymi, líkamn- inga, svonefnd afholdgunarfyrirbrigði og ljósafyrirbrigði, heyra dularfullt tal, sem koma átti af munni ákærðu frá öðrum heimi, og skyggnislýsingar hennar. Miðilsfundir hennar, þeir, er seldur hefur verið aðgangur að, hafa flestir farið fram í íbúð hennar hér í bænum. Nokkra fundi hefur hún haldið utan Reykjavíkur. Fyrstu árin, sem hún seldi aðgang að fundunum, var aðgangseyrir kr. 2.00 fyrir manninn að öllum fundum, en siðan hefur aðgangseyrir verið kr. 2.00 fyrir manninn á skyggnifundi, en kr. 3.00 fyrir manninn á aðra fundi. á fundunum hefur ekki ætíð verið sama gestatala, en venjulegast munu gestir hafa verið 10—-20, og má því gera ráð fyrir, að tekjur ákærðu af hverjum fundi hafi numið kr. 20.00—60.00, eftir þvi hve margir sóttu fundinn og hvers konar fyrirbrigði áttu að gerast þar. Annars hefur ákærða ekki getað gert grein fyrir nánar en þetta, hve miklar tekjur hún hafi haft af miðilsstarfsemi sinni, nema það sem sagt verður síðar um uppihald ákærða Óskars Þóris og fé það, er rann til heimilis ákærðu og ákærða Þorbergs Gunnarssonar. Fundina hélt ákærða oftast á kvöldin, en stundum kl. 5 síðdegis. Var sætum í fundarherberginu skipað í hvirfingu, og sat ákærða á stól við dyr, sem lágu úr herberginu inn í íbúð hennar. Þegar gestir voru setætir í sæti sin, kom ákærða inn í fundarherbergið og settist í stól sinn. Var ljósið í herberginu síðan slökkt, en skima var þó í herberginu, því að ljós lifði í loftinu á peru, sem rauðu bréfi var vafið um. Voru síðan sungin nokkur lög, en að því loknu hófust fyrirbrigðin. Þegar þau höfðu staðið nokkurn tíma og talið var, að ákærða væri að fara úr miðils- ástandinu, var aftur sungið, en síðan voru ljós kveikt og fundin- um lokið. Um þessa starfsemi hefur mikið verið rætt manna á 248 meðal og um hana deilt, og hafa ýmsir sótt fundina, en eigi hefur ákærða fyrr en í máli þessu kannazt við að hafa beitt blekkingum eða svikum í starfseminni. Ákærða kveðst frá 18 ára aldri hafa starfað sem miðill, og hafi allt gengið vel og svikalaust fyrst. Var það fyrst eftir hjónaband hennar og ákærða Þorbergs, eftir því sem sannað er, að hún tók að beita svikunum. Óvíst er hvenær, nákvæmlega tiltekið, svikin sannanlega hófust, en gera má ráð fyrir, að þau hjónin hafi búið saman jafnvel svo árum skipti áður. Fundi hélt ákærða bæði heima hjá þeim hjónum og annars staðar, og var seldur aðgangur, eins og áður er að vikið, að fundunum, sem haldnir voru heima. Um upphaf svikanna ber framburðum hjónanna nokkuð á milli, og verður eigi með vissu um það sagt, hvort þeirra átti fyrstu uppástungu að þeim. Kenna þau hana hvort öðru og eru eigi aðrir til frásagna um það atriði. Segir ákærða, að á meðan á sambúð- inni við ákærða Þorberg stóð, hafi sér farið að ganga verr á fund- unum, enda hafi hún verið þreytt af heimilislifinu, bæði ósam- lyndi og barnafjölda. Hafi hún þá um skeið haldið fundi, sem hún seldi aðgang að, og sem hún segir, að ósvikin sýnileg fyrirbrigði hafi birzt á. Bjóst hún við, að fólk mundi hætta að sækja fund- ina eða að fundarsókn mundi verða minni, ef ekki birtist þar sýni- leg dularfull fyrirbrigði, en hins vegar kom það sér illa fyrir þau hjón fjárhagslega að verða af tekjunum af fundunum. Ræddu þau hjónin þetta atriði, og þó að óvíst sé, hvort þeirra stakk upp á að taka að beita svikum við sýnilegu fyrirbrigðin, er víst, að þeim kom saman um að gera það, til þess að tryggja aðsókn að fund- unum og þannig að afla tekna. Ákærði Þorbergur hefur að vísu haldið því fram, að ákærða hafi með áhrifavaldi sinu og hótun- um um ófarir fengið sig til þátttöku í svikunum, en ósannað er, að svo hafi verið. Ákærða virðist þó hafa verið driffjöðrin í þessu, enda framkvæmdi hún sjálf svikin á fundunum. Þau ákváðu að kaupa hvíta slæðu úr þunnum vefnaði, og var það framkvæmt. Einnig útbjuggu þau grimur eða andlitslíkön. Tæki þessi notaði svo ákærða á fundunum til að sýna útfrymis- og líkamningafyrir- brigði. Hélt hún tækjum þessum uppi og hreyfði þau með hönd- um sínum á fundunum, þegar við átti. Ákærði Þorbergur setti fjalabotn í stól þann, er ákærða sat á á fundunum, þannig að hólf myndaðist undir stólsetunni, og einnig útbjó hann lok framan á stólnum, sem hægt var með hægu móti að opna og loka, og var ekki áberandi á að sjá, þegar það var lokað. Notaði ákærða hólf þetta til að geyma svikatækin í og opnaði það svo í dimmunni á fundinum eftir þörfum og tók úr þvi tæki og setti þau aftur í það að notkun lokinni. Meðan hjónin bjuggu saman, hélt ákærða þrjá miðilsfundi, þar sem teknar voru myndir af hinum dularfullu fyrirbrigðum. Tveir 249 fundanna voru haldnir heima hjá henni, en einn þeirra í Hvita- bandshúsinu hér í bænum. Á fundum þessum birtust ekki önnur sýnileg dularfull fyrirbrigði en svikin. Á fundunum, sem haldnir voru heima hjá ákærðu, kom ung dóttir hennar fram á fundunum, og sagði ákærða hana vera líkamning. Höfðu þau hjónin málað hana í framan og klætt á óvenjulegan hátt, og kom hún inn í fundarherbergið eftir að fundur var hafinn og dimmt var orðið þar inni, á augnabliki, sem var fyrirfram ákveðið af Þeim hjónun- um. Á myndatökufundinum í Hvítabandshúsinu hafði ákærða and- litslíkan og slæðu, er skyldi tákna líkamning, og kom þetta fram á myndinni. Á árunum 1933 og 1934 var félagsskapur nokkurra manna hér í bænum, sem starfaði að því að halda fundi með ákærðu til að kynnast, hverju hún gæti áorkað sem miðill. Félagsskapur þessi hélt fjölmarga fundi með ákærðu, en ósannað er, að hún hafi beitt svikum á þessum fundum. Hefur ákærða og haldið því fram, að ósvikin, sýnileg, dularfull fyrirbrigði hafi iðulega gerzt á fundum sinum, einnig eftir að hún tók að beita brögðum. Hafi hún í fyrstu gripið til bragðanna, þegar illa gekk með ósviknu fyrirbrigðin, en svo hafi svikin smám saman ágerzt eftir því sem lengra leið, og eftir að hún tók saman við Óskar Þóri, hafi sýnilegu fyrirbrigðin undantekningarlítið verið svik ein og blekking. Fjárhagur ákærðu og manns hennar, ákærðs Þorbergs, var mjög bágborinn, eins og áður er að vikið, en af fundum ákærðu hafa þau þó haft drjúgar tekjur. Í árslok 1936 skildu ákærða og maður hennar, ákærði Þor- bergur, að borði og sæng og slitu samvistum. Fyrri hluta ársins 1937 tókst kunningsskapur með ákærðu og ákærða Kristjáni Ingvari. Hafði hann af áhuga fyrir sálarrannsóknum sótt marga fundi hjá ákærðu. Varð hann ákærðu mjög handgenginn, og var með þeim ástasamband frá því skömmu eftir að ákærða skildi við ákærða Þorberg og þar til hún tók saman við ákærða Óskar Þóri. Framan af mun ákærði Kristján Ingvar hafa verið grunlaus um, að ákærða beitti svikum í miðilsstarfsemi sinni. Fyrsti grunur hans um að svo væri vaknaði, þegar hann eitt sinn tók á út- frymi frá ákærðu og fann, að það var viðkomu eins og venjuleg slæða. Þá sýndi ákærða honum eitt sinn tvær eða þrjár myndir, sem teknar höfðu verið á áðurnefndum myndatökufundum, og sagði honum, að myndirnar væru af dóttur sinni og bað hann að segja ekki frá þessu. Kveðst ákærði Kristján Ingvar ekki hafa viljað trúa því, að um svik væri að ræða, en grunur sinn um það hafi verið mjög sterkur, og eftir að hann eitt sinn gerði við áður umræddan stól ákærðu, segir hann grun sinn hafa nálgazt fulla vissu. Óvíst er, hvort hann gerði við stólinn fyrir Lundúnaför þá, sem brátt verður að vikið. Hafi ekki verið svo, er vist, að ákærði 250 hlaut þó að hafa sterkan grun um svikin fyrir Lundúnaförina, en í þeirri för fékk hann fulla vissu um þau. Fyrir Lundúnaförina virðist ákærði hafa setið fundi ákærðu, en ekki verið henni á neinn hátt hjálplegur við svikin né haft neinn hagnað af þeim. Vorið 1937 tókust samningar með ákærðu og félagsskapnum International Institute for Psychical Research, Ltd. í London, um að ákærða færi til London á vegum félagsins og væri á fund- um hjá því um skeið til rannsókna á miðilshæfileikum hennar. Skyldi hún fá fríar ferðir báðar leiðir og allt uppihald á leið- unum og í London, og fimm sterlingspund á viku fyrir sex vikna reynslutíma og var áformað að ráða hana lengur fyrir hærra kaup, ef heimsókn hennar bæri góðan árangur. Með henni skyldi vera samfylgdarkona, og átti hún að fá fríar ferðir og uppihald, en eigi kaup. Áður en för þessi var farin, ákváðu ákærða og ákærði Kristján Ingvar, að sá síðarnefndi skyldi verða með ákærðu í förinni. Varð það úr fyrir atfylgi ákærðu, að félagið samþykkti, að ákærði yrði með í förinni, og skyldi það greiða ferðakostnað hans og uppihald í London. Hinn 11. september 1937 var lagt af stað í för þessa héðan úr bænum og komið hingað aftur úr henni 23. október 1937, og tóku ákærða, samfylgdarkona hennar og ákærði Kristján Ingvar þátt í henni. Meðan dvalið var í London, bjuggu þau þar í gisti- húsi. Ákærða var á sex miðilsfundum í London á vegum félagsins, og er sannað með myndum, sem teknar voru á fundunum, að hún hefur beitt svikum með sýnileg fyrirbrigði á þremur fundanna. Á tveimur þeirra notaði hún slæðu og andlitslíkan og á einum slæðu. Einnig notaði hún vasaklút sinn til að láta líta svo út sem líkamningurinn, sem raunverulega var andlitslíkanið og slæðan, hefði yfirskegg. Þá hefur ákærði Kristján Ingvar borið, að ákærða hafi sagt sér, að hún hafi notað nærklæði sín á einum síðari fundanna til að blekkja með við sýnilegu fyrirbrigðin. Ákærða hefur ekki borið á móti, að hún hafi sagt ákærða Kristjáni Ingvari frá þessu, en ekki kveðst hún muna eftir að hafa notað nærklæði sín á þennan hátt. Andlitslíkan það, sem ákærða notaði til blekk- inga á Lundúnafundunum, og sem áður greinir, keypti ákærði Kristján Ingvar fyrir hana í London, vitandi til hvers hún ætlaði að nota það. Slæðuna, sem ákærða notaði á fundum þessum, hafði hún með sér héðan, og hefur hún því frá upphafi ferðarinnar verið við því búin að beita svikum í ferðinni. Á myndum, sem teknar voru á fjórum Lundúnafundunum af fyrirbrigðum þeim, sem ákærða stóð að, er sýnilegt, að þær eru allar af svikafyrirbrigðum. Má telja nokkurn veginn öruggt, að öll sýnilegu fyrirbrigðin, sem ákærða stóð að á fundum þessum, hafi verið blekkingar. Fé- lagið greiddi ferðakostnað ákærðu heim og annan um saminn kostnað hennar og samferðakonu hennar og kaup ákærðu, en eftir 251 að þau höfðu dvalið í 4—5 vikur í London og forstöðumenn fundanna munu hafa verið orðnir þess vísari, að brögðum var beiti, neitaði félagið að greiða frekari dvalar- og ferðakostnað ákærða Kristjáns Ingvars. Varð hann því að kosta dvöl sína í London eftir það og ferð sína heim. Virðist hann því hafa haft fjárhagslegan skaða af för þessari, þó hann í upphafi ætti ekki að Þurfa að kosta neinu til ferðarinnar. Þegar hin ákærðu komu hingað til bæjarins eftir Lundúna- förina, hélt ákærða áfram fundahöldum sínum hér. Var ákærði Kristján Ingvar á nokkrum fundum hjá henni eftir heimkomuna, og sá þar fyrirbrigði, sem hann var viss um að voru blekking. Kveðst hann hafa farið á fundi þessa eftir beiðni ákærðu um að sitja fundina. Eftir Lundúnaförina — ákærða Kristján Ingvar minnir að það væri vorið 1938 —- hélt hann tvær opinberar samkomur í Varð- arhúsinu hér í bænum og eina í Hafnarfirði, þar sem hann sýndi skuggamyndir af fyrirbrigðum, sem serzt hefðu á fundum ákærðu, bæði hér og í London. Lýsti hann myndum þessum eftir forskrift ákærðu, svo sem þær væru af ósviknum dularfullum fyrirbrigð- um, og vissi hann þó, að svo var ekki a. m. k. um verulegan hluta þeirra. Þá bar hann mikið lof á ákærðu á samkomum þessum fyrir miðilshæfileika hennar og hinn „framúrskarandi góða árangur“, sem hún hefði náð á Lundúnafundinum. Aðgang að samkomum i Reykjavík seldi ákærði á kr. 1.00 fyrir manninn og á fyrri samkomunni var fullt hús, en færri á hinni síðari. Af þessum samkomum hér í bænum hafði ákærði 100 króna ágóða. Af Hafnar- fjarðarsamkomunni urðu litlar tekjur. Að lokinni annarri sam- komu ákærða í Varðarhúsinu hélt ákærða þar miðilsfund, og var ákærði þar við dyravörzlu. Þá var ákærði einu sinni eða tvisvar dyravörður á fundum ákærðu um þetta leyti og fékk fimm króna Þóknun fyrir það í hvort skipti. Einnig smíðaði hann bekki fyrir ákærðu í fundarherbergið fyrir þóknun. Annan fjárhagslegan hagn- að en þann, sem nefndur hefur verið, hafði ákærði Kristján Ingvar ekki í sambandi við ákærðu, og ekki eggjaði hann hana til svika né tók sjálfur þátt í framkvæmd svikanna. Hann var þó á fundum ákærðu eftir að hann vissi um svikin og sat næstur henni og tók nokkrum sinnum við aðgangseyri fyrir hana. Fundum ákærðu og ákærða Óskars Þóris bar fyrst Þannig saman, að hann fór á fund til ákærðu hér í bænum. Hann var hrifinn af því, sem á fundunum gerðist og tók að sækja þá að staðaldri, og grunaði ekki, að svik væru í tafli. Hann tók svo að venja komur sinar til ákærðu og eiga vingott við hana, og í október 1938 fluttist hann á heimili hennar og bjó með henni þar til í september 1940, að hann fór frá henni og trúlofaðist annarri stúlku. Meðan hann bjó með ákærðu, hafði hann sjálfur engar tekjur, heldur lifði hann 252 á fé ákærðu, er hún aflaði með því að selja aðgang að miðilsfund- um sínum. Er meðal annars upplýst, að ákærða lagði honum til fé. til allmikilla fatnaðarkaupa, meðan þau bjuggu saman. Meðan sambúð þeirra stóð, hélt ákærða tíðum fundi og segir hún sýnilegu fyrirbrigðin á þeim fundum undantekningarlitið hafa verið svikin. Eftir að sambúð þeirra hófst, kom ákærði Óskar Þórir að jafnaði á fundi ákærðu, tók við aðgangseyri að þeim og stjórnaði söngnum, en óvíst er, hvort hann sat fundina að jafnaði il enda. Þegar sambúð þeirra hafði staðið um skeið — sennilega fram . „ . Ð e á veturinn 1939—-1940 — komst ákærði að þvi, að ákærða beitti svikum á fundi. Þegar hann ræddi um þetta við hana, játaði hún fyr- ir honum svikin og sýndi honum svikatækin. Eftir þetta fór ákærði að draga úr fundarsókn sinni, og þegar leið á síðari hluta vetrar 1939—-1940 hætti hann að sækja fundi. Hann hélt þó áfram að búa með ákærðu og hafa framfæri sitt af tekjum hennar af fundunum, og sumarið 1940 fór hann með henni í ferðalag til Akureyrar og Stykkishólms, þar sem hún hélt fundi og beitti sömu svikunum úg lýst hefur verið. Hefur ákærða þó haldið fram, að hún hafi ekki beitt svikum á öllum fundunum, sem haldnir voru á þessum stöð- um. Flesta þessa fundi sat ákærði, tók við inngangseyrinum og að- stoðaði við sönginn. “ Ákærði bjó svo með ákærðu fram í september 1940, sem áður segir, og lifði af tekjum hennar, en flutti þá frá henni fyrir fullt og allt og hætti að þiggja fjárhagsaðstoð hennar. Frásagnir ákærðu og ákærða Óskars Þóris um þátt hins síðar- nefnda í svikunum eru mjög sín á hvorn veg. Heldur ákærða því fram, að hann hafi hvatt sig til að nota slæðuna til svika, beinlínis aðstoðað sig á fundum við framkvæmd sjálfra svikanna, hvatt sig mjög til fundahalda og verið mjög frekur til tekna af fundunum, en ekkert viljað vinna sjálfur fyrir sér. Öllu þessu hefur ákærði neitað, og þar sem staðhæfingar hvorugs þeirra um þetta eru sann- aðar, verður vafinn að koma ákærða Óskari Þóri í hag og hans frá- sögn að leggjast til grundvallar, enda er lýsing atvika hér að framan samkvæmt frásögn hans. Hið sama á og við um þætti ákærðu, Þorbergs og Kristjáns Ingvars. Hefur ákærða borið á þá frekari sakir, sérstaklega hinn fyrrnefnda, en þeir hafa viljað kannast við, en frásagnir þeirra verða að leggjast til grundvallar. Eftir brottför ákærða Óskars Þórs af heimili ákærðu, hélt hún áfram fundahöldum, en hinn 18. október 1940 tókst Sigurði Magnús- syni, löggæzlumanni, að staðreyna, að hún hafði svik í frammi, en hann hafði þá um alllangt skeið gert sér far um að komast að hinu sanna um ráðvendni ákærðu Í miðilsstarfseminni, og hófst þá hinn 99. sama mánaðar réttarrannsókn málsins. Auk svika þeirra með slæðum og andlitslíkönum sem lýst hefur 253 verið, hefur ákærða kannazt við að hafa beitt svikum við svonefnd ljósafyrirbrigði. Voru þau þannig, að hún setti vasaljós innan í slæð- urnar og lýsti þær upp, og var talið, að ljós þessi væru yfirnátt- úrleg. Þá hefur ákærða játað, að tal það, sem heyrðist á fundum, þegar hún beitti brögðum með líkamningana, hafi verið sér sjálfrátt. Sagði hún þá nöfn þeirra framliðinna, er hún vildi láta fundar- menn halda að birtust sem líkamningar í það og það skipti, og hvíslaði þá eða mælti fram einsatkvæðisorð eða stuttar setningar. Stundum hafa fundarmenn þótzt sjá dýralíkamninga birtast á fundum ákærðu. Ekki hefur ákærða kannazt við að hafa viljandi hagrætt svikatækjum sínum þannig, að þau gæfu hugmynd um dýr, en hugsanlegt segir hún, að fundarmenn hafi ímyndað sér, að dýr birtust, þó að hún gerði ekkert til þess. Ákærða hefur skýrt frá því, að stundum, veturinn 1939—-1940, hafi hún orðið að bæla niður í sér hláturinn á svikafundunum, því sér hafi þótt hegðun fundarmanna svo brosleg. Ákærða hefur undir allri rannsókn málsins eindregið haldið því fram, að allt tal sitt og allar raddir, sem frá sér hafi heyrzt á miðilsfundunum, meðan hún var í miðilsástandinu, hafi verið ósvikið. Þar fyrir utan er vitan- lega tal hennar á svikafundunum, sem áður var að vikið. Enn fremur hefur hún eindregið haldið því fram, að skyggnilýsingarnar og afholdgunarfyrirbrigðin hafi verið ósvikin og sömuleiðis að hin sýnilegu fyrirbrigði, er birtust á fundunum, hafi iðulega, og þá sér- staklega framan af miðilsstarfsemi sinni, verið sér Ósjálfráð og ósvikin. Þessar staðhæfingar ákærðu um hæfileika sina hafa ekki verið afsannáaðar í málinu. Ákærða hefur á undanförnum árum haft húsnæði á kostnað bæj- arsjóðs Reykjavíkur. Hefur hún framfleytt sér, börnum sínum og ákærða Óskari Þóri, meðan þau bjuggu saman, a. m. k. að nokkru leyti á tekjunum af fundunum, sem voru meira og minna sviknir. Auk þess runnu drjúgar tekjur til heimilis ákærðu og ákærða Þor- bergs af fundunum. Fjárhæðir er eigi unnt að nefna í þessu sam- bandi, en nokkurn veginn má gera sér grein fyrir tekjunum meðan ákærða og ákærði Óskar Þórir bjuggu saman af því, sem áður er greint um fundarsókn og aðgangseyri, og því, að fundir voru haldnir mjög oft, stundum á hverju kvöldi. Er ákærða var um það spurð, hvort hún hefði haldið fundi, sem hún beitti svikum á, eftir 12. ágúst 1940, svaraði hún, að hún myndi ekki fundatöluna, en þeir hefðu verið fásóttir. Þessu breytti hún þó þegar og hélt því fram, að fundurinn 18. október, sem áður er á minnzt, hafi verið eini svikafundurinn eftir 12. ágúst 1940, og verður að ganga út frá þvi. Dr. med. Helgi Tómasson, yfirlæknir, hefur framkvæmt ýtarlega 254 rannsókn á geðheilbrigði ákærðu, og segir svo í niðurstöðu álits- skjala hans: „Álit mitt á frú Láru Ágústsdóttur er þetta: Hún er hvorki fáviti né haldin ákveðnum geðsjúkdóm. Hún hefur verið flogaveik, hefur fengið „stór“ köst (krampa með meðvit- undarmissi) og „smá“ köst (petit mals), þ. e. ýmiss konar með- vitundarbreytingar, sem henni var bent á, að mundi vera „miðils- ástand“. Síðar, er lífskjör hennar verða erfiðari, notfærir hún sér, meira og minna vísvitandi, þá „þekkingu“, sem hún vegna þessa sjúkdóms hefur fengið af annarlegu meðvitundarástandi, sér til framdráttar og nautnar. Heildaryfirlit. Það er um að ræða litt menntaða, félagslega. lágt setta konu, sið- ferðislega ágallaða, sem lifir við sult og seyru, oftast á sveitarinnar kostnað að einhverju leyti, við hibýlaþrengsli, í óhamingjusömu hjónabandi og öldugangsástalifi. Hún hefur frá unga aldri haft flogaveikistilhneigingar (petit mals), þ. e. ýmiss konar meðvit- undarbreytingar og a. m. k. nokkrum sinnum fengið „stór“ floga- veikisköst með krampa og meðvitundarmissi. Henni er af mikils- metnum leikmönnum bent á, að köstin séu miðilsástand, og byrjað að smádekra við tilfellin hjá henni. Stóru köstin virðast hafa smá- horfið hjá henni (eins og oft vill verða með aldrinum og er hún fer að verða iðulega ófrísk). En smáköstin halda áfram (eða ágerast síðar?). Oftast nær eru þau svo nefnd „hæg þokuvitund“ þ. e. a. s. óljós meðvitundarbreyting, sem kemur oftast nær allsnögglega, getur staðið frá nokkrum mínútum upp í nokkra klt., en sjúkling- urinn hefur ekki minni um ástandið eftir á, eða „svikaminni“, þ. e. a. s. einstök atriði, sem eins og „standa upp úr“, og sjúkling- urinn tengir þau saman eins og honum finnst líklegast. Slíkt þoku- vitundarástand getur framkallazt af hugsunum, óskum eða ótta, sem sjúklingurinn hefur í eðlilegu vakandi ástandi, og það, sem fram kemur hjá sjúklingnum í þokuvitundinni, er háð þessum hugsun- um, óskum eða ótta sjúklingsins úr vöku. Stundum getur þokuvitundin verið „psykogen“ eingöngu (hyster- isk, þannig að um samhliða truflun við flogaveikina sé að ræða). Þau tilfelli standa venjulega skemur, nokkrar minútur, það, Fðgia sjúklingurinn aðhefst, má venjulega skýra á sama hátt og þegar um flogaveikisþokuvitundina er að ræða. Í þannig þokuvitundarástandi getur maður því „framleitt“ ýms „fyrirbrigði“, að því er virðist óafvitandi, sem maður áður hefur verið búinn að hugsa sér, hefur óskað eða óttazt. Virðist mér þetta skýra mikið af því, sem hjá henni hefur verið talið „miðilsástand“. „Miðilsástandið“ verður smám saman allverulegt atvinnuspurs- mál fyrir konuna, og henni oft um að gera að komast í það, hvort 255 sem hún gat eða ekki. Jafnframt var henni það að ýmsu leyti nautn, t. d. að verða átrúnaðargoð margra betri borgara. Hún lýsir aðdragandanum að „miðilsástandinu“ gersamlega röngum og er svo margsaga um margt af því, sem þá á að hafa fram farið, að ekki virðist unnt að taka mark á því, enda er hún fram- úrskarandi talhlýðin og reiðubúin að segja sannarlega ósatt upp í opið geðið á manni. En ósannsögli, trúarhræsni, vantandi sjálfs- gagnrýni og aukið sjálfsálit eru skapgerðareiginleikar, sem talið er að verði sérstaklega oft vart með flogaveikum er frá líður.“ Undir rannsókn málsins var ákærða í gæzluvarðhaldi frá 22. til 29. október s. 1., og ákærðu Þorbergur og Kristján Ingvar frá 22. til 26. október s. 1. Þá var ákærða frá 31. október til 22. desember s.1., samkvæmt úrskurði lögregluréttarins á geðveikrahælinu Kleppi undir rannsókn dr. med. Helga Tómassonar. Staðreyndir máls þessa hafa nú verið raktar í aðalatriðum, en Þess ber að geta, að eigi hefur verið farið út í fjölda af hinum smærri atriðum málsins, þar sem þess virðist eigi þörf hér. Eins og áður segir, verður eigi talið sannað, að ákærða hafi beitt vísvitandi brögðum í sambandi við sum fyrirbærin, sem gerð- ust á fundum ákærðu, og kunna í þeim að hafa lýst sér einhvers konar svonefndir miðilshæfileikar. Var eigi saknæmt að selja að- gang að fundunum, ef einungis þessi fyrirbæri hefðu gerzt þar. Hins vegar hefur ákærða með svikum þeim, sem lýst hefur verið, vakið eða styrkt rangar eða óljósar hugmyndir fundargesta um hæfileika ákærðu og þar með stuðlað að því, að menn sæktu fundi hennar og greiddu aðgangseyrinn, sem, þó eigi næmi miklu á mann í hvert skipti, hefur numið verulegri fjárupphæð á svikafundunum samanlagt. Þó að sum fyrirbærin kunni að hafa verið ákærðu ósjálfráð og það jafnvel á sömu fundunum og svikafyrirbærin gerðust, voru hin sýnilegu fyrirbæri svo verulegt atriði í starfsemi ákærðu, að telja verður, að fundarsóknin hafi oltið mjög á að þau gerðust, enda áleit ákærða og a. m. k. ákærði Þorbergur, að svo væri. Ber sérstaklega að átelja það framferði ákærðu á svikafundun- um, að telja fundarmönnum trú um, að framliðnir menn, jafnvel ástvinir fundarmanna, birtust þar og töluðu við fundarmenn. Er það álit réttarins, að ákærða hafi með svikum sinum gerzt ek við hin almennu hegningarlög. Varðar svikafundurinn 18. októ- ber s. 1. við 248. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 1940, en fyrri svik hennar við sömu grein sbr. 2. gr. hegningarlaganna. Þykir refs- ing hennar eftir öllum atvikum hæfilega ákveðin fangelsi í 1 ár. En rétt þykir að láta vist hennar á geðveikrahælinu Kleppi frá 31. október s. 1. til 22. desember s. 1. koma með fullri dagatölu til frá- dráttar refsingunni. Atferli ákærðu Þorbergs og Kristjáns, eftir að hann vissi um svikin, varða við 248. sbr. 2. gr. hegningarlaganna. 256 Atferli ákærða Óskars Þóris, eftir að hann vissi um svikin; varðar við 248. gr. hegningarlaganna, sbr. að mestu 2. gr. sömu laga. Þar sem að ákærði Þorbergur hefur þrisvar frá árinu 1936 verið dæmdur til refsinga, eins og áður segir, ber í þessu máli að ákveða honum hegningarauka samkvæmt 78. gr. hegningarlaganna, og þykir hann hæfilega ákveðinn fangelsi í 6 mánuði. Refsingar hvors hinna ákærðu, Kristjáns Ingvars og Óskars Þóris, þykja hæfilega ákveðnar fangelsi í 4 mánuði. Fullnustu refsinga ákærðu Kristjáns Ingvars og Óskars Þóris Þykir eftir atvikum rétt að fresta, og niður skulu þær falla að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, verði skilorð 6. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 1940 haldin. Samkvæmt 68. gr. 3. mgr. hegningarlaganna ber að svipta ákærðu Ingibjörgu Láru og Óskar Þóri kosningarrétti og kjörgengi til opin- berra starfa og annarra almennra kosninga. Ákærða Ingibjörg Lára greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, Kristjáns Linnet, fyrrverandi bæjarfógeta, kr. 150.00. Ákærðu Þorbergur og Kristján Ingvar greiði in solidum máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, hdm. Gunnars E. Benediktssonar, kr. 150.00. Ákærði Óskar Þórir greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda sins, hdm. Sigurðar Ólasonar, kr. 100.00. Annan kostnað sakar- innar ber að dæma hin ákærðu til að greiða in solidum. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Því dæmist rétt vera: Ákærða Ingibjörg Lára Ágústsdóttir sæti fangelsi í 1 ár, en tíminn frá 31. október til 22. desember 1940 skal með fullri dagatölu koma til frádráttar refsingunni. Ákærði Þorbergur Gunnarsson sæti fangelsi í 6 mánuði. Ákærðu Kristján Ingvar Kristjánsson og Óskar Þórir Guð- mundsson sæti hvor 4 mánaða fangelsi. Fullnustu refsinga þeirra Kristjáns Ingvars og Óskars Þórs skal þó fresta, og niður skulu þær falla að 2 árum liðnum frá uppkvaðningu dóms þessa, verði skilorð 6. kafla almennra hegningarlaga nr. 19 1940 haldin. Ákærðu Ingibjörg Lára og Óskar Þórir eru svipt kosningarrétti og kjörgengi til opinberra starfa og annarra almennra kosninga. Ákærða Ingibjörg Lára greiði málsvarnarlaun skipaðs verj- anda síns, Kristjáns Linnet, fyrrverandi bæjarfógeta, kr. 150.00. Ákærður Þorbergur og Kristján Ingvar greiði in solidum málsvarnarlaun skipaðs verjanda þeirra, hdm. Gunnars E. Bene- diktssonar, kr. 150.00. Ákærði Óskar Þórir greiði málsvarnar- laun skipaðs verjanda sins, hdm. Sigurður Ólasonar, kr. 100.00. 257 Allan annan kostnað sakarinnar greiði hin ákærðu in solidum. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Mánudaginn 27. október 1941. Nr. 72/1941. Réttvísin (Theodór B. Líndal) Segn Valdimar Jóhannssyni (Pétur Magnússon). Brot gegn ákvæðum 95. gr. alm. hegningarlaga. Dómur hæstaréttar. Með því að fallast má á forsendur héraðsdómsins þykir mega staðfesta hann, þó með þeirri breytingu, að refsingin Þykir hæfilega ákveðin 30 daga varðhald. Eftir þessum úrslitum ber að dæma ákærða til greiðslu áfrýjunarkostnaðar sakarinnar, þar með talin málflutnings- laun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 120 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Héraðsdómurinn á að vera óraskaður, þó þannig að refsing ákærða, Valdimars Jóhannssonar, ákveðst 30 daga varðhald. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar á meðal málflutningslaun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarmálflutningsmannanna Theódórs B. Lindals og Péturs Magnússonar, 120 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 23. ágúst 1941. Ár 1941 laugardaginn 23. ágúst var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var á skrifstofu réttarins af Jónatan Hallvarðssyni saka- dómara, kveðinn upp dómur í málinu nr. 2527/1941: Réttvísin gegn Valdimar Jóhannssyni. 17 258 Málið er höfðað gegn ákærðum samkvæmt fyrirlagi dómsmála- ráðuneytisins fyrir brot gegn 2. gr. laga nr. 47 1941 um breyting á 88. gr. og 95. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 frá 12. febrúar 1940. Það var dómtekið 20. þ. m. Ákærður er Valdimar Jóhannsson, ritstjóri vikublaðsins Þjóð- ólfs, til heimilis Skeggjagötu 8 hér í bæ. Hann er fæddur 28. júní 1915 að Skriðulandi í Árneshreppi. Hann hefur ekki sætt ákærum eða refsingum fyrr, Svo kunnugt sé. Í 9. tölublaði Þjóðólfs, sem út kom hinn 5. þ. m., birtist grein undir yfirskriftinni: „Brezk-islenzki viðskiptasamningurinn.“ Greinin birtist nafnlaus og er rituð af hinum ákærða ritstjóra blaðs- ins. Greinin ræðir um samningsgerð þá, er í yfirskriftinni getur, en er annars nærfellt öll harðorð árás á hr. Owen Stooks Hellver, er tók þátt í samningagerðinni sem fulltrúi brezka matvælaráðu- neytisins og var staddur hér á landi, er umrædd grein var birt. Inntak ádeilunnar á hr. Owen Stooks Hellver er í aðalatriðum þetta: Frá því er skýrt, að hann sé brezkur útgerðarmaður, og síðan fullyrt, að hann hafi gerzt fiskkaupmaður á síðastliðnu ári, hafi keypt fisk hér af sjómönnum og útgerðarmönnum og látið sigla með hann til Englands og selja þar. Hann hafi síðan, í því skyni að hindra samkeppni íslenzkra manna við sig, fengið brezku rikis- stjórnina til að velja sig til að semja við íslenzk stjórnarvöld um kaup á sjávarafurðum. Þá samningsgerð hafi hann rækt á þá lund að útvega sjálfum sér „stórkostleg sérréttindi um fiskkaup á Ís- landi og fiskútflutning“, tryggt sér „óskoraða möguleika til fjár- öflunar á fiskverzluninni“ og bægt frá sér „hættulegri samkeppni af hálfu íslenzkra frystihúsa og niðursuðuverksmiðja“. Þessi sér- réttindi séu honum fengin á kostnað Íslendinga, en hagsmunir hans. eigin þjóðar hafi heldur ekki átt samleið með hans hagsmunum í þessum málum. Í greininni er þessi ádeila byggð annars vegar á stöðu hr. Hellyers sem útgerðarmanns 08 þeirri fullyrðingu, að hann hafi rekið hér fiskkaup, og efni viðskiptasamningsins hins vegar. Undir rannsókn málsins hefur ákærður engin frekari gögn getað fært fram til stuðnings ádeilu sinni. Með þessari ádeilu sinni á trúnaðarmann erlends ríkis, er hingað er sendur til samningsgerðar við íslenzk stjórnarvöld, þar sem ákærður ber á hann að hafa hagað samningsgerð sinni á þá lund, er honum sjálfum yrði til sem mestra persónulegra hagsmuna, og fórnað til þess jafnt hagsmunum sinnar eigin þjóðar, sem nauðsyn íslenzku þjóðarinnar, hefur ákærður gerzt sekur við 95. gr., 2. mgr. hinna almennu hegningarlaga. sbr. 2. gr. laga nr. 47 27. júní 1941, og þykir refsing hans hæfilega ákveðin varðhald í 60 daga. Ákærður greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- 259 varnarlaun til skipaðs talsmanns síns, Péturs Magnússonar hrm., er ákveðast kr. 150.00. Málið hefur verið rekið vitalaust. Því dæmist rétt vera: Ákærður, Valdimar Jóhannsson, sæti varðhaldi i 60 daga og greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin málsvarnarlaun til skipaðs talsmanns sins, Péturs Magnússonar hrm., kr. 150.00. Dómi þessum skal fullnægja með aðför að lögum. Mánudaginn 27. október 1941. Nr. 74/1941. Réttvísin (Gunnar Þorsteinsson) gegn Ríkharði G. Hafdal og Árna Sigursteinssyni (Einar B. Guðmundsson). Þjófnaður. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Sigurður bæjarfógeti Eggerz. Með því að fallast má á héraðsdóminn þá ber að staðfesta hann. Hinir ákærðu, Ríkharður G. Hafdal og Árni Sigursteins- son, greiði in solidum allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talinn málflutningslaun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 90 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Héraðsdómurinn á að vera óraskaður. Hinir ákærðu, Rikharður G. Hafdal og Árni Sigur- steinsson, greiði in solidum allan áfrýjunarkostnað sak- arinnar, þar með talin málflutningslaun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarmálflutnings- mannanna Gunnars Þorsteinssonar og Einars B. Guð. mundssonar, 90 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. 260 Dómur aukaréttar Akureyrar 10. júní 1941. Mál þetta er af réttvísinnar hálfu höfðað gegn Ríkharði Gunn- arssyni Hafdal, Hafnarstræti 37, Akureyri, og Árna Sigursteinssyni, Norðurgötu 16, Akureyri, fyrir brot á 26. kafla auðgunarbrot — almennra hegningarlaga frá 12. febr. 1940 til hegningar, greiðslu iðgjalda, ef krafizt verður, og alls kostnaðar, er af máli þessu leiðir. Málsatvik eru þessi: Samkvæmt játningu beggja ákærðu fóru þeir um kl. 9,10 17. eða 18. jan. síðastl. frá heimili Árna Sigursteinssonar upp að seymsluhúsinu Valhöll. Ákærði Rikharður Gunnarsson Hafdal hefur að vísu fyrst haldið því fram, að ákærði Árni hafi komið til hans, en hefur fallið frá þvi. Geymsluhús þetta var leigt brezka setuliðinu. Þeir gengu að vestasta glugganum á suðurhluta hússins, en fyrir hann var hengd- ur pappi, lauslega negldur. Ýtti Árni pappa þessum frá með hend- inni, en Ríkharður smaug inn um gluggann. Upp að glugganum var liðugur meter, og komst Rikharður, eftir því sem hann segir frá, upp í gluggann með því að stiga á fótstykki hússins, setti svo annan fótinn upp Í gluggann og tók með höndunum poka, sem voru innan við gluggann. Rétti hann svo Árna út 4 pör af svört- um karlmannsskóm og 4 pör af gúmmiístigvélum, en ákærður Rík- harður heldur, að eitt þeirra hafi orðið eftir fyrir utan húsið, og enn rétti hann honum einn pakka með sólum, um 10 eða 12 sam- stæður. Létu þeir þýfið í poka og skiptu því heima hjá Árna, Þannig að Árni fékk 2 pör af svörtum karlmannaskóm, 2 pör af gúmmi- stígvélum, 5 eða G samstæður af sólum. Ákærði Rikharð segir, að sig minni, að ákærði Árni hafi stung- ið upp á því við sig, áður en þeir frömdu innbrotið, að þeir skyldu taka eitthvað úr húsinu, en þessu neitar Árni, og hefur Ríkharður fallið frá framburði sínum um þetta, en auk þess segir ákærður Árni, að ákærður Ríkharður hafi bent á, að þeir skyldu sjá, hvað væri þarna Í /alhöll, og segir, að úr því hafi svo orðið innbrotið. Með þessu, sem hér er sagt, er þætti Árna lokið í innbrotinu. Ákærður Árni geymdi sinn hluta af þýfinu heima hjá sér undir dívan. Hann hefur litið eitt notað annað stigvélaparið, gúmmi- stígvélin, en hitt parið ónotað. Ákærður Árni segist hafa skrúfað skauta á bæði karlmannaskópörin og farið litið eitt á skautum á þeim. Foreldrar hans, segir hann, að hafi ekki vitað um þvyfið, og hið sama ber faðir hans fyrir réttinum. Ákærður Ríkharður hefur aftur játað, að hann hafi rétt fyrir 261 kl. 6 kvöldið þ. 27. jan. síðastl. farið inn í geymsluhúsið Valhöll um sama glugga, sem hann fór inn um, er hann drýgði fyrra af- brotið. Var nú vírnet neglt fyrir gluggann, og ýtti ákærður því frá með hendinni án þess að rifa það. Tók hann tvö pör af gúmmi- stígvélum og faldi þau við húsið. Fór síðan aftur inn í húsið. Í þessi 2 skipti og fyrsta skiptið hafði hann vasaljós með sér. Hann ætlaði að taka eitthvað meira, en í því kom Englendingur og kveikti ljós, og er hann var farinn út, sá hann ákærða, sem faldi sig bak við kassa. Var hann svo tekinn og afhentur íslenzku lög- reglunni. Þá hefur ákærður Ríkharð viðurkent, að hann hafi í febrúar einhvern tíma farið inn í 2 geymsluhús, er setuliðið notar. Fór hann þar inn að degi til, en Englendingar og aðrir voru þar að vinna, og greip 4 smádósir úr opnum kassa, stakk þeim í vasa sinn og fór heim með þær. Enska lögreglan komst að þvi í febrúar, að teknar hefðu verið úr geymsluhúsum setuliðsins 3 dósir. Játaði ákærði, að hann hefði tekið dósir þessar og eina í viðbót. Var hættulegt efni í einni dós- inni. Tvær dósirnar tók hann úr Höpfners sláturhúsi, en 2 úr geymsluhúsi inn á bryggju. Dósirnar fór hann með heim til sín og seymdi þær í herbergi sínu. Hina aðra muni, sem hann hafði tekið, geymdi hann einnig í herbergi sínu, sem hann svaf í með 12 ára bróður sínum. Hann var í gúmmiístígvélunum, er hann var tekinn, en segist aðeins einu sinni áður hafa farið í þau. Hann segist hafa ætlað að brúka stigvélin, er hann í sumar kemur í sveitina. Þegar ákærði Árni var spurður um, hvað hann hefði ætlað að gera við munina, sem hann tók, sagði hann, að hann hefði ekki verið búinn að taka ákvörðun um, það. Faðir ákærða Rikharðs hefur verið yfirheyrður. Segir hann, að ákærði hafi sagt sér, að hann á mánudagskvöldið, þegar bann var tekinn, þá hafi hann ætlað út að húsi kaupfélags verka- manna. En þegar það drógst, að hann kæmi heim, fór hann að leita að honum. Kl. 12% kom ákærði heim. Sagði hann þá föður sínum, að lögreglan hefði tekið hann, og þá fyrst sagði hann hon- um einnig frá því, sem hann hafði stolið. Faðir hans hafði spurt hann áður um gúmmiístigvélin, og sagði hann honum þá, að hann hefði fengið þau hjá Árna Sigursteinssyni. Það þykir rétt að taka fram, að verðmæti þess, sem báðir ákærðu stálu, nam kr. 282.00. Brot ákærðu beggja, sem komnir eru yfir lögaldur sakamanna, ber að heimfæra undir 244. gr. gildandi hegningarlaga, og ber að ákveða hegningu Ríkharðs Gunnarssonar Hafdal, sem ekki hefur verið hegnt áður, 3 mánaða fangelsi. En þrátt fyrir að brot hans hafi verið þri-endurtekið, þá þykir sakir hins unga aldurs 262 hans, aðeins 15% árs gamall, rétt að gera hegninguna skilyrðis- bundna, þannig að fullnustu hegningarinnar skal fresta og hún falla niður eftir 3 ár, ef skilyrðum VI. kafla hegningarlaganna um skilyrðisbundinn refsidóm er fullnægt. Greindan reynslutíma skal ákærður vera háður eftirliti barna- verndarnefndar Akureyrar. Hegningu ákærða Árna Sigursteinssonar ber að ákveða 3 mán- aða fangelsi, og þykir, þar sem honum ekki hefur verig hegnt áður og þar sem hann einnig er ungur, rétt að gera hegninguna skilyrðisbundna, þannig að fullnustu hegningarinnar skal fresta og hún falla niður eftir 2 ár, ef skilyrði VI. kafla hegningar- laganna um skilyrðisbundinn refsidóm er fullnægt. Iðgjalda hefur eigi verið krafizt. Ákærðu greiði in solidum allan af sökinni leiðandi kostnað, þar á meðal 100 kr. til hins skipaða talsmanns ákærða, fyrrv. bæjarfógeta Steingrims Jónssonar. Á málinu hefur enginn óþarfa dráttur orðið. Því dæmist rétt vera: Ákærður Ríkharður Gunnarsson Hafdal sæti 3 mánaða fang- elsi, þannig að fullnustu refsingarinnar skal frestað og hún falla niður eftir 3 ár, ef skilyrði VI. kafla hegningarlaganna um skilyrðisbundna refsidóma er fullnægt. Greindan reynslutíma skal ákærður vera háður eftirliti barnaverndarnefndar Akureyrar. Ákærði Árni Sigursteinsson sæti 3 mánaða fangelsi, þann- ig að fullnustu refsingarinnar skal frestað og hún falla niður eftir 2 ár, ef skilyrði VI. kafla hegningarlaganna um skilyrðis- bundna refsidóma er fullnægt. Ákærðu greiði in solidum allan af sökinni leiðandi kostn- að, þar á meðal kr. 100.00 til hins skipaða talsmanns ákærðu, fyrrv. bæjarfógeta Steingríms Jónssonar. Dóminum að fullnægja undir aðför að lögum. 263 Miðvikudaginn 29. október 1941. Nr. 75/1941. Réttvísin (Guðmundur I. Guðmundsson) segn Gunnari Benediktssyni (Pétur Magnússon). Brot segn ákvæðum 95. gr. alm. hegningarlaga. Dómur hæstaréttar. Í ummælum þeim, sem ákærða eru til sakar talin í máli þessu, er það gefið í skyn, að sá erindreki brezku stjórnar- innar, sem þar er veitzt að, noti aðstöðu sína sér til auðg- unar. Þykir refsing ákærða því hæfilega ákveðin 15 daga varðhald. Málskostnaðarákvæði héraðsdómsins staðfestist. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun sækjanda og verjanda fyrir hæsta- rétti, 90 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Ákærði, Gunnar Benediktsson, sæti 15 daga varð- haldi. Málskostnaðarákvæði héraðsdómsins á að vera óraskað. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarmálflutningsmannanna Guðmundar I. Guðmundssonar og Péturs Magnússon- ar, 90 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur aukaréttar Reykjavíkur 23. ágúst 1941. Ár 1941, laugardaginn 23. ágúst, var í aukarétti Reykjavíkur, sem haldinn var í skrifstofu réttarins af sakadómara Jónatan Hallvarðs. syni kveðinn upp dómur í málinu nr. 2529/1941: Réttvísin gegn Gunnari Benediktssyni. Málið er höfðað samkvæmt fyrirlagi dómsmálaráðherrans í bréfi, dags. 20. þ. m., gegn Gunnari Benediktssyni, ritstjóra, Grundarstiu , 264 4 hér í bænum, fyrir brot gegn 2. gr. laga nr. 47 1941 um breytingu á 88. gr. og 95. gr. almennra hegningarlaga nr. 19 frá 12. febr. 1940, og var það tekið til dóms hinn 22. þ. m. Ákærði er kominn yfir lögaldur sakamanna, er fæddur 9. októ- ber 1892. Hinn 21. júní 1935 var hann með dómi hæstaréttar dæmd- úr í 4 mánaða fangelsi við venjulegt fangaviðurværi fyrir brot gegn 101. gr. og 113. gr. sbr. 52. gr. hinna almennu hegningarlaga og 1. gr. sbr. 96. gr. lögreglusamþykktar Reykjavíkur, en að öðru leyti hefur hann ekki, svo kunnugt sé, sætt ákæru eða refsingu. Ákærði er ritstjóri og ábyrgðarmaður Nýs Dagblaðs, sem gefið er út hér í bænum. Í 36. tölublaði þessa blaðs, sem kom út hinn 13. þ. m., er nafnlaus grein eftir ákærða með fyrirsögninni: „Hinir stærri sér.“ Fjallar grein þessi um samning, sem gerður hefur verið. milli íslenzku og brezku ríkisstjórnarinnar um sölu íslenzks fisks til Bretlands, og er þessi samningur gagnrýndur mjög. Af hálfu Breta og sem fulltrúi brezku ríkisstjórnarinnar tók þátt í samningsgerð þessari hr. Owen Stooks Hellyer, og var hann stadd- ur hér á landi, er greinin var birt. Í sérstökum kafla greinarinnar með undirfyrirsögninni: „Brezkir fiskbraskarar“ segir svo: „Megnið af fiskinum kaupa brezkir fisk- braskarar hér við land. Meðal þeirra er einkum einn til nefndur, hann heitir Hellyer, var fulltrúi Breta við samningana, var áður við útgerð í Hafnarfirði og hefur af þeirri frammistöðu orðið al- ræmdur um allt land. Með samningunum hefur hann skapað sér og fjáraflabræðrum sinum milljónagróða með þessu lága fiskverði, þeir kaupa megnið af fiskinum hér við land og með þátttöku Kveldúlfs hafa þeir aflað sér samningsbundinna réttinda til þannig lagaðs arðráns um 11 mánaða skeið.“ Í ummælum þessum verður ekki talin fólgin aðdróttun um það, að hr. Hellyer hafi brugðizt umbjóðanda sinum eða á annan hátt misbeitt aðstöðu sinni við samningsgerðina. En að nefndur full- trúi brezku rikisstjórnarinnar er kallaður fiskbraskari, sagt að hann hafi orðið alræmdur af fyrri dvöl sinni hér á landi og hann bendlaður við arðrán, er móðgun í hans garð, er varðar við 95. gr., 2. mgr., almennra hegningarlaga, sbr. 2. gr. laga nr. 47 1941. Þykir refsing ákærða eftir atvikum hæfilega ákveðin 200 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald í 15 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- varnarlaun skipaðs verjanda síns, hrm. Péturs Magnússonar, kr. 150.00. Rekstur málsins hefur verið vitalaus. 265 Því dæmist rétt vera: Ákærði, Gunnar Benediktsson, greiði til ríkissjóðs 200 króna sekt, og komi varðhald í 15 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Ákærði greiði allan kostnað sakarinnar, þar með talin máls- varnarlaun til skipaðs verjanda síns, hrm. Péturs Magnússonar, kr. 150.00. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 29. október 1941. Nr. 64/1941. Bæjarstjórinn á Siglufirði f. h. bæjarsjóðs (Theódór B. Lindal) gegn Síldarverksmiðjum ríkisins, Siglufirði (Pétur Magnússon). Ómerking úrskurðar í lögtaksmáli. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaði úrskurður er kveðinn upp af Jóni Sigurðs- syni, fulltrúa bæjarfógetans á Siglufirði. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 26. ágúst þ. á., krefst þess, að úrskurður fógeta verði úr gildi felldur og lögtak heimilað fyrir kr. 3000.00 ásamt vöxtum frá 7. nóvember 1940 samkvæmt 30. gr. laga nr. 106/1936. Enn fremur krefst hann málskostnaðar úr hendi stefnda bæði í héraði og fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi krefst staðfestingar úrskurðarins og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Áður úrskurður fógeta gengi um mál þetta, bar honum samkvæmt 120. gr. laga nr. 85/1936 að veita stefnda þess kost að leggja fram rekstrarreikning um starfsemi þá, sem álagning útsvars á hendur honum hefur verið reist á, og krefja aðilja sagna um rekstur þenna, þ. á. m. hvort kol hafi verið seld eða verk unnin fyrir aðra en þá, sem seldu sild af hendi til stefnda, svo og um ágóða af rekstrinum. Samkvæmt þessu ber að ómerkja hinn áfrýjaða úrskurð og leggja fyrir fógetann að taka málið til meðferðar af nýju. 266 Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður á að vera ómerkur og vísast málinu heim í hérað til meðferðar af nýju. Málskostnaður í héraði og fyrir hæstarétti fellur niður. Úrskurður fógetaréttar Siglufjarðar 5. okt. 1941. Við aukaniðurjöfnun útsvara Í Siglufirði árið 1940 lagði niður- jöfnunarnefnd Siglufjarðar útsvar á Síldarverksmiðjur ríkisins í Siglufirði, að upphæð kr. 3000.00. Krefst gerðarbeiðandi nú þess,. að lögtak sé gert hjá verksmiðjunum til greiðslu útsvars þess, er neitað hefur verið um greiðslu á. Gerðarþoli krefst þess hins vegar, að lögtakið nái eigi fram að ganga, og vísar kröfu sinni til stuðnings í 14. gr. 1. nr. í frá 5. jan. 1938, en þar segir, að Síldarverksmiðjur ríkisins séu undanþegnar útsvarsgreiðslu. Enda þótt gerðarbeiðandi haldi því fram í greinar- gerðinni, að þessi undanþága verksmiðjanna frá útsvarsgreiðslu eigi aðeins við venjulegan rekstur verksmiðjanna, en að útsvarið sé hins vegar lagt á kolasölu og vélaverkstæði þeirra, þá sýnist þó réttinum, að með tilvísun til 14. gr. greindra laga, er undanþiggja verksmiðjurnar frú útsvarsskyldu, sé eigi hægt að taka lögtaks- beiðni gerðarbeiðanda til greina og að hin umbeðna lögtaksgerð skuli því eigi ná fram að ganga. Fyrir því úrskurðast: Hin umbeðna lögtaksgerð skal eigi ná fram að ganga. Föstudaginn 31. október 1941. Nr. 56/1941. Valdstjórnin (Guðmundur Í. Guðmundsson) Segn Markúsi Árna Einarssyni (Lárus Jóhannesson). Brot á lögum um verðlag á vörum. Dómur hæstaréttar. Með því að fallast má á forsendur og niðurstöðu héraðs- dómsins, þá ber að staðfesta hann, þó þannig, að greiðslu- frestur sektarinnar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa. 267 Eftir þessum sakarlokum verður að dæma kærða til greiðslu alls áfrýjunarkostnaðar sakar þessarar, þar með talin málflutningslaun skipaðs sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, 100 krónur til hvors. Því dæmist rétt vera: Héraðsdómurinn á að vera óraskaður, þó svo, að greiðslufrestur sektarinnar verði 4 vikur frá birtingu dóms þessa. Kærði, Markús Árni Einarsson, greiði allan áfrýjunar- kostnað sakarinnar, þar með talin málflutningslaun sækjanda og verjanda fyrir hæstarétti, hæstaréttarmál- flutningsmannanna Guðmundar I. Guðmundssonar og Lárusar Jóhannessonar, 100 krónur til hvors. Dóminum ber að fullnægja með aðför að lögum. Dómur lögregluréttar Reykjavíkur 25. júní 1941. Ár 1941, miðvikudaginn 25. júní, var í lögreglurétti Reykjavíkur, sem haldinn var á skrifstofu sakadómara af fulltrúa hans, Valdi- mar Stefánssyni, uppkveðinn dómur í málinu nr. 1705/1941: Vald- stjórnin gegn Markúsi Árna Einarssyni, sem tekið var til dóms hinn 14. sama mánaðar. Mál þetta er af valdstjórnarinnar hálfu höfðað gegn Markúsi Árna Einarssyni heildsala, til heimilis í Bankastræti 10 hér í bæn- um, fyrir brot gegn lögum nr. 118 1940 um verðlag og reglugerð- um og verðlagsákvæðum, sem sett hafa verið samkvæmt þeim lögum. Kærður er kominn yfir lögaldur sakamanna, kveðst fæddur 15. febrúar 1894, og hefur, svo kunnugt sé, sætt þessum kærum og refsingum: 1920 ?%, Sátt, 50 kr. sekt fyrir ölvun á almannafæri. 1936 % Kærður af Eggert Claessen fyrir meint svik. Fellt niður skv. bréfi dómsmálaráðuneytisins, 14 1937. 1938 ?2%$ Dómur lögregluréttar Reykjavíkur. Sýknaður af kæru valdstjórnarinnar fyrir brot á lögum nr. 74 1934 og reglugerð nr. 33 1935. 1939 1%%, Kærður fyrir ölvun innanhúss. Fellt niður. 1940 3% Sátt, 5 kr. sekt fyrir brot á lögum nr. 18 1901. 1940 1% Kærður af Gunnari Þorsteinssyni hrm., meint tékksvik. 268 Féll niður með því að kærður greiddi kröfuna, kr. 200.00, enda upplýst, að tékkinn var notaður aðeins sem vixill. 1940 1% Kærður af Einari Eiríkssyni fyrir meint tékksvik. Skv. rannsókn var ekki um sök að ræða. 1940 % Undir rannsókn út af kærum ýmissa manna um meint tékksvik. Fellt niður skv. bréfi dómsmálaráðuneytis- ins % 1940, enda kærurnar afturkallaðar af kærend- unum. Í júní 1940 pantaði Ingólfur Theódór Guðmundsson, umboðs- sali hér í bænum, handklæði frá firma einu i Englandi, og í febrúar 1941 fékk hann handklæðin í sín umráð, og var magnið 40 tylftir dýrari tegundar og 190 tylftir ódýrari tegundar. Hinn 15. febrúar kom eftirlitsmaður verðlagsnefndar til umboðssalans og reiknaði, hvert útsöluverð handklæðanna mætti vera í heildsölu. Reyndist hámarksútsöluverðið í heildsölu með 15% álagningu mega vera kr. 29.45 tylftin af dýrari handklæðunum, en kr. 20.55 tylftin af þeim ódýrari. Umboðssalinn bað eftirlitsmanninn að láta sér í té skriflega yfirlýsingu um, hvert söluverð dýrari hand- klæðanna mætti vera, og gerði eftirlitsmaðurinn það. Áður hafði verið svo um talað milli umboðssalans og kærðs, að kærður keypti öll handklæðin, og hafði umboðssalinn þá sagt kærðum, að handklæðin væru tveggja tegunda með mismunandi verði og hafði kærður ritað verðin á miða og stungið á sig. Eftir hádegi 15. febrúar fékk kærður reikning umboðssalans yfir vöruna, sem er að öllu leyti réttur, og reiknaði umboðssalinn sér í hagnað af vörunni kr. 400.00. Áður en kærður fékk reikning þenna, samdi hann við Guðmund H. Þórðarson, stórkaupmann hér í bænum, um að selja honum öll handklæðin. Hafði hann þá týnt miðanum, sem hann hafði ritað hin mismunandi verð á, en fengið í hendur áðurnefnda yfir- lýsingu eftirlitsmanns verðlagsnefndar. Hann mundi, að mismun- andi verð var á handklæðunum, og minnti, að verð það, sem stóð á yfirlýsingu eftirlitsmannsins, ætti við dýrari handklæðin, en samt seldi hann öll handklæðin dýrara verðinu. Á reikningi kærðs til stórkaupmannsins er rétt tilfært magn vörunnar og reiknað með hærra verðinu á henni allri. Þá er á reikningnum færður tollur og ýmislegur kostnaður, og eru það allt ágizkanir einar, því að kærður hafði ekki fengið reikning umboðssalans, þegar hann samdi þennan reikning. Samkvæmt auglýsingum frá 13. april og 29. september 1939 máttu nefndir þrir kaupsýslumenn eigi leggja yfir 15% á hand- klæðin, og var það kr. 662.75. Með tilliti til þess, að umboðs- salinn tók kr. 400.00 í ágóða af handklæðunum, varð verðlagning kærðs á þeim til stórkaupmannsins kr. 816.19 of há. Eitir kröfu 269 verðlagsnefndar greiddi kærður stórkaupmanninum allan hagnað sinn af handklæðunum, og var útsöluverð þeirra siðan ákveðið af verðlagsnefndinni með tilliti til þess. Með hinni of háu álagningu hefur kærður brotið auglýsingu um verðlagsákvæði frá 13. apríl 1939, sbr. auglýsingu um sama efni frá 29. september 1939, og þykir refsing hans samkvæmt 13. gr. laga nr. 118 2. júlí 1940 um verðlag hæfilega ákveðin eftir öllum atvikum kr. 1000.00, og komi varðhald í 45 daga í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birt- ingu dóms þessa. Kærða ber að dæma til greiðslu alls sakarkostnaðar, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, hrm. Lárusar Jóhannes- sonar, kr. 65.00. Rekstur málsins hefur verið vítalaus. Því dæmist rétt vera: Kærður, Markús Árni Einarsson, greiði 1000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi 45 daga varðhald í stað sektarinnar, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa. Kærður greiði allan sakarkostnað, þar með talin málsvarnar- laun skipaðs verjanda sins, hrm. Lárusar Jóhannessonar, kr. 65.00. Dómi þessum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 31. október 1941. Nr. 123/1941. Síldarútvegsnefnd Segn H/f Huginn. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Síldarútvegsnefnd, sem eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. 270 Föstudaginn 31. október 1941. Nr. 22/1941. Samband íslenzkra samvinnufélaga gegn Steini Steinsen f. h. Akureyrarkaupstaðar. Dómur hæstaréttar. Málssókn þessi fellur niður. Áfrýjandi, Samband íslenzkra samvinnufélaga, er eigi mætir í málinu, greiði 50 króna aukagjald til ríkissjóðs, ef hann vill fá mál sitt tekið fyrir af nýju. Miðvikudaginn 5. nóvember 1941. Nr. 20/1941. Guðmundur Gamalíelsson (Ólafur Þorgrímsson) gegn Elíasi Bjarnasyni (Garðar Þorsteinsson). Skuldamáli, er sæta átti úrlausn gerðardóms, vísað frá hér- aðsdómi. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Björn lögmaður Þórðar- son. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 21. febr. þ. á. og framhaldsstefnu 29. okt. þ. á. að fengnu áfrýjunarleyfi s. d. Krefst hann þess, að dómur og málsmeðferð í héraði verði ómerkt og málinu vísað frá undirrétti. Svo krefst hann og málskostnaðar fyrir hæsta- rétti eftir mati dómsins. Stefndi hefur mótmælt kröfum áfrýjanda og krafizt málkskostnaðar af honum fyrir hæsta- rétti eftir mati dómsins. Áfrýjandi hefur að fengnu novaleyfi lagt fram í hæstarétti tvo bókarútgáfusamninga, er aðiljar máls þessa hafa gert með sér þann 18. ágúst 1927 og 16. janúar 1929. Í samn- ingum þessum, sem stefndur lagði ekki fram í héraði, þótt hann hefði í höndum annað eintak þeirra, segir svo, að 271 ágreiningur um þau skipti aðilja, er þar greinir og mál þetta er af risið, skuli lagður til gerðardóms, er fullnaðarúrskurð leggi á málefnið. Ber því samkvæmt kröfu áfrýjanda að ómerkja málsmeðferð og dóm og vísa málinu frá undirrétt- inum. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur og málsmeðferð eiga að vera ómerk, og vísast málinu frá undirréttinum. Málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 4. janúar 1941. Mál þetta, sem dómtekið var 19. f. m., er eftir árangurslausa sátta- tilraun höfðað fyrir bæjarþinginu með stefnu útgefinni 17. s. m. af Elíasi Bjarnasyni, kennara, Laufásvegi 18 hér í bæ, gegn Guð- mundi Gamalíelssyni, bóksala, Lækjargötu 6 hér í bænum, til gveiðslu skuldar samkvæmt reikningi að upphæð kr. 3101.43, ásamt 6% ársvöxtum frá sáttakærudegi, 13. f. m., til greiðsludags og máls- kostnaði að skaðlausu. Stefndur hefur hvorki mætt né látið mæta og er honum þó lög- lega stefnt. Verður þá eftir 118. gr. laga nr. 85 1936 að dæma málið eftir framlögðum skjölum og skilríkjum, og þar sem þau eru í sam- ræmi við dómkröfur stefnanda, verða þær teknar til greina að öðru leyti en því, að vextir ákveðast 5% p. a. og málskostnaður kr. 440.35. Því dæmist rétt vera: Stefndur, Guðmundur Gamalíelsson, greiði stefnandanum, Elíasi Bjarnasyni, 3101.43, með 5% ársvöxtum frá 13. des. 1940 til greiðsludags og kr. 440.35 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 272 Mánudaginn 10. nóvember 1941. Nr. 84/1941. H/f Eldey (Einar B. Guðmundsson) gegn Sjóvátrvggingarfélagi Íslands h/f (Theódór B. Líndal) og Vélbátaábyrgðarfélaginu Gróttu (Pétur Magnússon). og Vélbátaábyrgðarfélagið Grótta gegn H/f Eldey og Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f. Krafa til vátryggingarfjár. Dómur hæstaréttar. Aðaláfrýjandi, sem hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 8. október 1941, gerir að öllu leyti sömu kröfur sem í héraði og málskostnaðar krefst hann fyrir hæsta- rétti aðeins úr hendi Sjóvátryggingarfélags Íslands h/f, eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi, sem skotið hefur mál- inu til hæstaréttar með stefnu sama dag, krefst sýknu. Þó er viðurkennd skylda þessa aðilja til greiðslu samkvæmt hér- aðsdómi, ef Sjóvátrvggingarfélag Íslands h/f yrði sýknað. Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f hefur krafizt staðfest- ingar á héraðsdómi og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Með því að fallast má á forsendur og niðurstöðu héraðs- dómsins, ber að staðfesta hann. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Héraðsdómurinn á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. 273 Dómur sjó- og verzlunardóms Reykjavíkur 26. sept. 1941. Mál þetta, sem dómtekið var 24. þ. m., er höfðað fyrir sjó- og verzlunardóminum með stefnu útgefinni 17. maí s. 1. af h/f Eldey, hér í bæ, gegnSjóvátryggingarfélagi Íslands h/f og (eða) Vélbáta- ábyrgðarfélaginu Gróttu, hér í bænum. Gerir stefnandi þær rétt- arkröfur aðallega, að Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f verði dæmt til að greiða £8000:0:0 ásamt 6% ársvöxtum frá stefnudegi til greiðsludags og málskostnað samkvæmt mati réttarins; fil vara, að Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f verði dæmt til að greiða €4000:0:0 með vöxtum og málskostnaði, eins og fyrr segir, og vélbáta- ábyrgðarfélagið Grótta dæmt til að greiða kr. 55350.00, með vöxt- um eins og áður greinir, en án málskostnaðar, eða að hinum stefndu félögum verði hvoru um sig gert að greiða vátryggingar- fjárhæðir eftir mati dómsins með vöxtum og málskostnaði, eins og áður segir; til þrautavara, að Vélbátaábyrgðarfélagið Grótta verði dæmt til að greiða kr. 110700.00 auk 6% ársvaxta frá stefnudegi til greiðsludags, en án málskostnaðar. Stefnda Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda og málskostnaðar að skaðlausu samkvæmt mati réttarins. Stefnda Vélbátaábyrgðarfélagið Grótta krefst og sýknu af kröf. um stefnanda, en gerir ekki kröfu um málskostnað sér til handa; Það gerir og varakröfu samhljóða varakröfu stefnanda. Tildrög málsins eru þau, að laust eftir hádegi þann 26. febr. þ. á. lét skip stefnanda, m/s Eldey, úr höfn í Fleetwood í Englandi, og var ferðinni heitið hingað til lands. Áður en skipið fór úr höfn, hafði brezka siglingaeftirlitið látið skipstjóranum í té fyrirmæli um stefnu þá, er hann skyldi sigla skipinu. Kveðst skipstjórinn hafa siglt samkvæmt nefndum fyrirmælum að öðru leyti en því, að hann hafi farið 7 milur út af Bees-head, í stað 5 milna, er til teknar hafi verið, en þetta kveðst hann hafa gert af því, að hann hafi talið þessa stefnu öruggari fyrir skipið. Var skipinu síðan stýrt samkvæmt fyrirmælum skipstjóra þenna dag, enda var hann sjálfur á stjórnpalli þar til kl. 6% e. h. Um miðnættið kom skip- stjórinn siðan aftur á stjórnpall, og var hann þar þangað til kl. 1'% um nóttina, er skipið kenndi grunns, og stóð það í sömu and- ránni fast á klöpp. Hafði skipið strandað við svonefndan Borrow- head. Skipverjum öllum var bjargað úr landi, en ekki hefur tekizt að bjarga skipinu, og virðist það hafa ónýtzt með öllu. Stefnandi hafði keypt venjulega sjóvátryggingu fyrir skipið hjá Vélbátaábyrgðarfélaginu Gróttu, og var skipið vátryggt þar fyrir 110700.00. Einnig hafði stefnandi keypt striðsvátryggingu fyrir skipið hjá Sjóvátryggingarfélagi Íslands h/f, og var tryggingar- fjárhæðin £8000:0:0. Kveðst stefnandi hafa krafizt greiðslu á vá- 18 274 tryggingarfénu, en bæði hin stefndu félög hafi neitað greiðslu. Sjóvátryggingarfélagið hafi haldið því fram, að strand skipsins hefði ekki orðið með þeim hætti, að striðstryggingin kæmi þar til greina, en hins vegar hafi Vélbátaábyrgðarfélagið Grótta talið hér vera um striðsslys að ræða. Kveðst stefnandi þvi hafa verið neyddur til að höfða mál þetta og gera í því framangreindar réttarkröfur. Aðalkröfu sína byggir stefnandi á því, að í skilmálum þeim, er fylgi stríðstryggingarskirteininu, sé það tekið fram, að vátrygg- ingin tryggi gegn tjóni, sem stafi af ófriði eða hernaðaraðgerðum. Telur stefnandi, að skipið mundi ekki hafa strandað, ef það hefði átt þess kost að sigla venjulega siglingaleið og notið beirra ljós- merkja, sem á þessum slóðum séu á friðartímum. Leið sú, er hin brezku yfirvöld hafi fyrirskipað að farin væri, sé til muna hættu- legri en hin venjulega siglingaleið, er liggi fram hjá eynni Man. Engin ljós hafi sézt á ferð skipsins, enda séu vitar Ýmist ljós- lausir, eða mjög hafi verið dregið úr birtu þeirra vegna styrjald- arinnar. Telur stefnandi vafalaust, að skipið hefði ekki strandað, ef vitar hefðu logað eða ljósmerki verið gefin úr landi, og bendir í því sambandi á það, að brezkir strandverðir hafi séð ljós skips- ins úr landi hálfri annarri klukkustund áður en skipið kenndi grunns. Megi því telja öruggt, að skipið hefði séð ljós úr landi, ef logað hefði á vitum, eða ljósmerki, ef gefin hefðu verið. Þá hafi hinir brezku strandverðir talið svo líklegt, að skipið mundi stranda, að þeir hefðu verið búnir að síma til næstu björgunar- stöðva fyrirmæli um að hafa tilbúna björgunarbáta, en þrátt fyrir þetta hafi strandverðirnir ekki gefið skipverjum nein merki um yfirvofandi hættu, enda muni með öllu bannað að kveikja nokkur ljós á ströndinni vegna styrjaldarinnar. Telur stefnandi vafalaust, að skipinu hefði verið gefin merki um hættuna, sem það var í, ef styrjaldarráðstafanir brezkra yfirvalda hefðu ekki verið því til fyrirstöðu. Af hálfu Sjóvátryggingarfélagsins er þvi eindregið mótmælt, að umrætt strand stafi af ófriði eða hernaðaraðgerðum, en félagið hafi aðeins tryggt skipið gegn afleiðingum af slíkum atvikum. Leið sú, er hin brezku hernaðaryfirvöld hafi sagt skipstjóra að fara, sé ekkert hættulegri en aðrar siglingaleiðir á þessum slóðum. Það, að skipið hafi strandað, hafi einungis stafað af því, að skip- stjórinn hafi ekki gætt tilhlýðilegrar varkárni í siglingu sinni í því veðri, sem þarna var, enda hafi honum og verið kunnugt um, hversu vitaljósum hafi verið háttað á þessum stöðum. Eins og þegar hefur verið getið, gaf brezka siglingaeftirlitið skipstjóranum á Eldey fyrirmæli um, hvaða leið hann skyldi fara frá Fleetwood, en um stjórn skipsins að öðru leyti var skipstjór- inn að öllu leyti sjálfráður. Samkvæmt framlögðu sjókorti af þess- um slóðum verður ekki séð, að leið sú, er Eldey átti að fara, sé neitt verulega hættulegri en sú, sem að sögn stefnanda er venju- lega farin, ef gætt hefði verið allrar tilhlýðilegrar varkárni í sigl- ingunni. Þess er þegar getið, að skipstjórinn á Eldey vék frá nefndum fyrirmælum siglingaeftirlitsins um siglingu skipsins, án þess þó að annað verði séð, en að þau fyrirmæli hafi haft að geyma öruggar leiðbeiningar um siglingaleiðina. Og þegar þess er sætt, að veður fór mjög versnandi frá því kl. 4 e. h. þann 26. febrúar og þar til strandið varð (frá S 2 upp í S 8— 10), að dimm- viðri var, að sjávarstraumar eru mjög þungir á þessum slóðum og að skipstjóranum var auk þess kunnugt um, hversu háttað var um vitaljós á þessari leið, þá virðist hann ekki hafa gætt þeirrar var- kárni í siglingu sinni, sem krefjast verður. Verður ekki annað séð en að skipstjóri hafi, þrátt fyrir þessar aðstæður, haldið sleitu- laust áfram ferð skipsins, og þótt honum væri kunnugt um gang- leysi þess, virðist ekki hafa tekið tillit til hinna þungu sjávar- fallastrauma og dýpið var aðeins mælt tvisvar sinnum á þessn tímabili (kl. 9,30 og kl. 11 e. h.), enda þótt þær mælingar gæfu á engan hátt til kynna, að á öruggum slóðum væri farið, þar sem slíkt dýpi er að finna á mörgum stöðum á sundinu, fjær og nær landi. Að áliti réttarins verður þessi vangæzla um siglingarstjórn skipsins að teljast vera slík meginorsök strandsins, og styrjaldar- ástandið og nefndar ráðstafanir í því sambandi eigi svo óverulegan þátt þar í, að stríðsvátrygging sú, er stefnandi keypti hjá Sjó- vátryggingarfélagi Íslands h/f komi hér ekki til greina. Aðalkrafa stefnanda þykir því ekki hafa við rök að styðjast, og sama máli gegnir um varakröfurnar, þar sem ekki verður séð, að lög á þeim tíma, er hér skiptir máli, heimili þá skiptingu, sem farið er fram á. Stefnda Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f verður því sýknað af öllum kröfum stefnanda, en eftir atvikum þykir rétt, að málskostn- aður gagnvart því falli niður. Þrautavarakrafa stefnanda verður hins vegar tekin til greina, enda hefir Vélbátaábyrgðarfélagið Grótta á engan hátt mótmælt þeirri kröfu stefnanda, ef svo yrði litið á, að hvorki aðalkrafa né varakrafa hans hefði við rök að styðjast. Málskostnaður verður ekki dæmdur gagnvart þessum aðiljum, þar sem hans hefur ekki verið krafizt. Réttinn skipuðu: hinn reglulegi formaður dómsins og sjó- og verzlunardómsmennirnir Jón Axel Pétursson hafnsögumaður og Þorsteinn Þorsteinsson hagstofustjóri. Því dæmist rétt vera: Stefnda Sjóvátryggingarfélag Íslands h/f skal vera sýknt af kröfu stefnanda, h/f Eldey, í máli þessu, en málskostnaður gagnvart því falli niður. 276 Stefnda Vélbátaábyrgðarfélagið Grótta greiði stefnandanum, h/f Eldey, kr. 110700.00, með 6% ársvöxtum frá 17. maí 1941 til greiðsludags. Dóminum ber að fullnægja innan 15 daga frá lögbirtingu hans að viðlagðri aðför að lögum. Miðvikudaginn 12. nóvember 1941. Nr. 77/1941. Ingvar Vilhjálmsson f. h. eigenda m/b Jón Þorláksson (Lárus Jóhannesson) gegn Síldarverksmiðjum ríkisins (Pétur Magnússon). Ð Skaðabótakrafa út af sildarsölu. Aðgerðarleysisverkanir. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Björn lögmaður Þórð- arson. Áfrýjandi, sem að fengnu áfrýjunarleyfi 19. september 1941 hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 23. s. m., krefst þess, að stefnda verði dæmt að greiða honum kr. 10132.76 með 6% ársvöxtum frá 6. júni 1940 til greiðslu- dags og málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæsta- réttar. Stefndi krefst staðfestingar á héraðsdóminum og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Þegar áfrýjandi fékk vitneskju um samning stefnda og skipstjórans á m/b Jóni Þorlákssyni frá 1. júlí 1939, hefði hann átt að tilkynna stefnda, að hann áskildi sér verð það, sem greitt yrði á sínum tíma fyrir vinnslusild, ef hann æti- aði að gera þá kröfu síðar. En með því að áfrýjandi gerði þetta ekki, þá getur hann þegar af þeirri ástæðu eigi fengið kröfur sínar í máli þessu teknar til greina, og ber því að staðfesta héraðsdóminn að niðurstöðu til. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. 271 Því dæmist rétt vera: Héraðsdómurinn á að vera óraskaður. Málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 25. apríl 1941. Mál þetta, sem dómtekið var 22. þ. m., er samkvæmt samkomu- lagi höfðað hér fyrir bæjarþinginu með stefnu útsefinni 6. júní f. á. af Ingvari Vilhjálmssyni, útgerðarmanni, hér í bæ, f. h. eigenda m/b Jón Þorláksson, R.E. 60, gegn Þormóði Evjólfssyni, konsúl, Jóni Þórðarsyni, framkvæmdarstjóra, Finni Jónssyni, alþingis- manni, Þorsteini M. Jónssyni, bóksala, og Sveini Benediktssyni, framkvæmdarstjóra, f. h. Sildarverksmiðja ríkisins, til greiðslu skaðabóta að upphæð kr. 10132.76 ásamt 6% ársvöxtum frá stefnu- degi til greiðsludags og málskostnaðar að skaðlausu. Stefndur krefst sýknu og málskostnaðar eftir mati réttarins. Tildrög málsins eru þessi: Í símskeyti, dags. 19. maí 1939, bauð stefnandinn, Ingvar Vil- hjálmsson, stefndum allan bræðslusíldarafla m/b Gauts á næstu sildarvertið með nokkurri takmörkun. Með skeyti, dags. sama dag, samþykkti stefndur að kanpa alla bræðslusildarveiði Gauts, án nokkurra takmarkana, og í skeyti sama dag tók stefndur það fram, að þetta gilti einnig fyrir m/b Jón Þorláksson. Stefnandi svaraði samdægurs með svo hljóðandi skeyti: „Samþykki selja yður bræðslusildarafla mótorbátsins Gautur í sumar“. — Ráðn- ingarkjörum skipverja á m/b Jón Þorláksson á síldveiðum Þetta sumar var þannig háttað, að ca. 50% af veiddri síld skyldi koma í hlut skipshafnar, en ca 50% í hlut útgerðarinnar. Skipshöfnin ákvað að selja sinn hluta veiðinnar föstu verði, en af hálfu út- gerðarinnar er því haldið fram, að hún hafi viljað láta sinn hluta sildarinnar til vinnslu fyrir eigin reikning. M/b Jón Þorláksson mun hafa komið til Siglufjarðar þann 8. júní 1939, og átti skip- stjórinn síðan tal við framkvæmdarstjóra stefnds á tímabilinu 9.—-16. júni, og mun hafa farið þess á leit, að stefndur keypti hálfan afla skipsins, en tæki hinn helminginn til vinnslu. Eftir að hafa borið málið undir stjórn stefnds, tilkynnti framkvæmdar- stjórinn, að stefndur gerði ekki slíkan samning, því að annað hvort tækju verksmiðjurnar allan afla skipsins til vinnslu eða kaups, eða ekkert af honum. -- Hinn 1. júlí s. á. undirritaði skip- stjórinn síðan samning við stefndan, þar sem hann seldi stefndum alla bræðslusíldarveiði skipsins á sildveiðitímabilinu 1939 fyrir fast verð, kr. 6.70 fyrir hvert 135 kg. mál sildar. Stefnandi heldur því fram, að þegar umræddur samningur hafi verið gerður, hafi m/b Jón Þorláksson verið kominn til Siglu- fjarðar með 340 mál sildar, sem stefndur hafi neitað móttöku nema 218 samningur væri undirritaður, og þar sem stefndur hafi auk þess neitað bátnum um kol, hafi skipstjóranum verið nauðugur einn kostur að skrifa undir. Við undirskrift samningsins kveðst skip- stjórinn hafa lýst því vfir, að hann gerði þetta tilneyddur og að hann héldi fast við kröfu sína um að leggja helminginn af aflan- um til vinnslu. Á hinn bóginn hafi framkvæmdarstjóri lýst yfir því, að ef nokkurt skip fengi að leggja upp hluta af afla til vinnslu þá skyldi sama ganga yfir þetta skip. Stefnandi telur, að skjön stefnds hafi verið með öllu óheimilt að lögum að neita að taka á móti helmingi af afla m/b Jón Þorláksson til vinnslu fyrir reikn- ing útgerðar hans og að samningur sá, er skipstjórinn hafi undir- ritað þannig tilneyddur, hafi ekki svipt útgerðina þeim rétti, er hún hafi átt, þegar tekið sé tillit til allra aðstæðna. Krefst stefn- andi því, að steindum verði gert að greiða sér mismun þann, sem orðið hafi á kaupverði stefnds á helmingi umrædds sildarafla (1842,32 málum) og verði því, er fengizt hafi fyrir vinnslu-afurð- irnar, kr. 5.50 á hvert mál, eða alls kr. 10132.76 auk vaxta og kostnaðar, eins og áður segir. Síknukröfu sína byggir stefndur á því hvorutveggja, að hann hafi haft heimild til að setja þau skilyrði fyrir samningum við stefnanda, að annað hvort afhenti hann allan afla skipsins til kaups eða vinnslu, og jafnvel þótt nefnd synjun hans hefði eigi verið lögmæt, hafi stefnandi með fyrirvaralausri undirskrift sinni undir sölusamninginn og aálgerðri þögn um málið eftir það misst allan rétt, sem hann annars kynni að hafa átt í þessu sambandi. Eins og sjá má af þeim ske taskiptum aðiljanna þann 19. maí 1939, sem rakin hafa verið hér að framan, var stefndur á engan hátt samningsbundinn til móttöku neinnar bræðslusildar frá m/b Jón Þorláksson sumarið 1939, þar sem stefnandi samþykkti aldrei tilboð stefnds að því er þann bát snerti. Koma því hér aðeins til greina þau skipti aðiljanna, er áttu sér stað eftir að báturinn kom til Siglufjarðar, Það er ekki, gegn andmælum stefnds, sannað, að stefnanda hafi verið neitað um kol til bátsins nema að umræddur sölusamningur yrði gerður, enda virðist það atriði og hafa harla litla þýðingu, þar sem m/b Jón Þorláksson er ekki knúinn kolum heldur oliu. Hitt er aftur á móti óvéfengt, að synjað hafi verið móttöku í um- rætt skipti, nema samningur á annan hvorn þann veg, er stefndur til tók, yrði gerður, og verður slík synjun út af fyrir sig ekki talin vottur neinnar þvingunar, þar sem stefndur hafði auðvitað full- kominn rétt til að neita síldinni móttöku, þar til ákveðið væri um hvers konar afhendingu yrði að ræða. Í lögum nr. 1 1938 um sildarverksmiðjur ríkisins er gert ráð fyrir tvenns konar afhend- ingu síldar til verksmiðjanna, þ. e. annaðhvort til vinnslu fyrir reikning „framleiðendanna“ („itgerðarmanna“), eða til kaups 279 fyrir fast verð. Samkvæmt lögunum verður hins vegar ekki annað séð en að verksmiðjurnar hafi óbundnar hendur um það, hvort eða hvernig báðum þessum aðferðum verði beitt, ef umráðamenn síldar af sama skipi verða fleiri en einn (t. d. vegna ráðningar- kjara skipverja, eins og hér), og þessir aðiljar æskja ekki sams konar viðskipta, enda virðist hér vera um að ræða hagkvæmis- atriði í sambandi við reksturinn, sem stjórn verksmiðjanna hafi, nema öðru vísi sé um samið, vald til að ákveða eftir atvikum á hverjum tíma. Það verður því ekki talið, að stefndur hafi heimildar- Jaust sett stefnanda þá kosti, er að framan eru greindir, þannig að hinn ótvíræði sölusamningur aðiljanna frá 1. júlí 1939 eigi af þeim sökum að teljast ógildur, enda er það hvorttveggja, að ósannað er, eins og áður er sagt, að nokkrar þvingunarráðstafanir af hendi stefnds hafi komið þar til greina, svo og að stefnandi hafi gert nokk- urn áskilnað eða hreyft athugasemdum eða kröfum út af þessum málum fyrr en í april 1940. Þykja kröfur stefnanda því ekki hafa við þau rök að styðjast, að þær geti orðið teknar til greina. Verður stefndur því sýknaður, en eftir atvikum telst rétt, að málskostnaður falli niður. Því dæmist rétt vera: Stefnd, stjórn Sildarverksmiðja ríkisins f. h. verksmiðjanna, á að vera sýkn af kröfum stefnanda, Ingvars Vilhjálmssonar f. h. eigenda m/b Jón Þorláksson, í máli þessu, en málskostn- aður fellur niður. Föstudaginn 14. nóvember 1941. Nr. 26/1941. Guðbjörn Ólafsson (Pétur Magnússon) gegn Benedikt Kristjánssyni f. h. Fóðurbirgðafé- lags Saurbæjarhrepps. (Jón Ásbjörnsson). Synjað um framkvæmd lögtaks tl innheimtu félagsgjalda fóðurbirgðafélags, er ekki hafði verið stofnað með lög- mæltum hætti. Dómur hæstaréttar. Úrskurð þann, sem áfrýjað er, hefur upp kveðið Þorsteinn Þorsteinsson sýslumaður í Dalasýslu. Áfrýjandi hefur að fengnu leyfi til áfrýjunar máli þessu 12. febrúar 1941, enda þótt sakarefni nemi ekki áfrýjunar- 280 upphæð, skotið því til hæstaréttar með stefnu 3. marz s. á., og krafizt þess, að úrskurðurinn verði úr gildi felldur og að stefnda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi hefur fengið gjafvörn í málinu 7. þ. m. og sér skipaðan talsmann, sem hefur krafizt staðfestingar á úrskurðinum og að áfrýjanda verði dæmt að greiða stefnda málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dóms- ins, eins og málið væri eigi gjafvarnarmál. Þann 11. april 1939 virðist stofnun fóðurbirgðafélags hafa verið samþykkt á hreppsfundi í Saurbæjarhreppi í Dalasýslu. Samþykkt félags þessa hlaut staðfestingu atvinnumálaráðu- neytisins þann 15 maí 1940, en eigi hafði hún þá verið fyrir sýslufund lögð. Var það fyrst gert 19. júní 1941. Þann 3. des- ember 1940 var lögtaks krafizt hjá áfrýjanda til innheimtu félagsgjalda, kr. 7.20, er talið var fallið í gjalddaga 1. s. m., með því að áfrýjandi hafði synjað greiðslu, enda taldi hann félagsstofnun ólöglega. Verður að fallast á þá skoðun þegar af þeirri ástæðu, að samþykktin hafði ekki sætt meðferð sýslufundar, áður en hún hlaut staðfestingu atvinnumála- ráðuneytisins, samkvæmt 54. gr. laga nr. 32/1931. Ber því að fella hinn áfrýjaða fógetaúrskurð úr gildi. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður, en málsvarnarlaun skipaðs talsmanns stefnda, kr. 180.00, greiðist úr ríkissjóði. Þvi dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur. Málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. Málsvarnarlaun talsmanns stefnda fyrir hæstarétti, hæstaréttarmálflutningsmanns Jóns Ásbjörnssonar, kr. 180.00, greiðist úr ríkissjóði. Úrskurður fógetaréttar Dalasýslu 10. janúar 1941. Þar sem gerðarbeiðandi hefur sýnt í réttinum samþykkt, sem nú gildir fyrir fóðurbirgðafélag Saurbæjarhrepps, sem hefur verið stað- fest af atvinnu- og samgöngumálaráðuneytinu, verður að gera ráð fyrir, þar til annað er sannað, að þess hafi verið gætt, að löglegur 281 undirbúningur hafi verið undir samþykktina heima í sveitinni. Þótt sýslunefndarmenn hafi fyrst lýst yfir samþykki sínu á samþykkt- inni eftir að búið var að staðfesta hana, en þó á sama ári og til hennar var stofnað, virðist ekki full ástæða til að ógilda samþykkt- ina af þeim ástæðum. Reyndar var þess ekki gætt að leggja sam- Þykktina fyrir næsta sýslufund eftir samþykkt hennar heima í hreppnum, en sýslunefndin hafði nokkrum árum áður samþykkt samhljóða samþykkt fyrir hreppinn, er ekki var leitað staðfestingar á. Var því varla vafi á samþykkt hennar, eins og líka fram er komið. Samkvæmt framansögðu verður að telja, að stofnun fóður- birgðafélags Saurbæjarhrepps sé ekki ólögleg og stjórn þess hafi því rétt til samkvæmt hinni staðfestu samþykkt að heimta lögtak á kröfu þeirri, er hér liggur fyrir. Því úrskurðast: Hið umbeðna lögtak skal fram fara. Mánudaginn 17. nóvember 1941. Nr. 48/1941. Vinnufataverksmiðjan h/f (Pétur Magnússon) gegn Bæjarsjóði Reykjavíkur (Garðar Þorsteinsson). Úrskurður um öflun nýrra upplýsinga. Úrskurður hæstaréttar. Með því að aðilja greinir á um starfsemi áfrýjanda í Reykjavík árin 1938 og 1939 og eigi hafa komið fram nægi- legar upplýsingar um þetta atriði, þá þykir rétt samkvæmt analógíu 120. gr. laga nr. 85/1936 að fresta meðferð máls þessa og veita aðiljum kost á að afla upplýsinga um framan- nefnt atriði. Því úrskurðast: Meðferð máls þessa er frestað til útvegunar framan- greindra upplýsinga. 282 Mánudaginn 17. nóvember 1941. Nr. 53/1941. Bæjargjaldkeri Reykjavíkur f. h. bæjarsjóðs (Garðar Þorsteinsson) gegn Sölusambandi íslenzkra fiskframleiðenda (Pétur Magnússon). Lögtak heimilað til innheimtu útsvars. Dómur hæstaréttar. Hinn áfrýjaða úrskurð hefur upp kveðið Adolph Bergs- son fulltrúi lögmanns. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 24. júlí þ. á., hefur krafizt þess, að hinn áfrýjaði úrskurður verði úr gildi felldur og að lagt verði fyrir fógeta að framkvæma lögtak hjá stefnda og að stefnda verði dæmt að greiða honum málskostnað fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stefndi hefur krafizt staðfestingar á úrskurðinum og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Undanþága frá útsvarsgreiðslu til handa stefnda, sú er í lögum nr. 96/1936 greinir, virðist einungis taka til starf- semi hans um útflutning og sölu á saltfiski, og verður því að telja stefnda útsvarsskyldan af starfsemi niðursuðu- verksmiðju sinnar hér í bæ. Ber því að fella hinn áfrýjaða fógetaúrskurð úr gildi og leggja fyrir fógeta að framkvæma hið umbeðna lögtak. Eftir atvikum þykir rétt, að málskostnaður fyrir hæsta- rétti falli niður. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði úrskurður er úr gildi felldur, og ber fógeta að framkvæma hið umbeðna lögtak. Málskostnaður fyrir hæstarétti falli niður. Úrskurður fógetaréttar Reykjavíkur 3. júní 1941. Niðurjöfnunarnefnd Reykjavíkur gerði 1940 niðursuðuverk- smiðju Sölusambands islenzkra fiskframleiðenda að greiða kr. 10350.00 í útsvar til bæjarsjóðs fyrir það ár. Niðursuðuverksmiðjan 283 hefur færzt undan að greiða útsvarið, og hefur bæjargjaldkerinn krafizt lögtaks fyrir því, en gerðarþoli hefur mótmælt framgangi lögtaksins, sökum þess að útsvarið sé ranglega lagt á, og hafa að- iljar því komið sér saman um að leggja ágreininginn undir úr- skurð fógetaréttarins. Gerðarþoli heldur því fram, að niðursuðuverksmiðjan geti eigi talizt útsvarsskyld, meðal annars vegna þess að hún sé eign Sölu- sambands íslenzkra fiskframleiðenda, en það sé undanþegið allri útsvarsgreiðslu samkvæmt lögum 96/1936, á meðan sölusambandið hefur löggildingu sem aðalútflytjandi saltfisks, en þá löggildingu hafi það enn. Auk þessa sé fjárhagur verksmiðjunnar ekki skilinn frá fjár- hag Sölusambandsins og engar sérreglur séu settar um hana. Sé um tap eða gróða raunverulega að ræða af verksmiðjunni, fari um hann á sama hátt og um tap eða gróða Sölusambandsins sjálfs, en eins og kunnugt er, skiptist hann eftir því hlutfalli, sem samlagsmenn hafa afhent fisk til Sölusambandsins. Verksmiðjan, í þessu falli Sölusambandið, getur ekkert grætt, ekkert eignazt, heldur er hér um að ræða einn lið í starfsemi þess að styðja félagsmennina í atvinnu þeirra, sem sé að gera afurðir félagsmanna verðmætari. Gerðarbeiðandi hefur mótmælt þessari röksemdafærslu gerðar- Þola. Hann heldur því fram, að önnur starfsemi Sölusambandsins en sú, sem leiðir af löggildingu þess sem aðalútflytjanda salt- fisks, sé ekki undanþegin útsvarsgreiðslu með 1. 96/1936, og sé því hið umkrafða útsvar réttilega lagt á. Það sé eingöngu saltfiskssalan, sem sé undanþegin útsvarsgreiðslu. Sá meginmunur sé á starfsemi verksmiðjunnar og hinnar út- svarsfrjálsu saltfiskssölu fyrir samlagsmenn, að verksmiðjan kaupi fiskinn til niðursuðunnar, þar sem hagkvæmast sé að kaupa hann hverju sinni, ekki einvörðungu af samlagsmönnum og ekki heldur af þeim öllum. Auk þess starfi verksmiðjan að margskonar niðursuðu annarri en úr afurðum fiskframleiðenda, sem svo séu venjulega nefndir, t. d. niðursuðu ýmissa síldarrétta, niðursuðu á skelfiski, laxi o. fl. Í máli þessu ber að athuga, hvort það hefur verið tilgangur löggjafans með setningu 1. 96/1936, að Sölusambandið skyldi einni; undanþegið útsvarsgreiðslu af annarri starfsemi sinni, sem miðar að því að gera aðrar fiskafurðir samlagsmanna arðmeiri og unnið er að á sama grundvelli og saltfiskssölunni. Það er kunnugt, að rök þau, sem lágu til stofnunar Sölusam- bands íslenzkra fiskframleiðenda 1932, voru þau, að það þótti sýnt af reynslu ársins 1931, að erfiðleikar á sölu saltfiskfram- leiðslu landsmanna voru orðnir svo geigvænlegir, að sýnt þótti 284 að aðalatvinnugrein landsmanna, fiskframleiðslan, mundi leggjast i kalda kol, ef ekki yrði aðgert með einhverjum hætti. Lög nr. 121/1935 um fiskimálanefnd o. fl. voru sett með þetta markmið fyrir augum. Í þessu sambandi verður að minnast þess, að líta verður á starfsemi Sölusambandsins vegna útflutnings á saltfiski sem starf- semi, sem sé til almenningsheilla, eins og það hugtak ber að skilja i 65. gr. stjórnarskrárinnar. Enn fremur að starfsemi verksmiðj- unnar er einn þáttur algerlega óaðskilinn starfsemi Sölusambands- ins að öllu leyti. Verksmiðjan getur ekki grætt og ekki heldur safnað sjóðum, þvi sé um einhvern hagnað að ræða, skiptist hann árlega á sam- lagsmenn í sama hlutfalli og arður af annarri starfsemi Sölusam- bandsins. Það skal tekið fram, að ekkert er upplýst í máli þessu um það, hvernig hráefna þeirra, sem verksmiðjan vinnur úr, er aflað. Í lögum 121/1935, 14. gr., er gert ráð fyrir því, að fiskimála- nefnd veiti stofnunum, einstaklingum og félögum lán eða styrk úr fiskimálasjóði til þess meðal annars að verka fisk eða aðrar sjávarafurðir með nýjum aðferðum, svo sem herðingu, hrað- frystingu, niðursuðu o. fl. Það er þessi starfsemi, sem Sölusambandið hefur farið inn á, og rétturinn hefur aflað sér upplýsinga um, að það hefur fengið kr. 30000.00 styrk í þessu skyni. Þó að það séu erfiðleikar á sölu saltfiskins, sem verða til þess. að Sölusambandið er stofnað, þá er það eigi síður til heilla al- þjóðar, að þegar saltfiskmarkaðurinn minnkar mjög mikið eða „ jafnvel lokast alveg í sumum beztu markaðslöndunum, að þá séu reyndar aðrar framleiðsluaðferðir í þessari stærstu og mikilvæg- ustu atvinnugrein landsmanna. Þessu markmiði er unnið að með stofnun og starfrækslu niður- suðuverksmiðjunnar, og enda þótt að þannig sé tekið til orða í 1. 96/1936: „meðan það (Sölusambandið) hefur löggildingu sem að- alútflytjandi saltfisks samkvæmt lögum“, skuli það undanþegið að greiða útsvar eftir efnum og ástæðum, þá virðist tilgangur lög- gjafans vera sá, að styðja þessa mikilvægu atvinnugrein í heild, en ekki einhvern sérstakan lið hennar. ; Fógetarétturinn verður því að líta svo á, að starfsemi verk- smiðju Sölusambandsins um breytta framleiðsluhætti á nýjum fiski, hverju nafni sem nefnist og sölu á þeim afurðum horfi eigi síður til almenningsheilla en sala saltfisksins, og enn fremur að það hefur löggildingu sem aðalútflytjandi saltfisks, að þá beri að synja um framgang hinnar umbeðnu lögtaksgerðar. Því úrskurðast: Hin umbeðna lögtaksgerð á eigi að ná fram að ganga. 285 Miðvikudaginn 19. nóvember 1941. Nr. 95/1940. Ingibjörg Tómasdóttir (Gunnar Þorsteinsson) gegn Grími Gíslasyni og Njáli Andersen (Eggert Claessen). Skaðabótamál út af útburði úr leiguibúð. Dómur hæstaréttar. Kristinn Ólafsson fulltrúi bæjarfógetans í Vestmannaeyj- um hefur kveðið upp héraðsdóminn. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 10. okt. 1940 að fengnu áfrýjunarleyfi 8. s. m. Fyrir hæstarétti hefur áfrýjandi hafið málið á hendur stefnda Njáli Andersen, en af hans hálfu hefur verið krafizt ómaksbóta. Ber að taka þá kröfu til greina, og þykja ómaksbæturnar hæfilega ákveðnar 60 krónur. Á hendur stefnda Grími Gíslasyni hefur áfrýjandi gert Þær kröfur, að hann verði dæmdur til að greiða henni kr. 2832.60 eða aðra lægri fjárhæð eftir mati dómsins ásamt 5% ársvöxtum frá 11. marz 1940 til greiðsludags svo og málskostnað fyrir báðum dómum eftir mati hæstaréttar. Stefndur Grímur Gíslason hefur krafizt staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir hæstarétti úr hendi áfrýjanda eftir mati dómsins. Fallast má á rök héraðsdómarans fyrir því, að áfrýjandi eigi ekki kröfu til fébóta samkvæmt 14. tölulið kröfu- gerðar hennar. Við niðurstöðu héraðsdómsins um 5. kröfu- liðinn verður að sitja af þeirri ástæðu, að ekki hefur verið gagnáfrýjað. Kröfu áfrýjanda samkv. 6. tölulið um bætur fyrir óþægindi og miska, er útburðurinn hafi bakað henni, þykir bera að taka til greina, og teljast þær hæfilega ákveðn- ar kr. 700.00. Eftir þessum málalokum þykir rétt, að stefndi Grímur Gíslason greiði áfrýjanda samtals kr. 600.00 í málskostnað fyrir báðum dómum. Um flutning málsins í héraði þykir það aðfinnsluvert, að 286 í réttarhaldi 11. apríl 1940 eru fyrst vitni leidd og því næst ákveðinn skriflegur málflutningur, áður en greinargerð er komin fram af hálfu stefndu. Þá er þess ekki gætt að veita aðiljum sameiginlegan frest til gagnasöfnunar áður mál- flutningur hefst, og þar með brotin 110. gr. laga nr. 85 frá 1936. Málið var og í mörgum atriðum illa upplýst, og hefði verið ástæða fyrir dómarann að beita ákvæðum 114. og 115. sbr. 120. gr. nefndra laga. Verður að átelja dómarann svo og málflytjendur í héraði, þá Friðþjóf G. Johnsen cand jur. og Björn P. Kalman hrm., fyrir þessa málsmeðferð. Því dæmist rétt vera: Mál áfrýjanda, Ingibjargar Tómasdóttur, á hendur stefnda Njáli Andersen er hafið, og greiði áfrýjandi honum ómaksbætur, kr. 60.00. Stefndi Grímur Gíslason greiði áfrýjanda kr. 775.00 ásamt 5% ársvöxtum frá 11. marz 1940 til greiðsludags , og samtals 600.00 kr. í málskostnað í héraði og fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Vestmannaeyja 27. júní 1940. Mál þetta, sem dómtekið var 6. júní síðastliðinn, er höfðað fyrir bæjarþinginu að undangenginni árangurslausri sáttaumleitun með stefnu útgefinni 16. marz 1940 af Friðþjófi G. Johnsen, lögfræðingi, f. h. Ingibjargar Tómasdóttur gegn þeim Grími Gíslasyni, Vest- mannabraut 11, og Njáli Andersen, Sólbakka, báðum hér í bæ, til greiðslu in solidum eða pro rata á skaðabótum að upphæð krón- ur 2832.60 auk 6% ársvaxta frá 14. maí 1939 til greiðsludags og málskostnaði samkvæmt framlögðum reikningi, kr. 388.00. Stefndur Grímur Gíslason hefur mótmælt kröfum stefnandans og krafizt sýknu, og stefndur Njáll Andersen hefur mótmælt öll- um kröfum stefnandans og krafizt frávísunar eða sýknu í málinu, og báðir krafizt tildæmdan málskostnað. Tildrög máls þessa eru þau, að um mánaðamótin ágúst—ssept- ember 1938 eignaðist stefndur Grímur Gíslason íbúðarhúsið Hauka- berg hér í bæ. Fyrri eigandi var Eva Andersen, en fyrir hana 287 hafði bróðir hennar, stefndur Njáll Andersen, umsjón með hús- inu og sölu þess. Þegar eigendaskiptin urðu, bjó stefnandinn, Ingibjörg Tómas- dóttir, í húsinu. Í októberbyrjun sneri hinn nýi húseigandi sér til fógeta og krafðist útburðar á Ingibjörgu úr húsnæði hennar. Úr- skurður féll í málinu 12. des. á þá leið, að útburðurinn skyldi fara fram, og var gerðin framkvæmd 12. jan. 1939. Útburðargerðinni og úrskurðinum var síðan skotið til hæstaréttar, en það var hvort- tveggja úr gildi fellt með dómi hins háa réttar 29. september síðastliðinn. Heldur stefnandinn fram, að samkvæmt þessu sé auðsætt, að út- burðurinn hafi verið ástæðulaus og ólöglega að farið. Eigi hún því rétt á skaðabótum fyrir allt það tjón, er hún hafi beðið vegna Þessara aðfara, og eru þær kröfur sundurliðaðar og rökstuddar sem hér segir: 1. Á vertíðinni 1939 hafi hún verið búin að lofa að selja 18 mönnum fæði, en vegna útburðarins lent í húsnæðishraki og loks fengið húsnæði á Vesturveg 20. Það hafi verið minna, svo hún gat ekki haft þar nema 10 menn. Kaup við fæðissöluna reiknar hún sér 25 kr. á mánuði fyrir hvern mann, og því fyrir 8 menn til 14. maí tjón samtals kr. 900.00. 2. Skemmdir á húsgögnum reiknar hún kr. 30.00. 3. Veikindakostnaður vegna útburðarins utan sjúkrasamlags, þar á meðal ferð til Reykjavikur, kr. 142.00. 4. Þar sem hún hafi verið borin út sjúk, hafi sóttin elnað, svo hún varð að taka sér aukastúlku frá 3%{—-304, sem kostaði hana kr. 450.00. 5. Mismunur á tildæmdum málskostnaði í hæstarétti vegna út- burðarmálsins og útlögðum kostnaði fyrir báðum réttum, kr. 310.60. 6. Bætur fyrir þjáningu, miska og lánstraustsspjöll, kr. 1000.00. En samtals gera þessir liðir dómkröfuna, kr. 2832.60. Öllum þessum liðum hefur verið mótmælt af umboðsmanni stefndu og það rökstutt með ýmsum upplýsingum, sem lagðar hafa verið fram í málinu, og skal nú vikið nánar að því. 1) Það er upplýst, að stefnandinn, Ingibjörg Tómasdóttir, hafði annað húsnæði, sem hún flutti í strax og útburðurinn hafði fram farið (Vesturveg 20). Hélt hún þar áfram fæðissölunni, en telur sig ekki hafa getað haft fleiri en 10 í fæði, því húsnæðið hafi verið það minna. Hins vegar verður að telja nægilega upplýst í málinu, að þetta húsnæði hafi ekki verið minna en það, sem hún vék úr á Hauka- bergi, og verður því eigi byggð bótakrafa á því atriði. Í málinu hafa verið leidd nokkur vitni, sem hafa borið það, að Ingibjörg hafi verið búin að lofa að selja þeim fæði, en í janúar 1939 hafi 288 þeir komið að máli við hana og hún skýrt þeim frá, að hún gæti ekki selt þeim fæði þá um veturinn, því úrskurðað hafi verið, að hana skyldi bera út úr húsnæði hennar að Haukabergi, en þar hefði hún ætlað sér að hafa fæðissöluna. Myndi hún af þessum ástæðum lenda í fyrirsjáanlegum húsnæðisskorti. Það er að vísu ekki upplýst, hvenær Ingibjörg fékk hið nýja húsnæði, en það er fyrir 192. janúar, — og það ætti að hafa verið nægilega snemma til að hún gæti haldið áfram að selja vertiðarmönnum fæði, eins og um var að ræða í þessum tilfellum, en það er hrein undantekn- ing, að þeir komi hingað fyrr en seinna, enda byrjar vertið hér ekki nú orðið fyrr en seint í þeim mánuði. Rétturinn verður því að líta svo á, að Ingibjörg hafi því eigi þurft að hafna mönnum í fæði af þeim ástæðum, sem að framan er sagt, og verður sá liður skaðabótanna eigi tekinn til greina. 9) Það er ekki sannað, að neinar skemmdir hafi orðið á mun- um við útburðinn, og verður bótakrafa fyrir það því alls ekki tekin til greina. 3 og 4) Engar minnstu líkur eru fram færðar fyrir því í mál- inu, að útburðargerðin hafi verið framkvæmd á þann hátt, að skaðað gæti heilsufar Ingibjargar Tómasdóttur, jafnvel þó það hefði verið eins báglegt og stefnandinn heldur fram, og verða þvi engar bótakröfur byggðar á því. 5) Málskostnaður í hæstarétti hefur verið tildæmdur með fyrr- greindum hæstaréttardómi, en hins vegar þykir rétt að taka til greina kröfu um málskostnað við vörn útburðarmálsins í fógeta- réttinum, og þykir hæfilega metinn á kr. 75.00 með 5% ársvöxtum frá 11. marz 1940 til greiðsludags. 6) Engar röksemdir hafa verið: bornar fram í málinu til styrktar bótakröfu fyrir miska, þjáningar eða lánstraustspjöll, og þykir ekki ástæða til að taka það til greina. Njáli Andersen hefur einnig verið stefnt í þessu máli og gerðar kröfur á hendur honum. En þar sem útburðargerðin fór fram eftir beiðni Gríms Gísla- sonar og á hans ábyrgð, verður hann einn sóttur til saka um kostn- að og hugsanlegar skaðabætur, og ber því að sýkna Njál Andersen af öllum kröfum stefnandans. Málskostnaður í þessu máli þykir hæfilega ákveðinn kr. 75.00 að því athuguðu, að stefnandinn vinnur það aðeins að litlu leyti og meginið af málflutningnum hefur snúizt um kröfur þær, sem eigi hafa verið teknar til greina. Því dæmist rétt vera: Stefndur Njáll Andersen skal vera sýkn að kröfum stefn- andans í þessu máli. Stefndur Grímur Gíslason greiði stefnandanum, Friðþjófi 289 G. Johnsen f. h. Ingibjargar Tómasdóttur, kr. 75.00 með 5% ársvöxtum frá 11. marz síðastliðnum til greiðsludags og kr. 75.00 í málskostnað, allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. Föstudaginn 21. nóvember 1941. Nr. 46/1941. Verzlun Sigfúsar Sveinssonar (Garðar Þorsteinsson) gegn Snæbirni Jónssyni (Enginn) Skuldamál. Dómur hæstaréttar. Héraðsdómurinn er upp kveðinn af Birni Þórðarson lög- manni. Áfrýjandi hefur skotið máli þessu til hæstaréttar með stefnu 11. júní þ. á. Stefndi hefur hvorki komið né látið koma fyrir hæstarétt, þótt honum hafi verið löglega stefnt. Hefur málið því verið flutt skriflega samkvæmt 1. tölu- lið 38. gr. hæstaréttarlaga nr. 112/1935 og er dæmt sam- kvæmt skjölum þess. Áfrýjandi krefst þess, að hann verði sýknaður og að hon- um verði dæmdur málskostnaður úr hendi stefnda eftir mati dómsins. Með bréfi 22. ágúst 1940 bar stefndi sig upp undan því, að áfrýjandi gerði sér ekki skil á bókaskuld, kr. 33885. Hefði hann hvorki sinnt reikningum sínum né endursent sér bæk- ur sinar, þegar þeirra var krafizt. Kvaðst stefndi þess vegna heimta greiðslu nefndrar fjárhæðar fyrir 14. sept. 1940 og afhenda málflytjanda sínum kröfuna til innheimtu að öðr- um kosti. Þessu bréfi svaraði áfrýjandi ekki fyrr en með bréfi 10. okt. s. á., þar sem hann tjáist hafa afhent bóka- leifar stefnda tilgreindum manni í Neskaupstað, sem Hið ís- lenzka bóksalafélag hafi ráðið til að taka við bókum fé- lagsins úr sinni hendi, en áfrýjandi virðist þá hafa hætt bóksölu. Nú er stefndi ekki í bóksalafélaginu og þurfti því 19 290 ekki að sætta sig við það, að áfrýjandi vísaði honum þangað um skil í viðskiptum þeirra. Samkvæmt þessu og þar sem áfrýjandi hreyfði ekki í nefndu bréfi öðrum athugasemdum en nú var sagt við kröfum stefnda, var of seint að andmæla þeim síðar, og verður því að dæma hann til greiðslu þeirra. Ber því að staðfesta héraðsdóminn. Þar sem stefndi hefur ekki komið fyrir hæstarétt í máli þessu, fellur málskostnaður niður. Því dæmist rétt vera: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Málskostnaður í hæstarétti fellur niður. Dómur bæjarþings Reykjavíkur laugardaginn 10. maí 1941. Mál þetta er höfðað hér fyrir bæjarþinginu samkvæmt heimild í 82. og 80. gr. laga nr. 85 1936 með stefnu útgefinni 20. marz s. Í. af Snæbirni Jónssyni, bóksala hér í bæ, gegn Guðmundi Sigfús- syni f. h. Verzlunar Sigfúsar Sveinssonar, Neskaupstað í Norð- firði, til vara gegn Guðmundi Sigfússyni sjálfum, en hann var staddur að Ásvallagötu 27 hér í bæ, þar sem stefna málsins var birt honum. Gerir stefnandi þær réttarkröfur aðallega, að stefndur verði dæmdur til að greiða sér kr. 317.45 fyrir bækur ásamt 6% árs- vöxtum frá 20. marz s. Í. til greiðsludags og málskostnað að skað- lausu. Til vara krefst stefnandi þess, að stefndur verði dæmdur til að greiða sér kr. 4.80 með: 3. vöxtum eins og áður segir, svo og til að skila óseldum bókum að viðlögðum hæfilegum dag- eða vikusektum til stefnanda, auk málskostnaðar eins og áður segir. Stefndur kom ekki fyrir dóm, þegar málið var þingfest, og fékk stefnandi þá frest til málsútlistunar. Er málið kom næst fyrir rétt, var af hálfu stefnds óskað að taka til varna í málinu. Gegn and- mælum stefnanda og þar sem ekki voru sönnuð lögmæt forföll af hendi stefnds, enda honum löglega stefnt, þá var steindum neitað um að taka til varna og málið að kröfu stefnanda tekið til dóms. Þessari dómsákvörðun hefur stefndur síðan skotið til a en hún var staðfest þar með dómi uppkveðnum 23. Í. Málið verður því dæmt eftir framlögðum skjölum og "skilríki. um og málsútlistun stefnanda. Varakrafan um dóm á hendur Guð- mundi Sigfússyni persónulega hefur ekki verið rökstudd og verður þvi ekki tekin til athugunar. Samkvæmt framlagðri verzlunarbók stefnanda og málsútlistun 2 hans hefur annar eigandi hinnar stefndu verzlunar, Sveinn Sig- fússon, tekið út hjá stefnanda þann 11. júlí 1936 54. og 59. hefti af Worlds Classics, en andvirði þeirra nemur kr. 4.80. Stefna í málinu nr. 2/1941, sem rekið var hér fyrir bæjarþinginu út af sömu kröfum aðiljanna, en vísað var frá dómi þann 7. marz s. 1, var birt þann 22. nóv. f. á, og er nefnd verzlunarskuldakrafa þvi ekki fallin niður fyrir fyrningu (sbr. 11. gr. laga nr. 14 1905). Krafa þessi verður því tekin til greina. Eftirstöðvar aðalkröfunnar, kr. 312.65, er andvirði bóka, sem stefnandi hefur afhent stefndum til umboðssölu, en ekki fe ngið skil fyrir, að því er hann heldur fram. Þessa kröfu sína by ggir stefn- andi á ákvæðum viðskiptasamnings hins íslenzka bóksalafélags við Þbóksala (umboðsmenn), þar sem hann telur ákvæði hans ríkjandi venju í lögskiptum þeim, er hér um ræðir. Með því að þessari málsútlistarn stefnanda er óhnekkt, eins og málið liggur fyrir, þykir ekki verða hjá því komizt að leggja hana til grund- vallar að þessu leyti. Samkvæmt ákvæðum nefnds samnings þykir stefnandi eiga kröfu til andvirðis hinna óseldu bóka, er greinir á rskj. nr. 7, og verður því einnig að taka kröfu Þessa til greina. Úrslit málsins verða því þau, að dómkröfur stefnanda verða teknar til greina að öðru leyti en því, að vextir ákveðast 5%. Málskostnað greiði stefndur stefnandanum með kr. 85.00. Því dæmist rétt vera Stefndur, Guðmundur Sigfússon f. h. Verzlunar Sigfúsar Sveinssonar, greiði stefnandanum, Snæbirni Jónssyni, kr. 317.45 með 5% ársvöxtum frá 20. marz 1941 til greiðsludags og kr. 85.00 í málskostnað innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að viðlagðri aðför að lögum. 292 Miðvikudaginn 26. nóvember 1941. Nr. 88/1941. Bogi Ólafsson (Sigurgeir Sigurjónsson) gegn Kristínu Sveinbjarnardóttur (Gunnar Þorsteinsson). Maður dæmdur til að rýma úr leiguibúð. Dómur hæstaréttar. Héraðsdóminn hefur upp kveðið Björn lögmaður Þórðar- son. Áfrýjandi, sem skotið hefur máli þessu til hæstaréttar með stefnu 20. okt. þ. á, hefur krafizt sýknu af kröfum stefndu og málskostnaðar úr hendi hennar fyrir báðum dómum. Stefnda krefst staðfestingar á héraðsdóminum og málskostnaðar fyrir hæstarétti eftir mati dómsins. Stúlka sú, er áfrýjandi leigði herbergi af íbúð sinni í húsi stefndu, giftist þann 241. júlí 1939. Með vitund stefndu dvöldust hjón þessi í herberginu með eldhúsaðgangi þar til er áfrýjandi tjáði stefndu, að því er talið er í byrjun mai- mánaðar 1940, að nefnd hjón mundu þá fara úr húsinu næst- komandi 14. maí, og fékk stefndu þá til að lækka leiguna. En af því varð þó eigi, að hjónin færu úr herberginu. Þann 17. október 1940 ól framleigutaki barn. Stefnda sagði þvi- næst leigusamningnum upp þann 7. febrúar 1941 frá 14. maí s. á. og á fundi húsaleigunefndar 26. marz s. á. greindi hún allar ástæður fyrir uppsögninni, þar á meðal ólöglega framleigu af hálfu áfrýjanda. Verður eigi talið, að stefnda hafi þurft þegar í stað eftir barnsburð framleigutaka að segja leigusamningi sínum við áfrýjanda upp, heldur hafi það verið nægilegt að segja áfrýjanda upp húsnæðinu vegna þess brots á leigusamningnum, er fólst í framleigu hús- næðisins til hjóna með barn í eftirdragi, með þeim hætti, sem sagt var. Ber samkvæmt þessu að staðfesta héraðsdóm- inn að niðurstöðu til. Samkvæmt þessum málalokum þykir rétt að dæma áfrýj- anda til þess að greiða stefnda 300 krónur í málskostnað fyrir hæstarétti. 293 Því dæmist rétt vera: Héraðsdómurinn á að vera óraskaður. Áfrýjandi, Bogi Ólafsson, greiði stefndu, Kristínu Sveinbjarnardóttur, kr. 300.00 í málskostnað fyrir hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum. Dómur bæjarþings Reykjavíkur 14. október 1941. Með leigusamningi undirrituðum 4. marz 1939 seldi stefnandi máls þessa, frú Kristín Sveinbjarnardóttir, Víðimel 36 hér í bæ, stefndum, Boga Ólafssyni, stýrimanni, s. st., á leigu íbúð í húsi sínu nr. 36 við Víðimel hér í bænum. Var íbúð þessi 3 herbergi og eldhús á efri hæð hússins. Var fyrsta leigutímabilið ákveðið eitt ár frá 14. maí 1939 að telja, og framlengdist leigan síðan að því liðnu. Með bréfi dags. 7. febrúar 1941 sagði stefnandi stefnd- um upp íbúðinni frá 14. maí 1941 að telja. Færðist stefndur undan að hlíta uppsögninni, og var því ágreiningnum um lögmæti hennar skotið til húsaleigunefndar með bréfi dagsettu 25. marz 1941. Féll úrskurður nefndarinnar 3. máí 1941 á þá leið, að stefndum væri óskylt að rýma íbúðina. Með stefnu í máli þessu útgefinni 27. maí 1941 skaut stefnandi þessum úrskurði til bæjarþingsins. Var málið munnlega flutt þ. 10. þ. m. og dómtekið s. d. Eru réttarkröfur stefnanda þær, að úr- skurður nefndarinnar verði ómerktur og stefndur skyldaður til að rýma fyrrgreinda íbúð svo og til að greiða kostnað af máli þessu samkvæmt mati réttarins. Stefndur krefst sýknu og málskostnaðar að skaðlausu. Stefnandi byggir kröfur sínar á þvi: 1) að hún hafi ætlað að nota íbúð stefnds til eigin íbúðar, enda hafi hún þurft þess með, 2) stefndur hafi brotið ákvæði húsaleigusamningsins a) með því að neita að taka hlutfallslegan þátt í ræstingu ganga og stiga við aðra íbúa hússins og b) með því að framleigja fjölskyldu hluta íbúðar sinnar án samþykkis leigusala (stefnanda). Um 1. Stefnandi hafði sjálf til íbúðar neðri hæð húss síns, þegar hún sagði stefndum upp, og þykja ekki liggja fyrir sann- anir um það í máli þessu, að nein nauðsyn hafi verið fyrir hana að flytja í íbúð stefnds, enda hefði hún, ef svo hefði verið, átt að bjóða stefndum neðri hæðina í stað þess að leigja hana öðru fólki óviðkomandi, eins og hún mun hafa gert. Tekst þessi sóknarástæða stefnanda því ekki til greina. Um 2 á. Ágreiningur virðist um tíma hafa verið með stefnanda 294 og konu stefnds um ræstingu stiga og ganga og kona stefnds hafa neitað að taka hlutfallslegan þátt í þessu. Þetta mun þó hafa jafn- azt fljótlega, enda ekki lögð áherzla á þetta atriði í flutningi máls- ins. Verður þessari sóknarástæðu því ekki heldur sinnt. Um ? b. Ákvæði er um það í fyrrgreindum húsaleigusamningi, að stefndum skuli heimilt að leigja einhleypum einstök herbergi af íbúð sinni á sína ábyrgð. Leigði stefndur þegar saumakonu nokkurri eitt herbergi. Nokkru eftir að saumakonan flutti inn, fór unnusti hennar, er var sjómaður og því sjaldan heima, að búa hjá henni. Að þessu mun stefnandi ekki hafa komizt fyrr en eftir 1. október 1939. Lét hún það óátalið þá, að því er bezt verður séð.